| title | author | date | lang | edited | license | original_scan | notes | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
The Phormio of Terence |
|
1909 |
la |
false |
CC-BY-SA 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ |
(Scene: a street in Athens. Facing the spectator is the house of Demiphc, with Dorio’s on the right, and that of Chremes on the left. The scene is unchanged throughout the play.)
ACT I SceNE 1 [Davus enters from the right, carrying a bag of money.] Davos
(To the audience) Geta amīcus summus meus et popu- lāris herī ad mē vēnit. īam prīdem erat eī dē ratiunculā apud mē reliquum paululum nummōrum; id ōrāvit ut cōnficerem. Cōnfēcī; adferō. Nam erī fīlium ēius audiō uxōrem dūxisse; eī, crēdō, hoc mūnus corrāditur. s Sed videōne Getam?
SCENE 2
CĒnter GQeta from Demipho’s house.] GETA DaAvvus
Ge. (not seeing Davus, and calling to a slave within) Sī quis rūfus mē quaeret...
Da. Praestō est, dēsine.
Ge. (turning round) ō! at ego obviam īre tibi, Dāve, 1 cōnābar.
3
TERENCE (I.2. 12-43
. Em! accipe; (offering the bag to Qeta) lēctum est;
numgrus conveniet quantum dēbuī. Amō tē; et quod mē nōn neglēxistī, grātiam habeō.
. Praesertim ut nunc sunt mōrēs. Rēs eō redit; sī
quis quid reddit, magna grātia est habenda. Sed quid tū trīstis es?
ūe. Egone? Nescīs quō in metū, quantō in perīculō sīmus!
20 Da. Quid istuc est?
Ge. Sciēs, modo tacēre possīs.
Da. Abī sīs, īnsciēns! Cūius fidem tū in pecūniā per- spexeris, verba eī verēre crēdere ? Ubi quid lucrī mihi est tē fallere?
25 Ge. FĒrgō audī.
Da. Hanc operam tibi dēdō. Ge. Nōstīne, Dāve, senis nostrī frātrem māiōrem Chre- mem? Da. Quidnī? 306e. Quid? BEius fīlium Phaedriam? Da. Tam quam tē.
Ēvēnit senibus ambōbus simul, illī ut in Lēmnum iter esset, nostrō in Ciliciam ad hospitem antīquum. Is senem per epistulās pellexit, modo nōn montēs aurī pollicēns.
. Cui tanta rēs erat et supererat?
Dēsine —sīc est ingenium.
. ō5 mē esse rēgem oportuit! (with an air of self-
importance) Abeuntēs ambō senēs tam hīc mē relinquunt fīliīs quasi magistrum.
. ō Geta, prōvinciam cēpistī dūram.
Mihi ūsū vēnit, hoc sciō. Meminī relinquī mē deō
I. 2. 4-15] PHORMIO 5
meō īrātō. Coepī adversārī prīmō— quid verbīs opus est? Dum senī fidēlis sum, scapulās perdidī. (rub-as bing his shoulders)
. Istaec mihi in mentem vēnēre; namque īnscītia est,
adversum stimulum calcēs iactāre. Coepī omnia iīs facere, voluntātī eōrum obsequī.
. Scīstī ūtī forō. 50
Noster nihil malī prīmō fēcit; hic Phaedria con- tinuō puellulam quandam citharistriam nactus est; hanc amāre perditē coepit et voluit uxōrem dūcere,
vērum illa dominō improbissimō serviēbat. Nē quid
darētur, id patrēs cūrārant. Restābat nihil aliud ss nisi oculōs pāscere, sectārī, in lūdum dūcere et red- dūcere. Nōs ōtiōsī Phaedriae operam dabāmus. Ērat tōnstrīna quaedam, ex adversō lūdō ipsī posita, in quō haec discēbat; hīc solēbāmus plērumque eam
opperīrī, dum inde domum īret. Intereā dum ibi eo
sedēmus, intervenit adulēscēns quīdam lacrimāns. Nōs mīrārī; rogāmus quid sit. ‘Numquam,’ inquit, ‘aequē ac modo paupertās onus mihi vīsum est et miserum et grave. Modo virginem quandam miseram vīdī in hāc vīcīnitāte mātrem suam mortuam lāmen- 65 tārī. Ea sita erat ex adversō, neque illī benevolus neque nōtus neque cognātus quisquam extrā ūnam aniculam aderat, quī fūnus adiuvāret. Mē miseruit. Virgō ipsa faciē ēgregiā erat. Quid verbīs opus est? Commōverat omnēs nōs. Continuō Antiphō ;o ‘vultisne vīsāmus ? Alius ccēnseō. Eāmus; dūc nōs sōdēs īmus, venīmus, vidēmus. Virgō pul- chra, et quō magis dīcerēs, nihil adiūmentī erat ad pulchritūdinem; capillus passus, pēs nūdus, ipsa horrida, lacrimae, vestītus turpis; ut, nī in ipsāss
So Ge.
8s
100
Da.
105 Ge.
Da.
TERENCE (I. 2. ī6-107
fōrmā vīs bonī inesset, haec fōrmam exstinguerent. Ille quī illam fidicinam amābat, tantummodo csatis’ inquit “scīta est. Noster vērō..
. (interrupting) Iam sciō; amāre coepit.
Scīsne quam? Quō ēvādat vidē. Postrīdiē rēctā ad anum pergit; quaerit quī sint virginis parentēs, unde aut quae sit; audit illam esse cīvem Atticam, bonam, bonīs prōgnātam: sī uxōrem dūcere velit, lēge licēre id facere. Quid ageret noster nescīre; et illam dūcere cupiēbat, et absentem patrem metuēbeat. : Nōnne pater, sī rediisset, eī veniam daret?
Ille virginem indōtātam atque ignōbilem daret illī? Numquam faceret.
Quid dēnique fit?
Quid fīat? Est Phormiō quīdam parasītus, homō cōnfīdēns; utinam illum dī omnēs perdant!
. Quid is fēcit?
Hoc cōnsilium, quod dīcam, dedit: ‘Lēx est, ut orbae, quī genere proximī sint, eīs nūbant, et illōs dūcere haec eadem lēx iubet. Ego tē cognātum dīcam et tibi dicam scrībam; paternum amīcum mē virginis simulābō; ad iūdicēs veniēmus; quis pater fuerit, quae māter, quī tibi cognāta sit, omnia haec cōn- fingam, quoad mihi erit bonum atque commodum. Cum tū nihil hōrum refellēs, vincam scīlicet. Pater tuus aderit; mihi parātae lītēs; quid meā interest? Illa quidem erit nostra.’
Ō audāciam ioculārem!
Persuāsum est hominī; factum est; ventum est; victī sumus; dūxit.
Quid nārrās?
I. 2. 108-128] PHORMIO 7
Hoc quod audīs.
. Geta, quid tē futūrum est?
Nesciō hercle; ūnum hoc sciō: quod fors feret, aequō ri10 animō ferēmus.
. Placet. Em! istuc virī est officium. (patting Qeta
on the back) In mē omnis spēs mihi est.
Quid paedagōgus ille, quī citharistriam amābat? uss
Quid gerit? . (shrugging his shoulders) sīc, modicē.
. Nōn multum habet, quod det, fortasse?
Immō nihil nisi meram spem. Pater ēius rediit an nōn? 120 Nōndum.
. Quid? Quandō vestrum senem exspectātis? . Nōn certum sciō, sed epistulam ab eō adlātam esse
modo audīvī et ad portitōrēs dēlātam; hanc petam.
. Numquid aliud, Geta, mē vīs? 125
Ut bene tibi sit. (Ēxit Davus to the right. Qeta goes to Demipho’s house and calls) Heus puer! Nēmōne hūc prōdit? (a slave appears) Hoc cape, dā Dorciō. (Ēxit Qeta to the left.)
ACT II ScENE 1 I. 31
CĒnter Antipho and Phaedria, coming probably from Chremes’ house.]
ANTIPHO PHAEDRIA
Ph. Aliī, quia quod amant dēficit, aegrē ferunt; tū, quia superest, dolēs. Abundās, Antiphō, amōre. Nam tua quidem certē vīta haec expetenda optandaque est.
An. At tū mihi contrā vidēris nunc fortūnātus, Phaedria,
5 cui potestās est dē integrō etiam cōnsulendī, quid velīs, retinēre an dīmittere amōrem; ego in eum locum īnfēlīx incidī, ut neque ēius dīmittendī neque retinendī mihi sit cōpia. Sed quid hoc est? Videōne ego Getam hūc currentem advenīre? Is est ipse.
10 ō, timeō miser, quam rem hic mihi nunc nūntiet.
SCENE 2 I. 4
[Ēnter Qeta hastily from the left. He fails to notice An- tipho and Phaedria.]
GETA ANTIPHO PHAEDRIA
Ge. (to himself, in a state of great excitementy Nūllus es, Geta, nisi iam aliquod cōnsilium tibi celeriter reperiēs; ita nunc imparātō tibi subitō tanta mala impendent, quae neque ut dēvītem sciō neque quō
15 modō mē inde extraham; nam nōn diūtius iam potest cēlārī nostra audācia.
1 These side-numerals refer to the traditional scene-headings.
II. 2.
8!Ē 2E5
ī5
EēSBESEēEēE? E?6 rss53
17-48] PHORMIO 9
. (aside to Phaedria) Quid ille commōtus venit?
