greenough_caesar.md

title	author	date	lang	edited	license	original_scan	notes
Caesar's Gallic War	James B. Greenough Benjamin L. D'Ooge M. Grant Daniell	1898	la	false	CC-BY-SA 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/	https://archive.org/details/caesarsgallicwar00caes

F16. 4.— Co1NS OF CāSARr.

THE GALLIC WAR.

BOOK I.

CAMPAIGNS AGAINST THE HELVETII AND ARIOVISTUS. B.(C. 58. The Nations of Gaul.

ALLIA est omnis dīvīsa in partīs trēs; quārum ūnam

incolunt Belgae, aliam Aquītānī, tertiam quī ipsōrum

linguā Celtae, nostrā Gallī appellantur. Hī omnēs linguā,

īnstitūtīs, lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs Garumna flūmen, ā Belgīs Mātrona et Sēquana dividit.t

Their Characters Compared.

Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte prōvinciae longissimē absunt, mini- mēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad effēminandōs animōs pertinent important; proximīque sunt Germānīs quī trāns Rhēnum incolunt, 2 quibuscum con- tinenter bellum gerunt. Quā dē causā Helvētiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt, quod ferē cotidiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum finibus bellum gerunt.

Cf. 1 āīvīsa, l. 1. —2 incolust, I. 2. 50

5

20

2 The Gallic War. [Cāsax

The Territories of Each.

Eōrum ūna pars,! quam Gallōs obtinēre dictum est, ini- tium capit ā flūmine Rhodanō; continētur Garumnā flūmine, Ōceanō, finibus Belgārum; attingit etiam ab Sēquanīs et Helvētiīs flūmen Rhēnum; vergit ad septentriōnēs. Bel- gae ab extrēmīs Galliae fīnibus oriuntur, pertinent ad īn- feriōrem partem flūminis Rhēnī, spectant in septentri- ōnem et orientem sōlem. Aquītānia ā Garumnā flūmine ad Pȳrēnaeōs montīs et eam partem ōŌceanī quae est ad Hispāniam pertinet; 2 spectat inter occāsum sōlis et septen- triōnēs.

OŌrgetorix with his Fellow Nobles Forms a Plan to Invade Gaul.

2. Apud Helvētiōs longēē nōbilissimus fuit et dītissimus Ōrgetorīx. Is, M. Messālā et M. Pīsōne cōnsulibus, rēgnī cupiditāte inductus coniūrātiōnem nōbilitātis fēcit, et cīvi- tātī persuāsit ut dē fīnibus suīs cum omnibus cōpiīs exīrent: perfacile esse, cum virtūte omnibus praestārent, tōtīus Gal- liae imperiō potirī.

He Persuades his People, the Helvetii.

Id hōc facilius eīs persuāsit, quod undique locī nātūrā Helvētiī continentur:4 ūnā ex parte flūmine Rhēnō lātissimō atque altissimō, quī agrum Helvētium ā Germānīs dīvidit; alterā ex parte monte īūrā altissimō, quī est inter Sēquanōs et Helvētiōs; tertiā lacū Lemannō et flūmine Rhodanō, quī

prōvinciam nostram ab Helvētiīs dīvidit. They Assent, being Warlike and feeling Cramped by their Narrow Limits.

Hīs rēbus fiēbat ut et minus lātē vagārentur et minus facile fīnitimīs bellum īnferre possent; quā ex parte homi-

Cf. ī partīs, p. 1, I. 1. —2 pertinent, l. s. —3 longissimē, 1, 7.— i continētur, I. 2. B. G. I. 3] Campaign against the Helvetii. 3

nēs bellandī cupidī māgnō dolōre adficiēbantur. Prō multitūdine autem hominum ct prō glōriā bellī atque fortitūdinis, angustōs sē finis 1 habēre arbitrābantur, quī in longitūdinem milia passuum ccxi, in lātitūdinem cLXxXX patēbant.

They Employ Two Years in Preparations.

3S. Hīs rēbus adductī et auctōritāte Orgetorīgis permōtī cōnstituērunt ea quae ad proficīscendum pertinērent 2 compa- rāre, iūmentōrum et carrōrum quam maximum numerum coēemere, sēmentīs quam maximās facere, ut in itinere cōpia frūmentī suppeteret, cum proximīs civitātibus pācem et amīcitiam cōnfīrmāre. Ad eās rēs cōnficiendās biennium sibi satis esse dūxērunt; in tertium annum profectiōnem lēge cōnfīrmant.

Ōrgetorix Conspires with Other Gallic Chiefs.

Ad eās rēs cōnficiendās Orgetorīx dēligitur. Is sibi lēgā- tiōnem ad cīvitātīs suscēpit. In eō itinere persuādet4 Cas- ticō, Catamantāloedis fīliō, Sēquanō, cūius pater rēgnum in Sēquanīs multōs annōs obtinueratō et ā senātū populī Rōmānī amīcus appellātus erat, ut rēgnum in cīvitāte suā occupāret, quod pater ante habuerat; itemque Dumnorīgī Haeduō, frātrī Dīviciācī, quī eō tempore prīncipātum in cīvi- tāte obtinēbat ac maximē plēbī acceptus erat, ut idem cōnā- rētur persuādet, eīque fīliam suam in mātrimōnium dat.

Hiīs Arguments.

Perfacile factū esse illīs probat cōnāta perficere, proptereā quod ipse suae cīvitātis imperium obtentūrus esset: nōn esse dubium quīn tōtīus Galliae plūrimum Helvētiī possent; sē suīs cōpiīs suōque exercitū illīs rēgna conciliātūrum cōn-

Cf. 1 fīnibus, p. 2, l. 3.—2 pertinent, 2, 5.— 3 proximī, 1, 9. — 1 persuāsit, 2, 14.—6ō obtinēre, 2, 1.

2l

5

20 5

I10

2

20

4 The Gallic War. lCĀsAR

fīrmat. Hāc ōrātiōne adductī inter sē fidem et iūsiūrandum dant, et rēgnō occupātō1 per trēs potentissimōs ac fīrmissi- mōs populōs tōtīus Galliae sēsē potīrī2 posse spērant.

Orgetorix is Brought to Trial.

4. Ea rēs est Helvētiīs per indicium ēnūntiāta. Mōribus suīs Orgetorīgem ex vinculīs causam dīcere coēgērunt. Dam- nātum poenam sequī oportēbat ut īgnī cremārētur.

He Escapes.

Diē cōnstitūtā causae dictiōnis Orgetorīx ad iūdicium omnem suam familiam, ad hominum mīlia decem, undique coēgit, et omnīs clientīs obaerātōsque suōs, quōrum māgnum numerum habēbat, eōdem condūxit; per eōs nē causam dīceret sē ēripuit.

His Death.

Cum cīvitās ob eam rem incitāta armīs iūs suum exsequī cōnārētur, multitūdinemque hominum ex agrīs magistrātūs cōgerent, t Orgetorīx mortuus est; neque abest suspīciō, ut Helvētiī arbitrantur, quīn ipse sibi mortem cōnscīverit.

Still the Helvetii Persist īn the Attempt.

5. Post ēius mortem nihilō minus Helvētiī id quod cōn- stituerant facere cōnantur, 5 ut ē fīnibus suīs exeant.8 Ubi iam sē ad eam rem parātōs esse arbitrātī sunt, oppida sua omnia, numerō ad duodecim, vīcōs ad quadringentōs, reliqua prīvāta aedificia incendunt; frūmentum’ omne, praeter quod sēcum portātūrī erant, combūrunt, ut— domum reditiōnis spē sublātā — parātiōrēs ad omnia perīcula subeunda essent; trium mēnsium molita cibāria sibi quemque domō efferre iubent.

Cf. 1 occupāret, p. 3. 1. 19. —2 potīrī, 2, 16. —283 cōnstituērunt, 3.7. —:4 coēgit, l. 9. —5ē cōnarētur, l. 13. —6 exīrent, 2, 14.—? frūmentī, 3, 10. ssaīōā.1 ād svq— s cnt4

B. G. I. 6.] Campaign against the Helvetii. 5

Other Tribes are Persuaded to Join them.

Persuādent Rauracīs et Tulingīs et Latobrigīs finitimīs utī eōdem ūsī cōnsiliō, oppidīs suīs vīcīsque exūstis, ūnā cum eīs proficīscantur*; Bōiōsque, quī trāns Rhēnum inco- luerant et in agrum Nōricum trānsierant Nōrēiamque oppīūg- nārant, receptōs ad sē sociōs sibi adscīscunt.

Two Routes for Invasion Described.

6. Ērant omnīnō itinera duo quibus itineribus domō exīre possent: ūnum per Sēquanōs, angustum et difficile,

murus pedum XvVī fossaque

b

ROMAN MILES

H ō T ? 3 1 2sā B A-Castella murus fossaquerīpae Rhodani intercisae cum muro fossaque

Fic. 6.—Mavr orF HELvETIA.

inter montem Iūram et flūmen Rhodanum, vix quā singulī carrī2 dūcerentur; mōns autem altissimus impendēbat, ut

Cf. 1 proficīscendum, p. 3. l. 7.—2 carrōrum, 3. 3. 5

10

20

25

6 The Gallic War. [CXsaR

facile perpaucī prohibēre 1 possent: alterum per prōvinciam nostram, multō facilius atque expedītius, proptereā quod inter finīs Helvētiōrum et Allobrogum, quī nūper pācātī erant, Rhodanus fluit, isque nōn nūllīs locīs vadō trānsītur. Extrēmum oppidum Allobrogum est proximumque 3 Helvē- tiōrum fīnibus Genāva.

They Decide to March through the Province.

Ex eō oppidō pōns ad Helvētiōs pertinet. Allobrogibus sēsē vel persuāsūrōs (quod nōndum bonō animō in populum Rōmānum vidērentur) exīstimābant, vel vī coāctūrōs 4 ut per suōs fīnīs eōs īre paterentur. Omnibus rēbus ad pro- fectiōnem comparātīs diem dīcunt quā diē ad rīpam Rho- danī omnēs conveniant. Is diēs erat a. d. v. Kal. Apr., L. Pīsōne A. Gabīniō cōnsulibus.

Cæsar Resolves to Stop them, and Destroys the Bridge near Geneva.

7. Caesarī cum id nūntiātum esset eōs per prōvinciam nostram iter facere cōnārī, mātūrat ab urbe proficīscī,5 et quam maximīs potest itineribus in Galliam ulteriōrem con- tendit et ad Genāvam pervenit. Prōvinciae tōtī quam maximum potest mīlitum numerum imperat (erat omnīnō in Galliā ulteriōre legiō ūna), pontem quī erat ad Genāvam iubet rescindī.

They Ask Cæsar’s Permission.

Ubi dē ēius adventū Helvētiī certiōrēs factī sunt, lēgātōs ad eum mittunt nōbilissimōs civitātis, cūius lēgātiōnis” Nammēius et Verudoctius prīncipem locum obtinēbant, quī dīcerent “sibi esse in animō sine ūllō maleficiō iter per prō- vinciam facere, proptereā quod aliud iter 8 habērent nūllum; rogāre ut ēius voluntāte id sibi facere liceat.’

Cf. 1 prohibent, p. 1, l. 14. —2 trānsierant, 5, 4.— 3 proximīs, 3, rc.

—t#4 coēgit, 4, 9.—5ō cōnantur, 4, 17.—S6 proficīscantur, s, 3.—7 lēgā- tiōnem, 3, 14.—2 itinera, s, 6. B. C. L.8] Campaign against the Helvetii. 7

Cæsar Unwilling, but Puts them off to Gain Time.

Caesar, quod memoriā tenēbat L. Cassium cōnsulem occīsum exercitumque ēius ab Helvētiīs pulsum et sub iugum missum, concēdendum nōn putābat; neque hominēs inimīcō animō, datā facultāte per prōvinciam itineris faci- undi,1 temperātūrōs ab iniūriā et maleficiō exīstimābat.2 Tamen, ut spatium intercēdere posset dum mīlitēs quōs imperāverat convenīrent,2 lēgātīs respondit diem sē ad dēlīberandum sūmptūrum; sī quid vellent, ad īd. Apr. reverterentur.

Cæsar Constructs Fortifications to Stop the Helvetii.

8. Intereā eā legiōne quam sēcum habēbat miīlitibusque quī ex prōvinciā convēnerant, ā lacū Lemannō, quī in flūmen Rhodanum īnfluit, ad montem Iūram, quī fīnīs Sēquanōrum ab Helvētiis dīvidit, mīlia passuum decem novem mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit. Eō opere perfectō4 praesidia dispōnit, castella commūnit, quō facilius, sī sē invītō trānsīre cōnārentur, prohibēre posset.

The Helvetii Attempt to Pass, but are Repulsed.

Ubi ea diēs quam cōnstituerat cum lēgātīs vēnit, et lēgātī ad eum revertērunt, 58 negat sē mōre et exemplō populī Rō- mānī posse iter ūllī per prōvinciam dare; et, sī vim facere cōnentur, prohibitūrum ostendit. Helvētiī, eā spē dēiectī, nāvibus iūnctīs ratibusque complūribus factīs, aliī vadīs Rhodanī, quāī minima altitūdō flūminis erat, nōn numquam interdiū, saepius ē noctū, sī perrumpere possent cōnātī, operis mūnītiōne et mīlitum concursū et tēlīs repulsī, hōc cōnātū dēstitērunt.

Cf. 1 facere, p.6, l. 25.—2 exīstimābant, 6, 9c. —32 conveniant, 6, 12. —t perficere, 3, 23. —5 reverterentur, l. 9. —S vadō, 6, 4.—7ī quā, s, 8. —S58 saeps, 1, 3. I15

20

3 The Gallic War. [Cāsar

Through the Influence of Dumnorix, a H duan, they are Allowed to Pass through the Sequanian Territory.

9. Relinquēbātur ūna per Sēquanōs via, quā Sēquanīs invītīs 1 propter angustiās 2 īre nōn poterant. Hīs cum suā sponte persuādēre nōn possent, lēgātōs ad Dumnorīgem Haeduum mittunt, ut eō dēprecātōre ā Sēquanīs impetrā- rent. Dumnorīx grātiā et largitiōne apud Sēquanōs plūri- mum2 poterat et Helvētiīs erat amīcus, quod ex eā cīvitāte Orgetorīgis fīliam in mātrimōnium dūxerat; et cupiditāte rēgnī adductus novīs rēbus studēbat et quam plūrimās cīvi- tātīs suō beneficiō habēre obstrictās volēbat. Itaque rem suscipit et ā Sēquanīs impetrat ut per fīnīs suōs Helvētiōs īre patiantur,4 obsidēsque utī inter sēsē dent perficit: Sē- quanī, nē itinere Helvētiōs prohibeant; Helvētiī, ut sine maleficiō et iniūriā trānseant.

Casar Opposes this Movement also.

10. Caesarī renūntiātur Helvētiīs esse in animōō per agrum Sēquanōrum et Haeduōrum iter in Santonum fīnīs facere, quī nōn longēē ā Tolōsātium fīnibus absunt, quae cīvitās est in Prōvinciā. Id sī fieret,ī intellegēbat māgnō cum perīculōē prōvinciae futūrum ut hominēs bellicōsōs, populī Rōmānī inimīcōs, locīs patentibus 5 maximēque frū- mentāriīs fīnitimōs habēret.

He Takes Active Measures.

Ob eās causās eī mūnītiōnī quam fēcerat T. Labiēnum lēgātum praeficit; ipse in Italiam māgnīs itineribus conten- dit duāsque ibi legiōnēs cōnscrībit, et trēs quae circum

Cf. 1 invītō, p.7, l. 16. —2 angustum, s, 7.—2 plūrimum, 3, 25.— paterentur, 6, io. —5 esse in animō, 6, 24.—5 longissimē, 1, 7. —īfē- bat, 2, 23.—2 perīcula, 4, 22. —9 patēbant, 3, 5.— 10 mūnītiōne, 7, 24- Fi6. 7.27 JUNCTION OF THE RHONE AND SAōN=E. B. G. L. 11] Campaign against Ariovistus. 9

Aquilēiam hiemābant ex hībernīs ēdūcit, et, quā proximum iter in ulteriōrem Galliam per Alpīs erat, cum hīs quīnque legiōnibus īre contendit.

Some Tīribes Resist his March, but he Crosses the Rhone with his Army.

Ibi Ceutrones et Grāiocelī et Caturīges locīs superiōribus occupātīs itinere exercitum prohibēre cōnantur. Complūri- bus hīs proeliīs pulsīs,2 ab Ocelō, quod est citeriōris prōvin- ciae extrēmum, in fīnīs Vocontiōrum ulteriōris prōvinciae diē septimō pervenit; 4 inde in Allobrogum finīs, ab Allo- brogibus in Segusiāvōs exercitum dūcit. Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī.

The Helvetii Commit Depredations on their March, and Several Tīribes Ask for Cāsar’s Help against them.

11. Helvētiī iam per angustiās et fīnīs Sēquanōrum suās cōpiās trādūxerant, et in Haeduōrum fīnīs pervēnerant eōrumque agrōs populābantur. Haeduī, cum sē suaque ab eīs dēfendere nōn possent, lēgātōs ad Caesarem mittunt rogātum4 auxilium: ‘Ita sē omnī tempore dē populō Rō- mānō meritōs esse ut paene in cōnspectū exercitūs nostrī agrī vastārī, līberī leōrum] in servitūtem abdūcī, oppida ex- pūgnārī nōn dēbuerint. Eōdem tempore Haeduī Ambarrī, necessāriī et cōnsanguineī Haeduōrum, Caesarem certiōrem5 faciunt sēsē dēpopulātīs agrīs nōn facile ab oppidīs vim hostium prohibēre. Item Allobroges, quī trāns Rhodanum vīcōs 8 possessiōnēsque habēbant, fugā sē ad Caesarem recipiunt et dēmōnstrant sibi praeter agrī solum nihil esse reliquī? Quibus rēbus adductus Caesar nōn exspectandum sibi statuit dum, omnibus fortūnīs sociōrum ē cōnsūmptīs, in Santonōs Helvētiī pervenīrent.

Cf. 1 ulteriōrem, p. 6, 1. 16. — 2 pulsum, 7, 2. —32 pervenit, 6, t7.—

1 rogāre, 6, 26.—5 certiōrēs, 6, 2t. —6ē vīcōs, 4, 19.—7 reliqua, 4, 19. —:68 sociōs, s, s-

IO

5l

5 5

10

I0 The Gallic War. [Cāsax

The Helvetii Attempt to Cross the Saōne.

12. Flūmen est Arar, quod per finis Haeduōrum et Sēquanōrum in Rhodanum influit, incrēdibilī lēnitāte ita ut oculīs in utram partem fluat iūdicārī nōn possit. Id Helvētiī ratibus ac lintribus iūnctīs trānsībant. Ubi per explōrātōrēs Caesar certior factus est trēs iam partīs cōpi- ārum Helvētiōs id flūmen trādūxisse,! quartam ferē partem citrā flūmen Ararim reliquam esse, dē tertiā vigiliā cum legiōnibus tribus ē castrīs profectus,? ad eam partem per- vēnit quae nōndum flūmen trānsierat.

Cæsar Cuts to Pieces a Part (the Tigurini), Who had not yet Crossed.

Eōs impedītōs et inopīnantīs adgressus māgnam partem eōrum concidit; reliquī sēsē fugae mandārunt atque in proximās silvās abdidērunt. Is pāgus appellābātur Tigurī- nus; nam omnis cīvitās Helvētia in quattuor pāgōs dīvīsa est. Hīc pāgus ūnus, cum domō exīsset, * patrum nostrōrum

15 memoriā L. Cassium cōnsulem interfēcerat et ēius exercitum

sub iugum mīserat. Thus he Wipes out a Long-standing Disgrace.

Ita sīve cāsū sīve cōnsiliō deōrum immortālium, quae pars

Fic. S. — Corn oF Pi1so. Fi16. 5.— Co1N OF Cassivus.

cīvitātis Helvētiae īnsīgnem calamitātem populō Rōmānō intulerat,5 ea princeps poenās persolvit. Quā in rē Caesar

Cf. 1 trādūxerant, p. 9, L12. —2 proficīscī, 6, 1s. —ē proximum, 9, 1. i exīre, s. 7.— 53 īnferre, 2, 2a. B. G. I. 13 Campaign against the Heletii. II

nōn sōlum pūblicās sed etiam priīvātās iniūriās ultus est; quod ēius socerī L. Pīsōnis avum, L. Pīsōnem lēgātum, Tigurīnī eōdem proeliō quō Cassium interfēcerant.

Cæsar Crosses the Saōne.

13. Hōc proeliō factō, reliquās cōpiās Helvētiōrum ut cōnsequī posset, pontem in Ararī faciendum cūrat atque s5 ita exercitum trādūcit.

The Helvetii Send an Embassy.

Helvētiī repentinō ēius adventū commōtī, cum id quod ipsī diēbus xx aegerrimē cōnfēcerant,? ut flūmen trānsīrent, illum unō diē fēcisse intellegerent,3 lēgātōs ad eum mittunt;: cūius lēgātiōnis Dīvicō prīnceps fuit, quī bellō Cassiānō dux Helvētiōrum fuerat.

Eō

ē

Divico’s Speech.

īs ita cum Caesare ēgit: “Sī pācem populus Rōmānus cum Helvētiīs faceret, in eam partem itūrōs atque ibi futūrōs Helvētiōs ubi eōs Caesar cōnstituisset4 atque esse volu- isset; sīn bellō persequī persevērāret, reminīscerētur et s5 veteris incommodī populī Rōmānī et prīstinae virtūtis Hel- vētiōrum. Quod imprōvīsō ūnum pāgum adortus esset, cum eī quī flūmen trānsīssent suīs auxilium5 ferre nōn possent, nē ob eam rem aut suae māgnopere virtūtī tribu- eret aut ipsōs dēspiceret; sē ita ā patribus māiōribusque 2c suīs didicisse ut magis virtūte contenderent quam dolō aut īnsidiīs nīterentur. Quā rē nē committeret ut is locus ubi cōnstitissent ex calamitāte populī Rōmānī et interneciōne exercitūs nōmen caperet aut memoriam prōderet.

Cf. 1 adventū, p. 6, l. 21. —2 cōnficiendās, 3, it. —3 intellegēbat, 8, 17. — 4 cōnstitūtā, 4, 7.—5 auxilium, 9, 15, n

IŌ

I5

20

25

12 The Gallic Wav. [Cāsar

Cā&sar’s Reply.

14. Hīs Caesar ita respondit: ‘Eō sibi minus dubitātiōnis darī quod eās rēs quās lēgātī Helvētiī commemorāssent memoriā tenēret,! atque eō gravius ferre, quō minus meritō populī Rōmānī accidissent; quī sī alicūius iniūriae sibi cōn- scius fuisset, nōn fuisse difficile cavēre; sed eō dēceptum, quod neque commissum ā sē intellegeret 2 quā rē timēret, neque sine causā timendum putāret.” Quod sī veteris4 con- tumēliae oblīvīscī vellet, num etiam recentium iniūriārum, quod eō invītōē iter per prōvinciam per vim temptāssent, quod Haeduōs, quod Ambarrōs, quod Allobrogas vexāssent, memoriam dēpōnere posse? Quod suā victōriā tam īnso- lenter glōriārentur, quodque tam diū sē impūne iniūriās tulisse 8 admīrārentur, eōdem pertinēre.” Cōnsuēsse enim deōs immortālīs, quō gravius hominēs ex commūtātiōne rērum doleant, quōs prō scelere eōrum ulcīsci ē8 velint, hīs secundiōrēs interdum rēs et diūturniōrem impūnitātem concēdere.?

He Proposes Terms, Whnich are not Accepted.

Cum ea ita sint, tamen sī obsidēs ab eīs sibi dentur, utī ea quae polliceantur factūrōs intellegat, et sī Haeduīs dē iniūriīs quās ipsīs sociīsque eōrum intulerint, item sī Allo- brogibus satisfaciant, sēsē cum eīs pācem esse factūrum.’ Dīvicō respondit: ‘Ita Helvētiōs ā māiōribus 1 suīs īnsti- tūtōs esse utī obsidēs accipere, nōn dare, cōnsuērint; u ēius reī populum Rōmānum esse testem” Hōc respōnsō datō discessit.

Cf. 1 tenēbat, p. 7, l. 1.—2 intellegēbat, S, 17.—383 putābat, 7, 3.— s geteris, 11, 16. —5 invītō, 7, 16.—5 ferre, l. 3.— pertinent, 1, 9. — 8 ultus, 11, 1. —9 concēūenūum, 7, 3. — 10 māiōribus, 11, 20.—11 cōn- suēsse, l. 13. B. G. I. 16¢, Campaign against the Helvetii. 13

Slight Reverse of Cāsar’s Cavalry.

15. Posterō diē castra ex eō locō movent. Idem facit Caesar, equitātumque omnem, ad numerum quattuor mīlium, quem ex omnī prōvinciā et Haeduīs atque eōrum sociīs coāctum habēbat, praemittit quī videant quās in partīs hostēs iter faciant. Quī cupidius2 novissimum agmen īnse- cūtī aliēnō locō cum equitātū Helvētiōrum proelium com- mittunt; et paucī dē nostrīs cadunt.

The Helvetii Move on; Ce&sar Follows.

Quō proeliō sublātī Helvētiī, quod quīngentīs equitibus tantam multitūdinem equitum prōpulerant, audācius subsis- tere nōn numquam2 et novissimō agmine proeliō nostrōs lacessere coepērunt. Caesar suōs ā proeliō continēbat, ac satis habēbat in praesentiā hostem rapīnīs Ipābulātiōnibus] populātiōnibusque prohibēre. Ita diēs circiter quīndecim iter fēcērunt utī inter novissimum hostium agmen et nos- trum prīmum nōn amplius quīnīs aut sēnīs mīlibus passuum interesset.

The Hedui Neglect to Furnish Grain.

16. Interim cotīdiē Caesar Haeduōs frūmentum quod essent pīūblicē pollicitī flāgitāre. Nam propter frīgora, quod Gallia sub septentriōnibus 4 (ut ante dictum est) posita est, nōn modo frūmenta in agrīs mātūra nōn erant, sed nē pābulī quidem satis māgna cōpia suppetēbat; 5 eō autem frūmentō quod flūmine Ararī nāvibus subvēxerat proptereā minus ūtī poterat, quod iter ab Ararī Helvētiī āverterant, ā quibus discēdere 5 nōlēbat. Diem ex diē dūcere Haeduī; cōnferrī, comportārī, adesse dīcere.

Cf. ī coēgit, p. 4, l. 9. —2 cupidī, 3, 1. —2 nōn numquam, 7, 22. — 4septentriōnēs, 2, 4.—5 suppeteret, 3, 1to. —59 ūiscessit, r2, 25.

ea

5

20

25 14 The Gallic War. [Cāsar

Ceesar Summons their Chiefs and Upbraids them.

Ubi sē diūtius dūcī intellēxit et diem īnstāre quō diē frūmentum mīlitibus mētīrī oportēret, convocātīs eōrum prīn- cipibus, quōrum māgnam cōpiam in castrīs habēbat, —in

n

Fic. 10.— LOADING BOATS wITH SUPPLIES.

hīs Dīviciācō et Liscō, quī summō magistrātuī praeerat quem vergobretum appellant Haedui, quī creātur annuus et vitae necisque in suōs habet potestātem, —graviter 2 eōs accūsat, quod, cum neque emī neque ex agrīs sūmī posset, tam necessāriō tempore, tam propinquīs hostibus, ab eīs nōn

Cf. 1 intellegēbat, p. 8, I. 17. —2gravius, 12, 14.—5S sūmptūrum, 7,3. B. C. L18S.] Campaign against the Helvetii. I5

sublevētur; praesertim cum māgnā ex parte eōrum precibus

adductus bellum suscēperit, multō etiam gravius quod sit

dēstitūtus queritur.

Liscus Explains the Situation: a Party Opposed to the Romans Prevents the Supply.

17. Tum dēmum Liscus ōrātiōne Caesaris adductus quod anteā tacuerat prōpōnit: ‘Esse nōn nūllōs 2 quōrum auctōri- tās apud plēbem ē plūrimum valeat, quī prīvātim plūs possint quam ipsī magistrātūs. Hōs sēditiōsā atque improbā ōrāti- ōne multitūdinem dēterrēre nē frūmentum cōnferant4 quod dēbeant: praestāre, sī iam prīncipātum 5 Galliae obtinēre nōn possint, Gallōum quam Rōmānōrum imperia perferre; neque dubitāre quīn, sī Helvētiōs superāverint Rōmānī, ūnā cum reliquā Galliā Haeduīs lībertātem sint ēreptūrī? Ab eīsdem nostra cōnsilia quaeque in castrīs gerantur hostibus ēnūntiārī;ē hōs ā sē coeērcērī nōn posse. Quīn etiam, quod necessāriō rem coāctus Caesarī ēnūntiārit, intellegere sēsē quantō id cum perīculō fēcerit, et ob eam causam quam diū potuerit tacuisse.’

Liscus Privately Discloses the Ambition and Treachery of Dumnorix, who Favors the Helvetii.

18. Caesar hāc ōrātiōne Liscī Dumnorīgem, Dīviciācī frātrem, dēsīgnārī sentiēbat; sed, quod plūribus praesenti- bus eās rēs iactārī nōlēbat, celeriter concilium dīmittit, Liscum retinet. Quaerit ex sōlō ea quae in conventū dīx- erat. Dīcit līberius atque audācius.12 Eadem sēcrētō ab aliīs quaerit; reperit esse vēra: ‘Ipsum esse Dumnorīgem, summā audāciā, māgnā apud plēbem propter līberālitātem grātiā,n cupidum rērum novārum. Complūrīs annōs portōria

Cf. 1 suscipit, p.S, l. 10. —2 nōn nūlīīs, 6, 4.—3 plēbī, 3, 21.—4 cōn- ferrī, 13, 25. —5 prīncipātum, 3, 20. —35 obtinēbant, 6, 23.— ēripuit, 4, 11.— 8ē ēnūntiātā, 4, 4.— 49 nōlēbat, 13, 24. — 10 audācius, 13, 9. n grātiā, 3, s.

l

5 16 The Gallic War. (CAsAR

reliquaque omnia Haeduōrum vectīgālia parvō pretiō re- dēmpta habēre, proptereā quod illō licente contrā licērī audeat nēmō. Hīs rēbus et suam rem familiārem auxisse et facultātīs ad largiendum māgnās comparāsse; māgnum numerum equitātūs suō sūmptū semper alere et circum sē habēre, neque sōlum domī sed etiam apud fīnitimās cīvitā- tīs largiter posse; atque hūius potentiae causā mātrem in Biturīgibus hominī illīc nōbilissimō ac potentissimō conlo- cāsse, ipsum ex Helvētiīs uxōrem habēre, sorōrem ex mātre i0 et propinquās suās nūptum in aliās cīvitātīs conlocāsse. Favēre et cupere Helvētiīs propter eam adfīnitātem, ōdisse etiam suō nōmine Caesarem et Rōmānōs, quod eōrum ad- ventū potentia ēius dēminūta et Dīviciācus frāter in antīquum locum grātiae atque honōris sit restitūtus. Sī quid accidat 15 Rōmānīs, summam in spem per Helvētiōs rēgnī obtinendī2 venīre; imperiō populī Rōmānī nōn modo dē rēgnō, sed etiam dē eā quam habeat grātiā, dēspērāre. Reperiēbatē etiam in quaerendō4 Caesar, quod proelium equestre adver- sum paucīs 5 ante diēbus esset factum, initium ē [ēius] fugae 20 factum ā Dumnorīge atque ēius equitibus, — nam equitātuī, quem auxiliō Caesarī Haeduī mīserant, Dumnoriīx praeerat;ī eōrum fugā reliquum esse equitātum perterritum.

n

Cæsar Thinks that Dumnorix should be Punished.

19. Quibus rēbus cōgnitīs, cum ad hās suspīciōnēs certis- simae rēs accēderent, — quod per fīnīs Sēquanōrum Helvē- 25 tiōs trādūxisset, quod obsidēs inter eōs dandōs cūrāsset,] quod ea omnia nōn modo iniūssū suō et cīvitātis sed etiam īnscientibus ipsīs fēcisset, quod ā magistrātū Haeduōrum accūsārētur, — satis esse causae arbitrābāturē quā rē in

Cf. 1 fīnītimēs, p. 3, l. 20. —2 obtinēre, r5, 9.— 23 reperit, 15, 23. —:9 quaerit, r5, 23. —S5 paucī, 13, 7.—58 initium, 2, 1. —7ī praeerat, 14, 4.—3 cūrat, r1, 5.—9 arbitrantur, 4. 15. — PulaussS evēresbd4

1ēssēī Srēmwmō ” 55īīīīī ī ē5 īīusīX ē2=īīīl

x

D1l ēm5Q(āxxēs;xx 2

/s9 ē ēs ēuxxō ī

Fic. i1. —Cattic RĒMaINS.

1and 3. Necklaces with amber and coral pendants. 2. Military standard. 4. Bronse trumpet (carnyx). s. fron boss of shield. 6. Iron holder. 7. Sword-hilt and girdle. 8. Iron helmet. 5. Iron belt-chain. B. C. I. 200 Camgpaign against the Helvetii. 17

eum aut ipse animadverteret aut cīvitātem animadvertere iubēret.

But Summons Diviciacus, wWhom he does not Wish to Ofiend.

Hīs omnibus rēbus ūnum repūgnābat, quod Dīviciācī frātris summum in populum Rōmānum studium, summam in sē voluntātem, ! ēgregiam fidem, iūstitiam, temperantiam cōgnō- verat: nam nē ēius suppliciō Dīviciācī animum offenderet verēbātur. ītaque prius quam quicquam cōnārētur,? Dīvi- ciācum ad sē vocārī iubet, et cotīdiānīs 8 interpretibus remōtīs per C. Valerium Procillum, prīncipem4 Galliae prōvinciae, familiārem suum, cui summam omnium rērum fidem habēbat, cum eō conloquitur; simul commonefacit quae ipsō praesente in conciliō [Gallōrum] dē Dumnorīge sint dicta; et ostendit 5 quae sēparātim quisque dē eō apud sē dīxerit; petit atque hortātur ut sine ēius offēnsiōne animī vel ipse de eō, causā cōgnitā, statuatō vel cīvitātem statuere iubeat.

Diviciacus Pleads for his Brother’s Pardon.

20. Biviciācus, multīs cum lacrimīs Caesarem complexus, obsecrāre coepit nē quid gravius in frātrem statueret: “Scīre sē illa esse vēra, nec quemquam ex eō plūs quam sē dolōris’ capere, proptereā quod, cum ipse grātiā plūrimum domī atque in reliquā Galliā, ille minimum propter adulēscentiam posset, per sē crēvisset; quibus opibus ac nervīs nōn sōlum ad minuendam grātiam sed paene ad perniciem suam ūterē- tur; ē8 sēsē tamen et amōre frāternō et exīstimātiōne volgī commovērī. Quod sī quid eī ā Caesare gravius accidisset,? cum ipse eum locum amīcitiae apud eum tenēret, nēminem 1

Cf. 1 voluntāte, p. 6, l. 26.—2 cōnārī, 6, 15. —3 cotīdiānīs, 1, 12. — 6 prīncipibus, 14, 2.—5ō ostendit, 7, 20.—6 statuit, 9, 25.--ī dolōre, 3 1.—3 ūtī, 13, 23.—2 accidat, 16, r4.—10 nēmō, 16, 3.

20

to 5—2. I0

145

20

18 The Gallic War. [CāSAR

exīstimātūrum! nōn suā voluntāte factum; quā ex rē futūrum utī tōtius Galliae animī ā sē āverterentur.’?

And for his Sake Dumnorix is Spared.

Haec cum plūribus verbīs flēns ā Caesare peteret, Caesar ēius dextram prendit; cōnsōlātus rogat finem ōrandī faciat; tantī ēius apud sē grātiam esse ostendit utī et reī pūblicae iniūriam et suum dolōrem ēius voluntātī ac precibus ē3 con- dōnet. Dumnorīgem ad sē vocat, frātrem adhibet; quae in eō reprehendat ostendit; quae ipse intellegat, quae cīvitās querātur, prōpōnit; ē monet ut in reliquum tempus omnīs suspīciōnēs vītet; praeterita sē Dīviciācō frātrī condōnāre dīcit. Dumnorīgī custōdēs pōnit, ut quae agat, quibuscum loquātur, scīre possit.

Cesar Prepares for a Battle.

21. Eōdem diē ab explōrātōribus certior factus hostis sub monte cōnsēdisse mīlia passuum ab ipsīus castrīs octō, quālis esset nātūra montis et quālis in circuitū ascēnsus, quī cōgnōscerent mīsit. Renūntiātum’ est facilem esse. Dē tertiā vigiliāē T. Labiēnum, lēgātum prō praetōre, cum duābus legiōnibus et eīs ducibus quī iter cōgnōverant, sum- mum iugum montis ascendere iubet; quid suī cōnsilīē sit ostendit. īpse dē quartā vigiliā eōdem itinere quō hostēs ierant ad eōs contendit, equitātumque omnem ante sē mittit. P. Cōnsidius, quī reī mīlitāris perītissimus habēbātur et in exercitū L. Sullae et posteā in M. Crassī fuerat, cum explō- rātōribus praemittitur.10

Cf. 1 exīstimābat, p. 7, 1. s. —2 āverterant, 13, 23.—3 precibus, 15, 1.—:4 queritur, r5, 3. — ō prōpōnit, r5, 5.— 5 explōrātōrēs, 1o, 5.— ī renūntiātur, 3, 14. —5 vigiliā, 10, 7.—29 cōnsilia, 15, 13. —10 prae- mittit, 13. 4. B. G. I. 22] Campaign against the Helvetii. 19

Considius, being Panic-stricken, Delays the Plan.

22. Prīmā lūce, cum summus mōns ā Labiēnō tenērētur, ipse ab hostium castrīs nōn longius1 mīlle et quingentīs passibus abesset, ? neque, ut posteā ex captīvīs comperit, aut

īnnūnCēū āū

5ēāuā F16. 12.— CAVALRYMAN CHARGING. F1G. 13.—CAVALRYMAN wrTH Pexillum.

ipsīus adventus aut Labiēnī cōgnitus esset, Cōnsidius equō admissō ad eum accurrit; dīcit montem quem ā Labiēnō occupārī voluerit5 ab hostibus tenērī; id sē ā Gallicīs armīs atque īnsīgnibus cōgnōvisse. Caesar suās cōpiās in proxi- mum ē collem subdūcit, aciem īnstruit. Labiēnus, ut erat eī praeceptum ā Caesare nē proelium committeret, nisi ipsīus cōpiae prope hostium castra vīsae essent, ut undique ūnō tempore in hostīs impetus fieret, monte occupātō nostrōs exspectābat proeliōque abstinēbat. Multō dēnique diē per

explōrātōrēs Caesar cōgnōvit et montem ā suīs tenērī et

cf. 1 longē, p. S, l. 16.—2 absunt, 1, 7.—3 cōgnōverat, 17, 5.—40c- cupātīs, 9, 5.—5 velint, 12, 15.5 proximās, 10, 12. I5

20

20 The Gallic War. [Cæsaxr

Helvētiōs castra mōvisse et Cōnsidium timōre perterritum quod nōn vīdisset prō vīsō sibi renūntiāsse. Eō diē, quō cōnsuērat intervāllō, hostīs sequitur et mīlia passuum tria ab eōrum castrīs castra pōnit.

Cesar Turns towards Bibracte tō Get Supplies. The Helvetiī, Emboldened, Follow him.

28. Postrīdiē ēius diēī, quod omnīnō ? bīduum supererat cum exercituī frūmentum metīrī ē oportēret,* et quod ā Bi- bracte, oppidō Haeduōrum longē maximō et cōpiōsissimō, nōn amplius 5 mīlibus passuum xvrii aberat, reī frūmentāriae prōspiciendum exīstimāvit; itaque iter ab Helvētiīs āvertit ac Bibracte īre contendit.” FĒa rēs per fugitīvōs L. Aemilī, decuriōnis equitum Gallōrum, hostibus nūntiātur. Helvētiī, seu quod timōre perterritōs Rōmānōs discēdere ā sē exiīsti- mārent, eō magis quod prīdiē superiōribus locīs occupātīs proelium nōn commisissent,’ sīve eō quod rē frūmentāriā“ interclūdī posse cōnfīderent, commūtātō cōnsiliō atque iti- nere conversō nostrōs ā novissimō5 agmine īnsequī ” ac lacessere u coepērunt.

Both Siīdes Prepare for Battle.

24. Postquam id animum advertit, cōpiās suās Caesar in proximum collem subdūcit equitātumque quī sustinēret hostium impetum mīsit. Ipse interim in colle mediō tri- plicem aciem īnstrūxit4 legiōnum quattuor veterānārum; sed in summō iugō duās legiōnēs quās in Galliā citeriōre 4 prox- imē cōnscrīpserat et omnia auxilia conlocārī, Lac tōtum mon- tem hominibus complērī, et intereā] sarcinās in ūnum locum

Cf. 1 movent, p. 13, l. 1t.—2 0mnīnō, 6, iS. —3 metīrī, r4, 2.—4opor- tēret, i4, 2. —5 amplius, 13, 15.-6contendit, 1S, 2z1.— committeret, 19, 9. —35 frūmentāriīs, 8, 19.—29 novissimum, 13, 5.—10 īnsecātī, 13, 5.—11 acessere, 13, 11.—12 impetus, 19, r1. —13 īpstruit, 19, ē. — 18 citeriōris, 9, 6. B. C. I. 26.] Campaign against the Helvetii. 25

cōnferrī, et eum ab hīs quī in superiōre aciē cōnstiterant! mūnīrī iussit. Helvētiī cum omnibus suīs carrīs secūti,

F16. 14.—SOLDIERS MARCHING WITH PACKS (sarcinae).

impedīmenta in ūnum locum contulērunt; ipsī cōnfertis- simā aciē, rēiectō nostrō equitātū, phalange factā, sub prīmam nostram aciem successērunt.

Cf. 1 cōnstitissent, p. 11, l.23. I

I

22 The &Gallic Wavr. [CxsaRr

The Battle.

25. Caesar prīmum suō deinde omnium ex cōunspectū* remōtīs equīs, ut aequātō omnium perīculō spem fugae tol- leret, cohortātus suōs proelium commīsit. Mīlitēs ē locō superiōre pīlīs missīs facile hostium phalangem perfrēgē-

5 runt. Eā disiectā, gladiīs dēstrictīs in eōs impetum fēcē- runt. Gallīs māgnō ad pūgnam erat impedīmentō quod, plūribus eōrum scūtīs ūnō ictū pīlōrum trānsfixīs et conli- gātīs, cum ferrum sē īnflēxisset, neque ēvellere neque sinistrā

: =- —=5 ī ; ml-— .ū tē-

Fi16. 15.—ROMAN JavELINS (gīlal.

impedītā2 satis commodē pūgnāre poterant, multī ut diū iactātō bracchiō praeoptārent scūtum manū ēmittere et nūdō corpore pūgnāre. Tandem volneribus dēfessī et pedem referre et, quod mōns aberat circiter mīlle passuum, eō sē recipere coepērunt. Captō monte et succēdentibus ē nos- trīs, Bōiī et Tulingī, quī hominum mīlibus circiter xv agmen 5 hostium claudēbant et novissimīs praesidiō erant, ex itinere nostrōs ab latere apertō adgressī circumvenīre; etid cōnspi- cātī Helvētiī, quī in montem sēsē recēperant, rūrsus īnstāre et proelium redintegrāre coepērunt. Rōmānī conversa sīgna bipartītō intulērunt: prīma et secunda aciēs, ut victīs ac

q

5

20 submōtīs resisteret; tertia, ut venientīs sustinēret.

Cf. 1 cōnspectū, p. 9, l. 16. —2 impedītōs, 10, 10.—3 successērunt, 21, 5. — 4 adgressus, r1o0, io. B. C. I. 26] Camgpaign against the Helvetii. 23

ī

2t<es

2 i N2 fīi 5 2ā

2 22

āt

22n

5

āatō

ō ēē u 2l. Suan un 2t

ē: ā

: at um, 4 29

22i4

8ē ē 4 wmē

tīō

15 2 ā]: 4 2

Si āii pēō 3ēī

Fi6. 16.— DEFEAT OF THE HELVErTII.

The Helvetii are Defeated with Great Loss. They Retreat.

26. Ita ancipitī proeliō diū atque ācriter pūgnātum est. Diūtius cum sustinēre 1 nostrōrum impetūs nōn possent, alterī sē, ut coeperant, in montem recēpērunt, alterī ad impedīmenta 2 et carrōs suōs sē contulērunt. Nam hōc tōtō proeliō, cum ab hōrā septimā ad vesperum pūgnātum

Cf. 1 sustinēret, p. 20, l. 19.—2 impedīmenta, 21, 3. I15

20

25

24 The Galiic War. ([Cāsax

sit, āversum hostem vidēre nēmō potuit. Ad multam noctem etiam ad impedīmenta pūgnātum est, proptereā quod prō vāllō carrōs obiēcerant et ē locō superiōre in nostrōs veni- entīs tēla coniciēbant, et nōn nūllīt inter carrōs rēdāsque matarās ac trāgulās subiciēbant nostrōsque volnerābant. Diū cum esset pūgnātum, impedīmentīs castrīsque nostrī potītī2 sunt. Ibi Orgetorīgis fīlia atque ūnus ē fīliīs captus est. Ex eō proeliō circiter hominum mīlia cxxx superfuē- runt, eāque tōtā nocte continenter iērunt: Cnūllam partem noctis itinere intermissō] in fīnīs Lingonum diē quartō per- vēnērunt, 4 cum et propter volnera mīlitum et propter sepul- tūram occīsōrumē nostrī Ctrīduum morātī] eōs sequī nōn potuissent. Caesar ad Lingonas litterās nūntiōsque mīsit nē eōs frūmentō nēve aliā rē iuvārent; quī sī iūvissent, sē eōdem locō quō Helvētiōs habitūrum. Ipse trīduō inter- missō cum omnibus cōpiīs eōs sequī coepit.

Negotiatīons for Surrender.

27. Helvētiī omnium rērum inopiā adductī lēgātōs dē dēditiōne ad eum mīsērunt. Quī cum eunm in itinere con- vēnissent sēque ad pedēs prōiēcissent suppliciterque locūtī flentēs ? pācem petīssent,8 atque eōs in eō locō quō tum essent suum adventum exspectāre iussisset, pāruērunt. Eō postquam Caesar pervēnit, obsidēs, arma, servōs quī ad eōs perfūgissent poposcit.

Six Thousand Helvetii Flee, but Later are Captured.

Dum ea conquīruntur et cōnferuntur,4 Cnocte intermissā] circiter hominum milia vi ēius pāgī quī Verbigenus appel- lātur, sīve timōre perterritī, 8 nē armīs trāditīs suppliciō

Cf. 1 nōn nūlīēs, p. 15, l. s.—2 potīrī, 2, 16. —3 continenter, 1, io. — 4 pervēnit, 10, 8. —5 occīsum, 7, 2.—9 cōpiās, 19, 7.—īflēns, 18, 3. — 5peteret, 18, 3.—9adventū, 16, i2. —lvobsidēs, 12, 1. —1 cōnferrī, 21, 1. — 12 pāgus, r0, 12. — 13 perterritōs, 20, 12. —14 suppliciō, 17, 6- B. G. I. 28] Campaign against the Helvetii. 25

adficerentur, sīve spē salūtis inductī, quod in tantā multitū- dine dēditiciōrum suam fugam aut occultārī aut omnīnō

F16. 17.—ROMAN SwoOrDs (gladiī).

īgnōrārī posse exīstimārent,! prīmā nocte ē castrīs Helvētiō- rum ēgressī ad Rhēnum fīnīisque Germānōrum contendērunt.

28. Quod ubi Caesar resciit, quōrum per fīnīs ierant, hīs utī conquīrerent 2 et redūcerent, sī sibi pūrgātī esse vellent, imperāvit; reductōs in hostium numerō habuit; 8 reliquōs omnīs, obsidibus, armīs, perfugīs trāditīs in dēditiōnem* accēpit.

The Helvetii Forced to Return.

Helvētiōs, Tulingōs, Latobrīgōs in fīnīs suōs, unde erant profectī, revertī iussit; et quod omnibus frūgibus āmissīs domī nihil erat quō famem tolerārent, Allobrogibus impe- rāvit ut eīs frūmentī cōpiam 5 facerent; ipsōs oppida vīcōs- que, quōs incenderant, restituere ī iussit. Id eā maximē ratiōne fēcit, quod nōluit eum locum unde Helvētiī disces- serant ē8 vacāre, nē propter bonitātem agrōrum Germānī, quī trāns Rhēnum incolunt, ē suīs fīnibus in Helvētiōrum finīs trānsīrent, et fīnitimī Galliae prōvinciae Allobrogibusque essent. Bōiōs petentibus Haeduīs, quod ēgregiā 9 virtūte erant cōgnitī, ut in fīnibus suīs conlocārent, concessit;

cf. 1 exīstimātūrum, p. 18, l. 1. —2 conquīruntur, 24, 24. —3 habitū- rum, 24, 15. — 1 āēditiōne, 24, 18. —5 cōpiam, 14, 3.— ō incendunt, 4, 20. —ī restitūtus, 16, i4. —53 ūiscēdere, 20, i2. —5 fīnitimās, 16, 6. — 0 ēgregiam, 17, 5. — 11 concēdere, 12, 17.

0 20

25

26 The Gallic Wavr. [Cāsar

quibus illī agrōs dedērunt, quōsque posteā in parem iūris lībertātisque condiciōnem atque ipsī erant recēpērunt.

Census of the Tribes Before and After their March.

29. In castrīs Helvētiōrum tabulae repertae! sunt litterīs Graecīs cōnfectae et ad Caesarem relātae, quibus in tabulīs nōminātim ratiō cōnfecta erat, quī numerus domō exīsset eōrum quī arma ferre possent, et item sēparātim quot puerī, senēs mulierēsque. Quārum omnium rērum summa erat capitum Helvētiōrum mīlium cctxii1, Tulingōrum mīlium xxxvi, Lato- brīgōrum xiiiī, Rauracōrum xxii1, Bōiōrum xxxi11; ex hīs quī arma ferre possent, ad mīilia xcit. Summa omnium fuē- runt ad mīlia cccLxviīl. Eōrum quī domum rediērunt cēnsū habitō, ut Caesar imperāverat, repertus est numerus mīlium

C et x. Gallic Chiefs Congratulate Cesar.

30. Bellō Helvētiōrum cōnfectō tōtīus ferē Galliae lēgātī, prīncipēs cīvitātum, ad Caesarem grātulātum convēnērunt: ‘Intellegere sēsē, tametsī prō veteribus2 Helvētiōrum iniūriīs populī Rōmānī ab hīs poenās bellō repetīsset, tamen eam rem nōn minus ex ūsū terrae Galliae quam populī Rōmānī accidisse; 8 proptereā quod eō cōnsiliō flōrentissimīs rēbus domōs suās Helvētiī relīquissent, utī tōtī Galliae bellum īnferrent imperiōque potīrenturē locumque domiciliō ex māgnā cōpiā dēligerent, 8 quem ex omnī Galliā opportūnissi- mum ac frūctuōsissimum iūdicāssent, reliquāsque cīvitātīs stīpendiāriās habērent.’

They Request a Council.

Petiērunt utī sibi concilium tōtīus Galliae in diem certam indīcere idque Caesaris voluntāte facere licēret: sēsē habēre

Cf. 1 reperiēbat, p. 16, l. 17.—2 veteris, 12, 7.—3 accidisset, 17, 25. —t relinquēbātur, S, 1. —5 potitī, a4, 7. — 6 dēligitur, 3, 14. —liceat, 6, 26. B. G. I. 31.] Campaign against Aviovistus. 27

quāsdam rēs quās ex commūnī cōnsēnsū ab eō petere vel- lent. Eā rē permissā diem conciliō cōnstituērunt et iūre iūrandō nē quis ēnūntiāret, nisi quibus commūnī cōnsiliō mandātum esset, inter sē sānxērunt.

Private Interview with Ceesar.

381. Eō conciliō dīmissō īdem prīncipēs cīvitātum quī ante fuerant ad Caesarem revertērunt 2 petiēruntque utī sibi sēcrētō īin occultō] dē suā omniumque salūte 2 cum eō agere 4 licēret. Eā rē impetrātā5 sēsē omnēs flentēs Caesarī ad pedēs prōiēcērunt:5 ‘Nōn minus sē id contendere et labōrāre, nē ea quae dīxissent ēnūntiārentur, quam utī ea quae vellent impetrārent; proptereā quod, sī ēnūntiātum esset, summum in cruciātum sē ventūrōs vidērent.’

Speech of Diviciacus the Hæduan. He Complains of the Encroachments of the Germans.

Locūtus est prō hīs Dīviciācus Haeduus: ‘Galliae tōtīus factiōnēs esse duās; hārum alterius prīncipātum tenēre Haeduōs, alterius Arvernōs. Hī cum tantopere dē poten- tātū inter sē multōs annōs contenderent, factum esse utī ab Arvernīs Sēquanīsque Germānī mercēde arcesserentur. Hōrum prīmō circiter mīlia xv Rhēnum trānsīsse; posteā- quam agrōs et cultum et cōpiās Gallōrum hominēs ferī ac barbarī adamāssent, trāductōs plūrīs; nunc esse in Galliā ad centum et xx mīlium numerum. Cum hīs Haeduōs eōrumque clientīs semel atque iterum armīs contendisse; māgnam calamitātem pulsōs ē accēpisse, omnem nōbilitātem, omnem senātum, omnem equitātum āmīsisse.” Quibus proe- liīs calamitātibusque frāctōs, quī et suā virtūte et populī Rōmānī hospitiō atque amīcitiā plūrimum ante in Galliā

Cf. 1 ēnūntiārī, p. 15,1. 14.—2 revertī, 25, r1. —3 salūtis, 25, 1. — —:+ēgit, 11, 12.—5 impetrat, S, ro. —5 prōiēcissent, 24, 19.—7 locūtī, 24, 19. —3 pulsīs, 9, 6.—9 āmissīs, 25, 11.

20 52.

10

55

20

325

28 The Gallic War. ([Cāsar

potuissent, coāctōs esse Sēquanīs obsidēs dare nōbilissimōs cīvitātis, et iūre iūrandō cīvitātem obstringere 2 sēsē neque obsidēs repetītūrōs 8 neque auxilium ā populō Rōmānō implō- rātūrōs neque recūsātūrōs quō minus perpetuō sub illōrum diciōne atque imperiō essent. Ōnum sē esse ex omnī cīvi- tāte Haeduōrum quī addūcī nōn potuerit ut iūrāret aut līiberōs suōs obsidēs daret. Ob eam rem sē ex cīvitāte profūgisse et Rōmam ad senātum vēnisse auxilium pos- tulātum, quod sōlus neque iūre iūrandō neque obsidibus tenērētur.4 The Hard Lot of the Sequani.

Sed pēius victōribus Sēquanīs quam Haeduīs victīs acci- disse, proptereā quod Ariovistus, rēx Germānōrum, in eōrum finibus cōnsēdisset5 tertiamque partem agrī Sēquanī, quī esset optimus tōtīus Galliae, occupāvisset, et nunc dē alterā parte tertiā Sēquanōs dēcēdere iubēret, proptereā quod pau- cīs mēnsibus ante Harūdum mīlia hominum xxmnin ad eum vēnissent, quibus locus ac sēdēs parārentur. Futūrum esse paucīs annīs utī omnēs ex Galliae fīnibus pellerentur atque omnēs Germānī Rhēnum trānsīrent; neque enim cōnferen- dum esse Gallicum cum Germānōrum agrō, neque hanc cōnsuētūdinem vīctūs cum illā comparandam.

Tyranny of Ariovistus.

Ariovistum autem, ut semel Gallōrum cōpiās proeliō vīce- rit, quod proelium factum sit ad Magetobrigam, superbē et crūdēliter imperāre, obsidēs nōbilissimī cūiusque 5 līberōs poscere,ē et in eōs omnia exempla cruciātūsque ē ēdere, sī qua rēs nōn ad nūtum aut ad voluntātem ēius facta sit. Hominem esse barbarum, īrācundum, temerārium; nōn posse ēius imperia diūtius 1 sustinērī.

Cf. 1coāctus, p. 15, l. 15.—2o0bstrictās, 8, . — 3repetīsset, 26, 17.— t tenērī, 19, 6.—5 cōnsēdisse, 18, 14.— mēnsium, 4, 23. —7ī quisque, 17, 13.—3 poposcit, 24, 23.—2 cruciātum, 27, 12. —10 diū, 23, 1. B. G. I. 32] Campaign against Aviovistus. 29

The Gauls have no Hope but in Ceæsar.

Nisi quid in Caesare populōque Rōmānō sit auxilī, om- nibus Gallīs idem esse faciendum quod Helvētiī fēcerint, ut domō ēmigrent, aliud domicilium aliās sēdīs remōtās ā Germānīs petant fortūnamque, quaecumque accidat, experi- antur. Haec sī ēnūntiāta Ariovistō sint, nōn dubitāre quīn dē omnibus obsidibus quī apud eum sint gravissimum sup- plicium sūmat. Caesarem vel auctōritāte suā atque exercitūs vel recentī victōriā vel nōmine populī Rōmānī dēterrēre posse nē māior multitūdō Germānōrum Rhēnum trādūcātur, Galliamque omnem ab Ariovistī iniūriā posse dēfendere.

The Sequani Remain Silent. Diviciacus Shows their Desperate Condition.

32. Hāc ōrātiōne ab Dīviciācō habitā omnēs quī aderant māgnō flētū auxilium ā Caesare petere coepērunt.?. Animad- vertit Caesar ūnōs 3 ex omnibus Sēquanōs nihil eārum rērum facere quās cēterī facerent, sed trīstīs capite dēmissō terram intuērī. FĒius reī quae causa esset mīrātus ex ipsīs quae- siit. Nihil Sēquanī respondēre, sed in eādem trīstitiā tacitī permanēre. Cum ab hīs saepius quaereret neque ūllam omnīnō vōcem exprimere posset, īdem Dīviciācus Haeduus respondit: ‘Hōc esse miseriōrem et graviōrem fortūnam Sēquanōrum quam reliquōrum,58 quod sōlī nē in occultō quidem querī 5 neque auxilium implōrāre audērent; absen- tisque Ariovistī crūdēlitātem, velut sī cōram adesset, horrē- rent, proptereā quod reliquīs tamen fugae facultās ? darētur, Sēquanīs vērō, quī intrā fīnīs suōs Ariovistum recēpissent, quōrum oppida omnia in potestāte ēius essent, omnēs cruci- ātūs essent perferendī.’

Cf. 1 trāductōs, p. 27, l. 20.—2 coepit, 24, 16. — 3 ūnum, 28, 5. — 1 quaerendō, r6, i8. —p5ō reliquās, 26, 23.—29 querātur, 18, 9.— facul- tāte, 7; 4-

/

20 un

IO

20

35

30 The Gallic War. [Cāsax

C&sar’s Reasons for Checking Ariovistus.