(to himself) Tum punctum temporis mihi ad hanc rem est: erus adest.
. (aside to Phaedria) Quid illud malum est?
(to himself) Quod cum audīverit, quod remedium ēius īrācundiae inveniam ? (looking round) Sed ubi Antiphōnem reperiam? Aut quā viā quaerere īn- sistam?
(aside to Antipho) Tē nōminat.
. (aside to Phaedria) Hōc nūntiō nesciō quod magnum
exspectō malum.
(to Antipho) Ah!
(to himself) Domum īre pergam; ibi plērumque est. (aside to Antipho) Revocēmus hominem.
. (in a commanding tone) Stā īlicō!
(without looking round) Hem! satis prō imperiō, quisquis es.
Geta!
(looking round) Ipse obviam est quem voluī.
Cedo, obsecrō, quid adferās, atque id, sī potes, verbō ēnārrā.
Faciam.
Eloquere.
Modo apud portum...
. (terrified)y Meumne?
Intellēxistī.
. Occidī!
Hem!
. (in despair) Quid agam?
(to GQeta) Quid ais?. Hūius patrem, patruum tuum, mē vīdisse.
. Quodnam remedium ego huic subitō exitiō inveniam
20
35
30
40
45 10
50
- Pn. An. 60 Ge.
65 Ph.
3
70
īs
ē ō
3
So Ge.
EēEē EPē
TERENCE II. 2. 49-80
miser ? (wringing his hands) Quod sī eō fortūnae meae redeunt, Phānium, ut ā tē distrahar, nūlla vīta mihi est expetenda.
Ergō, Antiphō, cum istaec ita sint, tantō magis aequum est tē vigilāre; fortēs fortūna adiuvat.
. (tearfully) Nōn sum mentis compos. 55 Gte.
Atquī, Antiphō, opus est nunc cum maximē ut sīs; nam pater, sī tē timidum esse sēnserit, arbitrābitur tē culpam meruisse.
Hoc vērum est.
(in despair) Nōn possum mē immūtāre.
Quid facerēs, sī quid aliud gravius tibi nunc esset faciendum?
. Cum hoc nōn possim, illud minus possem. . (impatiently) Hoc nihil est, Phaedria; eāmus. Quid
hīc operam conterimus frūstrā? Quīn abeō?
Ēt quidem egoē (Both tum to go0.)
(in fear of being left alone) Obsecrō, quid sī simulō? (striking a posture) Satisne est?
(with contempt) Garrīs.
. Vultum contemplāminī. (assuming an air of careless
ease) Hem! satisne sīc est? (emphatically) Nōn.
. (with a bolder expression) Quid sī sīc ?
Propemodum.
(folding his arms and throwing back his head) Quid
sīc?
. (with enthusiasm) Sat est. Hem! istuc servā; et fac
ut verbum verbō, pār parī respondeās, nē īrātus tē suīs ācerrimīs dictīs domet.
. Sciō.
Vī coāctum esse tē invītum.
1I. 3. si-105] PHORMIO 11
Ph. Lēge, iūdiciō.
ūe. Tenēs ? (looking down the street to the left) Sed quis hic senex est, quem videō in ultimā platēā? Ipse est.
An. (taking to his heelsy) Nōn possum adesse. 85
cge. (calling after him) Ēh! quid agis? Quō abīs, Antiphō? Manē, inquam.
An. (turning round) Egomet mē nōvī et meum peccātum. Nōbīs Phānium commendō et vītam meam. (grxit Antipho.) vp0
Ph. Geta, quid nunc fīet?
Ge. Nunc tū prior adī, ego in īnsidiīs hīc erō subsidiō, sī quid dēficiās.
Ph. Age. (Both retire to the back of the stage.)
SCENE 3 In. 1
[Ēnter from the harbor Demipho, in travelling costume. He is enraged at the news which he has heard about his son’s marriage. He does not see Phaedria and QGeta.]
DEMIPHO PHAEDRIA GETA
De. (to himself) Itane tandem Antiphō uxōrem dūxit ss iniussū meō? Nec meum imperium reverērī— ac mittō imperium, nōn simultātem meam saltem? Nōn pudēre! ō facinus audāx ! ō Geta monitor!
Ge. (asidey Vix tandem!
DPe. (to himself) Quid mihi dīcent aut quam causam roc reperient? Dēmīror.
ūe. (asidey) Atquī reperiam; aliud cūrā.
De. (to himself) An hoc mihi dīcet: ‘Invītus fēcī; lēx
: coēgit’? Audiō, fateor.
Ge. (aside) Placēs. 105
Ph.
110 De.
115
120
125
TERENCE īI. S. 106-137
(to himself) Vērum scientem, tacitum adversāriīs causam trādere — idne etiam coēgit lēx?
(aside to Geta) Illud dūrum.
(aside to Phaedria) Ego explicābō— sine.
(to himself) Incertum est quid agam, quia incrēdibile atque praeter spem hoc mihi obtigit. Ita irrītātus sum, ut animum nequeam ad cōgitandum īnstituere. Quam ob rem omnēs, cum rēs sunt maximē secundae, tum maximē sēcum meditārī oportet, quō pactō ad- versōs labōrēs ferant, aut fīlī peccātum aut uxōris mortem aut fīliae morbum; haec esse commūnia, nē quid accidat animō novum; quidquid praeter spem ēveniat, omne id putāre oportet esse in lucrō.
(asidey ō Phaedria, incrēdibile est quantum erum anteeam sapientiā. (caricaturing Demipho’s manner) Ego omnia mea incommoda sum meditātus, sī erus redierit; in pīstrīnō molendum est, vāpulandum, compedēs habendae, opus rūrī faciendum. Hōrum nihil accidet animō novum; quidquid praeter spem ēveniet, omne id putābō esse in lucrō. Sed quid cessās hominem adīre et in prīncipiō blandē alloquī? (Phaedria comes foruard.)
. (to himself) Phaedriam meī frātris fīlium videō mihi
īre obviam.
. (to Demipho) Mī patrue, salvē! . (coldly) Ssalvē! Sed ubi Antiphō est? . Salvum venīre...
(interrupting) Crēdō; hoc mihi respondē.
. Valet, hīc est; (with an air of some concern) sed
nōnne omnia ex sententiā?
Agrufīy) Vellem quidem. . (with an astonished air) Quid istuc est?
ē S09)
XHNāS VISūāVH dI OHAdIWxH(I .L 3. 138-169] PHORMIO 13
De.
Ph.
Ge. De.
Ph.
Rogās, Phaedria ? (sarcastically) Bonās hīc mē ab- sente cōnfēcistis nūptiās.
(still more astonished) Quid, an id nunc succēnsēs ra0 illī?
(aside, delighted with Phaedria) Ō artificem probum ! Egone illī nōn succēnseam? Gestiō ipsum darī mihi
in cōnspectum, ut suā culpā nunc sciat lēnem illum patrem mē esse factum ācerrimum. 5
. Atquī nihil, patrue, fēcit, quod succēnseās. . Ecce autem omnia similia! omnēs ccngruunt. Ōnum
cum nōris, omnēs nōris.
. Nōn ita est. . Hic in noxiā est, ille ad dīcendam causam adest; sso
cum ille est, hic praestō est; mūtuās operās trādunt.
Aaside) Probē hōrum facta imprūdēns senex dē-
pinxit. Nam nisi haec ita essent, Phaedria, cum illō nōn stārēs. 155
. Sī est, patrue, ut Antiphō culpam in sē admīserit,
quā ex rē minus reī aut fāmae temperāns esset, ego nōn causam dīcō quīn, quod meritus sit, ferat. Sed sī quis forte malitiā suā frētus nostrae adulē- scentiae īnsidiās fēcit ac vīcit, nostrane ea eulpa r6o est an iūdicum, quī saepe propter invidiam dīvitī adimunt, aut propter misericordiam pauperī ad- dunt?
. (aside) Nisi causam nōvissem, vēra crēderem hunc
loquī. 165
. An quisquam iūdex est, quī tua iūsta possit nō-
scere, ubi tūte verbum nōn respondeās, ita ut ille fēcit? Līberālis adulēscentulī officiō fūnctus est; postquam
14
170
175 De.
180
. Omnia mittō.
TERENCE (m. s. 170-201
ad iūdicēs ventum est, nōn potuit cōgitāta ēloquī; ita eum ibi tum timidum pudor obstupefēcit. (aside) Laudō hunc, sed cessō quam prīmum senem adīre? (advancing to Demipho) Ēre, salvē; salvum advēnisse tē gaudeō.
(disgusted and speaking bitterly) ō bone custōs, salvē, columen vērō familiae, cui hinc abiēns fīlium meum commendāvī.
(in a reproachful tone) Iam dūdum audiō tē omnēs nōs accusāre immeritō, et mē hōrum omnium im- meritissimō. Nam quid in hāc rē mē tibi facere voluistī? Servum hominem causam ōrāre nōn sinunt lēgēs, neque testimōnī dictiō est.
Dō istuc; cimprūdēns adulēscēns timuit’; sinō ‘tū servus es’; vērum sī cognāta maxi- mē est, nōn fuit habēre necesse; sed id quod lēx iubet, dōtem darētis, quaereret virum alium. Quā ratiōne inopem potius domum dūcēbat?