83. Hīs rēbus cōgnitīs 1 Caesar Gallōrum animōs verbīs cōnfīrmāvit, pollicitusque 2 est sibi eam rem cūrae futūram; māgnam sē habēre spem et beneficiō suō et auctōritāte adductum Ariovistum fīnem iniūriīs factūrum. Hāc ōrāti- ōne habitā concilium dīmīsit. Et secundum ea multae rēs eum hortābantur 8 quā rē sibi eam rem cōgitandam et susci- piendam putāret: imprīmīs, quod Haeduōs, frātrēs cōnsan- guineōsque 4 saepenumerō ā senātū appellātōs, in servitūte atque in diciōne 5 vidēbat Germānōrum tenērī, eōrumque obsidēs esse apud Ariovistum ac Sēquanōs intellegēbat; quod in tantō imperiō populī Rōmānī turpissimum sibi et reī pūblicae esse arbitrābātur.ē Paulātim autem Germānōs cōnsuēscere’ Rhēnum trānsīre et in Galliam māgnam eōrum multitūdinem venīre, populō Rōmānō perīculōsum vidēbat; neque sibi hominēs ferōs ac barbarōs temperātūrōsē exīstimā- bat quīn, cum omnem Galliam occupāvissent, ut ante Cimbrī Teutonīque fēcissent, in prōvinciam exīrent atque inde in Ttaliam contenderent; [praesertim cum Sēquanōs ā prōvinciā nostrā Rhodanus dīvideret]; quibus rēbus quam mātūrrimē occurrendum putābat. Ipse autem Ariovistus tantōs sibi spīritūs, tantam adrogantiam sūmpserat, ut ferendus nōn viderētur.

He Requests an Interview with Ariovistus, who Declines.

34. Quam ob rem placuit eī ut ad Ariovistum lēgātōs mitteret, quī ab eō postulārent utī aliquem locum medium utrīusque conloquiō dēligeret: velle sēsē dē rē pūblicā et summīs utrīusque rēbus cum eō agere.” Eī lēgātiōnī Ario- vistus respondit: ‘Sī quid ipsī ā Caesare opus esset, sēsē

Cf. 1 cōgnitus, p. 19. l. 4. 2 pollicitī, i3, 18. —S3 hortātur, 17, 14. — © cōnsanguineī, 9, i19. —5 diciōne, 2S8, 5. —6 arbitrābātur, 16, 28. ī cōnsuērat, 20, 3.—2 temperātūrōs, 7, 5.— 4 agere, 23, 3. B. C. I. 36.] Campaign against Aviovistus. 31

ad eum ventūrum fuisse; sī quid ille sē velit, illum ad sē venīre oportēre. Praetereā sē neque sine exercitū in eās partīs Galliae venīre audēre 2 quās Caesar possidēret, neque exercitum sine māgnō commeātū atque mōlīmentō in ūnum locum contrahere posse. Sibi autem mirum vidērī quid in suā Galliā quam bellō vīcisset, aut Caesarī aut omnīnō populō Rōmānō negōtī esset.’

C&sar Sends a Second Message Stating his Demands.

85. Hīs respōnsīs ad Caesarem relātīs, iterum ad eum Caesar lēgātōs cum hīs mandātīs mittit: ‘Quoniam tantō suō populīque Rōmānī beneficiō adfectus, cum in cōnsulātū suō rēx atque amīcus ā senātū appellātus esset, hanc sibi populōque Rōmānō grātiam referret, ut in conloquium venīre invītātus gravārētur neque dē commūnī 4 rē dīcendum sibi et cōgnōscendum putāret, haec esse quae ab eō postulāret: prīmum, nē quam multitūdinem hominum amplius 5 trāns Rhēnum in Galliam trādūceret; deinde obsidēs quōs habē- ret ab Haeduīs redderet, Sēquanīsque permitteret ut quōs illī habērent voluntāte ēius reddere illīs licēret; nēve Hae- duōs iniūriā lacesseret,8 nēve hīs sociisque eōrum bellum īnferret. Sī id ita fēcisset, sibi populōque Rōmānō perpe- tuam grātiam atque amīcitiam cum eō futūram; sī nōn impetrāret,? sēsē, — quoniam M. Messālā M. Piīsōne cōn- sulibus senātus cēnsuisset utī quīcumque Galliam prōvinciam obtinēret, quod commodō reī pūblicae facere posset, Haeduōs cēterōsque amīcōs populī Rōmānī dēfenderet, —sē Haeduō- rum iniūriās nōn neglēctūrum”

Ariovistus’s Haughty Reply. 8ē. Ad haec Ariovistus respondit: “Iūs5 esse bellī ut

Cf. 1 oportēbat, p. 4, l. 6.—2 auūērent, 29, 21. —2 vidērentur, 6, 9. —t4 commūnī, 27, 1. —5 amplius, 20, 8.—29 lacessere, 13, 11.—ī im- petrātā, 27, 8. —23 iūris, 26, 1.

IO

20

25 F1G6. 18.— BEĒSANCON (Vesontiv). B C. I. 30] Camgpaign against Aviovistus. 33

celerrimē! potuit comparātā, māgnīs itineribus ad Ariovistum

contendit. Both Strive to Reach Vesontio.

8s. Cum trīduī2 viam prōcessisset, nūntiātum est eī Ario- vistum cum suīs omnibus cōpiīs ad occupandum Vesontiō- nem, quod est oppidum māximum Sēquanōrum, contendere, (trīduīque viam ā suīs fīnibus prōcessisse]. Id nē accideret māgnopere sibi praecavendum Caesar exīstimābat. Namque omnium rērum quae ad bellum ūsuī erant summa erat in eō oppidō facultās; idemque nātūrā locī sīc mūniēbātur ut māgnam ad dūcendum bellum daret facultātem,! proptereā quod flūmen Dubis, ut circinō circumductum, paene tōtum oppidum cingit; reliquum spatium, quod est nōn amplius pedum sexcentōrum, quā flūmen intermittit, mōns continet māgnā altitūdine, ita ut rādīcēs montis ex utrāque parte rīpae flūminis contingant. Hunc mūrus circumdatus arcem efficit et cum oppidō coniungit. Hūc Caesar māgnīs noc- turnīs diurnīsque itineribus contendit,5 occupātōque oppidō ibi praesidium conlocat.

The Roman Soldiers are Panic-stricken.

89. Dum paucōs diēs ad Vesontiōnem reī frūmentāriae commeātūsque 5 causā morātur, ex percontātiōne nostrōrum vōcibusque Gallōrum ac mercātōrum, quī ingentī māgnitū- dine corporum Germānōs, incrēdibilī virtūte atque exercitā- tiōne in armīs esse praedicābant, —saepenumerōē sēsē cum hīs congressōs “ nē voltum quidem atque aciem oculōrum dīcēbant ferre potuisse, — tantus subitō timor omnem exer- citum occupāvit ut nōn mediocriter omnium mentīs animōs- que perturbāret. Hīc prīmum ortus “ est ā tribūnīs mīlitum,

Cf. 1 celeriter, p. 15, 1L. 20. —2 trīduum, 24, 12.—3 accidat, 29, 4.— 1 facultās, 29, 23. — 5 conterderent, 30, 18. — ē commeātū, 31, 4.— ī morātī, 24, 12.—58 saepenumerō, 30, ē. —59 congrederētur, 32, 16. — 1 oriuntur, 2, s. 4l

20

34 The Gallic War. ICāsax

praefectīs reliquīsque, quī ex urbe amīcitiae causā Caesarem secūtī nōn māgnum in rē mīlitārī ūsum habēbant; quōrum alius aliā causā inlātā quam sibi ad proficīscendum neces- sāriam esse dīceret, petēbat ut ēius voluntāte1 discēdere licēret; nōnnūllī pudōre adductī, ut timōris suspīciōnem vītārent,2 remanēbant. Hī neque voltum fingere neque interdum lacrimās tenēre pocerant; abditī in tabernāculīs aut suum fātum querēbantur aut cum familiāribus4 suīs commūne perīculum miserābantur. Volgō tōtīs castrīs tes- tāmenta obsīgnābantur. Hōrum vōcibus ac timōre paulātim etiam eī quī māgnum in castrīs ūsum habēbant, mīlitēs cen- turiōnēsque quīque equitātuī praeerant, perturbābantur. Quī sē ex hīs minus timidōs exīstimārī volēbant, nōn sē hostem verērī, sed angustiās itineris et māgnitūdinem silvārum quae intercēderent inter ipsōs atque Ariovistum, aut rem frūmen- tāriam, ut satis commodēē supportārī posset, timēre dīcēbant. Nōn nūllī etiam Caesarī nūntiābant, cum castra movērī ac sīgna ferrī iussisset, nōn fore dictō audientīs mīlitēs neque propter timōrem sīgna lātūrōs.

Cæsar Makes Light of their Fears, and Proposes to Advance at Ōnce.

40. Haec cum animadvertisset, convocātō cōnsiliō omni- umque ōrdinum ad id cōnsilium adhibitīs centuriōnibus, vehementer eōs incūsāvit: prīmum quod aut quam in partem aut quō cōnsiliō dūcerentur sibi quaerendum aut cōgitan- dum 8 putārent. ‘Ariovistum sē cōnsule cupidissimē populī Rōmānī amīcitiam adpetīsse; cūr hunc tam temerē quis- quam 5 ab officiō discessūrum iūdicāret?0 Sibi quidem persuādērī, cōgnitīs suīs postulātīs atque aequitāte condi- ciōnum perspectā, eum neque suam neque populī Rōmānī

Cf. 1 voluntāte, p 31, l. 18. —2 vītet, 18, 10. —3 abdiāērunt, io, 12. —:6 familiārem, 17, 10.—5 commodē, 22, 9. —6q animaāvertit, 29, i2. —1 adnibet, 18, 7.— ē cōgitandam, 30, 6. — ē quemquam, 17, 19.— 1 iūdīcāssent, 26, 23. B. C. I. 40] Campaign against Aviovistus. 35

grātiam repudiātūrum. Quod sī furōre atque āmentiā impul- sus bellum intulisset, quid tandem verērentur? aut cūr dē suā virtūte aut dē ipsīus dīligentiā dēspērārent? 1 Factum ēius hostis perīculum patrum nostrōrum memoriā, cum Cim- brīs et Teutonīs ā Gāiō Mariō pulsīs nōn minōrem laudem exercitus quam ipse imperātor meritus 2 vidēbātur; factum etiam nūper in Ttaliā servīlī tumultū, quōs tamen aliquid

Fi1c. 19.—DbMARrI1vUS.

ūsus 53 ac disciplina quam ā nōbīs accēpissent sublevārent.* Ex quō iūdicārī posse quantum habēret in sē bonī cōnstan- tia, proptereā quod, quōs aliquamdiū inermīs sine causā timuissent, hōs posteā armātōs ac victōrēs superāssent.5

Dēnique hōs esse eōsdem Germānōs quibuscum saepe- numerō Helvētiī congressī, nōn sōlum in suīs sed etiam in illōrum fīnibus, plērumque superārint; quī tamen parēsī esse nostrō exercituī nōn potuerint. Sī quōs adversum proelium et fuga Gallōrum commovēret, hōs, sī quaererent, reperīre posse diūturnitāte bellī dēfatīgātīs Gallīs Ariovistum, cum multōs mēnsīs castrīs sē ac palūdibus tenuisset neque suī potestā-

Cf. 1 4ēspērāre, p. 16, L. 17. —2 meritōs, 9, 16. — 3 ūsum, 34, 2. s sublevētur, 15, 1. — 5 superāverint, 15, 11. — 4 āēnique, 19, 12. — ī parem, 26, 1.

ī I1O

35

20

25

36 The Gallic War. [Casax

tem fēcisset, dēspērantīs iam dē pūgnā et dispersōs subitō adortum,1 magis ratiōne et cōnsiliō quam virtūte vīcisse. Cui ratiōnī contrā hominēs barbarōs atque imperītōs locus fuisset, hāc nē ipsum quidem spērāre nostrōs exercitūs capī posse.

Quī suum timōrem in reī frūmentāriae simulātiōnem an- gustiāsque itineris cōnferrent, facere adroganter, cum aut dē officiō 2 imperātōris dēspērāre aut praescrībere ē vidēren- tur. Haec sibi esse cūrae; frūmentum Sēquanōs, Leucōs, Lingonēs subministrāre, iamque esse in agrīs frūmenta mā- tūra; dē itinere ipsōs brevī tempore iūdicātūrōs.

Quod nōn fore dictō audientēs neque sīgna lātūrī dīcan- tur, nihil sē eā rē commovērī; scīre enim, quibuscumque ° exercitus dictō audiēns nōn fuerit, aut male rē gestā fortūnam dēfuisse, aut aliquōī facinore compertō avāritiam esse con- victam; suam innocentiam perpetuā vītā, fēlīcitātem Hel- vētiōrum bellō esse perspectam.ē

Itaque sē quod in longiōrem diem conlātūrus fuisset re- praesentātūrum, et proximā nocte dē quartā vigiliā castra mōtūrum, ut quam prīmum intellegere posset utrum apud eōs pudor atque officium an timor plūs valēret.10 Quod sī praetereā nēmō sequātur, 2 tamen sē cum sōlā decimā legiōne itūrum, dē quā nōn dubitāret, sibique eam praetōriam cohoxr- tem futūram. Huic legiōnī Caesar et indulserat praecipuē et propter virtūtem cōnfīdēbat maximē.

Effect of Cæsar’s Speech. He Advances.

41. Hāc ōrātiōne habitā mīrum in modum conversae sunt omnium mentēs, summaque alacritās et cupiditās 1 bellī gerendī innāta est; prīncepsque 3 decima legiō per tribūnōs

Cf.1adortus, p. 11, l. 17. —2 officiō, 34, 26. —3 praescrīberet, 32, 4- — 1 mātūra, 13, 20.—5 lātūrōs, 34, 19.—6 quaecumque, 29, 4.—V ali- quem, 30, 24.—3 perspectā, 34, 28.—39 pudōre, 34, 5. —10 valeat, 15, s. — 3 secūtī, 34, 2.—12 cupiditāte, S, 7.—23 prīnceps, r0, 19. B. G. L. a2] Campaign against Aviovistus. 37

mīlitum eī grātiās 1 ēgit, quod dē sē optimum iūdicium fēcis- set, sēque esse ad bellum gerendum parātissimam cōnfīr- māvit. Deinde reliquae legiōnēs cum tribūnīs mīlitum et prīmōrum ōrdinum centuriōnibus ēgērunt utī Caesarī satis- facerent :2 ‘Sē neque umquam dubitāsse neque timuisse neque dē summā bellī suum iūdicium, sed imperātōris esse exīstimāvisse.” Eōrum satisfactiōne acceptā et itinere ex- quīsītō per Dīviciācum, quod ex aliīs eī maximam fidem2 habēbat, ut mīlium amplius quīnquāgintā circuitū locīs aper- tīs exercitum dūceret, dē quartā vigiliā, ut dīxerat, profectus est. Septimō diē, cum iter nōn intermitteret, ab explōrātō- ribus certior factus est Ariovistī cōpiās ā nostrīs mīlia pas- suum quattuor et vīgintī abesse.

Ariovistus Requests an Interview. Ceæsar’s Precautions.

42. Cōgnitō Caesaris adventū Ariovistus lēgātōs ad eum mittit: ‘Quod anteā dē conloquiō4 postulāsset, id per sē fierī licēre, quoniam propius accessisset, sēque id sine perī- culō facere posse exīstimāret.. Nōn respuit condiciōnem Caesar, iamque eum ad sānitātem revertī arbitrābātur, cum id quod anteā petentīō dēnegāsset ultrō pollicērētur; māg- namque in spem veniēbat, prō suīs tantīs populīque Rōmānī in eum beneficiīs, cōgnitīs suīs postulātīs,ē fore utī pertināciā dēsisteret.

Diēs conloquiō dictus est ex eō diē quīntus. Interim saepe cum lēgātī ultrō citrōque inter eōs mitterentur, Ario- vistus postulāvit nē quem peditem ad conloquium Caesar addūceret: ‘Verērī sē nē per īnsidiās ab eō circumvenīrētur; uterque cum equitātū venīret; aliā ratiōne sēsē nōn esse ventūrum.” Caesar, quod neque conloquium interpositā causā tollī” volēbat neque salūtem suam Gallōrum equi-

Cf. 1 grātiam, p. 31, L. i2.—2satisfaciant, 12, 21. —3 fidem, 17, 11. — conloquiō, 30, 25. — 5 petēbat, 34, 4. —5ō postulārent, 30, 24.— ī tolleret, 22, 2.

20

.gs IO

IS

20

25

38 The Gallic War. ([Cāsax

tātuī committere audēbat, commodissimum esse statuit, omnibus equīs Gallīs equitibus dētractīs, eō legiōnāriōs mīlitēs legiōnis decimae, cui quam maximē cōnfīdēbat, impōnere, ut praesidium ? quam amīcissimum, sī quid opus” factō esset, habēret. Quod cum fieret, nōn inrīdiculē quī- dam ex mīlitibus decimae legiōnis dīxit plūs quam pollicitus esset Caesarem facere; pollicitum sē in cohortis praetōriae locō decimam legiōnem habitūrum;4 ad equum rescrībere.

Cæsar Pleads with Ariovistus, but Renews his Demands.

438. Plānitiēs erat māgna et in eā tumulus terrēnus satis grandis. Hīc locus aequō ferē 5 spatiō ab castrīs Ariovistī et Caesaris aberat. Eō, ut erat dictum, ad conloquium vēnērunt. Legiōnem Caesar quam equīs dēvēxerat passi- bus ducentīs ab eō tumulō cōnstituit. Item equitēs Ariovistī parī intervāllō cōnstitērunt.” Ariovistus ex equīs ut conlo- querentur et praeter sē dēnōs ad conloquium addūcerent postulāvit. Ubi eō ventum est, Caesar initiō ōrātiōnis sua senātūsque in eum beneficia commemorāvit, quod rēx appellātus esset ā senātū, quod amīcus, quod mūnera amplissimē missa; quam rem et paucīs contigisse et prō māgnīs hominum officiīs cōnsuēsse tribuī docēbat; illum, cum neque aditum neque causam postulandī iūstam habēret, beneficiō ac līberālitāte suā ac senātūs ea praemia cōnsecū- tum. Docēbat etiam quam veterēs quamque iūstae causae necessitūdinis ipsīs cum Haeduīs intercēderent, quae senātūs cōnsulta, quotiēns quamque honōrifica in eōs facta essent, ut omnī tempore tōtīus Galliae prīncipātum Haeduī tenu- issent, prius etiam quam nostram amīcitiam adpetīssent. ‘Populī Rōmānī hanc esse cōnsuētūdinemē ut sociōs atque amīcōs nōn modo suī nihil dēperdere, sed grātiā, dīgnitāte,

Cf. 1 cōnfīdēbat, p. 36, l. 25. —2 praesidiō, 22, 15.—3 opus, 30, 27.—. 4 habuit, 25, 7.—2ē ferē, 26, 14.—2 cōnstiterant, 21, 1. —ī commemo- rāssent, 12, 2.—9 cōnsuētūdinem, 28, a1. ān 2 5 54 rī [ad 0 2 w I Aq

S5

5=

5=22

B. G. L 41] Campaign against Ariovistus. 39

honōre auctiōrēs vellet esse; quod vērō ad amīcitiam populī Rōmānī adtulissent, id eīs ēripī quis patī posset?” Postu- lāvit deinde eadem quae lēgātīs in mandātīs dederat: nē aut Haeduīs aut eōrum sociīs bellum īnferret; obsidēs red- deret; 2 sī nūllam partem Germānōrum domum remittere posset, at nē quōs amplius Rhēnum trānsiīre paterētur.

Ariovistus Arrogantly Repeats his Claims.

44. Ariovistus ad postulāta Caesaris pauca respondit; dē suīs virtūtibus multa praedicāvit:5 ‘Trānsīsse Rhēnum sēsē nōn suā sponte, sed rogātum et arcessītum ā Gallīs; nōn sine māgnā spē māgnīsque praemiīs domum propinquōsque* relīquisse; sēdīs habēre in Galliā ab ipsīs concessās, obsidēs ipsōrum voluntāte datōs; stīpendium capere iūre5 bellī quod victōrēs victīs impōnere cōnsuērint. Nōn sēsē Gallīs, sed Gallōs sibi bellum intulisse; omnīs Galliae cīvitātīs ad sē oppūgnandum vēnisse ac contrā sē castra habuisse; eās omnīs cōpiās ā sē ūnō proeliō pulsās ac superātās esse. Sī iterum ē experīrī velint, sē iterum parātum esse dēcertāre; sī pāce ūtī velint, inīquum esse dē stīpendiō recūsāre quod suā voluntāte ad id tempus pependerint.”

Amīcitiam populī Rōmānī sibi ōrnāmentō et praesidiō,? nōn dētrīmentō esse oportēre, idque sē hāc spē petīsse. Sī per populum Rōmānum stīpendium remittātur et dēditiciī subtrahantur, nōn minus libenter sēsē recūsātūrum populī Rōmānī amīcitiam quam adpetierit.1

Quod mutltitūdinem Germānōrum in Galliam trādūcat, id sē suī mūniendī, nōn Galliae impūgnandae causā facere: ēius reī testimōnium esse quod nisi rogātus nōn vēnerit, et quod bellum nōn intulerit, sed dēfenderit. Sē prius in

Cf. 1 ēreptūrī, p. 15, l. 12. —2 redditūrum, 32, io.—3 praedicābant, 33, 23. — 4 propinquās, 16, 10. — 53 iūs, 31, 27. —6 iterum, 31, S. — ī penderent, 32, 12. —ē praesidium, 38, 4.— 4 dēditiciōrum, 25, 2.— 10 adpetīssent, 38, 27.

ē Cn

10

18

20

25

40 The Gallic War. [Cāsar

Galliam vēnisse quam populum Rōmānum. Numquam ante hōc tempus exercitum populī Rōmānī Galliae prōvinciae fīnibus ēgressum.! Quid sibi vellet? Cūr in suās posses- siōnēs venīret? Prōvinciam suam hanc esse Galliam, sīcut illam nostram. Ut ipsī concēdī 2 nōn oportēret, sī in nostrōs fīnīs impetum faceret, sīc item nōs esse inīquōs quod in suō iūre sē interpellārēmus.

Quod frātrēs ā senātū Haeduōs appellātōs dīceret, nōn sē tam barbarum neque tam imperītum esse rērum ut nōn scīret neque bellō Allobrogum proximō Haeduōs Rōmānīs auxilium tulisse, neque ipsōs, in hīs contentiōnibus quās Haeduī sēcum et cum Sēquanīs habuissent, auxiliō populī Rōmānī ūsōs esse.

Dēbēre sē suspicārī simulātā Caesarem amīcitiā quem exercitum in Calliā habeat suī opprimendī causā habēre. Quī nisi dēcēdat 5 atque exercitum dēdūcat ex hīs regiōnibus, sēsē illum nōn prō amīcō, sed prō hoste habitūrum. Quod sī eum interfēcerit,5 multīs sēsē nōbilibus prīncipibusque populī Rōmānī grātum esse factūrum; id sē ab ipsīs per eōrum nūntiōs compertum? habēre quōrum omnium grātiam atque amīcitiam ēius morte redimere posset. Quod sī dis- cessisset et līberam possessiōnem Galliae sibi trādidisset, ? māgnō sē illum praemiō remūnerātūrum, et quaecumque bella gerī vellet sine ūllō ēius labōre et perīculō cōnfectūrum.’ 10

C&sar Does not Yield.

45. Multa ab Caesare in eam sententiam dicta sunt quā rē negōtiōt dēsistere nōn posset: ‘Neque suam neque populī Rōmānī cōnsuētūdinem patī utī optimē meritōs sociōs dēsereret, neque sē iūdicāre Galliam potius esse

Cf. 1 ēgressī, p. 25, l. 4.—2 concessit, 25, 20.— 3 imperītōs, 36, 3. — 94 dēbeant, r15, 9. — 5 ūēcēdere, 28, 15. — 8 interfēcerat, 10, 15.— ī compertō, 36, 15.—S2 redimere, 32, 23.—59 trāditīs, 25, S. —10 cōn- fectō, 26, r4. — 1 negōtī, 31, 72.—12 patī, 39, 2. B. G. 1. 46] Camgpaign against Ariovistus. 41

Ariovistī quam populī Rōmānī. Bellō superātōs esse Arvernōs et Rutēnōs ab Q. Fabiō Maximō, quibus populus Rōmānus īgnōvisset neque in prōvinciam redēgisset neque stīpendium imposuisset. Quod sī antīquissimum quodque tempus spectārī oportēret, populī Rōmānī iūstissimum esse

F16. 21.—COlN OF THE FABIAN FAMILY.

in Galliā imperium; sī iūdicium senātūs observārī opor- tēret, līreram dēbēre esse Galliam, quam bellō victam suīs lēgibus ūtī voluisset.’

The Germans Make a Treacherous Attack, and C&sar Withdraws.

46. Dum haec in conloquiō geruntur,? Caesarī nūntiātum est equitēs Ariovistī propius ē tamulum accēdere, et ad nos- trōs adequitāre, lapidēs tēlaque in nostrōs conicere.ē Caesar loquendī fīnem fēcit, sēque ad suōs recēpit suīsque imperā- vit nē quod omnīnō tēlum in hostīs rēicerent. Nam etsī sine ūllō perīculō legiōnis dēlēctae cum equitātū proelium fore vidēbat, tamen committendum nōn putābat, ut pulsīs hostibus dīcī posset eōs ab sē per fidem in conloquiō cir- cumventōs. Posteāquam in volgus mīlitum ēlātum est quā adrogantiā in conloquiō Ariovistus ūsus omnī Galliā Rōmānīs interdīxisset, impetumque’ in nostrōs ēius equitēs fēcissent, eaque rēs conloquium ut dīrēmisset, multō māior alacritās studiumque pūgnandī māius exercituī iniectum est.

Cf. 1 imperiō, p. 28, l. 5. — 2 gerantur, r15, 13. —23 propius, 37, 16. — accesstsset, 37, 16. —35 coniciēbant, 24, 4.— ē circumvenīrētur, 37. 26.— impetum, 40, 6.

2l

5 I10

15

20

25

42 The Gallic War. [Cāsar

Seizure of Two of C&sar’s Envoys by Ariovistus.

47. Bīduō post Ariovistus ad Caesarem lēgātōs mittit: ‘Velle sē dē hīs rēbus quae inter eōs agī coeptae neque perfectae essent agere cum eō; utī aut iterum conloquiō diem cōnstitueret,1 aut, sī id minus vellet, ē suīs lēgātīs aliquem ad sē mitteret” Conloquendī Caesarī causa vīsa, nōn est; et eō magis quod prīdiē 2 ēius diēī Germānī reti- nērī nōn poterant quīn tēla in nostrōs conicerent. Lēgātum ē suīs] sēsē māgnō cum perīculō ad eum missūrum et homi- nibus ferīs obiectūrum exīstimābat. Commodissimum vīsum est Gāium vValerium Procillum, C. Valerī Caburī fīlium, summā virtūte et hūmānitāte adulēscentem, —cīūius pater ā Gāiō Valeriō Flaccō cīvitāte dōnātus erat, et propter fidem et propter linguae Gallicae scientiam, quā multā iam Ariovistus longinquā cōnsuētūdine ūtēbātur, et quod in eō peccandī Germānīs causa nōn esset,— ad eum mittere, et M. Mētium, quī hospitiō4 Ariovisti ūtēbātur. Hīs man- dāvit ut quae dīceret Ariovistus cōgnōscerent et ad sē referrent Quōs cum apud sē in castrīs Ariovistus cōn- spēxisset, exercitū suō praesente conclāmāvit: ‘Quid ad sē venīrent? an speculandī causā?” Cōnantīs dīcere prohibuit et in catēnās coniēcit.

Manceuvering and Skirmishing.

48. Eōdem diē castra prōmōvit et mīlibus passuum sex ā Caesaris castrīs sub monte cōnsēdit. Postridiēē ēius diēī praeter castra Caesaris suās cōpiās trādūxit et mīlibus pas- suum duōbus ultrā eum castra fēcit, eō cōnsiliō utī frūmentō commeātūque quī ex Sēquanīs et Haeduīs supportārētur Caesarem interclūderet.” Ex eō diē diēs continuōs quīnque Caesar prō castrīs suās cōpiās prōdūxit et aciem īnstrūctamē

Cf. 1 cōnstituērunt, p. 27, 1. 2. —/2 prīdiē, 20, 13. — ē commodūdissi- mum, 38, 1.—t4 hospitiō, 27,26.—35 referēbantur, 32, 19. —6 postrīdiē, 20, 5.— interclūdī, 2o0, r5. —82 īnstrūxit, 20, 21. R. C. I. aS.] Campaign against Aviovistus. 43

x : ō2īē3 2 īīmm n; . a31ā 5 xēsxī īē nogsd-

SēNx ēs, s

ē25

X 3 Riēāsā2ās g5

īēnun 620”

Fic. 22.— MAP OF THE CAMPAIGN wWITH ARIOVISTUS.

habuit, ut, sī vellet Ariovistus proeliō contendere, eī potes- tās 1 nōn deēsset.” Ariovistus hīs omnibus diēbus exercitum castrīs continuit, equestrī proeliō cotidiēē contendit.

German Methcd of Fightins.

Genus hōc erat pūgnae quō sē Germānī exercuerant. Equitum milia erant sex, totidem numerō peditēs vēlōcissimī

Cf. ī potestātem, p. 35, l. 18. —2 ūētuisse, 36, 15.—2 cotīdiē, 13, 17. 44 The Gallic War. (Cāsar

ac fortissimī, quōs ex omnī cōpiā singulī singulōs suae salū- tis causā dēlēgerant; cum hīs in proeliīs versābantur. Ad eōs sē equitēs recipiēbant; hī, sī quid erat dūrius, concur- rēbant; sī quī graviōre 2 volnere acceptō equō dēciderat, circumsistēbant; sī quō erat longius prōdeundum aut cele- rius 8 recipiendum, tanta erat hōrum exercitātiōne celeritās ut iubīs sublevātī equōrum cursum adaequārent.

42]

C&sar Fortifies another Camp.

49. Ubi eum castrīs sē tenēre Caesar intellēxit, nē diūtius commeātū prohibērētur, ultrā eum locum quō in locō Ger-

Fic. 23.—SOLDIERS ATīTACKED WHILE ENCAMPING.

10 mānī cōnsēderant, circiter passūs sexcentōs ab hīs, castris idōneum locum dēlēgit, aciēque triplicī īnstrūctā ad eum locum vēnit. Prīmam et secundam aciem in armīs esse, tertiam castra munīre 4 iussit. Hīc locus ab hoste circiter

Cf. 1 recēpit, p. a1, l. 12. —2 graviōrem, 29, 19.—383 celerrimē, 33. 1 — 6 muniēbātur, 33. 9. B. G. L. st.] Campaign against Ariovistus. 45

passūs sexcentōs, utī dictum est, aberat. Eō circiter homi- num numerō sēdecim mīlia expedīta cum omnī equitātū Ariovistus mīsit, quae cōpiae nostrōs terrērent' et mūni- tiōne prohibērent. Nihilō sēcius Caesar, ut ante cōnstitu- erat, duās aciēs hostem prōpulsāre, tertiam opus perficere iussit. Mūnītīs castrīs duās ibi legiōnēs relīquit et partem auxiliōrum, 2 quattuor reliquās in castra māiōra redūxit.

More Skirmishing, but No General Engagement.

50. Proximō diē īnstitūtō suō Caesar ē castrīs utrīsque cōpiās suās ēdūxit, paulumque ā māiōribus castrīs prōgres- sus aciem īnstrūxit, hostibus pūgnandī potestātem fēcit. Ubi nē tum quidem eōs prōdire4 intellēxit, circiter meridiē exercitum in castra redūxit. Tum dēmum Ariovistus partem suārum cōpiārum quae castra minōra 5 oppūgnāret mīsit. Ācriter utrimque ūsque ad vesperum pūgnātum est. Sōlis occāsū 5 suās cōpiās Ariovistus multīs et inlātīs ” et acceptīs volneribus in castra redūxit.

Reason for the Germans’ Delay.

Cum ex captīvīs quaereret Caesar quam ob rem Ariovistus proeliō nōn dēcertāret,ē hanc reperiēbat causam, quod apud Germānōs ea cōnsuētūdō esset ut mātrēs familiae eōrum sortibus et vāticinātiōnibus dēclārārent utrum proelium committī ex ūsūē esset necne; eās ita dīcere: ‘Nōn esse fās Germānōs superāre, sī ante novam lūnam proeliō con- tendissent.’

C2sar Forces a Battle.

51. Postrīdiē ēius diēī Caesar praesidiō utrīsque castrīs quod satis esse vīsum est relīquit, ālāriōs omnīs in cōnspectū hostium prō castrīs minōribus cōnstituit, ” quod minus multi-

Cf.ī perterritī, p. 24, l. 26. —2 auxilia, 20,23. —3 uterque, 37. 27.— t prōdeundum, 44, 5.—5 minōrem, 35, 5.—6 occāsum, 2, 9.— intule- rat, 10, 19.—S53 dēcertāre, 39, 17.—29 ūsū, 26, 1ē. —ld cōnstituit, 38, 13. I10

I15

gS

46 The Gallic War. [Cāsaxr

tūdine mīlitum legiōnāriōrum prō hostium numerō valēbat, ut ad speciem ālāriīs ūterētur; ipse triplicī īnstrūctā aciē ūsque ad castra hostium accessit“ Tum dēmum necessāriō Germānī suās cōpiās castrīs ēdūxērunt generātimque cōn- stituērunt paribus intervāllīs, Harūdēs, Marcomannōs, Tri- bocēs, Vangionēs, Nemetēs, Sedusiōs, Suēvōs, omnemque aciem suam rēdīs et carrīs circumdedērunt, nē qua spēs in fugā relinquerētur. Eō mulierēs 2 imposuērunt, quae ad proelium proficīscentīs, passīs manibus flentēs, implōrābant nē sē in servitūtem Rōmānīs trāderent.

Description of the Battie.

52. Caesar singulīs 4 legiōnibus singulōs lēgātōs et quae- stōrem praefēcit,5 utī. eōs testīs 5 suae quisque virtūtis habē- ret; ipse ā dextrō cornū, quod eam partem minimē fīrmam hostium esse animadverterat, proelium commīsit. Ita nostrī ācriter in hostīs sīgnō datō :mpetum fēcērunt, ita-que hostēs repente celeriterque prōcurrērunt ut spatium ī pīla in hostīs coniciendī nōn darētur. Rēiectīs pīlīs cōminus gladiīs pūg- nātum est. At Germānī celeriter ex cōnsuētūdine suā phalange factā impetūs gladiōrum excēpērunt. Repertī sunt complūrēs nostrī quī in phalangaē īnsilīrent et scūta manibus revellerent et dēsuper volnerārent. Cum hostium aciēs ā sinistrō5 cornū pulsa atque in fugam coniecta esset, ā dextrō cornū vehementer multitūdine suōrum nostram aciem premēbant. Id cum animadvertisset P. Crassus adulēscēns, quī equitātuī praeerat, quod expedīitior 4 erat quam eī quī inter aciem versābantur, tertiam aciem labōran- tibus nostrīs subsidiō miīsit.

Cf. 1 valēret, p. 56, l. 21.—2 accēdere, 41, 10.—3 mulierēs, 26, 7.— 1singulī, 44, 1.—53 praeficit, S, 22. —69 testem, 12, 24.—ī spatium, 7, 6. —65 phalange, 21, 4.—32 sinistrā, 22, 8. —0 adulēscentem, 42, 11. — 11 expedīta, a5, 2. l

4

u lautl

Fi6. 24. — VIEW FROM OSTHERIM, LOOKING TOWARDS ZELLENBERG. B. C. I. s3 Campaign against Aviovistus. 47

ēīBennw4fier :

1253

Passerelle i tHV / t!lChateau ROMAN MILES ’ 11

SMee—:

īē

Fic. 25. —PLAN OF BATTLE wiTH ARIlOVISTUS.

Compilete Defeat of the Germans. Recovery of the Fwo Envoys.

53. Ita proelium restitūtum est atque omnēs hostēs terga vertērunt, neque prius fugere dēstitērunt quam ad flūmen

Cf. 1 ūēsistere, p. 40, l. 26. ā5ā

20

2s

48 The Gallic War. [Cxsax

Rhēnum, mīlia passuum ex eō locō circiter quīnque, pervēnērunt. Ibi perpaucī aut vīribus cōnfisī1 trānāre contendērunt aut lintribus 2 inventīs sibi salūtem repperē- runt. In hīs fuit Ariovistus, quī nāviculam dēligātam ad rīpam nactus eā profūgit; reliquōs omnīs cōnsecūtī equitēs nostrī interfēcērunt. Duae fuērunt Ariovistī uxōrēs, ūna Suēva nātiōne, quam domō sēcum dūxerat, altera Nvōrica, rēgis Vocciōnis soror, quam in QGalliā dūxerat ā frātre missam; utraque in eā fugā periit. Duae fīliae hārum altera occīsa, altera capta est. Gāius Valerius Procillus, cum ā custōdibus 5 in fugā trīnīs catēnīs vinctus traherē- tur, in ipsum Caesarem hostīs equitātū īnsequentem inci- dit. Quae quidem rēs Caesarī nōn minōrem quam ipsa victōria voluptātem adtulit, quod hominem honestissimum prōvinciae Galliae, suum familiārem et hospitem, ēreptum ē manibus hostium, sibi restitūtum vidēbat; neque ēius calami- tāte dē tantā voluptāte et grātulātiōne quicquam fortūna dēminuerat.8 Is sē praesente dē sē ter sortibus 5 cōnsultum dīcēbat utrum iīgnī statim necārētur an in aliud tempus reservārētur; sortium beneficiō sē esse incolumem. Item M. Mētius repertus et ad eum reductus est.

The Army Goes into Winter Quarters. Cæsar Goes to Hither Gaul.

54. Hōc proeliō trāns Rhēnum nūntiātō Suēvī, quī ad rīpās Rhēnī vēnerant, domum revertī coepērunt; quōs Ubiī, quī proximī Rhēnum incolunt, perterritōs īnsecūtī māgnum ex eīs numerum occīdērunt. Caesar ūnā aestāte duōbus maximīs bellīs cōnfectīs, mātūrius 8 paulō quam tempus annī postulābat, in hīberna in Sēquanōs exercitum dēdūxit; hībernīs Labiēnum praeposuit; ipse in citeriōrem Galliam ad conventūs agendōs profectus est.

Cf. 1 cōnfīgēbat, p. 36, l. 25.—2 lintribus, ro, 4.—3 custōdēs, 18, 11. —:65 catēnās, 42, 21. — 5 dēminūta, 16, r3. — 5S sortibus, a45, 20.—7 re- vertī, 37, 18. —8 mātūrrimē, 30, 19. odg ojjm; 14 041 e214DN 4DPV; adf4, unuto;] uj nan esarny unnr

“āūūiw aLntvtū rēinN

1 īāīāī

tI l I . ‘airrīnwnnm

ī ī r īēīī

os Y. c

‘uīitu NvuOu

tī 1 gseī

18 2S

d0 N0IVANVD

atnI e1ō dvlie

Ceuaju v).

25

ē2 Ade4 ām- 52

vmn; Ē5 siū4 u4 35 ;

ynmussary tinaf 2te; 23088tā0U01

īatiqoaeūmg

ur uīrēōx 4) 3; ”41 “u4 t

;u na nīēs: a2 Qumuo: w5

14 - al

at

Ē]

5 tmtessary uinaf 3s631 apn;stānor

īmmmuu Sēateā;umq:

sun, 2

ste-

5f

oim5ī-sine- rnmUu-.

iaī2

fprī:

u ē L =w īĀ 5 gs2 ūāā Ēī . 13 īī il : m nwum ‘f

avumīīīēmīē2 Xī- ēēm: ī 24ī ūn m

ug 4n ē

Ē&: ē lāmausī

x (unosujnn) atf 4 5 rn nar Jn1nunpoīsoN Vīiā 4 e5 (e,d apnt nff ausīsī N : a 3āVītes — il 5 -3185 ouanQ 5 ī” (5 : āōīīīīēxsusmsss 2 3f: %ū ; 2al : V) tssmstnuāsa qēcqaresuasna u,Msīēr ētugtattō tētōaī; N: 2 alō a5 v) nmīmu. ascns S īāē yiifopās ēxs 1 as r” snQuā”? 5N A 0 iēX 1 fl . v 9 =2 l f . st22ī J 2 —c4s 52 fa 4 l2 1 ; 5L u;“<;iis- : F

sīexx xī 52 uom; rnan; O

Nō N

(trnorpur1)

w0. ras.., .s5>ns rīīnnuudsi6Sfsr

ne

Fic. 27.— WRrRITING MATERIALS.

BOOK II.

THE BELGIAN CONFEDERACY. BLC. 57.

Il the Belgian Tribes Conspire against the Romans. Reasons for this.

UM esset Caesar in citeriōre Galliā ita utī suprā dē- — mōnstrāvimus, crēbrī ad eum rūmōrēs adferēbantur, tterīsque item Labiēnī certior 2 fīēbat omnīs Belgās, quam ertiam esse Galliae partem dīxerāmus, contrā populum tōmānum coniūrāre obsidēsque inter sē dare. Coniūrandī ās esse causās: prīmum quod verērentur 5 nē omnī pācātā ralliā ad eōs exercitus noster addūcerētur; deinde quod ab ōn nūllīs Gallīs sollicitārentur, — partim quī, ut Germānōs iūtius in Galliā versārī 4 nōluerant, ita populī Rōmānī exer-

itum hiemāre atque inveterāscere in Galliā molestē ferē- io

ant; partim quī mēbilitāte et levitāte animī novīs imperiīs tudēbant, — ab nōn nūllīs etiam, quod in Galliā ā potentiōri- us atque eīs quī ad condūcendōs hominēs facultātīs habē- ant volgō rēgna occupābantur, quī minus facile eam rem mperiō nostrō cōnsequī 5 poterant.

Cf. 1 adtulit, p. sS, I. 14.—2 certior, 37, 12. —3 verērī, 34, 14.— versābantur, 44, 2.—25 cōnsecūtum, 38, 22.

15 wn

20

258

50 The &Gallic War. [Cæsar

Cæsar promptly Moves against them.

2. Hīs nūntiīs litterīsque commōtus Caesar duās legiōnēs in citeriōre Galliā novās cōnscripsit, et initā aestāte1 in in- teriōrem Galliam quī dēdūceret Q. Pedium lēgātum mīsit. Ipse, cum prīmum pābulī cōpia esse inciperet, ad exercitum vēnit. Dat negōtium Senonibus reliquīsque Gallīs quī fini- timī Belgīs erant, utī ea quae apud eōs gerantur cōgnōscant sēque dē hīs rēbus certiōrem faciant. Hī cōnstanter omnēs nūntiāvērunt manūs2 cōgī, exercitum in ūnum locum con dūcī. Tum vērō dubitandum nōn exīstimāvit quīn ad eōs proficīscerētur. Rē frūmentāriā comparātā castra movet diēbusque circiter quīndecim ad fīnīs Belgārum pervenit.

The Remi Submit and Promise Aid.

38. Eō cum dē imprōvīsō celeriusque 3 omnium opīniōne vēnisset, Rēmī, quī proximī Galliae ex Belgīs sunt, ad eum lēgātōs Iccium et Andocombogium, prīmōs civitātis, mīsē- runt, quī dīcerent: ‘Sē suaque omnia in fidem atque in potestātem populī Rōmānī permittere; neque sē cum reliquīs Belgīs cōnsēnsisse neque contrā populum Rōmānum coniū- rāsse, parātōsque esse et obsidēs dare et imperāta facere et oppidīs recipere et frūmentō cēterīsque 5 rēbus iuvāre; reliquōs omnīs Belgās in armīs esse, Germānōsque, qui cis Rhēnum incolant,ī sēsē cum hīs coniūnxisse, tantumque esse eōrum omnium furōrem ut nē Suessiōnēs quidem, frātrēs cōnsanguineōsque 8 suōs, quī eōdem iūre et īsdem lēgibus ūtantur, ūnum imperium ūnumque magistrātum cum ipsīs habeant, dēterrēre potuerint quīn cum hīs cōnsentīrent.

OŌrigin and Strength of the Belge as TFold by the Remi.

4. Cum ab hīs quaereret 19 quae cīvitātēs quantaeque in armīs essent et quid in bellō possent, sīc reperiēbat: plē-

Cf. 1aestāte, p. 48, l. 25. —2manūs, 32, 27.—3celerius, 44, 5.—tcon- iūrāre, 49. 5. —ē cēterī, 29, 1r4 —5ē iuvārent, 24, 14.—ī incolunt, s3, 24. —:23 cōnsapguineōs, 30, 7.— 4 dēterrēre, 29, S. —10 quaereret, 45, ī7. Fic. 28. —GAUL wiTH TRUMPET (CCrnyx). B. G. II. 4] The Belgian Confederacy. 5r1

rōsque Belgās esse ortōs1 ab Germānīs, Rhēnumque anti- quitus trāductōs propter locī fertilitātem ibi cōnsēdisse Gallōsque quī ea loca incolerent expulisse, sōlōsque 2 esse quī patrum nostrōrum memoriā, omnī Galliā vexātā,? Teu- tonōs Cimbrōsque intrā suōs fīnīs ingredī prohibuerint; quā ex rē fierī utī eārum rērum memoriā māgnam sibi auctōri- tātem māgnōsque spīritūs in rē mīlitārī sūmerent.” Dē numerō eōrum omnia sē habēre explōrāta Rēmī dīcēbant, proptereā quod propinquitātibus adfīnitātibusque coniūnctī, quantam quisque multitūdinem in commūnī Belgārum con-

4 5 J a 15 =5 v4 ōrau5 2 I fiA Q5 . g

Fi6. 20. —Co1n OF DrviciAcus, KING OF THE SUESSIONFS.

ciliō ad id bellum pollicitus sit cōgnōverint. Plūrimum inter eōs Bellovacōs et virtūte et auctōritāte et hominum numerō valēre; hōs posse cōnficere armāta mīlia centum, pollicitōse ex eō numerō ēlēcta mīlia sexāgintā, tōtīusque bellī inperium sibi postulāre.” Suessiōnēs suōs esse fīnitimōs; ō fīnīs lātissi- mōs ferācissimōsque agrōs possidēre. Apud eōs fuisse rēgem nostrā etiam memoriā Dīviciācum, tōtīus Galliae potentissi- mum, ē quī cum māgnae partis hārum regiōnum tum etiam Britanniae imperium obtinuerit; nunc esse rēgem Galbam; ad hunc propter iūstitiam prūdentiamque summam tōtius bellī omnium voluntāte dēferrī; oppida habēre numerō xir, pollicērī mīlia armāta quīnquāgintā; totidem Nerviōs, quī

Cf. īortus, p. 33, l. 27. —25ōlā, 36, 22.—3 vexāssent, 12, 10.—4spī- ritūs, 30, 21. —5ē sūmpserat, 30, 21. —6ō pollicītum, 38, 7.7 postulandī, 38, a1. —323 fīnitimī, s0, 5.—2 potentiōribus, 49, 12.—19 summā, 37, 6-

20 I0

3

20

25

52 The Gallic War. [CĀsax

maximē ferī inter ipsōs habeantur longissimēque absint;1 quīndecim mīlia Atrebātēs, Ambiānōs decem mīlia, Morinōs xxv milia, Menapiōs vit mīlia, Caletōs x mīlia, Veliocassēs et Viromanduōs totidem, Aduatucōs decem et novem milia, Condrūsōs, Eburōnēs, Caerōsōs, Paemānōs, qui ūnō nōmine Germānī appellantur,2 arbitrārī ad xt. mīlia.

C2sar Marches to the Aisne, and Encamps beyond it.

5. Caesar Rēmōs cohortātus līberāliterque ōrātiōne prōse- cūtus, omnem senātum ad sē convenīre prīncipumque līberōs obsidēs ad sē addūcī iussit. Quae omnia ab hīs dīligenter ad diem facta sunt. Ipse Dīviciācum Haeduum māgnopere cohortātus docet quantō opere reī pūblicae commūnisque salūtis intersit manūs 5 hostium distinērī, nē cum tantā multitūdine ūnō tempore cōnflīgendum sit. Id fierī posse, sī suās cōpiās Haedui in finīs Bellovacōrum intrōdūxerint et eōrum agrōs populārī 8 coeperint. Hīs datis mandātīs eum ā sē dīmittit. Postquam omnīs Belgārum cōpiās in ūnum locum coāctās ī ad sē venīre [vīdit] neque iam longē abesse ab eīs quōs mīserat explōrātōribus et ab Rēmīs cōgnōvit, flūmen Axonam, quod est in extrēmīs Rēmōrum fīnibus, exercitum trādūcere mātūrāvitē atque ibi castra posuit. Quae rēs et latus ūnum castrōrum rīpīs flūminis mūniēbat et post eum quae erant tūta ab hostibus reddēbat, et com- meātūs ab Rēmīs reliquīsque civitātibus ut sine perīculō ad eum portārī possent efficiēbat. In eō flūmine pōns erat. Ibi praesidium pōnit et in alterā parte flūminis Q. Titūrium Sabīnum lēgātum cum sex cohortibus relinquit; castra in altitūdinem pedum xi1 vāllō fossāque duodēvīgintī pedum mūnīrī iubet.

Cf. 1 aberat, p. 45, l. 1. —2 appellātōs, 40, 8. —3 māgnopere, 33.7- — salūtem, 48, 3.— 5ō manūs, s0, 8. —4 populārentur, 32, 22.—ī cōgī, 50, S8.—8ē mātūrandum, 32, 27. — commeātū, 42, 26. B. G. II. 6.] The Belgian Confederacy. 53

The Belgæ Attack Bibrax, a Town of the Remi, ĒEight Miles Away.

6. Ab hīs castrīs oppidum Rēmōrum nōmine Bibrax aberat mīlia passuum octō. Id ex itinere māgnō impetū Belgae oppūgnāre coepērunt. Aegrēt eō diē sustentātum est. Gal- lōrum eadem atque Belgārum oppūgnātiō est haec. Ubi circumiectā multitūdine hominum tōtīs moenibus undique in mūrum lapidēs iacī coeptī sunt2 mūrusque dēfēnsōribus nūdātus est, testūdine factā portās] succēdunt mūrumque

Fic. 30. — SLiNGER (unditor).

subruunt. Quod tum facile fīēbat. Nam cum tanta multi- tūdō lapidēs ac tēla conicerent, in mūrō cōnsistendī potestās erat nūllī. Cum fīnem oppūgnandī nox fēcisset, Iccius Rēmus summā nōbilitāte et grātiā inter suōs, quī tum oppidō praeerat ūnus ex eīs quī lēgātī dē pāce ad Caesarem vēne- rant, nūntium ad eum mittit: nisi subsidium sibi submit- tātur, sēsē diūtius 5 sustinēre nōn posse.

Cf. 1 aegerrimē, p. 11, I. 8. —2 coeptae, 42, 2.—3 diūtius, 49.9. n

I0

20

54 The Gallic War. [Cāsar

Cesar Sends Relief and the Belgæ Advance on his Camp.

7. Eō dē mediā nocte Caesar īsdem ducibus ūsus quī nūn- tiī ab Icciō vēnerant, Numidās et Crētas sagittāriōs et fundi- tōrēs Baleārēs subsidiō® oppidānīs mittit; quōrum adventū et Rēmīs cum spē dēfēnsiōnis studium2 prōpūgnandī acces- sit, et hostibus eādem dē causā spēs potiundī oppidī discessit. Itaque paulisper apud oppidum morātī agrōsque Rēmōrum dēpopulātī, omnibus vīcīs 3 aedificiīsque quō adīre potuerant incēnsīs, ad castra Caesaris omnibus cōpiīs contendērunt et ā mīlibus passuum minus duōbus castra posuērunt; quae castra, ut fūmō atque īgnibus sīgnificābātur, amplius mīlibus passuum octō in lātitūdinem patēbant.

Cæsar Strengthens his Position.

8. Caesar prīmō et propter multitūdinem hostium et prop- ter eximiam opīniōnem virtūtis proeliō supersedēre statuit :4 cotīdiē tamen equestribus proeliīs quid hostis virtūte posset et quid nostrī audērentō perīclitābātur. Ubi nostrōs nōn esse īnferiōrēs intellēxit, locō prō castrīs ad aciem īnstruen- dam nātūrā opportūnōō atque idōneō, — quod is collis ubi castra posita erant paululum ex plānitiēī ēditus, tantum ad- versus in lātitūdinem patēbat quantum locī aciēs īnstrūcta occupāre poterat, atque ex utrāque parte laterisē8 dēiectūs habēbat et in fronte lēniter fastīgātus paulātimē ad plānitiem redībat,a ab utrōque latere ēius collis trānsversam fossam obdūxit circiter passuum quadringentōrum et ad extrēmās fossās castella cōnstituit ibique tormenta conlocāvit, nē, cum aciem īnstrūxisset, hostēs, quod tantum multitūdine poterant, ab lateribus pūgnantīs suōs circumvenīre possent. Hōc factō duābus legiōnibus quās proximē cōnscrīpserat in castrīs

Cf. 1 subsidiō, p. 46, l. 27.—2 studium, 41, 21. —3 vīcōs, 25, 13. — s statuit, 38, 1. —5 audēbat, 38, 1. —6 opportūnissimum, 26, 22. ī plānitiēs, 38, 9.—82 latus, s2, 21.—4 paulātim, 34, 10. —10 cōnscrīp- sit, s0, 2. avqg nv xnssag — iīē ‘sīrī5

ȳīē

wīevnveswēusuteg Ss5s īiāāints

B. G. II. 9] The Belgian Confederacy. 55

relictīs, ut, sī quō opus esset, subsidiō dūcī possent, reliquās sex legiōnēs prō castrīs in aciē cōnstituit. Hostēs item suās cōpiās ex castrīs ēductās īnstrūxērunt.

The Belga Try to Cross the Aisne to Attack him in the Rear.

9. Palūs erat nōn māgna inter nostrum atque hostium ex- ercitum. Hanc sī nostrī trānsīrent hostēs exspectābant; nostrī autem, sī ab illīs initium trānseundī fieret, ut impedī- tōs adgrederentur! parātī in armīs erant. Interim proeliō equestrī inter duās aciēs contendēbātur. Ubi neutrī trāns-

ROMAN MiLES x ō ī 5 5 53 s

ē

&

“mn musīēS ō

515ī Mauchamp g 255

5 w,

ī65ā

ī2ī5 565

oPontavert

= g-emin4 Pugna 4f Sēī: 2ndēc- SV 1 Ēīīās 5 5 PyēĒ ēī5

ē2 u2ī Nuu4 pīēē tē22PNXāusōesuē Cuns

? ēī fC ax ē : Z8n ē=8ī 3 ts 5Sū

Fic. 32—BATTLE ON THE A1SNE (Axona).

īē 2d īy7

eundī iniītium faciunt, secundiōre 2 equitum proeliō nostrīs

Caesar suōs in castra redūxit. Hostēs prōtinus ex eō locō ro

ad flūmen Axonam contendērunt, quod esse post nostra castra dēmōnstrātum2 est. Ibi vadis repertis4 partem sus-

Cf. 1 adgressī, p. 22, l. 16. —2 secundiōrēs, 12, 16.-—53 dēmōnstrāvi- mus, 49, 1.—4 reperiēbat, s0, 27. 10

20

25

56 The Gallic War. [CHsax

rum cōpiārum trādūcere cōnātī sunt, eō cōnsiliō ut, sī possent, castellum cui praeerat' Q. Titūrius lēgātus expūg- nārent pontemque interscinderent; sī minus2 potuissent, agrōs Rēmōrum populārentur,8 quī māgnō nōbīs ūsuī ad bellum gerendum erant, commeātūque nostrōs prohibērent.

Ceæsar Crosses, and Defeats them. They becide to Disband.

10. Caesar certior factus ab Titūriō omnem equitātum et levis armātūrae Numidās, funditōrēs5 sagittāriōsque pontem trādūcit atque ad eōs contendit. XĀcriter in eō locō pūgnā- tum est. Hostīs impedītōs nostrī in flūmine adgressī māgnum eōrum numerum occīdērunt; per eōrum corpora reliquōs audācissimē trānsīre cōnantīs multitūdine tēlōrum reppulērunt, prīmōsque, quī trānsierant, equitātū circumven- tōs interfēcērunt. Hostēs ubi et dē expūgnandō oppidō et dē flūmine trānseundō spem sē fefellisse intellēxērunt, neque nostrōs in locum inīquiōrem prōgredī pīgnandī causā vīdē- runt, atque ipsōs rēs frūmentāria5 dēficere coepit, conciliō convocātō cōnstituērunt optimum esse domum suam quem- que ī revertī, et, quōrum in fīnīs prīmum Rōmānī exercitum intrōdūxissent, ad eōs dēfendendōs undique ē8 convenīrent, ut potius in suīs quam in aliēnīs fīnibus dēcertārent et domesticīs cōpiīs reī frūmentāriae ūterentur. Ad eam sen- tentiam cum reliquīs causīs haec quoque ratiō eōs dēdūxit, quod Dīviciācrum atque Haeduōs fīnibus Beilovacōrum adpropinquāre cōgnōverant. Hīs persuādērī ut diūtius morārentur 5 neque suīs auxilium ferrent nōn poterat.

OŌn their Retreat, they are Pursued with Great Slaughter.

11. Eā rē cōnstitūtā secundā vigiliā māgnō cum strepitū ac tumultū castrīs ēgressī nūllō certō ōrdine neque imperiō, Cf. 1 praeerat, p. s53. 1. 12.—2 minus, 42, 4.—3 populārī, 52, 15

— 4 commeātus, s2, 22.—S5 funditōrēs, s4, 2.—6 frūmentāriae, 36, 6. —2 quisque, sr1, 10.—5 undique, s53. r —? morātī, s4, 6. B. G. IL 12] The Belgian Confederacy. 57

cum sibi quisque prīmum itineris locum peteret et domum pervenīre properāret, fēcērunt ut cōnsimilis fugae profectiōt vidērētur. Hāc rē statim? Caesar per speculātōrēs cōgnitā,5 īnsidiās veritus, quod quā dē causā discēderent nōndum per- spexerat, exercitum equitātumque castrīs continuit. Prīmā lūce cōnfīrmātā rē ab explōrātōribus, omnem equitātum quī novissimum agmen morārētur praemīsit. Hīs Q. Pedium et L. Aurunculēium Cottam lēgātōs praefēcit; T. Labiēnum lēgātum cum legiōnibus tribus subsequī iussit. Hī novis- simōs adortīē et multa mīlia passuum prōsecūtī5 māgnam multitūdinem eōrum fugientium concīdērunt; cum ab ex- trēmō agmine, ad quōs ventum erat, cōnsisterent fortiterque impetum nostrōrum mīlitum sustinērent, priōrēs, quod abesse ā perīculō vidērentur neque ūllā necessitāte neque imperiō continērentur,ī exaudītō clamōre perturbātīs ōrdinibus omnēs in fugā sibi praesidium pōnerent. Ita sine ūllō perīculō tantam eōrum multitūdinem nostrī interfēcērunt quantum fuit diēī spatium; sub occāsum sōlis sequī dēstitērunt sēque in castra, ut erat imperātum, recēpērunt.