Nōn ratiō deerat, vērum argentum.
. Sūmeret alicunde.
(ironicallyy Alicunde? Nihil est dictū facilius.
Postrēmō sī nīllō aliō pactō, faenore. Hui, dīxistī pulchrē! sī quidem quisquam, tē vīvō,
crēderet.
C(angrily) Nōn, nōn sīc futūrum est; fierī nōn po-
test. Egone illam cum illō ut patiar ūnum diem nūptam? Nihil suāve meruērunt. Istum hominem mihi volō commōnstrārī, aut ubi habitet dēmōnstrārī.
. Nempe Phormiōnem?
. Istum mulieris patrōnum. . Iam certe hīc aderit.
. Antiphō ubi est nunc?
II. 3. 202-209] PHORMIO 15
Ge. De. Ph.
De.
Forīs.
Abī, Phaedria, requīre eum atque hūc addūc.
EĒō, rēctā viā quidem illūc. (xeunt Phaedria into Dorio’s house, and Qeta to the right.)
Ego hinc domum deōs penātēs salūtātum dēvertam; inde ībō ad forum atque aliquot amīcōs mihi advo- cābō, quī ad hanc rem adsint, nē imparātus sim, sī Phormiō veniat. (gxit into his house.)
205 Ph.
Ph.
5 Ge. Ph.
Ph.
I0
Ph.
Ph.
15 Ge.
Pnh.
Ph.
20 Ge. Ph.
ACT III ScCENE 1 II. 2
CĒnter Phormio and Geta from the right.] PHORMIO GETA
Itane ais eum patris adventum veritum hinc abi- isse?
Xiō quidem.
Phānium relictam sōlam?
Sīc est.
Et īrātum senem?
. Valdē.
(to himself) Ad tē sōlum, Phormiō, summa rērum redit. Tūte hoc intrīvistī; tibi omne exedendum est; tē parā.
. Obsecrō tē.
(to himself, disregarding Qeta) Sī rogābit...
. Spēs est in tē.
(to himself) Ecce autem, quid sī respondēbit? Tū impulistī. (to himself) Sīc, opīnor.
. Subvenī.
(to Qeta)y Cedo senem. Iam īnstrūcta sunt mihi in animō cōnsilia omnia. Quid agēs? Quid vīs, nisi ut maneat Phānium atque ex hōc crīmine Antiphōnem ēripiam atque in mē omnem īram senis dērīvem?
16
Iī. 2. 2449] PHORMIO 17
Ge.
Ph.
Ph.
ō, vir fortis atque amīcus es. Vērum hoc, Phor- miō, saepe vereor, nē ista fortitūdō in nervum dēni- 25 que ērumpat.
Xh! nōn ita est; factum est perīculum; iam pedum vīsa est via. Quot hominēs cēnsēs mē iam flagellīs verberāvisse usque ad necem? Cedo, quaesō, num audīveris umquam iniūriārum dicam mihi serīptam ? so Quī istuc?
Quia rēte non accipitrī neque mīlvō tenditur, quī nōbīs male faciunt; illīs quī nihil faciunt tenditur; quia quidem in hīs frūctus est, in illīs opera lūditur. Aliīs aliunde est perīculum, unde aliquid abrādīss potest. Mihi sciunt nihil esse.
. (seeing Demipho coming) Senex adest. Vidē quid
agās; prīmus conventus est ācerrimus. Sī eum sus-
tinueris, posteā iam licet lūdās, ut libet. (They retire
to one side.) 40 SCENE 2 m. 3
CĒnter Demipho uwith his three friends, from the right.
They do not observe Phormio and Geta, who pretend not to notice Demipho.]
DEMIPHO (cum advocatisy PHORMIO GETA
De.
Ph.
(to his friendsy Quid? Umquam audīvistis cui- quam contumēliōsius factam iniūriam, quam haec est mihi ? Adeste, quaesō.
(aside to Phormio) īrātus est.
(aside to Qeta)y Quīn tū hoc age; iam ego hunc agi- 4s tābō. (aloud to Qetay Prō Adī immortālēs! Negat- ne Phānium hanc sibi esse cognātam Dēmiphō? Hanc Dēmiphō cognātam esse negat?
Ge. Negat.
s
18
s0 Ph.
60 Ph.
65
70
De.
TERENCE [īI. 2. 50-81
Neque sē scīre ēius patrem quī fuerit?
. Negat. . (to himself, recogniaing Phormio) Ipsum opīnor esse dē
quō agēbam; (to his friends) sequiminī. (steps foruard)
. (feigning indignation) Quia misera relicta est egēns,
parēns ignōrātur, ipsa neglegitur: vidē quid avāritia faciat.
(in a loud voice, affecting indignation) Sī erum mali- tiae īnsimulābis, male audiēs.
(aside) ō audāciam! etiam mē ultrō advenit accū-
sātum.
(to Getay Nam iam adulēscentī est nihil quod suc- cēnseam, sī illum minus nōrat; quippe homō iam grandior, pauper, cui in opere erat vīta, rūrī ferē sē continēbat; ibi agrum dē patre nostrō colendum habēbat. Saepe intereā mihi nārrābat senex sē neglegere hunc suum cognātum. At quem virum! quem ego in vītā vīderim optimum. Nisi eum esse exīstimāvissem, numquam tam gravēs inimīcitiās in vestram familiam caperem ob hanc quam is nunc tam illīberāliter āspernātur.
Pergisne erō absentī male loquī, improbissime?
. Dignum autem hoc illō est.
Ain tamen, scelerāte?
(calling him) Geta!
(to Phormio, pretending not to hear) Bonōrum extor- tor, lēgum contortor!
(calling more loudly) Getal! . (in an undertone to Qeta) Respondē. C(turning round) Quis homō est? (pretending to be
astonished) Ehem! (to GQeta)y Tacē.
- 3ī . . i-;. 454
nm. 2. s2-1183. pHoRmIO 19.
Ge.
De.
(to Demipho) Tibi absentī numquam cessāvit dīcere contumēliās tē indignās sēque dignās.
(to Getay Dēsine. (to Phormio) Adulēscēns, prīmum
ā tē bonā veniā hoc petō, sī tibi placēre potest, ut ss mihi respondeās. Quem amīcum tuum ais istum fuisse ? Explānā hoc mihi et quī mē sibi cognātum esse dīxerit.
Proinde expiscāris quasi nōn nōris.
. Nōrim? 90 . Ixa.
. Ego mē negō; tū, quī ais, in memoriam redige.
. Heus tū, sobrīnum tuum nōn nōrās?
(angrily) Ēnicās. Dīc nōmen.
. Nōmen? c(hesitating) Maximē. 95 . Quid nunc tacēs? C(aside to Geta) Periī hercle, nōmen perdidī
(impatiently) Quid ais?
(asidey Geta, sī meministī id quod ōlim est dictum, subice. (aloud to Demipho) Hem! nōn dīcō. Quasi rcc nōn nōris, advenīs temptātum.
Ego autem temptō?
(prompting him) Stilpō.
(indifferently) Atque adeō quid meā? Stilpō est.
. Quem dīxistī? 105
Stilpōnem inquam; nōrās.
. Neque ego illum nōram neque quisquam istō nōmine
mihi cognātus fuit.
. Itane? Nōn tē hōrum pudet? At sī rem talentō-
rum decem relīquisset... 110
. Dī tibi male faciant!
. prīmus memoriter prōgeniem vestram usque ab avō atque atavō prōferrēs.
20
115
130
Ph.
Ph. 135
140
145 Ph.
. Ita ut dīcis.
. Quid est? Num inīquum postulō?
TERENCE īm. 2. 114-145
Ego tum cum advēnissem, quī ea mihi cognāta esset, dīcerem; itidem tū fac. Cedo quī cognāta sit.
(to Demipho) Ēu, noster, rēctē! tū, cavē!
Dīlūcidē explicāvī quibus mē iūdicibus oportuit; tum, sī id falsum fuerat, cūr nōn refellit fīlius?
(to Phormio) Heus
. Dē fīliō nārrās mihi? cūius dē stultitiā dīcere, ut
dignum est, nōn potest.
. (ironically) At tū quī sapiēns es, adī magistrātūs,
ut dē eādem causā iterum iūdicium tibi reddant, quandōquidem sōlus rēgnās et sōlī tibi licet hīc dē eādem causā bis iūdicium adipīscī.
. Etsī mihi facta est iniūria, vērum tamen potius quam
lītēs intendam aut quam tē audiam, perinde ac sī cognāta sit, abdūc hanc, minās quīnque accipe, quam dōtem lēx iubet dare.
(laughing) Hahahae! homō suāvis!
An nē hoc quidem ego adipīscar, quod est iūs pūblicum? (with affected indignation) Itane tandem, quaesō, ubi virgō est dēdūcta domum, argentum eī lēx iubet dare atque dīmittere ? An nē quid turpe cīvis in sē admitteret propter egestātem, proximō darī iussa est, ut cum ūnō aetātem dēgeret, id quod tū vetās?
. Ita, proximō quidem; at unde nōs? aut quam ob
rem?
. Ohē, ‘āctum,’ āiunt c nē agās.’
Nōn agam? Immō nōn dēsinam, dōnec hoc perfēcerō. Ineptus es.