The Suessiones, Alarmed by Cēsar’s Advance, Surrender.

12. Postrīdiē ēius diēī Caesar, priusquam sē hostēs ex terrōre ac fugā reciperent, in fīnīs Suessiōnum, quī proximī“ Rēmīs erant, exercitum dūxit et māgnō itinere ad oppidum Noviodūnum contendit. Id ex itinere oppūgnāre ē cōnātus, 1 quod vacuum ab dēfēnsōribus esse audiēbat, propter lātitū- dinem fossae mūrīque altitūdinem paucīs dēfendentibus expūgnāre nōn potuit. Castrīs mūnītīs vīneās agere quae- que ad oppūgnandum ūsuī erant comparāre coepit. Interim omnis ex fugā Suessiōnum multitūdō in oppidum proximā

Cf. 1 profectiōnem, p. 6, l. 10. —2 statim, 45, r9. —3 cōgnōscant, so, 6.—4* discessisset, 40, a1.—5 adortum, 36, 2. —65 prōsecūtus, s2, 7- —2Z continēbat, r13, 11. —2 proximī, s0, 13.—94 oppūgnāre. s3, 3. t0 cōnantīs, s6, 11.

2l

]

Ll

5

35 58 The Gallic War. [CĀsax

nocte convēnit. Celeriter vīneīs ad oppidum āctīs, aggere iactō turribusque cōnstitūtīs,1 māgnitūdine operum, quae

Fi6. 33. —VINEA OR TEsTUDO.

neque vīderant ante Gallī neque audierant, et celeritāte Rōmānōrum permōtī, lēgātōs ad Caesarem dē dēditiōne 2

5 mittunt et petentibus Rēmīs ut cōnservārentur impetrant.?

In Like Manner the Bellovaci Surrender.

18. Caesar obsidibus acceptīs prīmīs cīvitātis atque ipsīus Galbae rēgis duōbus fīliīs, armīsque omnibus ex oppidō trāditīs in dēditiōnem Suessiōnēs accipit exercitumque in Bellovacōs dūcit. Quī cum sē suaque omnia in oppidum

10 Bratuspantium contulissent, atque ab eō oppidō Caesar cum exercitū circiter mīlia passuum quīnque abesset, omnēs māiōrēs nātū ex oppidō ēgressī manūs ad Caesarem tendere et vōce sīgnificāre coepērunt sēsē in ēius fidem4 ac potestā- tem venīre neque contrā populum Rōmānum armīs conten-

15 dere. Item, cum ad oppidum accessisset castraque ibi pōneret, puerī mulierēsque ex mūrō passīsē manibus suō mōre pācem ab Rōmānīs petiērunt.

Cf. 1 cōnstituit, p. 54, 1. 24.—2 āēditiōnem, 25, S. —3 impetrāret, 31, 22.—4 fidem, 5s0, 15. —5 passīs, 46, 9. B. C. II. 35.] The belgian Confederacy. 59

Diviciacus, Leader of the Hædui, Pleads for the Bellovaci.

14. Prō hīs Dīviciācus — nam post discessum Belgārum dīmissis 1 Haeduōrum cōpiīs ad eum reverterat — facit verba: ‘Bellovacōs omnī tempore in fidē atque amīcitiā cīvitātis Haeduae fuisse; impulsōs ab suīs prīncipibus, quī dīcerent Haeduōs ā Caesare in servitūtem redāctōs 4 omnīs indīgnitātīs contumēliāsque perferre, et ab Haeduīs dēfēcisse et populō Rōmānō bellum intulisse. Quī ēius cōnsilī prīncipēs fuissent, quod intellegerent quantam calamitātem cīvitātī intulissent, in Britanniam profūgisse. Petere nōn sōlum Bellovacōs sed etiam prō hīs Haeduōs ut suā clēmen- tiā ac mānsuētūdine in eōs ūtātur. Quod sī fēcerit, Hae- duōrum auctōritātem apud omnīs Belgās amplificātūrum, quōrum auxiliīs atque opibus,5 sī qua bella inciderint, sustentāre 5 cōnsuērint.’

The Ambianī Surrender. Reports of the Nervii, wWho are Waiting to Give Battle beyond the Sambre.

15. Caesar honōris Dīviciācī atque Haeduōrum causā sēsē eōs in fidem receptūrum et cōnservātūrum dīxit, et quod erat cīvitās māgnā inter Belgās auctōritāte atque hominum multi- tūdine praestābat, sexcentōs obsidēs poposcit. Hīs trāditīs omnibusque armīs ex oppidō conlātīs, ab eō locō in fīnīs Ambiānōrum pervēnit, quī sē suaque omnia sine morā dēdi- dērunt. Ēōrum fīnīs Nerviī attingēbant; quōrum dē nātūrā mōribusque Caesar cum quaereret, sīc reperiēbat: Nūllum aditum esse ad eōs mercātōribus; nihil patī vīnī reliquārum- que ī rērum ad lūxuriam pertinentium īnferrī, quod hīs rēbus relanguēscere animōs et remittī virtūtem exīstimārent; esse hominēs ferōs māgnaeque virtūtis; increpitāre atque incū- sāreē reliquōs Belgās, quī sē populō Rōmānō dēdidissent

cf. 1 dīmissō, p. 27, l. 5.—2impulsus, 35, 1.—3 reūēgisset, 41, 3. s auctōritātem, s1, 6. —ō opibus, r7, 22.—5 sustentātum, 53. 3.— ī reliquīs, s0, s.—23 incūsāvit, 34, 22.

IO

20

25 n

10

I5

20

28

60 The Gallic War-. (Cāsar

patriamque virtūtem prōiēcissent; cōnfīrmāre 1 sēsē neque lēgātōs missūrōs neque ūllam condiciōnem pācis acceptūrōs.

16. Cum per eōrum fīnīs trīduum iter fēcisset, inveniēbat ex captīvīs sabim flūmen ā castrīs suīs non amplius mīlia passuum x abesse; trāns id flūmen omnīs Nerviōs cōnsē- disse2 adventumque ibi Rōmānōrum exspectāre ūnā cum Atrebātibus et Viromanduīs, fīnitimīs suīs (nam hīs utrīsque2 persuāserant utī eandem bellī fortūnam experīrentur4); exspectārī etiam ab eīs Aduatucōrum cōpiās atque esse in itinere; mulierēs quīque per aetātem ad pūgnam inūtilēs vidērentur in eum locum coniēcisse, quō propter palūdēsē exercituī aditus nōn esset.

The Nervii, on Information Civen by Deserters, Decide to Attack Cæsar while Pitching Camp.

17. Hīs rēbus cōgnitīs explōrātōrēs centuriōnēsque prae mittit quī locum castrīs idōneum ē dēligant? Cum ex dēditiciīs Belgīs reliquīsque Gallīs complūrēs Caesarem secūtī ūnā iter facerent, quīdam ex hīs, ut posteā ex captīvīs cōgnitum est, eōrum diērum cōnsuētūdine itineris nostrī exercitūs perspectā,8 nocte ad Nerviōs pervēnērunt; atque hīs dēmōnstrārunt inter singulās legiōnēs impedīmentōrum raāgnum numerum intercēdere, neque esse quicquam ne- gōtī, cum prīma legiō in castra vēnisset reliquaeque legiōnēs māgnum spatium abessent,ī hanc sub sarcinīs adorīrī; quā pulsā impedīmentīsque dīreptīs futūrum ut reliquae contrā cōnsistere nōn audērent. Adiuvābat etiam eōrum cōnsilium quī rem dēferēbant, quod Nerviī antīquitus, 1 cum equitātū nihil possent (neque enim ad hōc tempus eī reī student, īsed quicquid possunt pedestribus valent 1 cōpiīs), quō facilius

Cf. 1 cōnfīrmāvit, p. 37, l. 2.—2 cōnsēdisse, s1r, 2. —3 utrāque, 54, 20. — 4 experiantur, 29, 4.—53 palūs, s55, 4.—69 idōneum, 44, 11. — ī dēlēgerant, 44, 2.—32 perspectam, 36, 17.—2 absint, s52, 1. —0 antī- quitus, s1, 1. — studēbant, 49, 12.—12 valēre, s1, 13. ‘LNOutnvi; — vē 'B11

Wī™Enāā: īēē: S 2Remm nāsH2ūsgēsēEm2=ī[rīāēēS

B. G. IL 18.] The Belgian Confederacy. 61

fīnitimōrum equitātum, sī praedandī causā ad eōs vēnissent, impedirent, tenerīs arboribus incīsīs atque īnflexīs, crēbrīs- que in lātitūdinem rāmīs ēnātīs, et rubīs sentibusque interiectīs, effēcerant ut īnstar mūrī hae saepēs mūnīmenta praebērent, quō nōn modo nōn intrārī sed nē perspicī quidem posset. Hīs rēbus cum iter agminis nostrī impedīrētur, nōn omittendum sibi cōnsilium Nerviī exīstimāvērunt.

qwas lmm gaes Mtre. li Āt ā

ēȳ ō

ēh wī Gis5

ūssieres dupnin oēā

4nuit ua

ROMAN MILES ī 2

F16. 35.—DE~FEAT OF THE NERVII.

Nature of the Ground.

18. Locī nātūra erat haec quem locum nostrī castrīs dēlēgerant. Collis ab summō aequāliter dēclīvis ad flūmen Sabim, quod suprā nōmināvimus, vergēbat. Ab eō flūmine parī? acclīvitāte collis nāscēbātur adversusē huic et contrā- rius, passūs circiter ducentōs īnfimus apertus,t ab superiōre

Cf. 1 efficiēbat, p. 52, l. 24.—2 paribus, 46, 5.—53 adversus, s4, 18.

—t apertīs, 37. 9- IO

I5

20

2s

62 The Gallic War. [Cæsar

parte silvestris, ut nōn facile intrōrsus perspicī posset. Intrā eās silvās hostēs in occultō sēsē continēbant; in apertō locō secundum flūmen paucae statiōnēs equitum vidēbantur. Flūminis erat altitūdō pedum circiter trium.

The Nervii Make a Furious Assault and Throw the Romans into Confusion.

19. Caesar equitātū praemissō subsequēbātur omnibus cōpiīs; sed ratiō ōrdōque agminis aliter sē habēbat ac Belgae ad Nerviōs dētulerant. Nam quod hostibus adpro- pinquābat, cōnsuētūdine suā Caesar sex legiōnēs expedītās2 dūcēbat; post eās totīus exercitūs impedīmenta conlocārat; inde duae legiōnēs quae proximē2 cōnscrīptae erant tōtum agmen claudēbant praesidiōque 4 inpedīmentīs erant. Equi- tēs nostrī cum funditōribus sagittāriīsque flūmen trānsgressī cum hostium equitātū proelium commīsērunt. Cum sē illī identidem in silvās ad suōs reciperent ac rūrsusō ex silvā in nostrōs impetum facerent, neque nostrī longius quam quem ad fīnem porrēcta loca aperta pertinēbant cēdentīs īnsequī audērent, 5 interim legiōnēs sex quae prīmae vēnerant opere dīmēnsō castra mūnīre coepērunt. Ubi prīma impedīmenta nostrī exercitūs ab eīs quī in silvīs abditī latēbant vīsa sunt, quod tempus inter eōs committendī proelī convēnerat,5 ut intrā silvās aciem ōrdinēsque cōnstituerantō atque ipsī sēsē cōnfīrmāverant, subitō omnibus cōpiīs prōvolāvērunt impe- tumque in nostrōs equitēs fēcērunt. Hīs facile pulsīs ac prōturbātīs, incrēdibilī celeritāte ad flūmen dēcucurrērunt, ut paene ūnō tempore et ad silvās et in flūmine īet iam in manibus nostrīs] hostēs vidērentur. Eādem autem celeritāte adversō colle ad nostra castra atque eōs quī in opere occu- paē erant contendērunt. I

Cf. 1 subsequī, o. 57, l. 9. —2 expedīta, a45, 2.—3 proximī, s0, I13. — 4 praesidium, e2, 25. —5 rūrsus, 22, 17.—6 auāērent, s54, 1S.— ī abūitī, 34, 7.—4 couvēnisset, 32. r1.—29 cōustituit. s4, 24. B. C. II. 20.] The Belgian Confederacy. 63

TFhe Critical Situation. The Discipline of the Roman Armvy.

20. Caesarī omnia ūnō tempore erant agenda: vēxillum prōpōnendum (quod erat īnsīgne cum ad arma concurrī oportēret), sīgnum tubā dandum, ab opere revocandī mīlitēs, quī paulō longius aggeris petendī causā prōcesserant arces- sendī, aciēs īnstruenda,! mīlitēs cohortandī,2 sīgnum dandum. Quārum rērum māgnam partem temporis brevitās et succes- sus hostium impediēbat.” Hīs difficultātibus duae rēs erant

fī

Lrrt

Fic. 36.—LrrUUS. Fic. 37.—Tvu -. Fic. 38. — CorNU.

subsidiō, t— scientiaē atque ūsus mīlitum, quod superiōribus proeliīs exercitātī quid fierī oportēret nōn minus commodē ipsī sibi praescrībere quam ab aliīs docērī5 poterant; et quod ab opere singulīsque legiōnibus singulōs lēgātōs Cae- sar discēdere nisi mūnītīs castrīs vetuerat. Hī propter propinquitātem et celeritātem hostium nihil iam Caesaris imperium exspectābant, sed per sē quae vidēbantur admi- nistrābant.

Cæsar Addresses the Tenth; the Rest are Already Engaged.

21. Caesar necessāriīs rēbus imperātīs ad cohortandōs mīlitēs quam in partem fors obtulit dēcucurrit, et ad

Cf. 1 īnstruendam, p. 54, l. 16. —2cohortātus, s2, 7.—3 impedīrent, 61, 2.—4 subsidium, 53, 13.—5 scientiam, 42, 13.—8 ūocet, s2, 11.

I5 5

3S

20

25

64 The Gallic War. [Cāsax

legiōnem decimam dēvēnit. Mīlitēs nōn longiōre ōrātiōne cohortātus quam utī suae prīstinae virtūtis memoriam reti- nērent neu perturbārentur1 animō hostiumque impetum fortiter sustinērent, quod nōn longius hostēs aberant quam quō tēlum adicī posset, proelī committendī sīgnum dedit. Atque in alteram partem item cohortandī causā profectus, pūgnantibus occurrit. Temporis tanta fuit exiguitās hos- tiumque tam parātus 2 ad dīmicandum animus ut nōn modo ad īnsīgnia accommodanda sed etiam ad galeās induendās scūtīsque tegimenta dētrahenda tempus dēfuerit. Quam quisque ab opere in partem cāsū dēvēnit, quaeque prīma sīgna cōnspēxit ad haec cōnstitit, nē in quaerendīs suīs pūgnandī tempus dīmitteret. The Varying Fortunes of the Battle.

22. īnstrūctō exercitū magis ut locī nātūra dēiectusque* collis et necessitās temporis quam ut reī miīlitāris ratiō atque ōrdō postulābat, cum dīversae legiōnēs aliae aliā in parte hostibus resisterent, saepibusque 5 dēnsissimīs (ut ante dēmōnstrāvimus) interiectīs prōspectus impedīirētur, neque certa subsidia conlocārī neque quid in quāque parte opus7 esset prōvidērī neque ab ūnō omnia imperia adminis- trārī poterant. Itaque in tantā rērum inīquitāte fortūnae quoque ēventūs variī sequēbantur.

Two Legions Force the Atrebates into the River; īwo Pursue the Viro- mandui, but the Nervii Gain the Camp.

28. Legiōnis nōnae et decimae miīlitēs, ut in sinistrā parte aciē cōnstiterant, pīlīs ēmissīs cursū ac lassitūdine ex- animātōs volneribusque cōnfectōs Atrebātēs — nam hīs ea pars obvēnerat — celeriter ex locō superiōre in flūmen com- pulērunt, et trānsīre cōnantīs 8 īnsecūtī gladiīs māgnam

Cf. 1 perturbātīs, p. s57, l. 15.—2 parātissimam, 37, 2. —3 cōnsis- tendī, s53, 9. —4 ūēiectūs, 54, 20.—5 saepēs, 61, 4.—S5 interiectīs, 61, 4. —2ī opus, 55, 1.—3 cōnātus, s7. 23- B. G. II. 24.] The Belgian Confederacy. 65

partem eōrum impedītam interfēcērunt. Ipsī trānsīre flū- men nōn dubitāvērunt, et in locum inīquum prōgressī rūrsus resistentīs hostīs redintegrātō proeliō in fugam coniēcērunt. Item aliā in parte dīversae duae legiōnēs, ūn- decima et octāva, prōflīgātīs Viromanduīs, quibuscum erant congressī, ex locō superiōre in ipsīs flūminis rīpīs proeliā- bantur. At tōtīs ferē castrīs ā fronte et ab sinistrā parte nūdātis,2 cum in dextrō cornū 8 legiō duodecima et nōn māgnō ab eā intervāllō septima cōnstitisset, omnēs Nerviī cōnfertissimō agmine duce Boduōgnātō, quī summam“4 im- perī tenēbat, ad eum locum contendērunt; quōrum pars apertō latere legiōnēs circumvenīre, pars summum castrō- rum locum petere coepit.

The Enemy have the Advantage. The Treveri, Panic-stricken, Withdraw to their Homes.

24. Eōdem tempore equitēs nostrī levisque armātūrae5 peditēs, quī cum eīs ūnā fuerant, quōs prīmō hostium impetū pulsōs dīxeram, cum sē in castra reciperent, adversīs hostibus occurrēbant ac rūrsus aliam in partem fugam petē- bant; et cālōnēs, quī ab decumānā portā ac summō iugō collis nostrōs victōrēs flūmen trānsīsse cōnspexerant, prae- dandīē causā ēgressī, cum respexissent et hostīs in nostrīs castrīs versārī vīdissent, praecipitēs fugae sēsē mandābant.’ Simul eōrum quī cum impedīmentīs veniēbant clāmor fre- mitusque oriēbātur, aliīque aliam in partem perterritī ferēbantur. Quibus omnibus rēbus permōtī equitēs Freveri, quōrum inter Gallōs virtūtis opīniō2 est singulāris, quī auxiliī causā ā cīvitāte missī ad Caesarem vēnerant, cum multitūdine hostium castra complērī, legiōnēs premīē et paene circumventās tenērī, cālōnēs, equitēs, funditōrēs,

Cf. 1 inīquiōrem, p. s6, l. rs.—2 nūdāātus, s3, 7.—2 cornū, 46, 22.

—:t4 summam, s1, 20.—S5 armātūrae, s6, 7.—56 praedandī, 61, 1.— ī mandārunt, io, ri.—52 opīniōnem, s4, 13.—9 premēbant, 46, 24.

L5

5

20 66 The Gallic War. [Cāsar

Numidās dispersōs dissipātōsque in omnīs partīs fugere vīdissent, dēspērātīs' nostrīs rēbus domum contendērunt; Rōmānōs pulsōs superātōsque, castrīs impedīmentīsque eōrum hostīs potītōs, cīvitātī renūntiāvērunt.

Cæsar Enters the Fight in Person and Inspires his Soldiers.

5 25. Caesar ab decimae legiōnis cohortātiōne ad dextrum cornū profectus, ubi suōs urgērī sīgnīsque in ūnum locum conlātīs duodecimae legiōnis cōnfertōs 2 mīlitēs sibi ipsōs

Fic. 39.— AQUILIīFER. F16. 40. — CENTUrIO.

ad pūgnam esse impedīmentō vīdit, — quartae cohortis om- nibus centuriōnibus occīsīs, sīgniferō interfectō, sīgnō“ 10 āmissō, reliquārum cohortium omnibus ferē centuriōnibus

Cf. ī dēspērantīs, p. 56, l. 1.—2 cōnfertissimo, 65, ro. —5ē impedī- mentō, 22, 6.—4 occīū4ērunt, s6, ro. —ē sīgnum, 63, 5. B. G. II. 26.] The Belgian Confederacy. 67

aut volnerātīs aut occīsīs, in hīs prīmipīlō P. Sextiō Baculō, fortissimō virō, multīs gravibusque volneribus cōnfectō, ut iam sē sustinēre nōn posset; reliquōs esse tardiōrēs et nōn nūllōs1 ab novissimīs dēsertō proeliō excēdere ac tēla vītāre, hostīs neque ā fronte ex īnferiōre locō subeuntīs intermittere et ab utrōque latere īnstāre, et rem esse in angustō vīdit neque ūllum esse subsidium quod submittī posset, — scūtō ab novissimīs Cūnī] mīlitī dētrāctō, quod ipse eō sine scūtō vēnerat, in prīmam aciem prōcessit; centuriōnibusque nōminātim appellātīs reliquōs cohortātus mīlitēs sīgna īnferre et manipulōs laxāre iussit, quō facilius gladiīs ūtī possent. Cūius adventū spē inlātā mīlitibus ac redintegrātō4 animō, cum prō sē quisque in cōnspectū im- perātōris etiam in extrēmīs suīs rēbus operam nāvāre cuperet, paulumē hostium impetus tardātus est.

Meanwhile Labienus, having Taken the Enemy’s Camp, Sends a Reinforce- ment to Cesar.

26. Caesar cum septimam legiōnem, quae iūxtā cōnstite- rat, item urgērī ab hoste vīdisset, tribūnōs mīlitum monuit ut paulātim sēsē legiōnēs coniungerent et conversa sīgna in hostīs īnferrent.ē) Quō factō, cum alius aliī subsidium ferret neque timērent nē āversī ab hoste circumvenīrentur, audā- cius resistere ac fortius pūgnāre coepērunt. Interim mīlitēs legiōnum duārum quae in novissimō agmine praesidiō im- pedīmentīs fuerant, proeliō nūntiātō, cursū’ incitātō in summō colle ab hostibus cōnspiciēbantur; et T. Labiēnus castrīs hostium potītusē et ex locō superiōre quae rēs in nostrīs castrīs gererenturō cōnspīcātus, decimam legiōnem subsidiō nostrīs mīsit. Quī, cum ex equitum et cālōnum fugā quō in locō rēs esset quantōque in perīculō et castra et

Cf. 1 nōn nūlīīs, p. 49, 1. 8. —2 submittātur, 53, 13.—3 scūtīs, 64, 10. — redintegrātō, 65. 3.—5 paulum, 45. 9. —9 intulērust, 22, 19.— ī cursū, 64, 24. —32 potiundī, s4, 5.—29 gerantur, s0, 6.

tn

20 52.

IO

ī5

20

25

68 The Gallic War. [CĀsar

legiōnēs et imperātor versārētur cōgnōvissent, nihil ad cele- ritātem sibi reliquī fēcērunt.

The Tide of Battle Turns.

27. Hōrum adventū tanta rērum commūtātiō est facta ut nostrī, etiam quī volneribus cōnfectī prōcubuissent, scūtīs innīxī proelium redintegrārent, cālōnēs perterritōs hostīs cōnspicātī etiam inermēs armātīs occurrerent;2 equitēs vērō, ut turpitūdinem fugae virtūte dēlērent, omnibus in locīs pūg- nant, quō sē legiōnāriīs mīlitibus praeferrent. At hostēs etiam in extrēmā spē salūtis tantam virtūtem praestitērunt ut, cum prīmī eōrum cecidissent, proximī iacentibus īnsiste- rent atque ex eōrum corporibus pūgnārent; hīs dēiectīs et coacervātīs cadāveribus, quī superessent ut ex tumulō tēla in nostrōs conicerentē et pīla intercepta remitterent; ut nōn nēquīquam tantae virtūtis hominēs iūdicārī dēbēret ausōs esse trānsīre lātissimum4 flūmen, ascendere altissimās rīpās, subīre inīquissimumē locum; quae facilia ex difficillimīs animī māgnitūdō redēgerat.

The Nervii Utterly Routed, and Most of them Slain.

28. Hōc proeliō factō et prope ad interneciōnem gente ac nōmine Nerviōrum redāctō, māiōrēs nātū, quōs ūnā cum puerīs mulieribusque in aestuāria ac palūdēsē coniectōs dīxerāmus, hāc pūgnā nūntiātā, cum victōribus nihil impedī- tum, victīs nihil tūtum? arbitrārentur, omnium quī supererant cōnsēnsū lēgātōs ad Caesarem mīsērunt sēque eī dēdidērunt;® et, in commemorandā?ē cīvitātis calamitāte, ex sexcentīs ad trēs senātōrēs, ex hominum mīlibus Lx vix ad quīngentōs quī arma ferre possent sēsē redāctōs esse dīxērunt. Quōs Caesar, ut in miserōs ac supplicēs ūsus misericordiā vidērē-

cf. 1 cōnfectōs, p. 64, I. 25.—2 occurrēbant, 65, 17.—3 cōnicerent, 53. 9.— 4 lātissimōs, s51, 15. —5ē inīquum, 65, 2. —9 palūs, s5. 4.— ī tūta, s2, 22.—38 ūēdidērunt, s9, 20.— commemorāvit, 33, 17- 1 1

1 2

m

l

Fi16. 4a1.—CI1TADEL OF NAMUR. B. G. II. 29.] The Belgian Confederac. 69

tur, dīligentissimē cōnservāvit suīsque fīnibus atque oppidīs ūtī iussit, et fīnitimīs imperāwit ut ab iniūriā et maleficiō sē suōsque prohibērent.t

The Aduatuci Withdraw to a Strongly Fortified Position. Account of their Origin. 29. Aduatucī, dē quibus suprā dīximus, cum omnibus cōpiīs auxiliō Nerviīs venīrent, hāc pūgnā nūntiātā ex itinere domum revertērunt; cūnctīs oppidīs castellīsque2 dēsertīs

nuigumiqessm”nm5m: SSulitūtunī bemMODERN ssilua- ōa a“

uīnm. 0

wmnt

ītit Ē

d iuax d 44 ī

am xt ul

mun Sōntiiīī sātttī āīīSttīxīāaī s a Jssīīt

īī

Agger b. Movabvle Touer

c. bDoubvle wall and diteh d.d. Redoubts

Fic. 42. — SIEGE OF THE STRONGHOLD OF THE ADUATUCI.

sua omnia in ūnum oppidum ēgregiē nātūrā mūnītum contu- lērunt. Quod cum ex omnibus in circuitū partibus altissi- mās rupīs dēspectūsque habēret, ūnā ex parte lēniter4

Cf. 1 prohibuerint, p. s1, l. sS. —2 castellum, 56, 2.—3 contulissent, 558, ro.—4 lēniter, s4, 21. I10

3

20

70 The Gallic War. [CāsaR

acclīvis aditus in lātitūdinem nōn amplius pedum cc relin- quēbātur; quem locum duplicī altissimō mūrō mūnierant; tum māgnī ponderis saxa et praeacūtās trabīs in mūrō con- Iocābant. Ipsī erant ex Cimbrīs Teutonīsque prōgnātī, quī, cum iter in prōvinciam nostram atque ītaliam facerent, eīs impedīmentīs quae sēcum agere ac portāre nōn poterant citrā flūmen Rhēnum dēpositīs, custōdiam ex suīs ac praesi- dium sex mīlia hominum ūnā relīquerant. Hī post eōrum obitum multōs annōs ā fīnitimīs exagitātī, cum aliās bellum īnferrent aliās inlātum dēfenderent, cōnsēnsū eōrum omnium pāce factā hunc sibi domiciliō locum dēlēgerant.

They Scoff at the Roman Siege Works.

80. Ac prīmō adventūt exercitūs nostrī crēbrās2 ex oppidō excursiōnēs faciēbant parvulīsque proeliīs cum nostrīs con- tendēbant; posteā vāllō pedum xi1, in circuitū xv mīlium, crēbrīsque castellīs circrummūnītī oppidō sēsē continēbant.

Fic. 43. — SiECE WORKS.

a, 5, Double wall. e, Movable tower. c, c, c, Vineæ. f, Ditch. d, Agger.

Ubi vineīsS āctīs aggere4 exstrūctō turrim procul cōnstituī vidērunt, prīmum īnrīdēre ex mūrō atque increpitāre vōcibus quod tanta māchinātiō ab tantō spatiō īnstituerētur: ‘Qui- busnam manibus aut quibus vīribus 58 praesertim hominēs tantulae statūrae’— nam plērumque hominibus Gallīs prae

Cf. 1 adventum, p. 60, 1. 6.—2 crēbrī, 49. 2.—3 vīneās, s7, 26.— t aggere, s8, 1. —5 vīribus, 43, 2. B. G. II. 31.] The Belgian Confederacy. ;1

māgnitūdine corporum suōrum brevitās nostra contemptuī est — *tantī oneris turrim in mūrō sēsē conlocāre cōnfīderent?’

They Become Alarmed, and Offer to Surrender Conditionally.

81. Ubi vērō movērī et adpropinquāre moenibus2 vīdē- runt, novā atque inūsitātā speciē commōti5 lēgātōs ad Caesarem dē pāce mīsērunt, quī ad hunc modum locūti: ‘Nōn exīstimāre Rōmānōs sine ope dīvīnā bellum gerere, quī tantae altitūdinis māchinātiōnēs tantā celeritāte 1 prō- movēre possent; sē suaque omnia eōrum potestātī permit- tere’5 dīxērunt. ‘Unum petere ac dēprecārī: sī forte prō suā clēmentiā ac mānsuētūdine, quam ipsī ab aliīs audī- rent, statuisset Aduatucōs esse cōnservandōs, nē sē armīs dēspoliāret. Sibi omnīs ferē fīnitimōs esse inimīcōs ac suae virtūtī invidēre; ā quibus sē dēfendere trāditīs armīs nōn possent. Sibi praestāre, sī in eum cāsum dēdūcerentur, quamvīs fortūnam ā populō Rōmānō patī quam ab hīs per cruciātumī interficī inter quōs dominārī cōnsuēssent.’

They Accept Cæsar’s Terms, but Treacherously Retain Part of their Arms.

32. Ad haec Caesar respondit: ‘Sē magis cōnsuētūdine suā quam meritō eōrum cīvitātem cōnservātūrum, sī, prius quam 8 mūrum ariēs attigisset, sē dēdidissent; sed dēditiōnis nūllam esse condiciōnem nisi armīs trāditīs. Sē id quod inē Nerviīs fēcisset factūrum, fīnitimīsque imperātūrum nē quam dēditiciīs populī Rōmānī iniūriam īnferrent” Rē nūntiātā ad suōs, quae imperārentur facere dīxērunt. Armō- rum māgnā multitūdine dē mūrō in fossam quae erat ante oppidum iactā, sīc ut prope summam mūrī aggerisque alti- tūdinem acervī armōrum adaequārent, et tamen circiter

Cf. 1 adpropinquāre, p. s6, l. 24. —2 moenibus, s53. 5.—3 com- mōtus, s0, 1.—1 celeritās, 44, 6.—5 permittere, s0, 16. —6 mān- suētūdine, s9, 11. —7 cruciātūs, 28, 25. — 3 priusquam, 57, 20. — in, 42, 14.— 10 aūdaequārent, 44, 7-

20 cn

Iō

I5

20

25

72 The Gallic War. (Cāsaxr

parte tertiā, ut posteā perspectum est, cēlātā atque in op- pidō retentā, portīs patēfactīs eō diē pāce sunt ūsī.

They Make a Sally from the Town, but are Repulsed. More than sp0,000 Sold as Slaves.

33. Sub vesperum Caesar portās claudī miīlitēsque ex oppidō exīre iussit, nē quam noctū oppidānī ā miīlitibus iniūriam acciperent. Illī ante initō (ut intellēctum est) cōn- siliō, quod dēditiōne factā nostrōs praesidia dēductūrōs aut dēnique indīligentius servātūrōs crēdiderant, — partim cum eīs quae retinuerant et cēlāverant armīs, partim scūtīs ex cortice factīs aut vīminibus intextīs, quae subitō, ut temporis exiguitās 2 postulābat, pellibus indūxerant, — tertiā vigiliā, quā minimē arduus ad nostrās mūnītiōnēs ascēnsus vidēbā- tur, omnibus cōpiīs repente ex oppidō ēruptiōnem fēcērunt. Celeriter, ut ante Caesar imperārat, īgnibus sīgnificātiōne factā, ex proximīs castellīs eō concursum 2 est, pūgnātumque ab hostibus ita ācriter est ut ā virīs fortibus in extrēmā spē salūtis, inīquō locō, contrā eōs quī ex vāllō4 turribusque tēla iacerent, pūgnārī dēbuit, 53 cum in ūnā virtūte omnis spēs cōn- sisteret. Occīsīs ad hominum mīlibus quattuor reliquī in oppidum rēiectī sunt. Postrīdiē ēius diēī refrāctīs portīs, cum iam dēfenderet nēmō, atque intrōmissīs mīlitibus nos- trīs, sectiōnem ēius oppidī ūniversam Caesar vēndidit. Ab eīs quī ēmerant capitum numerus ad eum relātus est mīlium quīnquāgintā trium.

Crassus Subdues many Coast Towns.

34. Eōdem tempore ā P. Crassō, quem cum legiōne ūnā mīserat ad Venetōs, Venellōs, Osismōs, Coriosolitas, Ēsuviōs, Aulercōs, Redonēs, quae sunt maritimae cīvitātēs ōceanumque attingunt, certior factus est omnīs eās cīvi-

Cf. 1 oppidānīs, p. s4, l. 3.—2 exiguitās, 64, 7.—3 concurrī, 63, 2. — + vālō, s2, 27.—5 dēbēret, 68, 14. B. G. II. 35.] The Belgian Confederacy. 73

tātēs in diciōnem potestātemque populī Rōmānī esse re- dāctās.

The Army Goes into Winter Quarters. A Thanksgiving for C&sar’s

Victories is Decreed at Rome.

385. Hīs rēbus gestīs, omnī Galliā pācātā, tanta hūius bellī ad barbarōs opīniō perlāta est utī ab eīs nātiōnibus quae trāns Rhēnum incolerent lēgātī ad Caesarem mitteren- tur quī sē obsidēs datūrās, imperāta 5 factūrās pollicērentur.t Quās lēgātiōnēs Caesar, quod in taliam īllyricumque pro- perābat, initā proximā aestāte ad sē revertī iussit. Ipse in Carnutēs, Andēs, Turonōs, quaeque cīvitātēs propinquae eīs locīs erant ubi bellum gesserat, legiōnibus in hīberna dēductīs in ītaliam profectus est. Ob eāsque rēs ex litterīs Caesaris diēs quīndecim supplicātiō dēcrēta est, quod ante id tempus accidit nūllī.

Cf. redāctō, p. 68, 1. 19.—2 pācātā, 49, 6.—3 imperāta, 50, 18.— 4 pollicitōs, s1, 15.

Fi6. 44.—Gattic Conns. u

F16. 45. — SHIPBUILDER.

BOOKX III.

CĒSAR’S THIRD CAMPAIGN. B.(&(. 56.

Galba is Sent to Guard the Passes of the Alps about the Upper Rhone.

uss in ītaliam proficīscerētur Caesar, Ser. Galbam cum

legiōne x11 et parte equitātūs in Nantuātīs, Veragrōs Sedūnōsque mīsit, quī ā fīnibus Allobrogum et lacū Lemannō et flūmine Rhodanō ad summās Alpīs pertinent. Causa mittendī fuit quod iter per Alpīs, quō māgnō cum perīculō māgnīsque cum portōriīs1 mercātōrēs īre cōnsuērant, patē- fierī volēbat. Huic permīsit, sī opus esse arbitrārētur, utī in hīs locīs legiōnem hiemandī causā conlocāret. Galba, secundīs aliquot proeliīs factīs castellīsque complūribus eōrum expūgnātīs, missīs ad eum undique lēgātīs obsidi- busque datīs et pāce factā, cōnstituit cohortīs duās in Nantuā- tibus conlocāre et ipse cum reliquīs ēius legiōnis cohortibus in vīcō Veragrōrum, quī appellātur Ōctodūrus, hiemāre; quī vīcus positus in valle, nōn māgnā adiectā plānitiē, altissimīs montibus undique continētur. Cum hīc in duās partīs flū- mine dīviderētur, alteram partem ēius vīcī Gallīs Cad hie- mandum] concessit, alteram vacuam 2 ab hīs relictam cohor tibus attribuit. Eum locum vāllō fossāque mūnīvit.

Cf.1 portōria, p. 15, l. 25. —2 vacuum, 57. 24. B. G. I1I. 2.] Campaign in the Alps.

ROMAN MILES

I 7 5 7 = 3ōēō īīlcxē m— aceōī ē 5ā ērC um:

Maitīgny -la-vilīe

Fic. 46.— Map or Ōcrobvuruvus.

Having Gone into Winter Quarters, He is Threetened by Large Numbers of the Native Tribes, wWho Occupy the Neighboring Heights.

2. Cum diēs hībernōrum complūrēs trānsīssent frūmen- tumque eō comportārī iussisset, subitō per explōrātōrēs cer- tior factus est ex eā parte vīcī quam Gallīs concesserat omnīs noctū discessisse, montīsque quī impendērent ā maximā multitūdine Sedūnōrum et Veragrōrum tenērī. Id aliquot dē causīs acciderat ut subitō Gallī bellī renovandī legiōnisque opprimendae cōnsilium caperent: prīmum, quod

legiōnem — neque eam plēnissimam, dētrāctīs

cohortibus

duābus et complūribus singillātim, quī commeātūs petendī causā missī erant — propter paucitātem dēspiciēbant; tum etiam quod propter inīquitātem locī, cum ipsī ex montibus in vallem dēcurrerent et tēla conicerent, nē prīmum quidem

posse impetum suum sustinērī exīstimābant.

Cf. 1 āēspiceret, p. 11, l. 20.

Accēdēbat 11

20

76 The Gallic War. [Cxsax

quod suōs ab sē līberōs abstrāctōs obsidum nōmine dolē- bant,1 et Rōmānōs nōn sōlum itinerum causā sed etiam per- petuae possessiōnis culmina Alpium occupāre cōnārī et ea loca fīnitimae prōvinciae adiungere sibi persuāsum habē- bant.

Galba Calls a Council. He will Defend the Camp, if Possible.

3. Hīs nūntiīs acceptīs Galba, cum neque opus hībernōrum mūnītiōnēsque plēnē essent perfectae neque dē frūmentō reliquōque commeātū satis esset prōvīsum, quod dēditiōne factā obsidibusque acceptīs nihil dē bellō timendum exīsti- māverat, cōnsiliō celeriter convocātō sententiās exquīrere coepit. Quō in cōnsiliō, cum tantum repentīnī perīculī praeter opīniōnem accidisset, ac iam omnia ferē superiōra loca multitūdine armātōrum complēta cōnspicerentur, neque subsidiō venīrī neque commeātūs supportārī interclūsīs itineribus possent, prope iam dēspērātā salūte nōn nūllae ēius modī sententiae 5 dicēbantur ut, impedīmentīs relictīs ēruptiōne factā, īsdem itineribus quibus eō pervēnissent ad salūtem contenderent. Māiōrī tamen partī placuit hōc reservātō ad extrēmum cōnsiliō interim reī ēventum experīrī et castra dēfendere.

The Gauls Attack Vigorously.

4. Brevīi spatiō interiectō, vix ut eīs rēbus quās cōnstitu- issent conlocandīs atque administrandīs tempus darētur, hostēs ex omnibus partibus sīgnō datō dēcurrere, lapidēs gaesaque in vāllum conicere. Nostrī prīmō integrīs vīribus fortiter prōpūgnāre neque ūllum frūstrā tēlum ex locō supe- riōre mittere, et quaecumque pars castrōrum nūdāta dēfēn- sōribus premī 4 vidēbātur, eō occurrere et auxilium ferre; sed hōc superārī quod diūturnitāte pūgnae hostēs dēfessī5 proeliō excēdēbant, aliī integrīs vīribus succēdēbant: quārum

Cf.1 doleant, p. 12, l. 15.—2 repentīnō, rr, 7.—23 sententiam, 56, 21. —4 premī, 65, 27.— 5 dēfessī, 22, r11.

Sl

sSsss

F1c. 47. —Gatvus Iutrus CAĒSAR.

B. G. IlI. 6.] Campaign in the Alps. 77

rērum ā nostrīs propter paucitātem fierī nihil poterat, ac nōn modo dēfessō ex pūgnā excēdendī, sed nē sauciō quidem ēius locī ubi cōnstiterat relinquendī ac suī recipiendī facul- tās dabātur.

The Battle Rages for Six Hours. The Only Hope is in Making a Sortie.

5. Cum iam amplius hōrīs sex continenter pūgnārētur ac nōn sōlum vīrēs sed etiam tēla nostrōs dēficerent, atque hostēs ācrius īnstārent languidiōribusque nostrīs vāllum scindere et fossās complēre coepissent, rēsque esset iam ad extrēmum perducta cāsum, P. Sextius Baculus, prīmī pīlī centuriō, quem Nervicō proeliō complūribus cōnfectum vol- neribus dīximus, et item Gāius Volusēnus, tribūnus mīlitum, vir et cōnsilī māgnī et virtūtis, ad Galbam accurrunt atque ūnam esse spem salūtis docent, sī ēruptiōne factā extrēmum auxilium experīrentur. Itaque convocātīs centuriōnibus celeriter mīlitēs certiōrēs facit paulisper2 intermitterent proelium, ac tantummodo tēla missa exciperent sēque ex labōre reficerent; post datō sīgnō ex castrīs ērumperent atque omnem spem salūtis in virtūte pōnerent.

The Gauls are Defeated with Great Loss; but Galba Withdraws to the Province.

6. Quod iūssī sunt faciunt ac subitō omnibus portīs ērup- tiōne factā neque cōgnōscendī quid fieret neque suī conli- gendī hostibus facultātem relinquunt. Ita commūtātā s for- tūnā eōs quī in spem potiundōrum castrōrum vēnerant undique circumventōs interficiunt; et ex hominum mīlibus amplius xxx, quem numerum barbarōrum ad castra vēnisse cōnstābat, plūs tertiā parte interfectā reliquōs perterritōs in fugam coniciunt ac nē in locīs quidem superiōribus cōnsis- tere patiuntur. Sīc omnibus hostium cōpiīs fūsīs armīsque exūtīs sē intrā mūnītiōnēs suās recipiunt. Quō proeliō factō, quod saepius fortūnam temptāre Galba nōlēbat, atque aliō

Cf. I gēficere, p. 56, l. 16. —2 paulisper, s4, 6.—3 commūtātō, 20, 15.

23 tn

10

I5

78 The Gallic War. [Cāsar

sē in hīberna cōnsiliō vēnisse meminerat, aliīs occurrisse rēbus vīderat, maximē frūmentī commeātūsque inopiā per- mōtus, posterō diē omnibus ēius vīcī aedificiīs incēnsīs in prōvinciam revertī contendit, ac nūllō hoste prohibente aut iter dēmorante incolumem 2 legiōnem in Nantuātīs, inde in Allobrogēs perdūxit ibique hiemāvit.

Operations in Northwestern Gaul on the Seacoast. Crassus Sends

Messengers to Collect Supplies.

7. Hīs rēbus gestīs cum omnibus dē causīs Caesar pācā- tam Galliam exīstimāret Csuperātīs Belgīs, expulsīs Germā- nīs, victīs in Alpibus Sedūnīs], atque ita initā hieme in

īllyricum profectus esset, quod eās quoque nātiōnēs adīre et

regiōnēs cōgnōscere volēbat, subitum bellum in Galliā coōr- tum est. Ēius bellī haec fuit causa. P. Crassus adulēscēns cum legiōne vn proximus mare ōceanum in Andibus hie- mābat. Is, quod in hīs locīs inopia īrūmenutī erat, praefectōs tribūnōsque mīlitum complūrīs in fīnitimās cīvitātīs frūmentī causā dīmīsit; quō in numerō erat T. Terrasidius missus in Esuviōs, M. Trebius Gallus in Coriosolitas, Q. Velānius cum T. sīliō in Venetōs.

The Messengers are Seized by the Veneti, under whose Lead the Maritime

Tribes Demand a Return of their Hostages.

8. Hūius est cīvitātis longē amplissima auctōritās omnis ōrae maritimae regiōnum eārum, quod et nāvīs habent Venetī plūrimās, quibus in Britanniam nāvigāre cōnsuērunt, et scientiā atque ūsū rērum nauticārum cēterōs antecēdunt, et in māgnō impetū maris vāstī atque apertī paucīs portibus interiectīs, quōs tenent ipsī, omnīs ferē quī eō marī ūtī cōn- suērunt habent vectīgālīs. Ab hīs fit initium retinendī sīli atque Velānī, quod per eōs suōs sē obsidēs quōs Crassō dedissent recuperātūrōs exīstinābant. Hōrum auctōritāte fīnitimī adductī (ut sunt Gallōrum subita et repentīna cōn-

Cf. 1 inopiā, p. 24, l. 17.—2 incolumem, 48, 2c. B.C. HlL.9.] Campaign against the Veneti. 79

silia), eādem dē causā Trebium Terrasidiumque retinent; et celeriter missīs lēgātīs per suōs prīncipēs inter sē coniūrant nihil nisi commūnī cōnsiliō āctūrōs eundemque omnis for- tūnae exitum esse lātūrōs; reliquāsque cīvitātēs sollicitant1 ut in eā lībertāte quam ā māiōribus accēperint permanēre quam Rōmānōrum servitūtem perferre mālint. Omnī ōrā maritimā celeriter ad suam sententiam perductā commūnem lēgātiōnem ad P. Crassum mittunt: ‘Sī velit suōs recipere, obsidēs sibi remittat.4

Fic. 48 — GALLFĒYī.

Cæsar Orders a Fleet to be Built on the Loire. The Veneti Prepare for War and Summon Allies.

9. Quibus dē rēbus Caesar ab Crassō certior factus, quod ipse aberat longius, nāvīs interim longās aedificārī in flūmine Ligerī, quod īnfluit in Ōceanum, rēmigēs ex prōvinciā īnsti- tuī, nautās gubernātōrēsque comparārī iubet. Hīs rēbus

Cf. 1 sollicitārentur, p. 49, l. ē. —2 remittere, 39. 5-

āl

ē] 80 The Gallic War. [CāHsar

celeriter administrātīs ipse, cum prīmum per annī tempus potuit, ad exercitum contendit. Venetī reliquaeque item cīvitātēs cōgnitō Caesaris adventū fcertiōrēs factī], simul quod quantum in sē facinus 1 admīsissent intellegēbant, lēgā-

25 Vannes uray ō Dāīoritum p=ī . . x 3 5 Xē- lt 2F ““44 ī 3 Quiberon tXī Wy ron 5 Sēsī N

M PLATEAU DUPFO 8 2 ;

.253-. 0 u

teQ.4. 25

Fr16. 49. — MaP CF rHE VENETI NEIGHBORHOOD.

5 tōs — quod nōmen ad omnīs nātiōnēs sānctum inviolātum- que semper fuisset — retentōs ab sē et in vincula coniectōs, prō māgnitūdine perīculī bellum parāre et maximē ea quae ad ūsum nāvium pertinent prōvidēre īnstituunt, hōc māiōre spē quod multum nātūrā locī cōnfīdēbant. Pedestria esse

10 itinera concīsa aestuāriīs, nāvigātiōnem impedītam propter īnscientiam locōrum paucitātemque portuum sciēbant, neque nostrōs exercitūs propter frūmentī inopiam diūtius apud sē morārī posse cōnfīdēbant; ac iam ut omnia contrā opīniōnem

Cf. 1 facinore, p. 36, l. 15. B. C. III 11.] Campaign against the Venelti. 81

acciderent, tamen sē plūrimum nāvibus posse, Rōmānōs neque ūllam facultātem habēre nāvium, neque eōrum locō- rum ubi bellum gestūrī essent vada, portūs, īnsulās nōvisse; ac longē aliam esse nāvigātiōnem in conclūsō marī atque in vāstissimō atque apertissimō Ōceanō perspiciēbant. Hīs initīs cōnsiliīs oppida mūniunt, frūmenta ex agrīs in oppida comportant, nāvīs in Venetiam, ubi Caesarem prīmum bel- lum gestūrum cōnstābat,! quam plūrimās possunt cōgunt. Sociōs sibi ad id bellum Ōsismōs, Lexoviōs, Namnetēs, Am- biliātōs, Morinōs, Diablintēs, Menapiōs adscīscunt; auxilia ex Britanniā, quae contrā eās regiōnēs posita est, arcessunt.?

C2sar’s Reasons for Prosecuting the War. His Strategy “Divide and Conquer.”

10. Erant hae difficultātēs bellī gerendī quās suprā ostendimus, sed tamen multa Caesarem ad id bellum incitābant: iniūria retentōrum equitum Rōmānōrum, rebelliō facta post dēditiōnem, dēfectiō datīs obsidibus, tot cīvitātum coniūrātiō, imprīmīs nē hāc parte neglēctā reliquae nātiōnēs sibi idem licēre arbitrārentur. Itaque cum intellegeret omnīs ferē Gallōs novīs rēbus studēre et ad bellum mōbiliter celeriterque excitārī, omnīs autem hominēs nātūrā lībertātī studēre et condiciōnem servitūtis ōdisse,3 priusquam plūrēs cīvitātēs cōnspīrārent, partiendum sibi ac lātius distribuen- dum exercitum putāvit.

Labienus Sent to the East, Crassus to the South, Sabinus to the North. Brutus has Charge of the Fleet.

11. ītaque T. Labiēnum lēgātum in Trēverōs, quī proximī flūminī Rhēnō sunt, cum equitātū mittit. Huic mandat Rēmōs reliquōsque Belgās adeat atque in officiō contineat; Germānōsque, quī auxiliō ā Gallīs arcessitī dīcē-

Cf. 1 cōnstābat, p. 77, l. 25. —2 arcessendī, 63, 4. —3 ōdisse, 16, r1.

25 o

IO

I

[5

20

gā

82 The Gallic War. [Cāsax

bantur, sī per vim nāvibus flūmen trānsīre cōnentur, pro- hibeat. P. Crassum cum cohortibus legiōnāriīs xm et māgnō numerō equitātūs in Aquitāniam proficīscī iubet, nē ex hīs nātiōnibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nātiōnēs coniungantur. Q. Titūrium Sabīnum lēgātum cum legiōnibus tribus in Venellōs, Coriosolitas Lexoviōsque mittit, quī eam manum distinendam cūret. D. Brūtum adulēscentem classī Gallicīsque nāvibus, quās ex Pictonibus et Santonīs reliquīsque pācātīs regiōnibus conveniīre iusserat, praeficit, et cum prīmum possit in Venetōs proficiscī iubet. Ipse eō pedestribus cōpiīs contendit.

Situation of the Strongholds of the Veneti.

12. Frant ēius modī ferē sitūs oppidōrum f posita in extrēmīs lingulīs prōmuntūriīsque neque pedibus aditum habērent, cum ex altō sē aestus incitāvisset (quod bis] accidit semper hōrārum xi1 spatiō), neque nāvibus, quod rūrsus minuente2 aestū nāvēs in vadīs adfiīctārentur. Ita utrāque rē oppidōrum oppūgnātiō impediēbātur; ac stī quandō — māgnitūdine operis forte superātī, extrūsō marī aggere ac mōlibus atque hīs oppidī moenibus adaequātīs — dēspērāre fortūnīs suīs coeperant, māgnō numerō nāvium adpulsō, cūius reī summam facultātem habēbant, sua dēpor- tābant omnia sēque in proxima oppida recipiēbant; ibi sē rūrsus īsdem opportūnitātibus locī dēfendēbant. Haec eō facilius māgnam partem aestātis faciēbant, quod nostrae nāvēs tempestātibus dētinēbantur summaque erat vāstō atque apertō marī, māgnīs aestibus, rārīs ac prope nūllīs portibus, difficultās nāvigandī.

Description of their Ships. Comparison with those of the Romans.

18. Namque ipsōrum nāvēs ad hunc modum factae armā- taeque erant: carīnae aliquantō plāniōrēs quam nostrārum

Cf. 1 distinērī, p. 52, l. 12.72 minuendam, 17, 23. 5 ! m 3 s

i 4 1 1

i : r

!

1 i I 1 t5 45 1 ūī: ! : 0 I 1 u : l 41 1u 1 l 1 n 1 rm.: n 1ll 1 i

uī i 1 i

l 1 2

5

. ā : nt īl

l 1. 241i i m : ī 5 i b 3 : dittuī itmm nnītīn—s 1 il nt i i m īl! u ; 1t 4 u ni li 1 5. us ī v : 1 l nī Hi! H4 ! 1 ! 1 : 4

am m t i 1 f i ul 5 5 ā a. r 1 1 11 1 4 qt 2 12 i 1 : 1 ne u lit t īr it 1

. 4m uī 1 lit ū ul u 1 iī l . : hi 14 1 : 1 i4 :

ī i ī 1 tī °

FiG. 50. — MoOUTH OF THE LOIxE. B.G. III. 13] Campaign against the Veneti. 35

nāvium, quō facilius vada ac dēcessum aestūs excipere pos- sent; prōrae admodum ērēctae atque item puppēs ad māg- nitūdinem fluctuum tempestātumque accommodātae; nāvēs tōtae factae ex rōbore ad quamvīs vim et contumēliam per- ferendam; trānstra ex pedālibus in altitūdinem trabibus cōn- fīxa clāvīs ferreīs digitī pollicis crassitūdine; ancorae prō fūnibus ferreīs catēnīs 1 revinctae; pellēs? prō vēlīs alūtaeque tenuiter cōnfectae, sīve propter inopiam līnī atque ēius ūsūs

Fic. 51. — ROMAN BATTLE SHīP.

īnscientiam sīve eō (quod est magis vērīsimile) quod tantās tempestātīs ōceanī tantōsque impetūs ventōrum sustinērī ac tanta onera nāvium regī vēlīs nōn satis commodē posse arbitrābantur. Cum hīs nāvibus nostrae clāssī ēius modī congressus erat ut ūnā celeritāte et pulsū rēmōrum prae- stāret; reliqua prō locī nātūrā, prō vī tempestātum, illīs essent aptiōra et accommodātiōra. Neque enim eīs nostrae rōstrō nocēre poterant —tanta in eīs erat fīrmitūdō — neque

Cf. 1 catēnīs, p. 48, l. n1. —2 pellibus, 72, i1o.

L2l

5 tō v

30

S4 The Gallic War. (Cxsax

propter altitūdinem facile tēlum adigēbātur et eādem dē causā minus commodē cōpulīs continēbantur. Accēdēbat ut, cum saevīre ventus coepisset et sē ventō dedissent, et tempestātem ferrent facilius et in vadīs cōnsisterent tūtius et ab aestū relictae nihil saxa et cōtīs timērent; quārum rērum omnium nostrīs nāvibus cāsus erat extimēscendus.

The Battle. How the Romans Overcame their Disadvantages.

14. Complūribus expūgnātīs oppidīs Caesar, ubi intellēxit frūstrā tantum labōrem sūmī, neque hostium fugam captīs oppidīs reprimī neque eīs nocērī posse, statuit exspectan- dam classem.! Quae ubi convēnit ac prīmum aī hostibus vīsa est, circiter ccxx nāvēs eōrum parātissimae atque omnī genere armōrum ōrnātissimae profectae ex portū nos- trīs adversae cōnstitērunt; neque satis Brūtō, quī classī praeerat, vel tribūnīs mīlitum centuriōnibusque, quibus sin- gulae nāvēs erant attribūtae, cōnstābat quid agerent aut quam ratiōnem pūgnae īnsisterent. Rōstrō enim nocērī nōn posse cōgnōverant; turribus autem excitātīs tamen hās altitūdō puppium ex barbarīs nāvibus superābat ut neque ex īnferiōre locō satis commodē tēla adigī possent et missa ā Gallīs gravius acciderent. Ōna erat māgnō ūsuī rēs prae- parāta ā nostrīs, —falcēs praeacūtae2 īnsertae adfīxaeque longuriīs nōn absimilī formā mūrālium falcium. Hīs cum fūnēs quī antemnās ad mālōs dēstinābant comprehēnsī adductīque erant, nāvigiō rēmīs incitātō praerumpēbantur. Quibus abscīsīs antemnae necessāriō concidēbant; ut, cum omnis Gallicīs nāvibus spēs in vēlīs armāmentīsque cōnsis- teret, hīs ēreptīsē8 omnis ūsus nāvium ūnō tempore ēriperē- tur. Reliquum erat certāmen positum in virtūte, quā nostrī mīlitēs facile superābant atque eō magis, quod in cōnspectū Caesaris atque omnis exercitūs rēs gerēbātur, ut nūllum

Cf. 1 classī, p. 82, l. 8. —2 praeacūtās, 70, 3.—3 ēripī, 39, 2. B.G. IIL15.] Campaign against the Veneti. 85

paulō fortius factum latēre1 posset; omnēs enim collēs ac loca superiōra, unde erat propinquus dēspectus in mare, ab

5 P 5 exercitū tenēbantur.

They Defeat the Enemy and Capture their Ships.

15. Disiectīs (ut dīximus) antemnīs, cum singulās bīnae ac ternae nāvēs circumsteterant, mīlitēs summā vī trānscen- 5; dere in hostium nāvīs contendēbant. Quod postquam bar- barī fierī animadvertērunt, expūgnātīs complūribus nāvibus, cum eī reī nūllum reperīrētur auxilium, fugā salūtem petere

4F, Ē 8 ē tCūSā4& sSs na 25 S/K. 1t S2

Fic. s2.— TRADING VESSEĒE.

contendērunt. Ac iam conversis in eam partem nāvibus quō ventus ferēbat, tanta subitō malacia ac tranquillitās exstitit ro ut sē ex locō movēre nōn possent. Quae quidem rēs ad negōtium cōnficiendum maximē fuit opportūna; nam singulās nostrī cōnsectātī expūgnāvērunt, ut perpaucae ex omnī numerō noctis interventū ad terram pervēnerint, cum ab hōrā ferē 1nt ūsque ad sōlis occāsum pūgnārētur. 15

Cf. 1 latēbant, p. 62, l. 19. 20

25

86 The Gallic War. [CHsaxR

The Veneti Surrender. Their Leaders are Put to Death, the Rest Sold as Slaves.

16. Quō proeliō bellum Venetōrum tōtīusque ōrae mari- timae cōnfectum est. Nam cum omnis iuventūs, omnēs etiam graviōris aetātis, in quibus aliquid cōnsilī aut dīgni- tātis fuit, eō convēnerant, tum nāvium quod ubīque fuerat in ūnum locum coēgerant; quibus āmissīs reliquī neque quō sē reciperent neque quem ad modum oppida dēfenderent habēbant. Itaque sē suaque omnia Caesarī dēdidērunt. In quōs eō gravius Caesar vindicandum statuit, quō dīligen- tius in reliquum tempus ā barbarīs iūs lēgātōrum cōnser- vārētur. Itaque omnī senātū necātō reliquōs sub corōnā vēndidit.

Meanwhile Sabinus Goes among the Venelli, and is Challenged by them. He Avoids an Engagement.