. Sine modo.
Postrēmō, tēcum, Dēmiphō, nihil reī nōbīs est; tuus
HI. 2. 146-3. 173] PHORMIO 21
Ph. De. Ph. De.
Ph.
est damnātus fīlius, nōn tū; nam tua aetās ad dūcen- dum iam praeterierat.
. Omnia haec, quae ego nunc dīcō, illum putā dīcere;
aut quidem cum uxōre hāc ipsum domō prohibēbō. (aside) īrātus est. 150
. Tū dē tē idem melius fēceris. : (angrily) Itane es parātus facere adversum mē om-
nia, īnfēlīx..
(aside to GQeta)y Metuit hic nōs, tametsī sēdulō dis- simulat. 155 (aside to Phormio) Bene habent sē tibi prīncipia.
. (aloud to Demipho) Quīn fers quod est ferendum?
Tuīs factīs dignum fēceris, ut amīcī inter nōs sīmus.
. Egone tuam amīcitiam expetam? Aut tē vidēre aut
audīre velim? 160
Sī concordābis cum illā, habēbis quae senectūtem
tuam oblectet; respice aetātem tuam.
Tē oblectet; tibi habē.
Minne vērō tū īram.
Hoc age; satis iam est verbōrum; nisi tū properās :6s mulierem abdūcere, ego illam ēiciam. Dīxī, Phormīiō.
Sī tū illam attigeris secus quam līberam dignum est, āctiōnem contrā tē gravem intendam. Dīxī, Dēmi- phō. (to Qeta) Sī quid opus fuerit, heus! domō mē arcesse. 170 Intellegō. (Ēxit Phormio to the right.)
Lā
SCENE 3 II. 4
DEMIPHO GETA HECGTO CRATINUS CRITO
De. Quantā cūrā et sollicitūdine mē fīlius afficit, quī mē
et sē hīs nūptiīs impedīvit! Neque mihi in cōn-
22
175 an nōndum domum.
Ge. Eō. (EĒxit into Demipho’s house.)
De. (to his friends) Vidētis quō in locō haec rēs sit. Quid agam? Dīc, Hēgiō.
180 He. Ego? Cratīnum cēnseō, sī tibi vidētur.
De. Dīc, Cratīne.
Cra. Mēne vīs?
De. Tē.
Cra. Ego, quae in rem tuam sint, ea velim faciās. Sīc hoc
185 mihi vidētur; quod tē absente hic fīlius ēgit, in inte- grum restituī aequum est et bonum, et id impetrābis. . Dīxī. De. Dīc nunc, Hēgiō. He. Ego hunc sēdulō dīxisse crēdō; vērum ita est, quot 190 hominēs, tot sententiae; suus cuique mōs. Mihi nōn vidētur quod lēgibus factum sit, rescindī posse;. et turpe est inceptum. De. Dīc, Critō. Cri. Ego dēlīberandum amplius cēnseō; rēs magna est. 195 He. Numquid nōs vīs?
De. (ironically polite) Probē fēcistis; (Hls advisers bow themselves out.) (to himself, despairingly) incertior multō sum quam dūdum. (Ērxit to the lefi.)
SCENE 4 nI. 2 CEnter Dorio, followed by Phaedria.] PHAEDRIA Dorrīo ANTIPHO 6GETA Ph. (imploringly) Doriō, audī, obsecrō. 200 Do. Nōn audiō. cstarts to leave the stage)
TERENCE (I. 3. 174-200
spectum prōdit, ut saltem sciam, quid dē eā rē dīcat quidve sentiat. (to Geta) Abī, vidē redieritne iam
Hī. 4. 201-229] PHORMIO 283
Ph. Parumper. (holding him back)
Do. Quīn omitte mē! (shaking him off)
Ph. Audī quod dīcam.
Do. At enim iam taedet eadem mīliēns audīre.
Ph. At nunc dīcam quod libenter audiās. 205
Do. (turning surlily) Loquere, audiō.
Ph. Nōnne queō tē exōrāre ut hoc trīduum maneās? (Dorio starts off again.) Quō nunc abīs?
Do. Mīrābar sī tu mihi quicquam novī adferrēs.
CĒnter from the right Antipho and QGeta, unseen by Dorio and Phaedria.]
An. (aside to Qeta) Ei! metuō nē quid hic homō (point- aro ing to Dorio) suō capitī, ut āiunt, suat.
e. (aside to Antipho) Idem ego vereor.
Ph. Nōndum mihi crēdis?
Do. Nūgās agis.
Ph. Sīn fidem dō? ar5
Do. Fābulae!
Ph. Istuc beneficium dīcēs pulchrē tibi faenerātum.
Po. Verba!
Ph. Crēde mihi, gaudēbis factō; vērum hercle hoc est.
Do. Somnia!! 220
Ph. Experīre; nōn est longum.
Do. Cantilēnam eandem canis.
Ph. (imploringly) Tū mihi cognātus, tū parēns, tū amī- cus, tū...
Do. (interrupting) Garrī modo, obtundis. 225
An. (coming forward and speuking to Dorio) Nōn longum est quod ōrat; Doriō, sine exōret. (pointing to Phae- dria) īdem hic, sī quid bonī prōmeritus eris, tibi duplicāverit.
24
230 Do. . Pamphilamne sinēs hāc urbe prīvārī? Tum prae-
240 An.
255
. Immō vērō, Antiphō, hic mē dēcipit.
TERENCE (Iī. 4. 230-259
Istaec verba sunt.
tereā, poterisne hōrum amōrem distrahī patī?
Neque ego neque tū. (furiously, to Dorio) Dī omnēs tibi mala quibus es
dignus dent!
. (to Phaedriay Ego tē adversum ingenium meum
complūrēs mēnsēs tulī, pollicentem neque quicquam ferentem, flentem; nunc contrā omnia haec, repperī quī det neque lacrimet; dā locum meliōribus.
(to Phaedria) Certē hercle, sī ego satis commeminī, tibi quidem ōlim diēs, ad quam darēs huic (pointing to Dorio), praestitūta est.
. Factum est.
. Num ego istuc negō?
. Iam ea praeteriit?
. Nōn, vērum haec eī antecessit.
. Nōnne pudet vānitātis?
. Minimē, dum ob rem sit.
. Doriō, itane tandem facere oportet? . Sīc sum; sī placeō, mē ūtere.
Sīc hunc dēcipis ?
Nam hic mē hūiusmodī esse sciēbat, ego hunc aliter esse crēdidī. Iste mē fefellit; ego istī sum minimē alius ac fuī. Sed utcumque haec sunt, tamen hoc faciam; crās māne mīles mihi argentum sē datūrum dīxit; sī tū, Phaedria, prius mihi attuleris, meā lēge ūtar, ut po- tior sit, quī prior est ad dandum. Valē. (xxuit Dorio to the right.)
IIī. 5. 260-285] PHORMIO 25
3
] Ē ;
ēE ē
SESESEēE?E?
ScenNE 5 ni.s PnAEDRIA ANTIPHO GETA
. (in despair) Quid faciam? Unde ego miser nunc :60
tam subitō huic argentum inveniam, cui minus ni- hilō est?
. Itane hunc patiēmur, Geta, fierī miserum, quī mē
dūdum, ut dīxistī, adiūverit cōmiter ? Quīn experi- ēmur, cum opus est, beneficium rūrsum eī reddere? s65 Sciō equidem hoc esse aequum.
. Age ergō, tū sōlus servāre hunc potes.
Quid faciam?
. Inveniās argentum.
Cupiō, sed unde, ēdocē. 270 Pater hīc adest. Sciō; sed quid tum?
. Ēn! dictum sapientī sat est.
Itane?
Ita. 275 Sānē hercle pulchrē suādēs! Sed parumne est, quod senex nunc omnibus nōbīs succēnset, nisi īnstīgēmus etiam, ut nūllus locus precibus relinquātur?
(wringing his hands) Alius ab oculīs meīs illam in ignōtum locum abdūcet ? (sighingjy Hem! Tum a80 igitur, dum licet dumque adsum, Antiphō, loquiminī mēcum, contemplāminī mē.
. Quam ob rem? Aut quidnam factūrus es? Cedo.
Quōquō hinc asportābitur, certum est mihi persequī
aut perīre. 285 Quod agās dī bene vertant! Pedetemptim tamen.
. Vidē sī quid opum adferre huic possīs.
“sī quid’? Quid?
310
Ph.
315
. In itinere dīcam; hinc modo tē āmovē.
TERENCE (1II. 5. 289-315
. Quaere, obsecrō, nē quid, Geta, plūs minusve faciat,
quod nōs post paeniteat. Quaerō; (after reflection) salvus est, ut opīnor; vē- rum sānē metuō malum.
. Nōlī metuere; ūnā tēcum bona mala tolerābimus.
Quantum argentī opus est tibi? Loquere.
Sōlae trīgintā minae.
Trīgintā? Hui! est percāra, Phaedria. (indignantly) Ista vērō vīlis est.
Age, age, eās inveniam.
(embracing Getay ō lepidum caput!
(shaking him off) Aufer tē hinc.
Iam opus est.
Iam ferēs; sed opus est Phormiōnem mihi ad hanc rem adiūtōrem darī.