17. Dum haec in Venetīs geruntur, Q. Titūrius Sabīnus cum eīs cōpiīs quās ā Caesare accēperat in fīnīs Venellōrum pervēnit. Hīs praeerat Viridovīx ac summam imperī tenē- bat eārum omnium cīvitātum quae dēfēcerant,1 ex quibus exercitum māgnāsque cōpiās coēgerat; atque hīs paucīs diēbus Aulercī, Eburovīcēs, Lexoviīque senātū suō inter- fectō, quod auctōrēs bellī esse nōlēbant, portās clausērunt sēque cum Viridovīce coniūnxērunt; māgnaque praetereā multitūdō undique ex Galliā perditōrum hominum latrō- numque convēnerat, et quōs spēs praedandī studiumque bellandī ab agricultūrā et cotīdiānō2 labōre revocābat. Sabīnus idōneō omnibus rēbus locō castrīs sēsē tenēbat, cum Viridovīx contrā eum duōrum mīlium spatiō cōnsēdisset cotīdiēque prōductīs cōpiīs pūgnandī potestātem faceret, ut iam nōn sōlum hostibus in contemptiōnem Sabīnus venīret sed etiam nostrōrum miīlitum vōcibus nōn nihil carperētur; tantamque opīniōnem timōris praebuit ut iam ad vāllum cas- trōrum hostēs accēdere audērent. Id eā dē causā faciēbat

Cf. 1 gēfēcisse, p. 59, l. 6.—2cotīdiānīs, 17, 3. B.G. III.19] Campaign against the Veneti. 87

quod cum tantā multitūdine hostium, praesertim eō absente quī summam imperī tenēret, nisi aequō locō aut opportūni- tāte aliquā datā, lēgātō dīmicandum nōn exīstimābat.

By a Stratagem he Induces Viridovix to Attack hīm.

18. Hāc cōnfīrmātā opīniōne timōris idōneum quendam hominem et callidum dēlēgit, Gallum, ex eīs quōs auxilī causā sēcum habēbat. Huic māgnīs praemiīs pollicitātiōni- busque persuādet utī ad hostīs trānseat et quid fierī velit ēdocet. Quī ubi prō perfugā* ad eōs vēnit, timōrem Rōmā- nōrum prōpōnit; quibus angustiīs ipse Caesar ā Venetīs premātur docet; neque longius abesse quīn proximā nocte

Fi16. 53. — GALLIC SWwORD-BLADS.

Sabīnus clam ex castrīs exercitum ēdūcat et ad Caesarem auxilī ferendī causā proficīscātur. Quod ubi audītum est, conclāmant omnēs occāsiōnem negōtī bene gerendī āmitten- dam nōn esse, ad castra īrī oportēre. Multae rēs ad hōc cōnsilium Gallōs hortābantur: superiōrum diērum Sabīnī cunctātiō, perfugae cōnfīrmātiō, inopia cibāriōrum, cui reī parum dīligenter ab eīs erat prōvīsum, spēs Veneticī bellī, et quod ferē libenter2 hominēs id quod volunt crēdunt. Hīs rēbus adductī nōn prius Viridovīcem reliquōsque ducēs ex conciliō dīmittunt quam ab eīs sit concessum arma utī capiant et ad castra contendant. Quā rē concessā laetī ut explōrātā victōriā, sarmentīs virgultīsque conlēctīs quibus fossās Rōmānōrum compleant, ad castra pergunt.

Complete Victory of Sabinus.

19. Locus erat castrōrum ēditus4 et paulātim ab imō ac- clīvis circiter passūs mīlle. Hūc māgnō cursū contendērunt,

Cf. 1 perfugīs, p. 25, l. 8. —2 libenter, 39, 23.—3 complēta, 76, 13. —tāditus, sa, 18. 20

25

30

88 The Gallic War. [CxXsaR

ut quam minimum spatī ad sē conligendōs armandōsque Rōmānīs darētur, exanimātīque pervēnērunt. Sabīnus suōs hortātus cupientibus sīgnum dat. Impedītīs hostibus prop- ter ea quae ferēbant onera, subitō duābus portīs ēruptiōnem fierī iubet. Factum est opportūnitāte locī, hostium īnsci- entiā ac dēfatīgātiōne, virtūte mīlitum et superiōrum pūgnā- rum exercitātiōne, ut nē prīmum quidem nostrōrum impetum ferrent ac statim terga verterent. Quōs integrīs1 vīribus mīlitēs nostrī cōnsecūtī māgnum numerum eōrum occīdē- runt; reliquōs equitēs cōnsectātī paucōs quī ex fugā ēvāserant relīquērunt. Sīc ūnō tempore et dē nāvālī pūgnā Sabīnus et dē Sabīnī victōriā Caesar est certior factus; cīvitātēsque omnēs sē statim Titūriō dēdidērunt. Nam ut ad bella suscipienda Gallōrum alacer ac prōmptus est animus, sīc mollis ac minimē resistēns ad calamitātīs per- ferendās mēns eōrum est.

In Aquitania Crassus is Attacked by the Sotiates.

20. Eōdem ferē tempore P. Crassus cum in Aquītāniam pervēnisset, — quae, ut ante dictum est, [et regiōnum lātitū- dine et multitūdine hominum] est tertia pars Galliae Cest aestimanda], — cum intellegeret in eīs locīs sibi bellum gerendum ubi paucīs ante annīs L. Valerius Praecōnīnus lēgātus exercitū pulsō interfectus esset, atque unde L. Man- lius prōcōnsul impedīmentīs āmissīs profūgisset, nōn medio- crem sibi dīligentiam adhibendam intellegēbat. Itaque rē frūmentāriā prōvīsā, auxiliīs equitātūque comparātō, multīs praetereā virīs fortibus Tolōsā et Narbōne (quae sunt cīvitātēs Galliae prōvinciae fīnitimae ex] hīs regiōnibus) nōminātim ēvocātīs, in Sōtiātium fīnīs exercitum intrō- dūxit. Cūius adventū cōgnitō Sōtiātēs māgnīs cōpiīs coāctīs equitātūque, quō plūrimum valēbant, in itinere agmen nostrum adortī prīmum equestre proelium commīsē-

Cf. 1 integrīs, p. 76, l. 29. B. C. III 22.] Crassus in Aquitania. 89

runt; deinde equitātū suō pulsō atque īnsequentibus nostrīs, subitō pedestrīs cōpiās, quās in convalle in īnsidiīs coniocā- verant, ostendērunt. Hī nostrōs disiectōs adortī proelium renovārunt.!

He Defeats them in Battle and Besieges their Stronghold. They Surrender.

21. Pūgnātum est diū atque ācriter, cum Sōtiātes supe- riōribus victōriīs frētī in suā virtūte tōtīus Aquītāniae salūtem positam putārent; nostrī autem quid sine imperā- tōre et sine reliquīs legiōnibus adulēscentulō duce efficere possent perspicī cuperent; tandem cōnfectī volneribus hostēs terga vertērunt. Quōrum māgnō numerō interfectō Crassus ex itinere oppidum Sōtiātium oppūgnāre coepit. Quibus fortiter resistentibus vīneās turrīsque ēgit. Illī, aliās ērup- tiōne temptātā, aliās cunīculīs ad aggerem vīneāsque āctīs (cūius reī sunt longē perītissimīē Aquītānī, proptereā quod multīs locīs apud eōs aerāriae sectūraeque sunt), ubi dīli- gentiā nostrōrum nihil hīs rēbus prōficī posse intellēxērunt, lēgātōs ad Crassum mittunt, sēque in dēditiōnem ut recipiat petunt. Quā rē impetrātā, arma trādere iūssi, faciunt.

The Soldurii, or Brothers in Arms.

22. Atque in eam rem omnium nostrōrum intentīs animīs, aliā ex parte oppidī Adiatunnus, quī summam imperī tenē- bat, cum bc dēvōtīs, quōs illī solduriōs appellant,— quōrum haec est condiciō utī omnibus in vītā commodīs ūnā cum eīs fruantur quōrum sē amīcitiae dēdiderint; sī quid hīs per vim accidat, aut eundem cāsum ūnā ferant aut sibi mortem cōnscīscant;5 neque adhūc hominum memoriā repertus est quisquam quī, eō interfectō cūius sē amīcitiae dēvōvisset, mortem recūsāret, — cum hīs Adiatunnus ēruptiōnem facere cōnātus, clāmōre ab eā parte mūnitiōnis sublātō, cum ad

cf. ī renovandī, p. 75. 1. 6. —2 perspiciēbant, ēr, 5. —5 perītissi- mus, 18, 22.—4 commodō, 31, 24. —5ē cōnscīverit, 4, 15.

—

[ē

L2J

5 ī5l

20

43

90 The Gallic War. [Cāsar

arma miīlitēs concurrissent vehementerque ibi pūgnātum

esset, repulsus in oppidum tamen utī eādem dēditiōnis con-

diciōne ūterētur ā Crassō impetrāvit.

Crassus Proceeds against Other Aquitanian Tribes Who are Conspirinxg. and Decides to Give Battle.

28. Armīs obsidibusque acceptīs Crassus in fīnīs Vocā- tium et Tarusātium profectus est. Tum vērō barbarī com- mōtī, quod oppidum et nātūrā locī et manū mūnītum paucīs diēbus quibus eō ventum erat expūgnātum cōgnōverant, lēgātōs quōqueversus dīmittere, coniūrāre, obsidēs inter sē dare, cōpiās parāre coepērunt. Mittuntur etiam ad eās cīvitātīs lēgātī quae sunt citeriōris Hispāniae fīnitimae Aquītāniae; inde auxilia ducēsque arcessuntur; quōrum adventū māgnā cum auctōritāte et māgnā hominum multitū- dine bellum gerere cōnantur. Ducēs vērō eī dēliguntur quī ūnā cum Q. Sertōriō omnīs annōs fuerant summamque sci- entiam reī mīlitāris habēre exīstimābantur. Hī cōnsuētū- dine populī Rōmānī loca capere, castra mūnīre, commeātibus nostrōs interclūdere īnstituunt. Quod ubi Crassus animad- vertit,— suās cōpiās propter exiguitātem nōn facile dīdūcī, hostem et vagārī et viās obsidēre et castrīs satis praesidī relinquere, ob eam causam minus commodē frūmentum commeātumque sibi supportārī, in diēs hostium numerum augērīi,— nōn cunctandum exīstimāvit quīn pūgnā dēcer- tāret. Hāc rē ad cōnsilium dēlātā, ubi omnēs idem sentīre intellēxit, posterum diem pūgnae cōnstituit.

The Enemy Keep to their Camp, Whnich Crassus Attacks.

24. Prīmā lūce prōductīs omnibus cōpiīs, duplicī aciē īnstitūtā, auxiliīs in mediam aciem coniectīs, quid hostēs cōnsilī caperent exspectābat. Illī, etsī propter multitūdi- nem et veterem bellī glōriam paucitātemque nostrōrum sē tūtō dīmicātūrōs exīstimābant, tamen tūtius2 esse arbitrā-

Cf. 1 īnstituunt, p. 8o, l. 8. —2 tūtius, 34, 4. B.G. III. 25.] Crassus in Aquitania. 91

bantur obsessīs viīs, commeātū interclūsō, sine volnere vic- tōriā potīrī; et, sī propter inopiam reī frūmentāriae Rōmānī sēsē recipere coepissent, impeditōs in agmine et sub sarcinīs īnfīrmiōrēs animō adorīrī cōgitābant. Hōc cōnsiliō pro- bātō, ab ducibus prōductīs Rōmānōrum cōpiīs, sēsē castrīs

Fi6. 54. — SOoLDIERS MAKING CAMP.

tenēbant. Hāc rē perspectā Crassus, cum suā cunctātiōne atque opīniōne timōris hostēs nostrōs mīlitēs alacriōrēs ad pūgnandum effēcissent, atque omnium vōcēs audīrentur ex- spectārī diūtius nōn oportēre quīn ad castra īrētur, cohortā- tus suōs omnibus cupientibus ad hostium castra contendit.

They Hold their Own for a Time.

25. Ibi cum aliī fossās complērent, aliī multīs tēlīs con- iectīs dēfēnsōrēs vāllō mūnītiōnibusque dēpellerent, auxiliā- rēsque (quibus ad pūgnam nōn multum Crassus cōnfīdēbat) lapidibus tēlīsque subministrandīs et ad aggerem caespitibus comportandīs speciem atque opīniōnem pūgnantium prae-

43 i5

20

92 The Gallic War. [Casax

bērent; cum item ab hostibus cōnstanter ac nōn timidē pūgnārētur tēlaque ex locō superiōre missa nōn frūstrā acci- derent, equitēs circumitīs hostium castrīs Crassō renūntiāvē- runt nōn eādem esse dīligentiā ab decumānā portā castra mūnīta facilemque aditum habēre.

But are Forced to Abandon their Camp and Flee.

26. Crassus equitum praefectōs cohortātus ut māgnīs praemiīs pollicitātiōnibusque1 suōs excitārent, quid fierī velit ostendit. Illī, ut erat imperātum, dēvectīs eīs cohorti- bus quae praesidiō castrīs relictae intrītae ab labōre erant et longiōre itinere circumductīs, nē ex hostium castrīs cōn- spicī possent, omnium oculīs mentibusque ad pūgnam intentīs, celeriter ad eās quās dīximus mūnītiōnēs pervēnē- runt, atque hīs prōrutīs prius in hostium castrīs cōnstitērunt quam plānē ab hīs vidērī, aut quid reī gererētur cōgnōscī posset. Tum vērō clāmōre ab eā parte audītō nostrī redintegrātīs 2 vīribus, quod plērumqueē in spē victōriae acci- dere cōnsuēvit, ācrius impūgnāre coepērunt. Hostēs undique circumventī, dēspērātīs omnibus rēbus, sē per mūnītiōnēs dēicere et fugā salūtem petere contendērunt. Quōs equitātus apertissimīs campīs cōnsectātus, ex mīlium L numerō, quae ex Aquītāniā Cantabrīsque convēnisse cōn- stābat, vix quartā parte relictā, multā nocte sē in castra recēpit.

Most of the Aquitanian Tribes Surrender to Crassus.

27. Hāc audītā pūgnā māxima pars Aquītāniae sēsē

25 Crassō dēdidit obsidēsque ultrō mīsit; quō in numerō

fuērunt Tarbellī, Bigerriōnes, Ptiāniī, Vocātēs, Tarusātēs, Elusātēs, Gatēs, Auscī, Garumnī, Sibusātes, Cocosātes; paucae ultimae nātiōnēs annī tempore cōnfīsae, quod hiems suberat, id facere neglēxērunt.

Cf. 1 pollicitātiōnibus, p. 87, 1. 6. —2 redintegrātō, 67, 13.—23 plē- rumque, 7o0, 20. B. C. HII 29.] Caesar in the North. 93

In the North Cesar Advances against the Morini and Menapii, Who Take Refuge in Forests and Marsnes.

28. Eōdem ferē tempore Caesar, etsī prope exācta iam aestās erat, tamen quod omnī Calliā pācātā Morinī Mena- piīque supererant quī in armīs essent neque ad eum um- quam lēgātōs dē pāce mīsissent, arbitrātus id bellum celeriter cōnficī posse, eō exercitum dūxit; quī longē aliā ratiōne ac reliquī Gallī bellum gerere coepērunt. Nam quod intellegēbant maximās nātiōnēs quae proeliō conten- dissent pulsās superātāsque esse, continentīsque silvās ac palūdēs habēbant, eō sē suaque omnia contulērunt. Ad quārum initium silvārum cum Caesar pervēnisset castraque mūnīre īnstituisset neque hostis interim vīsus esset, dis- persīs in opere nostrīs subitō ex omnibus partibus silvae ēvolāvērunt et in nostrōs impetum fēcērunt. Nostrī cele- riter arma cēpērunt eōsque in silvās repulērunt, et com- plūribus interfectīs longius impedītiōribus locīs secūtī paucōs ex suīs dēperdidērunt.

He Ravages their Territory, and then Goes into Winter Quarters.

29. Reliquīs deinceps diēbus Caesar silvās caedere īn- stituit et, nē quis inermibus imprūdentibusque mīlitibus ab latere impetus fierī posset, omnem eam māteriam quae erat caesa conversam ad hostem conlocābat et prō vāllō ad utrumque latus exstruēbat.? Incrēdibilī celeritāte māgnō spatiō paucīs diēbus cōnfectō, cum iam pecus atque extrēma impedīmenta ā nostrīs tenērentur, ipsī dēnsiōrēs silvās peterent, ēius modī sunt tempestātēs cōnsecūtae utī opus necessāriō intermitterētur et continuātiōne imbrium diūtius sub pellibus mīlitēs continērī nōn possent. Itaque vāstātīs omnibus eōrum agrīs, vīcīs aedificiīsque incēnsīs, Caesar ex- ercitum redūxit et in Aulercīs Lexoviīsque, reliquīs item cīvitātibus quae proximē bellum fēcerant, in hībernīs con- locāvit.

Cf. 1 inermēs, p. 63, l. 6. —32 exstrūctō, 7oc, 16.

L=l

ē

20

25

30 Fi16. 55. — PACK-wAGONS AND CArTS.

BOOK UV.

CAMPAIGN AGAINST THE GERMANS. — FIRST INVASION OF BRITAIN. BCXL. 55.

German Tribes, Pressed by the Suevi, Cross the Rhine.

ā quae secūta est hieme, quī fuit annus Cn. Pompēiō,

M. Crassō cōnsulibus, Usipetes Germānī et item Tenc-

terī māgnā Ccum] multitūdine hominum flūmen Rhēnum trānsiērunt, nōn longē ā marī quō Rhēnus īnfluit. Causa 5 trānseundī fuit quod ab Suēvīs complūrīs annōs exagitātī

bellō premēbantur et agrī cultūrā prohibēbantur. Customs of the Suevi.

Suēvōrum gēns est longē maxima et bellicōsissima Ger- mānōrum omnium. Hī centum pāgōs habēre dīcuntur, ex quibus quotannīs singula mīlia armātōrum bellandī causā

10 ex fīnibus ēdūcunt. Reliquī, quī domī mānsērunt, sē atque illōs alunt.. Hī rūrsus in vicem annō post in armīs sunt, illī domī remanent. Sīc neque agrī cultūra nec ratiō atque ūsus bellī intermittitur. Sed prīvātī ac sēparātī agrī apud eōs nihil est, neque longius annō remanēre ūnō in locō co-

15 lendī causā licet. Neque multum frūmentō, sed maximam partem lacte atque pecore vīvunt, multumque sunt in vēnā- tiōnibus; quae rēs et cibī genere et cotīdiānā exercitātiōne

Cf. 1 alere. p. 16, l. s. B. G. 1V.3] Campaign against the Germans. 95

et lībertāte vītae, quod ā puerīs nūllō officiōt aut disciplīnā adsuēfactī nihil omnīnō contrā voluntātem faciunt, et vīrīs alit et immānī corporum māgnitūdine hominēs efficit. At- que in eam sē cōnsuētūdinem addūxērunt ut locīs frīgidissi- mīs neque vestītūs praeter pellīs habērent quicquam, quārum propter exiguitātem māgna est corporis pars aperta, et lavā- rentur in flūminibus.

Their Intercourse with Other Tribes.

2. Mercātōribus est aditus magis eō ut quae bellō cēperint

quibus vēndant 2 habeant, quam quō ūllam rem ad sē impor-

tārī dēsīderent. Quīn etiam iūmentīs, quibus maximē Gallī dēlectantur quaeque impēnsō parant pretiō, CGermānī] im- portātīs nōn ūtuntur; sed quae sunt apud eōs nāta, parva atque dēformia, haec cotīdiānā exercitātiōne summī ut sint

labōris efficiunt. Their Cavalry Tactics.

Equestribus proeliīs saepe ex equīs dēsiliunt ac pedibus proeliantur, equōsque eōdem remanēre vestīgiō adsuēfēcē- runt, ad quōs sē celeriter, cum ūsus est, recipiunt; neque eōrum mōribus turpius 5 quicquam aut inertius habētur quam ephippiīs ūtī. Itaque ad quemvīs numerum ephippiātōrum equitum quamvīs paucī adīre audent. Vinum omnīnō ad sē importārī nōn sinunt, quod eā rē ad labōrem ferendum re- mollēscere hominēs atque effēminārī arbitrantur.

The Upbii, Tributaries of the Suevi.

3. Pūblicē maximam putant esse laudem quam lātissimē ā suīs fīnibus vacāre agrōs: hāc rē significārī māgnum nu- merum cīvitātum suam vim sustinēre nōn posse. Itaque ūnā ex parte ā Suēvīs circiter mīlia passuum sexcenta agrī vacāre dīcuntur. Ad alteram partem succēdunt Ubiī, quō- rum fuit cīvitās ampla atque flōrēns, ut est captus Germānō-

Cf. 1 officiō, p. ē1, 1. 25.— 3 vēndiūdit, 36, r1. —3 turpissimum, 30, 11.

53

5

20 96 The Gallic War. [Cxsax

rum; eī paulō, quamquam sunt ēiusdem generis, sunt cēterīs hūmāniōrēs, proptereā quod Rhēnum attingunt, multumque ad eōs mercātōrēs ventitant, et ipsī propter propinquitātem Cquod] Gallicīs sunt mōribus adsuēfactī. Hōs cum Suēvī

5 multīs saepe bellīs expertī propter amplitūdinem gravitā- temque cīvitātis fīnibus expellere nōn potuissent, tamen vectīgālīs sibi fēcērunt ac multō humiliōrēs īnfīrmiōrēsque1 redēgērunt.

The Usipetes and Tencteri, Expelled from Germany, Overcome the Menapii.

4. In eādem causā fuērunt Usipetes et Tencterī, quōs

10 suprā dīximus, quī complūrīs annōs Suēvōrum vim sustinu- ērunt; ad extrēmum tamen agrīs expulsī et multīs locīs Germāniae triennium vagātī? ad Rhēnum pervēnērunt; quās regiōnēs Menapiī incolēbant. Hī ad utramque rīpam flūmi-

Fic. s7.—Coins or Cāsax.

nīs agrōs aedificia vīcōsque habēbant; sed tantae multitū- 15 dinis aditū perterritī ex eīs aedificiīs quae trāns flūmen habuerant dēmigrāverant, et cis Rhēnum dispositīs praesi- diīs Germānōs trānsīre prohibēbant. Illī omnia expertī, cum neque vī contendere propter inopiam nāvium neque clam trānsīre propter custōdiās Menapiōrum possent, revertī 20 sē in suās sēdīs regiōnēsque simulāvēruntē et trīduī viam prōgressī rūrsus revertērunt, atque omnī hōc itinere ūnā nocte equitātū cōnfectō īnsciōs inopīnantīsque 4 Menapiōs oppressērunt; quī dē Germānōrum discessū per explōrātōrēs Cf. 1 īnfīrmiōrēs, p. 91, I. 4.—2 vagārī, 90, 19.—3 simulātā, 40, 14.

—t inopīnantīs, iso, ro. B. G. IV. 6] Campaign against the Germans. 97

certiōrēs factī sine metū trāns Rhēnum in suōs vicōs remi- grāverant. Hīs interfectīs nāvibusque eōrum occupātīs, prius- quam ea pars Menapiōrum quae citrā Rhēnum erat certior fieret, flūmen trānsiērunt atque omnibus eōrum aedificiīs oc- cupātīs reliquam partem hiemis sē eōrum cōpiīs aluērunt.

Cæsar Distrusts the Gauls on Account oī their Fickle Character. He

Fears their Alliance with Germans.

5. Hīs dē rēbus Caesar certior factus et īnfīrmitātem Gallōrum veritus, quod sunt in cōnsiliīs capiendīs mōbilēs et novīs plērumque rēbus student, nihil hīs committendum exīstimāvit. Est enim hōc Gallicae cōnsuētūdinis utī et viātōrēs etiam invītōs * cōnsistere cōgant, et quid quisque eōrum dē quāque rē audierit aut cōgnōverit quaerant; et mercātōrēs in oppidīs volgus circumsistat, quibusque ex regiōnibus veniant quāsque ibi rēs cōgnōverint prōnūntiāre cōgat. Hīs rēbus atque audītiōnibus permōtī dē summīs saepe rēbus cōnsilia ineunt, quōrum eōs in vestīgiō paenitēre necesse est, cum incertīs rūmōribus serviant et plērīque ad voluntātem eōrum ficta respondeant.

He Resolves to Make War on the Germans.

6. Quā cōnsuētūdine cōgnitā Caesar, nē graviōrī bellō occurreret, mātūrius quam cōnsuērat ad exercitum proficīsci- tur. Eō cum vēnisset, ea quae fore suspicātus erat facta cōgnōvit: missās lēgātiōnēs ab nōn nīūllīs cīvitātibus ad Ger- mānōs invītātōsque eōs utī ab Rhēnō discēderent, omnia quae Cque] postulāssent ab sē fore parāta. Quā spē ad- ductī Germānī lātius iam vagābantur et in fīnīs Eburōnum et Condrūsōrum, quī sunt Trēverōrum clientēs, pervēnerant. Prīncipibus Galliae ēvocātīs 2 Caesar ea quae cōgnōverat dissimulanda sibi exīstimāvit, eōrumque animīs permulsīs et cōnfīrmātīs equitātūque imperātō bellum cum Germānīs gerere cōnstituit.

Cf. 1 invītō, p. 12, l. 9. —2 ēvocātīs, SS8, 28.

10

x8

20 n

I10

ns

20

25

93 The Gallic Wavr. [Cāsan

They Send him a Defiant Message.

7. Rē frūmentāriā comparātā equitibusque dēlēctīs, iter in ea loca facere coepit quibus in locīs esse Germānōs au- diēbat. Ā quibus cum paucōrum diērum iter abesset, lēgātī ab eīs vēnērunt, quōrum haec fuit ōrātiō: ‘Germānōs neque priōrēs populō Rōmānō bellum īnferre neque tamen recūsāre, sī lacessantur,! quīn armīs contendant, quod Germānōrum cōnsuētūdō Chaec] sit ā māiōribus trādita, quīcumque bellum īnferant, resistere neque dēprecārī. Haec tamen dīcere, vēnisse invītōs, ēiectōs domō; sī suam grātiam Rōmānī ve- lint, posse eīs ūtilīs esse amīcōs; vel sibi agrōs attribuant vel patiantur eōs tenēre quōs armīs possēderint: sēsē ūnīs Suēvīs concēdere, quibus nē diī quidem immortālēs parēs esse possint; reliquum quidem in terrīs esse nēminem quem nōn superāre possint.’

He Orders them to Withdraw from Gaul.

8. Ad haec Caesar quae vīsum?2 est respondit; sed exitus fuit ōrātiōnis: ‘Sibi nūllam cum hīs amīcitiam esse posse, sī in Galliā remanērent; neque vērum esse quī suōs fīnīs tuērī nōn potuerint aliēnōs occupāre; neque ūllōs in Galliā vacāre agrōs quī darī tantae praesertim multitūdinī sine iniūriā possint; sed licēre, sī velint, in Ubiōrum fīnibus cōnsīdere, quōrum sint lēgātī apud sē et dē Suēvōrum iniūriīs querantur et ā sē auxilium petant; hōc sē Upbiīs imperātūrum.

They Delay.

9. Lēgātī haec sē ad suōs relātūrōs dīxērunt et rē dēlībe- rātā post diem tertium ad Caesarem reversūrōs; intereā nē propius sē castra movēret petiērunt. Nē id quidem Caesar ab sē impetrārī posse dīxit. Cōgnōverat enim māgnam par- tem equitātūs ab eīs aliquot diēbus ante praedandī frūmen-

Cf. 1 iacesseret, p. 31, l. 19.—2 vidēbantur, 63, 14. Fic

. 58. — SCENERY ON THE MEĒUSTF.

, n i 15 tan s 1 ! jiī

‘ iē 3i

-< ī5

t

1 !

īxts 3 3

īū 2ā

l nnmu

: ā a f , : -

4

2 m

aīma as

B. C. IV. 11.] Campaign against the Germans. 99

tandīque causā ad Ambivaritōs trāns Mosam missam; hōs exspectārī equitēs atque ēius reī causā moram interpōnī arbitrābātur.

The Meuse and the Rhine Described.

10. Mosa prōfluit ex monte Vosegō, quī est in fīnibus Lingonum, et parte quādam ex Rhēnō receptā quae appel- lātur Vacalus, īnsulam efficit Batavōrum [in ōceanum īn- fluit] neque longius inde miīlibus passuum Lxxx in ōceanum īnfluit. Rhēnus autem oritur ex Lepontiīs, quī Alpīs inco- lunt, et longō spatiō per fīnīs Nantuātium, Helvētiōrum, Sēquanōrum, Mediomatricum, Tribocōrum, Trēverōrum citā- tus fertur; et ubi ōceanō adpropinquāvit, in plūrīs dēfluit partīs multīs ingentibusque īnsulīs effectīs, quārum pars māgna ā ferīs barbarīsque nātiōnibus incolitur, — ex quibus sunt quī piscibus atque ōvīs avium vīvere exīstimantur, — multīsque capitibus in ōceanum īnfluit.

Cxsar Advances. More Parleying to Gain Time.

11. Caesar cum ab hoste nōn amplius passuum x11 mīli- bus abesset, ut erat cōnstitūtum, ad eum lēgātī revertuntur; quī in itinere congressī māgnopere nē longius prōgrederētur ōrābant. Cum id nōn impetrāssent, petēbant utī ad eōs equitēs quī agmen antecessissent 2 praemitteret, eōsque pūgnā prohibēret, sibique ut potestātem faceret in Ubiōs lēgātōs mittendī; quōrum sī prīncipēs ac senātus sibi iūre iūrandō fidem fēcisset, eā condiciōne quae ā Caesare ferrētur sē ūsū- rōs ostendēbant; ad hās rēs cōnficiendās sibi trīduī spatium daret. Haec omnia Caesar eōdem illō pertinēre arbitrābā- tur, ut trīduī morā interpositā equitēs eōrum quī abessent reverterentur; tamen sēsē nōn longius mīlibus passuum mnr aquātiōnis causā prōcessūrum eō diē dīxit; hūc posterō diē quam frequentissimī convenīrent, ut dē eōrum postulātīs cōgnōsceret. Interim ad praefectōs 3 qui cum omnī equitātū

Cf. 1ingentī, p. 33, I. 21. —2 antecēdunt, 78, 22. —8ē praefectōs, 92, 6.