Praestō est; audācissimē quidvīs oneris impōne, hic
feret. Sōlus amīcō amīcus est. Eāmus ergō ad eum ōcius.
Numquid est, in quō opera mea vōbīs ūsuī sit?
Nihil; vērum abī domum et cōnsōlāre illam miseram, quam ego nunc intus sciō exanimātam esse metū. Cessās ?
. Nihil est quod aequē libēns faciam. (Xcit into
Demipho’s house.)
Quā viā istuc faciēs?
(Exeunt Phaedria and Qeta to the right.)
ACT IV
SCENE 1 IV.2
CEĒnter Geta from the right, Demipho and Chremes from the left. The latter has just arrived from Lemnos. Geta soliloquiaes, not observing the two old men.]
GETA DEMIPHO CHREMES
Ge. (to himself) Ego nēminem callidiōrem vīdī quam Phormiōnem. vVēnī ad hominem, ut dīcerem ar- gentō opus esse, et quō pactō id fieret. Vixdum dīmidium dīxeram, ille intellēxerat; gaudēbat, mē laudābat, senem quaerēbat. Dīs grātiās agēbat, s quod tempus sibi darētur, ubi Phaedriae nōn minus quam Antiphōnī ostenderet sē esse amīcum. Homi- nem ad forum iussī opperīrī; eō mē senem esse adductūrum. (catches sight of Demipho) Sed ecce! ipse est. Quis est ulterior? (in dismay, recogniing Chremes) Hem! Phaedriae pater vēnit. (more com- posed) Sed quid pertimuī, bēlua? An quia prō ūnō duo mihi datī sunt, quōs fallam? Commodius esse opīnor duplicī spē ūtī. Hinc petam unde ā prīmō īnstitī; is sī dat, satis est. Sī ab eō nihil fīet, tum ss hunc hospitem adoriar. (Crosses towards the old men, who are in front of Chremes’ house.)
27
[5]
28
TERENCE (Iv.2. 18-43
SCENE 2 IvV. 3
[Enter Antipho from Demipho’s house. He listens to the
conversation, unperceived.]
ANTIPHO GETA CHREMES DEMIPHO
—An. (to himself) Exspectō quam mox Geta sē recipiat.
20
Ge
(catching sight of Chremes) Sed patruum videō cum patre astantem. Vae mihi, quam timeō, quō adven- tus hūius patrem impellat!
(to himself) Adībō. (accosting Chremes) Ō salvē, noster Chreme!
Salvē, Geta!
Tē venīre salvum gaudeō.
Crēdō.
Quid agitur? Multa nova hīc, ut fit, advenientī? Complūra.
. Ita. Audīvistīne dē Antiphōne quae facta sint?
Omnia.
. (to Demipho) Tūne dīxerās huic? Facinus indignum,
Chreme, sīc esse circumventum! Id cum hōc modo agēbam.
. Nam hercle quidem ego quoque, id mēcum sēdulō
agitāns, invēnī, opīnor, huic reī remedium.
. Quid, Geta? . Quod remedium?
(confidentially) Ut abiī ā tē, forte obviam mihi fit Phormiō.
. Quī Phormiō? Ge. Ch.
Is quī istam... Sciō. Vīsum est mihi ēius sententiam temptāre. Pre-
. 2. 4-15] PHORMIO 29
413
sē
— An.
gēēB ē B 29
hendō hominem sōlum: “Cūr nōn, Phormiō,” in- quam, “vidēs ut inter nōs sīc haec potius cum bonāas grātiā compōnāmus quam cum malā? Erus līberālis et fugiēns lītium est; nam hercle quidem omnēs cēterī amīcī modo ūnō ōre auctōrēs fuērunt, ut hanc praecipitem daret.”
. (asidey Quid hic incipit aut quō ēvādet? s0
“An lēgibus eum poenās datūrum dīcēs, sī illam ēiecerit? Iam id explōrātum est; ēia! satis sūdā- bis, sī cum illō homine certābis; ea ēloquentia est. Vērum pōnō eum esse victum; at tamen nōn capitis, sed pecūniae, eī rēs agitur.” Postquam hīs verbīs ss hominem sēnsī mollīrī, “sōlī sumus nunc hīc,” in- quam; “age, dīc quid tibi in manum velīs darī, ut erus hīs lītibus dēsistat, et haec hinc facessat, neu tu molestus sīs?”
. (aside, much alarmed) Num dī illī sunt propitiī? co
(as before) “Nam satis sciō, si quid aequī bonīque tū dīxeris, ut ille est bonus vir, nōn hodiē tria verba inter vōs commūtābitis.”
Quis tē istaec iussit loquī?
Immō nōn potuit melius pervenīrīeō quō nōs volumus. 65 (aside) Occidī! Perge ēloquī.
X prīmō homō īnsāniēbat.
Cedo quid postulet.
Quid ? Nimium quantum.
Quantum? Dīc.
Sī quis talentum magnum daret.
(very angrily) Immō malum hercle; ut nihil pudet! Quod adeō eī dīxī: “Quaesō, quid sī fīliam suam ūnicam locāret? Parvī rētulit eum nōn suscēpisse ss
30
TERENCE [v. 2. 16-101
fīliam; inventa est, quae dōtem petat.” Ut ad pauca
So
ēs
100 Ch.
- An.
Ch. 105 Ge.
redeam ac illīus ineptiās omittam, haec dēnique ēius postrēma ōrātiō fuit: “EĒgo,” inquit, “ā prīncipiō amīcī fīliam, ut aequum erat, voluī uxōrem dūcere. Nam mihi in mentem veniēbat incommodī ēius, pauperem ad dīvitem in servitūtem darī. Sed mihi opus erat, ut apertē tibi nunc dīcam, quae aliquantu- lum adferret, quō dissolverem quae dēbeō; et etiam nunc, sī Dēmiphō dare vult quantum ab hāc accipiō,
quae mihi spōnsa est, nūllam mihi mālim darī quam
istam uxōrem.’
(aside) Ōtrum stultitiā an malitiā hunc facere, scien-
tem an imprūdentem, dīcam, incertus sum.
. Quid sī animam dēbet?
“Ager pignorī ob decem minās oppositus est.” Age, age, iam dūcat; dabō.
“ Aediculae item ob decem aliās sunt.”
(loudly and angrily) Oiei! Nimium est.
Nōlī clāmāre; repete hās decem ā mē.
. 4Uxōrī ancillula emenda est; tum plūsculum supel-
lectilis opus est; opus est sūmptū ad nūptiās; hīs rēbus,” inquit, “pōne sānē decem minās.”
(angrily) Proinde iam scrībitō sēscentās dicās mihi;
nihil dō. Ut ille improbus etiam mē irrīdeat? Quiēsce, quaesō, ego dabō; tū modo fīlium fae ut illam dūcat, quam nōs volumus.
(aside in despair) Ei mihi! Geta, occīdistī mē tuīs fallāciīs.
Meā causā ēicitur; mē hoc āmittere est aequum. “Quantum potest,” inquit ‘“mē certiōrem fac, sī illam dant, ut hanc mittam, nē incertus sim; nam illī mihi dōtem iam dare cōnstituērunt.”
snnuās SNāDSs āTn av VLāgō OHdILNV V. 3. 108-133] PHORMIO 31
Ch.
De.
Cn.
-An.
Gre.
—An.
tīt1:
Iam accipiat; illīs repudium renūntiet; hanc dūcat. (angrily) Quae quidem rēs illī vertat male!
Opportūnē adeō argentum mēcum nunc attulī, frūc- rro tum quem Lēmnī praedia uxōris reddunt. Inde
sūmam; (to Demipho) uxōrī tibi opus esse dīcam.
(Exeunt Demipho and Chremes into the latters house.)
SCENE 3 Iv. 4
[Geta makes an explanation to Antipho.]
ANTIPHO GETA
. (coming forward in anger) Geta!
Hem! 115 Quid ēgistī? Ēmūnxī senēs argentō.
Satisne id est?
(supposing his question refers to the money) Nesciō hercle; tantum iussus sum. 120
FEho, verberōt (striking him) aliud respondēs mīhi ac”
rogō? Quid ergō nārras?
. Quid ego nārrem? Operā tuā ad restim mihi quidem
rēs rediit plānissimē. Utinam tē quidem omnēs dī r25 deae, superī īnferī malīs exemplīs perdant! (bitterly) Ecce! sī quid velīs, huic mandēs, quī tē ad scopulum
ē tranquillō auferat. Quid minus ūtile fuit quam hoc ulcus tangere aut nōmināre uxōrem? Iniecta spēs est patrī illam posse extrūdī. Cedo nunc porrō: r30 sī Phormiō dōtem accipiet, uxor dūcenda est domum. Quid fīet?
Nōn enim dūācet.
32
TERENCE [I. 3. 134-159
-An. (ironicallyy Nōvī. Sed cum argentum repetent,
135 Ge.
140
150 Gre.
nostrā scīlicet causā in nervum potius ībit.
Nihil est, Antiphō, quīn male nārrandō dēprāvārī possit. Tū id quod bonī est excerpis, dīcis id quod malī est. Audī nunc contrā: sī argentum accēperit, iam dūcenda est uxor, ut ais; concēdō tibi. Spatī quidem paululum tandem apparandī nūptiās, vocandī, sacrificandī dabitur. Intereā amīci quod pollicitī sunt dabunt. Inde iste reddet.
. Quam ob rem? Aut quid dīcet?
Rogās ? “Quot rēs posteā mōnstra mihi ēvēnērunt! Introiit āter aliēnus canis in aedēs; anguis per im- pluvium dē tēgulīs dēcidit; gallīna cecinit; hariolus interdīxit; haruspex vetuit;’”” quae est causa iūstis- sima. Haec fīent.
. ūtinam modo fīant!
(with confidence) Fīent: mē vidē. (Ēxeunt to the right.) SCENE 4 v.a1
CĒnter, in great agitation, Sophrona from Demipho’s house.]
So.
155
SOPHRONA CHREMES
(to herself) Quid agam? Quem amīcum misera mihi inveniam? Aut ad quem cōnsilia haec re- feram? Aut unde auxilium petam? Nam vereor, nē era ob meum cōnsilium indignā iniūriā afficiātur; ita violenter patrem adulēscentis haec facta tolerāre audiō.
[Ēnter Chremes, from his house, unobserved.]
(aside) Quaenam haec anus est, quae exanimāta ā frātre meō ēgressa est?
IV. 4. 160-192] PHORMIO 33
So.
So.
8o.
So.
So.
8So.
23
(to herself) Quod ut facerem egestās mē impulit, cum s60 scīrem hās nūptiās īnfirmās esse, ut id cōnsulerem, ut intereā vīta in tūtō esset.
(asidey Certē quidem, nisi mē animus fallit, aut parum prōspiciunt oculī, fīliae meae nūtrīcem videō. (to herself) Neque ille investīgātur... 165 (aside) Quid agam?
(to herself) ... quī est ēius pater.
(aside)y) Adeam an maneam, dum haec quae loquitur magis cognōscam?
. (to herself) Quod sī nunc eum reperīre possim, nihil r70
est quod verear.
(aside) Ea est ipsa; colloquar. (approaches her) (startled) Quis hīc loquitur?
(calling to her) Sōphrona!
(asidey Et meum nōmen nōminat? 175 Respice ad mē.
(amaxed) Dī, obsecrō vōs, estne hic Stilpō?
. Nōn.
Negās?
(speaking in a low and excited tone) Concēde sōdēs rēc hinc ā foribus paulum, Sōphrona. (They withdraw
to one side.) Nōlī mē istō nōmine posthāc appellāre.
Quid? Nōnne es, obsecrō, quem semper tē esse dic-
titāvistī? .
(looking alarmed toward his house) St! 185 Quid hās forēs metuis?
(in a low, mysterious tone) Conclūsam uxōrem saevam hīc habeō; vērum eō mē istō nōmine perperam ōlim dīxī, nē forte vōs imprūdentēs forīs effuttīrētis atque
id porrō aliquō modō uxor mea rescīsceret. 190
. Eō pol nōs miserae tē hīc invenīre numquam potui-
mus.
34
195 ēSo. . Hem! quid est? vVīvuntne? So.
So. 205 Ch. So. So.
210 S0.
Cn.
215
So.
220 Ch.
So.
TERENCE (IV. 4. 193-224
Eho! dīc mihi, quid reī tibi sit cum familiā hāc unde exīs ? Utbi illae sunt? Mē miseram!
Viīvit fīlia. Mātrem ipsam miseram ex aegritūdine hāc mors cōnsecūta est.
. Male factum! 200 So0.
Ego autem, quae anus dēserta, egēns, ignōta essem, ut potuī, virginem locāvī nūptum huic adulēscentī, quī hārum aedium est dominus.
Antiphōnīne?
Em, istī ipsī.
(bewilderedy Quid ? duāsne uxōrēs habet?
Au! obsecrō, ūnam ille quidem hanc sōlam.
Quid illam alteram, quae cognāta dīcitur?
Haec eadem est.
Quid ais ?
Ex compositō factum est, quō modō amāns hanc habēre posset sine dōte. (to himself, joyfully) Dī vestram fidem! quam saepe forte temerē ēveniunt, quae nōn optāre audeās! Of- fendī adveniēns fīliam quōcum volēbam et ut volē- bam collocātam. Quod nōs ambō opere maximō operam dabāmus ut fieret, sine nostrā cūrā, maximā suā cūrā, fēcit hic sōlus.
Nunc vidē quid opus factō sit; pater adulēscentis vēnit, eumque animō inīquissimō hoc ferre āiunt. Nihil perīculī est. Sed per deōs atque hominēs cavē nē meam esse hanc quisquam rescīscat. Nēmō ē mē sciet.
Sequere mē: cētera intus audiētis. Demipho’s house.)
(Exeunt into
— e.aa. . —— e . s.a. a t44 B nmmsmiiīssmemmussssīī6smssēs—
. . m - a - 4- - — — —a - —— - . m — —t—— - _ —a- — et — —
- . s ..... .u. - .- ee.e. a-.- — a. ae
— se .2 . . = - 5 - — —— — ——— - - en - - - - — t .s. e. L aS—S3 4 = . pr. a em. a
— — n — — 5e . c-425tC 22PZ222 = mR mm an m4. ?5=4ī .
=2 J 755Z5Z2X252 55x, (ūti vē54—=-“— = —22” ———
2 ē242-.424 v
S . īīūti
i iēī
ēmy
SOoNV
XāN—ā5 Sāwā aHŌ? VNOXH dO0S
ACTV
ScexNE 1 v.3
CEĒnter Demipho and Nausistrata from Chremes’ house.]
DEMIPHO NAUSISTRATA
. Agedum, ut solēs, Nausistrata, fac ut illa nōbīs
plācētur, ut suā voluntāte id, quod faciendum est, faciat.
. Faciam. . Adiuvā mē nunc pariter operā, ac rē dūdum opitu- s
lāta es.
. Factum volō; ac pol minus facere queō virī culpā
quam mē dignum est.
. Quid autem? . Quia pol bona ā patre meō bene parta indīligenter ro
tūtātur; nam ex iīs praediīs talenta bīna argentī aequāliter capiēbat. Quid vir virō praestat!
. Bīnane, quaesō?
. Ac bīna talenta rēbus multō vīliōribus.
(affecting surprise) Hui! 15 . Quid haec videntur?
Scīlicet.
. Virum mē nātam vellem. Ego ostenderem ...
. (interrupting) Certō sciō.
... . quō pactō ... 20 . Parce sōdēs, ut cum illā possīs, nē adulēscēns mulier
tē dēfatīget.
Faciam, ut iubēs. (sees Chremes) Sed meum virum
exīre ā tē videō. 35
36
TERENCE [v. 2. 25-51
SCENE 2
CĒnter Chremes from Demipho’s house.]
NAUSISTRATA CHREMES DEMIPHO
25 Cn.
(not observing his wife’s presence) Ehem, Dēmiphō! iam argentum illī datum est?
. Cūrāvī īlicō.
Nōllem datum. (to himself, in alarm) Ēi, videō uxōrem; paene plūs quam erat satis.
. Cūr nōllēs, Chremes?
(embarrassed) Iam rēctē.
. Quid tū? Ecquid cum istā locūtus es, quam ob rem
hanc (pointing to Nausistrata) dūcāmus? Trānsēgī.
. Quid ait tandem? . Nōn potest abdūcī. . Cūr nōn potest?
Quia uterque utrīque cordī est.
. Quid istuc nostrā?
Magnī. Praetereā eam esse nōbīs cognātam comperī. Quid ? Dgēlīrās!
Sīc erit. Nōn temerē dīcō; in memoriam mēcum rediī.
. Num sānus es? 45 Na. . Nōn est.
. Nōlī negāre. Patris nōmen aliud dictum est; hōc
Au! cavē, obsecrō, nē in cognātam peccēs.
tū errāvistī.
. Nōn nōrat patrem? . Nōrat. . Cūr aliud dīxit?
v.2.
Ch.
52-83] PHORMIO 31
(angrilyy Numquamne hodiē mihi concēdēs neque intellegēs?
. Sī tū nihil nārrās?
(despairingly) Perdis. s5
. Mīror quid sit.
Equidem hercle nesciō. Vīsne scīre? At ita mē servet Iuppiter, ut proprior illī est nēmō quam ego sum ac tū.
. Dī vestram fidem! Eāmus ad ipsam; ūnā omnēs nōs c0
volō aut scīre aut nescīre hoc. (going) Āh! (stopping him)
. Quid est?
Itane parvam fidem mihi esse apud tē!
. Vīsne mē crēdere ? Vīsne istuc satis mihi quaesītum 65
esse? Age; fīat. Quid ? Illā amīcī nostrī fīliā quid futūrum est? Rēctē.
. Hanc igitur mittimus?
Quidnī? 70
. Illa maneat?
. Sīc.
. Ire igitur tibi, Nausistrata, licet.
. Sīc pol esse commodius in omnēs arbitror, quam ut
coeperās, hanc manēre; nam vīsa est mihi, cum vīdī, ss perlīberālis. (Ēxit into Chremes’ house.)
. (impatiently) Quid istuc negōtium est?
(looking about anxiously) Iamne operuit ōstium?
. Iam. . Ō Iuppiter, dī nōs respiciunt! Fīliam invēnī nūptam so
cum fīliō tuō. Hem! Quō pactō fierī potuit? Nōn satis tūtus ad nārrandum est hic locus.
38 TERENCE [V. 2. 84-3.107
De. At tū intrō abī. 8s Ch. Heus! nē fīliī quidem nostrī hoc rescīscant volō.
(ēxeunt into Demipho’s house.)
SCENE 3 v.6 [Enter Antipho and Phormio from the right; Geta from Demipho’s house.] GETA ANTIPHO PHORMIO
e. (soliloquiaes, not observing the others) ō Fortūna! Fors Fortūna, quantīs commoditātibus, quam subitō meō erō Antiphōnī ope vestrā onerāvistis hunc diem .. .!
90 An. (aside to Phormio) Quidnam hic sibi vult?
Ge. (continuing his soliloquy)... nōsque amīcōs ēius metū exonerāvistis! Sed egone nunc mihi cessō, quī nōn hunc umerum onerō palliō, atque hominem invenīre
properō, ut haec quae contigerint sciat? (throws 95 his cloak over his shoulder)
An. (aside to Phormio) Num tū intellegis, quid hic nārret?
Ph. (aside to Antipho) Num tū?
An. Nihil.
Ph. Ego tantundem.
100 Ge. (to himself, starting to run) Ad Doriōnem hinc īre per- gam; ibi nunc sunt.
An. Heus, Geta!
Ge. (not turning round) Em tibi! Num mīrum aut novum est revocārī, cum cursum īnstiteris?
105 An. Geta!
Ge. (aside) Pergit hercle. (aloud)y) Numquam odiō tuō tū
mē vincēs.
V. 3. 108-139] PHORMIO 39 An. Nōn manēs?
Ge. Vāpulā.
An. Id quidem, verberō, tibi iam fīet, nisi resistis. nrr60 Ge. Familiāriōrem oportet hunc esse; minitātur malum.
SEē E P?E
:89
ē Ē
Ph.
(turning round) Sed isne est quem quaerō an nōn? Ipse est. Congredere cōnfestim. (comes back)
. Quid est?
Ō homō omnium, quī vivunt, hominum ōrnātissime! iss Nam sine contrōversiā sōlus ab dīs dīligere, Antiphō.
. Ita velim; sed quī istuc ita esse crēdam, mihi dīcī
velim. Satisne est, sī tē gaudiō perfundō?
(angrily) Enicās. 120
(to Geta)y Quīn tū pollicitātiōnēs hinc aufer et quod fers cedo.
Ōh, tū quoque, Phormiō, aderās?
Aderam. Sed tū cessās?
Em! accipe. (to Phormio) Ut modo apud forum r5 argentum tibi dedimus, rēctā domum profectī sumus;
(to Antipho) intereā erus mittit mē ad uxōrem tuam.
. Quam ob rem?
Omittō dīcere; nam nihil ad hanc rem est, Antiphō. Ubi in gynaecēum īre incipiō, accurrit ad mē puer s30 Mida, ā tergō palliō prehendit, resupīnat: respiciō, rogō quam ob rem mē retineat; ait esse vetitum intrō
ad eram accēdere. “Sōphrona modo,” inquit, “frā- trem senis hūc intrōdūxit Chremem”; eumque nunc intus esse cum illīs. Hoc ubi ego audīvī, suspēnsō s35 gradū placidē ad forēs īre perrēxī, accessī, astitī, animam compressī, aurem admōvī; ita coepī ani- mum attendere, hōc modō sermōnem captāns.
Eu, Getal
140 Ge.
35 Ge.
160 An.
165
40
TERENCE rv. 3. 140-165
Hīc facinus audīvī pulcherrimum; itaque hercle paene exclāmāvī gaudiō.
. Quod?
Quodnam arbitrāre?
.Nesciō.
Atquī mīrificentissimum; patruus tuus est inventus pater Phāniō, uxōri tuae.
. (ama2ed)y Quid ais?
Cum ēius mātre ōlim in Lēmnō clam cōnsuēvit.
. (incredulouslyy Somnium! Potuitne fierī ut haec
suum patrem ignōrāret?
Crēde, Phormiō, aliquid esse causae; sed cēnsēsne mē potuisse extrā ōstium omnia intellegere, quae ipsī inter sē ēgerint?
. Atque ego quoque illam fābulam audīvī.
Immō etiam dabō, quō magis crēdās. Patruus in- tereā inde hūc forās ēgreditur; haud multō post īdem sē recipit cum patre intrō dēnuō; uterque ait tibi potestātem ēius adhibendae darī. Dēnique ego missus sum, ut tē requīrerem atque addūcerem.
(beside himself with joy) Quīn ergō rape mē; quid
cessās ? . Faciam. . ō mī Phormiō, valē! Ph.
Valē, Antiphō! Bene factum, ita mē dī ament; gaudeō.
(Exeunt Antipho and Geta into Demipho’s house.)
V. 4. 166-190] PHORMIO 41
SCENE 4 v. s
[Ēnter Demipho and Chremes from the former’s house.
Phormio is unobserved.]
DEMIPHO CHREMES PHORMIO
. Dīs magnās grātiās meritō habeō atque agō, quod
haec, frāter, ēvēnēre nōbīs prōsperē.
. Estne, ut dīxī, līberālis ? . Valdē. Quantum potest, nunc est conveniendus
Phormiō, priusquam dissipet nostrās trīgintā minās, ryo ut auferāmus.
(Phormio comes forward, pretending not to see the others.)
Pn.
De. Ph. De. Pnh.
De.
Ph.
(to himself) Dēmiphōnem, sī domī est, vīsam, ut quod ...
(interrupting himy At nōs ad tē, Phormiō, ībāmus.
Dē eādem hāc causā fortasse? 15 Ita hercle.
Crēdidī. Quid ad mē ībātis?
Rīdiculum...
(interrupting him) An verēbāminī nē nōn id facerem, quod semel recēpissem? Heus! quantacumque sso est haec mea paupertās, tamen adhūc cūrāvī hoc qui- dem ūnum, ut mihi esset fidēs. Idque adeō, Dēmiphō, veniō nūntiātum, mē esse parātum; ubi vultis, uxō- rem date. Nam omnēs rēs mihi posthabuī, ut pār fuit, postquam id tantopere vōs velle animadver- sēs teram.
. (confusedy At hic (pointing to Chremes) mē dēhor-
tātus est, nē illam tibi darem. “Nam quī erit,” inquit, “rūmor populī, sī id fēceris? Olim cum honestē potuit darī, tum nōn est data; eam nunc r90
42
PFh.
.. t -
Ē
TERENCE [vV. 4. 191-222
extrūdī est turpe:” fermē eadem omnia quae tūte
dūdum cōram mihi obiēcerās. . (indignantly) Satis superbē mē illūditis.
. Quī? Rogās ? Quia nē alteram quidem illam dūcere po-
195 Ph.
200
205 Ph. . Quid igitur fīet? Fn.
210
terō; nam quō ōre redībō ad eam, quam contemp- serim?
(apart to Demipho, prompting him) “ Tum autem,” inque, “videō Antiphōnem invītum eam ab sē dī- mittere.”
(repeating) Tum autem, videō fīlium sānē invītum mulierem ab sē dīmittere. Sed trānsī sōdēs ad forum atque illud argentum iubē rūrsum mihi rescrībī, Phormiō.
Quodne ego porrō illīs dīscrīpsī, quibus dēbuī?
Sī vīs uxōrem mihi dare, quam dēspondistī, dūcam; sīn est, ut velīs illam manēre apud tē, Dēmiphō, dōs hīc (pointing to himself) maneat. Nam nōn aequum est mē propter vōs dēcipī, cum ego vestrī honōris causā alterī repudium remīserim, quae tantundem dōtis dabat.
(furiously) ī in malam rem hinc cum istā māgnifi- centiā, fugitīve. Etiam nunc crēdis tē aut tua facta adeō ignōrārī?
. (in pretended anger) Irrītor. . Tūne hanc dūcerēs, sī tibi darētur? Fac perīculum.
Quīn tū mihi argentum cedo.
. Immō vērō tū uxōrem cedo. . In iūs ambulā! . Enimvērō sī porrō pergitis esse odiōsī...
V. 4. 223-254] PHORMIO 43
De. Ph.
Cn. Ph.
Cn. De. PFh.. Ch. Ph... Cn. Fn.
Ch. Ph. De. Cn. Fh. Cn.
Ph.
Quid faciēs?
Egone ? Fortasse vōs mē indōtātīs modo patrōcinārī arbitrāminī; etiam dōtātīs soleō. 225 Quid id nostrā?
(carelessly) Nihil. Hīc quandam nōram, cūius vir uxōrem ...
(startleī) Hem!
(to Chremes) Quid est? a30 .. Lēmnī aliam habuit...
(aside, in despair) Nūllus sum.
. ex quā fīliam suscēpit; et eam clam ēducat. (aside) Sepultus sum. Haec adeō omnia ego illī iam nārrābō. (starts 35 towards Chremes’ house)
Obsecrō, nē faciās.
(affecting surprise) Ō! tūne is erās?
Ut lūdōs facit !
(to Phormio) Missum tē facimus. a40 Fābulae!
Quid tibi vīs? Argentum quod habēs tibi condōnā- mus.
Audiō. Quid ergō, malum, mē sīc ineptī lūditis? Nōlō, volō; volō, nōlō rūrsum; cape, cedo; quod ass dictum, est indictam; quod modo erat ratum, irritum est.
(aside to Demipho) Quō pactō aut unde hic haec rescīvit?
. (aside to Chremes) Nesciō; nisi mē nēminī dīxisse aso
certō sciō. (aside to Demipho) Mōnstrī, ita mē dī ament, simile.
. (to himself) Iniēcī serūpulum. . (aside to Chremes) Hem! Hicne ut ā nōbīs hoc tan-
44
ass
260
Ph.
265 De.
Ph.
270
De.
275 Ch.
Ph.
280 Ch.
285 Ph.
TERENCE [v. 4. 255-286
tum argentī auferat, tam apertē irrīdēns ? Ēmorī hercle est satius. Parā ut animō virīlī praesentīque sīs; vidēs taum peccātum forās esse ēlātum, neque iam id tē posse cēlāre uxōrem tuam. Nunc, Chreme, quod ipsa ex aliīs audītūra sit, id nōs indicāre commodius ad illam plācandam est; tum hunc im- probum poterimus nostrō modō ulcīscī.
(aside in alarm)y Hem! nisi mihi prōspiciō, haereō. Hī gladiātōriō animō in mē tendunt.
(aside to Demipho) At vereor, ut plācārī possit.
(aside to Chremes) Bonō animō es; ego vōs in grātiam redigam, hōc frētus, Chreme, quod ē mediō excessit, unde haec tibi suscepta est.
Itane mēcum agitis ? Satis astūtē aggrediminī. Nōn hercle ex rē istīus, Dēmiphō, mē īnstīgāvistī. Hīs dictīs ego illam in tē (to Chremes) ita incēnsam red- dam, ut nōn restinguās, sī lacrimās fūderis.
Malum aliquod istī dī deaeque omnēs dent! Tantāne audāciā quemquam hominem esse affectum! Nōn hoc pūblicē scelus hinc in sōlās terrās asportārī!
(aside to Demipho) I&n id locī redāctus sum, ut, quid agam cum illō, prōrsus nesciam.
aside to Chremes) Ego sciō; in iūs eāmus. (overhearing him) In iūs? Hūc, sī quid libet.
(starts towards Chremes’ house) (to Demipho) Assequere, retinē, dum ego hūc servōs ēvocō.
. Etenim sōlus nequeō; accurre. . (to Demipho) Ōna iniūria est tēcum. . (to Phormio) Lēge ergō age.
(to Chremes) Altera est tēcum, Chreme.
. (to Demipho) Rape hunc.
V. 4. 281-5. 312] PHORMIO 45
Fh.
Ch.
Sīc agitis? Enimvērō vōce opus est. (calling aloud) Nausistrata, exī.
(to Demipho) Ōs opprime; vidē quantum improbus valeat. 290
(calling louder) Nausistrata, inquam.
. Nōn tacēs?
. Taceam?
. (to Chremes) Nisi sequitur, pugnōs in ventrem in-
gere. 295
. Vel oculum exsculpe; est ubi vōs probē ulcīscar.
SceNE 5 V.9
[Enter Nausistrata from Chremes’ house.]
NAUSISTRATA CHREMES DEMIPHO PHORMIO
Na. Quis nōminat mē? Ato Chremes) Hem! quae ista
Phnh. Na.
Fnh.
Ch. Ph.
chn.
Na.
Ph. Ch.
Na.
Ph.
turba est, mī vir, obsecrō?
(to Chremes) Ehem! quid nunc obstupuistī?
(to Chremes, pointing to Phormio) Quis hic homō sc0 est? Nōnne mihi respondēs?
(to Nausistratay Hicne ut tibi respondeat, quī hercle ubi sit nescit?
(to Nausistrata) Cavē istī quicquam crēdās.
(to Nausistratay Abī, tange; sī nōn tōtus frīget, so5 ēnicā me.
(carelessly) Nihil est.
Quid ergō? Quid iste nārrat?
Iam sciēs. Audī.
Pergisne crēdere? 3310 Quid ego, obsecrō, huic crēdam, quī nihil dīxit? Dēlīrat miser timōre.
46
c6ctb. 315 Ph.
330 Ph..... . (horrifiedy Mī homō, dī melius dent!
. Sīc factum est.
. Periī misera.
. Et inde fīliam iam ūnam suscēpit, dum tū dormīs.
335 Ch.
340
TERENCE [V. 5. 813-344
5
. (to Chremes) Nōn pol temerē fit, quod tū tam timēs.
Egone timeō? (to Chremes) Rēctē sānē; quandō nihil timēs, et hoc nihil est quod dīcō, tū nārrā.
. Scelus! tibi nārret? . (to Demipho) Ohē tū! factum est sēdulō ā tē prō
frātre.
. Mī vir, nōn mihi dīcēs?
. (stammering) At....
Quid “at”?
. Nōn opus est dictō.
. (to Chremes) Tibi quidem; at huic opus est scītō.
(to Nausistratay In Lēmnō. ..
. (alarmed) Hem! quid ais?
(to Phormioy Nōn tacēs? . clam tē.
(aside) Ēi mihi!
uxōrem dūxit.
(aside to Demipho) Quid agāmus?
. Prō dī immortāles! facinus malum et miserandum! . Hoc āctum est. . An quicquam hōc tempore factum est indignius?
Dēmiphō, tē appellō; nam cum hōc ipsō nimium taedet loquī. Haene erant itiōnēs crēbrae et diū- tinae mānsiōnes Lēmnī? Haecne erat ea, quae nostrōs frūctūs minuit, vīlitās?
Ego, Nausistrata, in hāc rē eum culpam meritum
esse nōn negō, sed quīn ea est condōnanda?
v. 5. u5-311] PHORMIO -47
Ph.
De.
PFh.
PFh.
(aside, in glee) Verba fīunt mortuō. 345 Nam neque neglegentiā tuā neque odiō tuō id fēcit.
Ea mortem obiit; ē mediō abiit, quī fuit hāc in rē serūpulus. Quam ob rem tē ōrō, ut alia facta tua sunt, ut aequō animō hoc ferās.
Quid ego aequō animō? Cupiō misera in hāc rēsso mē iam labōre dēfungī. Sed quid spērem? Putem eum aetāte minus peccātūrum? Iam tum erat senex,
sī senectūs verēcundōs facit. An mea fōrma atque aetās, Dēmiphō, nunc magis expetenda est? Quid mihi hīc affers, quam ob rem spērem aut ēXspootem 355 haec porrō nōn fore?
(aloud, in mocking tones) Ad exsequiās Chremētī sī cui commodum est īre, ecce! tempus est. Sīc dabō. Age nunc, lacessitō quī volet Phormiōnem; faciam ut tālī, atque hic est, malō sit mactātus. (aside) s60 Redeat sānē iam in grātiam; supplicī satis est mihi. Haec habet quod, dum vīvat, eī usque ad aurem obstrepat.
. (ironicallyy) At meō meritō crēdō. Quid ego nunc
singulātim commemorem, Dēmiphō, quālis ego in s6s5 hunc fuerim?
. Nōvī aequē ac tū omnia. . Meritō meō hoc vidētur factum? . Minimē gentium! Vērum iam, quandō accūsandō
fierī nōn potest īnfectum, ignōsce; ōrat, sēantas- 370 sē pūrgat; quid vīs amplius ?
(asidey Enimvērō priusquam haec dat veniam, prōspiciam mihi et Phaedriae. (aloud) Heus Nau- sistrata! Priusquam huic temerē respondēs, audī.
. Quid est? 375 Fh.
Ego minās trīgintā per fallāciās ab illō abstulī; eās tuō fīliō dedī; is prō suā uxōre dedit.
390 De.
395
TERENCE [V. 5. 818-408
(angrilyy Hem! quid ais?
(sarcastically to Chremes) Adeōne indignum hoc tibi
vidētur, sī fīlius, homō adulēscēns, ūnam habet, tū uxōres duās ? Nihil pudēre? Quō ōre obiurgābis illum? Respondē mihi.
. Faciet ut volēs. . Immō, ut meam sententiam iam sciās, ego neque
ignōscō neque prōmittō quicquam neque respondeō priusquam fīlium vīderō; permittō ēius iūdiciō omnia. Faciam quod is iubēbit.
. Mulier sapiēns es, Nausistrata. . (to Demipho) Ssatisne tibi est?
Ita.
. (to himself) Immō vērō pulchrē discēdō et probē et
praeter spem.
. (to Phormio) Tū tuum nōmen dīc quid sit.
Phormiō: vestrae familiae hercle amīcus, et summus tuō Phaedriae.
. At ego ēcastor, Phormiō, posthāc tibi, quoad poterō,
quod volēs faciam et dīcam.
. Benignē dīcis. . Pol meritum est tuum. . Vīsne prīmum hodiē id facere, quō ego gaudeam,
Nausistrata, et oculī tuō virō doleant?
. Cupiō.
. Mē ad cēnam vocā. . Pol vērō vocō.
. Eāmus hinc intrō. . Fīat! . Faciam ut iam hīc audasit.
Sed ubi est Phaedria, iūdex noster? (to the audiencey Vōs valēte et plaudite! (EĒxit to right. Exeunt the rest
into Chremes’ house.)
[OCR skipped on page(s) 76-153]