15

20

25

30 n

es3

20

25

100 The Gallic War. [Casar

antecesserant mittit quī nūntiārent nē hostis proeliō lacesse- rent; et, sī ipsī lacesserentur, sustinērent quoad ipse cum exercitū propius accessisset.

The German Cavalry Treacherously Attack and Rout the Roman.

12. At hostēs, ubi prīmum nostrōs equitēs cōnspexē- runt, quōrum erat v mīlium numerus, cum ipsī nōn amplius pcccC equitēs habērent, quod ei quī frūmentandī causā ierant trāns Mosam nōndum redierant, nihil timentibus nostrīs, quod lēgātī eōrum paulō ante ā Caesare discesse- rant atque is diēs indūtiīs erat ab hīs petītus, impetū factō celeriter nostrōs perturbāvērunt; rūrsus hīs resistentibus, cōnsuētūdine suā ad pedēs dēsiluērunt,1 subfossīsque equīs complūribusque nostrīs dēiectis, reliquōs in fugam con- iēcērunt atque ita perterritōs ēgērunt ut nōn prius fugā dēsisterent quam in cōnspectum agminis nostrī vēnissent.

Gallant Conduct and Death of the Brothers Piso.

In eō proeliō ex equitibus nostrīs interficiuntur ni:ī et Lxx; in/hīs vir fortissimus, Pīsō Aquītānus, amplissimō genere nātus, cūius avus in cīvitāte suā rēgnum obtinuerat amīcus ab senātū nostrō appellātus. Hīc cum frātrī inter- clūsō ab hostibus auxilium ferret, illum ex perīculō ēripuit, ipse equō volnerātō dēiectus quoad potuit fortissimē restitit: cum circumventus multīs volneribus acceptīs cecidisset, atque id frāter, quī iam proeliō excesserat, procul animad- vertisset, incitātō equō sē hostibus obtulit atque interfectus est. I

Envoys Come to C&sar, WwWhom he Detains. Vigorous Action Demanded.

138. Hōc factō proeliō Caesar neque iam sibi lēgātōs audiendōs neque condiciōnēs accipiendās arbitrābātur ab eīs quī per dolum atque īnsidiās petītā pāce ultrō bellum

Cf. 1 dēsiliunt, p. 95, l. 15. B. C. IV. 14.] Campaign against the Germans. 101

intulissent: exspectāre vērō, dum hostium cōpiae augē rentur equitātusque reverterētur, summae dēmentiae esse iūdicābat; et cōgnitā Gallōrum īnfīrmitāte quantum iam apud eōs hostēs ūnō proeliō auctōritātis essent cōnsecūtī sentiēbat; quibus ad cōnsilia capienda nihil spatī dandum s exīstimābat. Hīs cōnstitūtīs rēbus et cōnsiliō cum lēgātis et quaestōre commūnicātō, nē quem diem pūgnae praeter- mitteret, opportūnissima rēs accidit, quod postrīdiē ēius diēī māne eādem et perfidiā et simulātiōne ūsī Germānī frequentēs, omnibus prīncipibus māiōribusque nātū adhibi- ro tīs, ad eum in castra vēnērunt: simul, ut dīcēbātur, pūr- gandī 2 suī causā, quod (contrā atque esset dictum et ipsī petīssent) proelium prīdiē commīsissent; simul ut, sī quid possent, dē indūtiīs fallendō impetrārent. Quōs sibi Caesar oblātōs gāvīsus illōs retinērī iussit; ipse omnīs r5 cōpiās castrīs ēdūxit equitātumque, quod recentī proeliō perterritum esse exīstimābat, agmen subsequī iussit.

Cesar Surprises the German Camp.

14. Aciē triplicī īnstitūtā et celeriter virt mīlium itinere cōnfectō, prius ad hostium castra pervēnit quam quid agerētur Germānī sentīre possent. Quī omnibus rēbus 20 subitō perterritī et celeritāte adventūs nostrī et discessū suōrum, neque cōnsilī habendī neque arma capiendī spatiō datō perturbantur, cōpiāsne adversus hostem dūcere an castra dēfendere an fugā salūtem petere praestāret. Quō. rum timor cum fremitū et concursū sīgnificārētur, mīlitēs 25 nostrī prīstinī diēī perfidiā incitātī in castra inrūpērunt. Quō locō quī celeriter arma capere potuērunt paulisper nostrīs restitērunt atque inter carrōs impedīmentaque proe- lium commīsērunt; at reliqua multitūdō puerōrum mulie- rumque — nam cum omnibus suīs domō excesserant 30

Cf. 1 augērī, p. 90, l. 22. —2 pūrgātī, 25, 6. —23 fefellisse, s6, 14.— s praestāre, 71, 14. 10

— C-.

20

25

102 The Gallic War. [CāsAR

Rhēnumque trānsierant — passim fugere coepit; ad quōs cōnsectandōs Caesar equitātum miīsit.

The Germans are Defeated and Flee; Many are Slain or Perish in the River.

15. Germānī post tergum! clāmōre audītō cum suōs inter- ficī vidērent, armīs abiectīs sīgnīsque mīlitāribus relictīs sē ex castrīs ēiēcērunt, et cum ad cōnfluentem Mosae et Rhēnī pervēnissent, reliquā fugā dēspērātā, māgnō numerō inter- fectō, reliquī sē in flūmen praecipitāvērunt; atque ibi timōre, lassitūdine,2 vī flūminis oppressī periērunt. Nostrī ad ūnum omnēs incolumēs perpaucīs volnerātīs ex tantī bellī timōre, cum hostium numerus capitum ccccxxx mīlium fuisset, sē in castra recēpērunt. Caesar eīs quōs in castrīs retinuerat discēdendī potestātem fēcit. Illī supplicia cru- ciātūsque Gallōrum veritī, quōrum agrōs vexāverant, rema- nēre sē apud eum velle dīxērunt. Hīs Caesar lībertātem concessit.

C&sar’s Reasons for Crossing the Rhine and for Building a Bridge.

16. Germānicō bellō cōnfectō multīs dē causīs Caesar statuit sibi Rhēnum esse trānseundum: quārum illa fuit iūstissima, quod, cum vidēret Germānōs tam facile impellī ut in Galliam venīrent, suīs quoque rēbus eōs timēre voluit, cum intellegerent et posse et audēre populī Rōmānī exerci- tum Rhēnum trānsīre. Accessit etiam quod illa pars equi- tātūs Usipetum et Tencterōrum, quam suprā commemorāvī praedandī frūmentandīque causā Mosam trānsīsse, neque proeliō interfuisse, post fugam suōrum sē trāns Rhēnum in fīnīs Sugambrōrum recēperat sēque cum eīs coniūnxerat. Ad quōs cum Caesar nūntiōs mīsisset quī postulārent eōs quī sibi Galliaeque bellum intulissent sibi dēderent, respon- dērunt: ‘Populī Rōmānī imperium Rhēnum fīnīre; sī sē

Cf. 1 terga, p. ē9, l. 10. —3 lassitūdine, 64, 24.—3 impulsōs, s9. 4- n =-. & 24 b Rit tamnn a Ē Nenitu u ūnniti V5n 555 m/ W = 5 5 ē 3 ī Sunīīūnīīīīīīīīuīunīīīīī4 īnttsiūtiūiīusītiīrgūtsmīiīītīrīsīeīmiī 3 : w=5 2 ō u - 2āūiōfX: 2Q 4 ps

ī/ōā3ī: vbl 25c.8 ; Ē1255 mĀ ē q5- 5 NaF542&24 2 ā 5 s Ws Ccstarsm2tt ā4 m. 2-= ō 5 1 Jtāsuiugii tī1 8 25 88 s i sits=1 sīm ēu . ū i : m lē! Stiīlusnsi l : I

4 ā ō 4ē Sēeē,

8 c

ītt 82 m nīssē nā uuis: vtēs:

N

Fic. s9.— PONS A CAEĒSARE IN RHENO FACTUS.

aa, tigna bina sesquipedalia; 55, trabes bipedales; c, fibulae; dd, derecta materia longnriis cratibusque constrata;

ee, sublicae ad inferiorem partem fluminis pro ariete oblique actae; f, sublicae supra pontem immissae;

g, castellum ad caput pontis positum. B.G. IV. 17.1 Campaign against the Germans. 103

invītō Germānōs in Galliam trānsīre nōn aequum exīsti- māret, cūr suī quicquam esse imperī aut potestātis trāns Rhēnum postulāret?? Ubiī autem, quī ūnī ex Trānsrhē. nānīs ad Caesarem lēgātōs mīserant, amīcitiam fēcerant, obsidēs dederant, māgnopere ōrābant ut sibi auxilium s5 ferret, quod graviter ab Suēvīs premerentur; vel, sī id facere occupātiōnibus reī pūblicae prohibērētur, exercitum modo Rhēnum trānsportāret; id sibi ad auxilium spemque reliquī temporis satis futūrum. Tantum esse nōmen atque opīniōnem ēius exercitūs Ariovistō pulsō et hōc novissimō 10 proeliō factō etiam ad ultimās ! Germānōrum nātiōnēs, utī opīniōne et amīcitiā populī Rōmānī tūtī esse possent. Nāvium māgnam cōpiam ad trānsportandum exercitum pollicēbantur.

Description of the Bridge.

17. Caesar hīs dē causīs quās commemorāvī Rhēnum 15 trānsīre dēcrēverat; sed nāvibus trānsīre neque satis tūtum esse arbitrābātur, neque suae neque populī Rōmānī dīgni- tātis esse statuēbat. Itaque, etsī summa difficultās faciendi pontis prōpōnēbātur propter lātitūdinem, rapiditātem, alti- tūdinemque flūminis, tamen id sibi contendendum aut 20 aliter nōn trādūcendum exercitum exīstimābat. Ratiōnem pontis hanc īnstituit. Tīgna bīna sēsquipedālia paulum ab īmō praeacūta, dīmēnsa2 ad altitūdinem flūminis, inter- vāllō pedum duōrum inter sē iungēbat. Haec cum māchi- nātiōnibus immissa in flūmen dēfīxerat fistūcīsque adēgerat, 25 — nōn sublicae modō dērēctē ad perpendiculum, sed prōnē ac fastīgātē, ut secundum nātūram flūminis prōcumberent, — e eīs item contrāria duo ad eundem modum iūncta inter- vāllō pedum quadrāgēnum ab iīnferiōre parte contrā vim atque impetum flūminis conversa statuēbat., Faec utraque 30 īnsuper bipedālibus trabibus 5 immissīs, quantum eōrum

Cf. ī ultimae, p. 92, l. 28. —2 āīmēnsō, 62, 1. —3 trabibus, 33, s. 104 The Gallic War. [Cāsax

tīgnōrum iūnctūra distābat, bīnīs utrimque fibulīs ab ex- trēmā parte distinēbantur;1 quibus disclūsīs atque in con- trāriam partem revinctis, tanta erat operis fīrmitūdō atque ea rērum nātūra ut, quō māior vīs aquae sē incitāvisset,

5 hōc artius inligāta tenērentur. Haec dērēctā māteriā” iniectā contexēbantur ac longuriīs crātibusque cōnsternē- bantur; ac nihilō sēcius sublicae et ad īnferiōrem partem flūminis oblīquē agēbantur, quae prō ariete subiectae et cum omnī opere coniūnctae vim flūminis exciperent; et

10 aliae item suprā pontem mediocrī 3 spatiō, ut, sī arborum truncī sīve nāvēs dēiciendī operis essent ā barbarīs im- missae, hīs dēfēnsōribus eārum rērum vīs minuerētur, neu pontī nocērent.*

Cæsar Enters Germany.

18. Diēbus x quibus māteria coepta erat comportārī 15 omnī opere effectō exercitus trādūcitur. Caesar ad utram- que partem pontis fīrmō praesidiō relictō in fīnīs Sugam- brōrum contendit. Interim ā complūribus cīvitātibus ad eum lēgātī veniunt; quibus pācem atque amīcitiam peten- tibus līberāliter respondet obsidēsque ad sē addūcī iubet. 20 At Sugambrī ex eō tempore quō pōns īnstituī coeptus est fugā comparātā, hortantibus eīs quōs ex Tencterīs atque Usipetibus apud sē habēbant, fīnibus suīs excesserant suaque omnia exportāverant sēque in sōlitūdinem ac silvās abdiderant.

He Learns that the Suevi are Preparing to Resīst him, and after ĒEighteen Days Returns to Gaul.

25 1659. Caesar paucōs diēs in eōrum fīnibus morātus, omni- bus vīcīs aedificiīsque incēnsīs frūmentīsque succīsīs, sē in fīnīs Ubiōrum recēpit; atque hīs auxilium suum pollicitus, sī ab Suēvīs premerentur, haec ab eīs cōgnōvit: ‘Suēvōs,

Cf. 1 distinendam, p. 32, l. 7.—/2 māteriam, 93, 19.—3 mediocrem, 88, 23.—4 nocēre, 33, 16. B. G. IV. 20] First Invasion of britain. 105

posteāquam per explōrātōrēs pontem fierī comperissent, mōre suō conciliō habitō nūntiōs in omnīs partīs dīmīsisse, utī dē oppidīs dēmigrārent, līberōs, uxōrēs, suaque omnia in silvīs dēpōnerent, atque omnēs quī arma ferre possent ūnum in locum convenīrent; hunc esse dēlēctum medium ferē regiōnum eārum quās Suēvī obtinērent; hīc Rōmānō- rum adventum exspectāre, atque ibi dēcertāre cōnstituisse.’

Quod ubi Caesar comperit, omnibus eīs rēbus cōnfectīs quārum rērum causā trādūcere exercitum cōnstituerat, ut Germānīs metum iniceret,2 ut Sugambrōs ulcīscerētur, ut Ubiōs obsidiōne līberāret, diēbus omnīnō xvin trāns Rhēnum cōnsūmptīs, satis et ad laudem et ad āūtilitātem prōfectum arbitrātus, sē in Galliam recēpit pontemque rescidit.ē

Casar Determines to Invade Britain.

20. Exiguā parte aestātis reliquā Caesar, etsī in hīs locīs (quod omnis Gallia ad septentriōnēs vergit) mātūrae sunt hiemēs, tamen in Britanniam proficīscī contendit: quod omnibus ferē Gallicīs bellīs hostibus nostrīs inde submini- strāta 4 auxilia intellegēbat; et, sī tempus Lannī] ad bellum gerendum dēficeret, tamen māgnō sibi ūsuī fore arbitrā- bātur, sī modo īnsulam adīsset, genus hominum perspexis- set, loca, portūs, aditūs cōgnōvisset; quae omnia ferē Gallīs erant incōgnita. Neque enim temerē praeter mercā- tōrēs illō adit quisquam, neque eīs ipsīs quicquam praeter ōram maritimam atque eās regiōnēs quae sunt contrā Gal- liās nōtum est. Itaque vocātīs ad sē undique mercātōribus, neque quanta esset īnsulae māgnitūdō, neque quae aut quantae nātiōnēs incolerent, neque quem ūsum bellī habē- rent aut quibus īnstitūtīs ūterentur, neque quī essent ad māiōrem nāvium multitūdinem idōneī portūs reperīre poterat.

Cf. 1 āūīmittere, p. 90, l. . —2 inīectum, 41, 21. —3 rescindī, 6, 2c. — 1 subministrandīs, or1, 14.

2l

5

20

s 10

153

20

2

106 The Gallic War. [CxāsaR

He Sends Volusenus on a Reconnoissance, then Commius.

21. Ad haec cōgnōscenda, priusquam perīculum faceret, idōneum esse arbitrātus, C. Volusēnum cum nāvī longā praemittit. Huic mandat ut explōrātīs omnibus rēbus ad sē quam prīmum revertātur. Ipse cum omnibus cōpiīs in Morinōs proficīscitur, quod inde erat brevissimus in Britan- niam trāiectus. Hūc nāvīs undique ex fīnitimīs regiōnibus, et quam superiōre aestāte ad Veneticum bellum fēcerat classem, iubet convenīre. Interim cōnsiliō ēius cōgnitō et per mercātōrēs perlātōt ad Britannōs, ā complūribus īn- sulae cīvitātibus ad eum lēgātī veniunt quī polliceantur obsidēs dare atque imperiō populī Rōmānī obtemperāre. Quibus audītīs līberāliter pollicitus hortātusque ut in eā sententiā permanērent, eōs domum remittit; et cum eīs ūnā Commium, quem ipse Atrebātibus superātīs rēgem ibi cōn- stituerat, cūius et virtūtem et cōnsilium probābat et quem sibi fidēlem esse arbitrābātur cūiusque auctōritās in hīs regiōnibus māgnī habēbātur, mittit. Huic imperat quās possit adeat cīvitātīs, hortēturque ut populī Rōmānī fidem sequantur sēque celeriter eō ventūrum nūntiet. Volu- sēnus perspectīs regiōnibus quantum eī facultātis darī potuit, quī nāvī ēgredī ac sē barbarīs committere nōn audēret, quīntō diē ad Caesarem revertitur quaeque ibi perspēxisset renūntiat.

The Morini Submit. A Fleet is Prepared.

22. Dum in hīs locīs Caesar nāvium parandārum causā morātur, ex māgnā parte Morinōrum ad eum lēgātī vēnē- runt quī sē dē superiōris temporis cōnsiliō excūsārent, quod hominēs barbarī et nostrae cōnsuētūdinis imperītī2 bellum populō Rōmānō fēcissent, sēque ea quae imperāsset fac- tūrōs pollicērentur. Hōc sibi Caesar satis opportūnē acci-

Cf. 1 perlāta, p. 73, l. 4.—2 imperītum, 40, 9. B.C. IV. 231 Virst Invasion of Brvitain. 107

disse arbitrātus, quod neque post tergum hostem relinquere volēbat neque bellī gerendī propter annī tempus facultātem habēbat neque hās tantulārum rērum occupātiōnēs Bri- tanniae antepōnendās iūdicābat, māgnum eīs numerum obsidum imperat. Quibus adductīs eōs in fidem recipit. Nāvibus circiter Lxxx onerāriīs coāctīs [contrāctīsque], quot satis esse ad duās trānsportandās legiōnēs exīstimābat, quod praetereā nāvium longārum habēbat quaestōrī, lēgātīs praefectīsque distribuit. Hūc accēdēbant xviri onerāriae nāvēs, quae ex eō locō ā mīlibus passuum vi11 ventō tenē- bantur quō minus in eundem portum venīre possent; hās equitibus distribuit. Reliquum exercitum Titūriō Sabīnō et Aurunculēiō Cottae lēgātīs in Menapiōs atque in eōs pāgōs Morinōrum ā quibus ad eum lēgātī nōn vēnerant dūcendum dedit; Sulpicium Rūfum lēgātum cum eō prae- sidiō quod satis esse arbitrābātur portum tenēre iussit.

The Fleet Crosses the Channel, Finds Difficulty in Landing, and Comes to Anchor.

28. Hīs cōnstitūtīs rēbus nactus 2 idōneam ad nāvigan- dum tempestātem tertiā ferē vigiliā solvit, equitēsque in ulteriōrem portum prōgredī et nāvīs cōnscendere et sē sequī iussit. Ā quibus cum paulō tardius esset admini- strātum, ipse hōrā diēi circiter quartā cum prīmīs nāvibus Britanniam attigit atque ibi in omnibus collibus expositās hostium cōpiās armātās cōnspexit. Cūius locī haec erat nātūra atque ita montibus angustē mare continēbātur utī ex locīs superiōribus in lītus tēlum adigī posset. Hunc ad ēgrediendum nēquāquam idōneum locum arbitrātus, dum reliquae nāvēs eō convenīrent ad hōram nōnam in ancorīs exspectāvit. Interim lēgātīs tribūnīsque mīlitum convo- cātīs et quae ex Volusēnō cōgnōvisset et quae fierī vellet

Cf. ī occupātiōnibus, p. 103, l. 7.—2 nactus, 48, s.—3 adigēbātur, 34, I.

25 IS

20

25

108 The Gallic War. [CāsARr

ostendit, monuitque, ut reī miīlitāris ratiō, maximē ut mari- timae rēs postulārent (ut quae celerem atque īnstābilem mōtum habērent), ad nūtum! et ad tempus omnēs rēs ab eīs administrārentur. Hīs dīmissīs et ventum et aestum ūnō tempore nactus secundum, datō sīgnō et sublātīs an- corīs, circiter mīlia passuum vi ab eō locō prōgressus, apertō ac plānō lītore nāvīs cōnstituit.

The Britons Resist the Landing of the Romans.

24. At barbarī cōnsiliō Rōmānōrum cōgnitō, praemissō equitātū et essedāriīs, quō plērumque genere in proeliīs ūtī cōnsuērunt, reliquīs cōpiīs subsecūtī nostrōs nāvibus ēgredī prohibēbant. Ērat ob hās causās summa difficultās quod nāvēs propter māgnitūdinem nisi in altō cōnstituī nōn poterant; mīlitibus autem, īgnōtīs locīs, impedītīs manibus, māgnō et gravī onere armōrum oppressīs, simul et dē nāvi- bus dēsiliendum et in fluctibus cōnsistendum et cum hosti- bus erat pūgnandum; cum illī aut ex aridō aut paulum in aquam prōgressī omnibus membrīs expedītīs, nōtissimīs locīs, audācter tēla conicerent et equōs īnsuēfactōs incitā- rent. Quibus rēbus nostrī perterritī atque hūius omnīnō generis pūgnae imperītī nōn eādem alacritāte ac studiō quō in pedestribus ūtī proeliīs cōnsuērant nītēbantur.

Cæsar Manceuvres for an Advantage. Valor of a Roman Centurion.

25. Quod ubi Caesar animadvertit, nāvīs longās, quārum et speciēs 2 erat barbarīs inūsitātior et mōtus ad ūsum expedītior, paulum removērī ab onerāriīs nāvibus et rēmīs ē incitārī et ad latus apertum hostium cōnstituī, atque inde fundīs, sagittīs, tormentīs hostīs prōpellī ac submovērī iussit; quae rēs māgnō ūsuī nostrīs fuit. Nam et nāvium figūrā et rēmōrum mōtū et inūsitātō genere tormentōrum permōtī barbarī cōnstitērunt ac paulum etiam pedem ret-

Cf. 1 ad nūtum, p. 28, 1. 26. —3 speciē, 71, 4.—3 rēmōrum, 33, 13. B.G. IV. 26] First Invasion of brvitain. 109

tulērunt. Atque nostrīs militibus cunctantibus,! maximē propter altitūdinem maris, quī x legiōnis aquilam ferēbat obtestātus deōs ut ea rēs legiōnī fēlīciter ēvenīret, “Dēsilite,” inquit, “commilitōnēs, nisi voltis aquilam hostibus prōdere;

Fic. 61.— CATAPULTA.

ego certē meum reī pūblicae atque imperātōrī officium prae- stiterō.” Hōc cum vōce māgnā dīxisset, sē ex nāvī prōiēcit atque in hostīs aquilam ferre coepit. Tum nostrī cohortātī inter sē nē tantum dēdecus admitterētur, ūniversī ex nāvī dēsiluērunt. Hōs item ex proximīs [prīmīs] nāvibus cum cōnspexissent, subsecūtī hostibus adpropinquāvērunt.

The Romans Effect a Landing, but, Having no Cavalry, Cannot Pursue the Fleeing Britons.

26. Pūgnātum est ab utrīsque ācrīter. Nostrī tamen, quod neque ōrdinēs servāre neque fīrmiter īnsistere neque sīgna subsequī poterant, atque alius aliā ex nāvī quibuscum- que sīgnīs occurrerat sē adgregābat, māgnopere perturbā- bantur; hostēs vērō nōtīs omnibus vadīs, ubi ex lītore aliquōs singulārīs ex nāvī ēgredientīs cōnspexerant, inci- tātīs equīs impedītōs adoriēbantur, plūrēs paucōs circum-

Cf. 1 cunctandum, p. 90, l. 22.

I10

ss

5 īāl

15

20

25

110 The Gallic War. [Cāsar

sistēbant, aliī ab latere apertō in ūniversōs tēla coniciēbant. Quod cum animadvertisset Caesar, scaphās longārum nāvium item speculātōria nāvigia mīlitibus complērī iussit, et quōs labōrantīs 1 cōnspexerat hīs subsidia submittēbat. Nostrī simul in āridō cōnstitērunt, suīs omnibus cōnsecūtīs in ho- stīs inpetum fēcērunt atque eōs in fugam dedērunt; neque longius prōsequī potuērunt, quod equitēs cursum tenēre atque īnsulam capere nōn potuerant. Hōc ūnum ad prīsti- nam fortūnam Caesarī dēfuit.

Conference with British Envoys, Whno Sue for Peace.

27. Hostēs proeliō superātī, simul atque sē ex fugā recēpērunt, statim ad Caesarem lēgātōs dē pāce mīsērunt; obsidēs datūrōs quaeque imperāsset factūrōs esse pollicitī sunt. Ōnā cum his lēgātīs Commius Atrebās vēnit, quem suprā dēmōnstrāveram ā Caesare in Britanniam praemissum. Hunc illī ē nāvī ēgressum, cum ad eōs ōrātōris modō Cae- saris mandāta dēferret, comprehenderant atque in vincula coniēcerant: tum proeliō factō remīsērunt; et in petendā pāce ēius reī culpam in multitūdinem contulērunt, et propter imprūdentiam ut īgnōscerētur2 petiīvērunt. Caesar que- stus quod, cum ultrō in continentem lēgātīs missīs pācem ab sē petissent, bellum sine causā intulissent, īgnōscere imprūdentiae dīxit obsidēsque imperāvit; quōrum illī par- tem statim dedērunt, partem ex longinquiōribus locīs arces- sītam paucīs diēbus sēsē datūrōs dīxērunt. Intereā suōs re- migrāre in agrōs iussērunt, prīncipēsque undique convenīre et sē cīvitātīsque suās Caesarī commendāre coepērunt.

The Cavalry Transports Driven Back by a Storm.

28. Hīs rēbus pāce cōnfīrmātā, post diem quartum quam est in Britanniam ventum, nāvēs xvni dē quibus suprā

Cf. 1 iabōrantibus, p. 46, 1. 26. —2 īgnōvisset, 41, 3.—3 questum, 32, 20. B.G. IV. 201 VFirst Invasion of britain. I11

dēmōnstrātum est, quae equitēs sustulerant, ex superiōre portū lēnī ventō solvērunt.. Quae cum adpropinquārent Britanniae et ex castrīs vidērentur, tanta tempestās subitō coōrta est ut nūlla eārum cursum tenēre posset; sed aliae

F16. 62.— ANCHOR AND TACKLIE.

eōdem unde erant profectae referrentur, aliae ad īnferiōrem s5 partem īnsulae, quae est propius sōlis occāsum, māgnō suō cum perīculō dēicerentur; quae tamen ancorīs iactīs cum fluctibus complērentur, necessāriō adversā nocte in altum prōvectae continentem petiērunt.

The Fleet almost Wrecked by Storms and High Tides.

29. Eādem nocte accidit ut esset lūna plēna, quī diēs ro maritimōs aestūs maximōs in Ōceanō efficere cōnsuēvit, nostrīsque id erat incōgnitum. Ita ūnō tempore et longās nāvīs, Cquibus Caesar exercitum trānsportandum cūrāverat] quās Caesar in āridum subdūxerat, aestus complēverat; et onerāriās, quae ad ancorās erant dēligātae, tempestās adflīc- rs tābat,2 neque ūlla nostrīs facultās aut administrandī aut auxiliandī dabātur. Complūribus nāvibus frāctīs reliquae

Cf. 1solvit, p. i07, l. 18. —2 adflīctārentur, ē2, i6. —3 frāctōs, 27, 25.

3 ‘ ā 12 Qsgā 5

10

20

ās

112 The Gallic War. [CāsaAr

cum essent — fūnibus, ancorīs reliquīsque armāmentīs āmis- sīs — ad nāvigandum inūtilēs, māgna (id quod necesse erat accidere) tōtīus exercitūs perturbātiō facta est. Neque enim nāvēs erant aliae quibus reportārī possent; et omnia deērant quae ad reficiendās nāvīs erant ūsuī; et, quod omnibus cōnstābat hiemārī in Galliā oportēre, frūmentum in hīs locīs in hiemem prōvīsum nōn erat.

The Britons Seize the Opportunity and Plan to Renew Hostilities.

30. Quibus rēbus cōgnitīs prīncipēs Britanniae, quī post proelium ad Caesarem convēnerant, inter sē conlocūtī, cum et equitēs et nāvīs et frūmentum Rōmānīs deēsse intellege- rent, et paucitātem mīlitum ex castrōrum exiguitāte 1 cō- gnōscerent, — quae hōc erant etiam angustiōra quod sine impedīmentīs Caesar legiōnēs trānsportāverat,— optimum factū esse dūxērunt, rebelliōne factā, frūnmentō commeātūque nostrōs prohibēre et rem in hiemem prōdūcere; quod hīs superātīs aut reditū interclūsīs nēminem posteā bellī īnfe- rendī causā in Britanniam trānsitūrum cōnfīdēbant. ītaque rūrsus coniūrātiōne factā paulātim ex castrīs discēdere et suōs clam ex agrīs dēdūcere coepērunt.

Csar Suspects their Design.

31. At Caesar, etsī nōndum eōrum cōnsilia cōgnōverat, tamen et ex ēventū nāvium suārum et ex eō quod obsidēs dare intermīserant, fore id quod accidit suspicābātur.2 Itaque ad omnīs cāsūs subsidia comparābat. Nam et frū- mentum ex agrīs cotīdiē in castra cōnferēbat et quae gra- vissimē adflīctae erant nāvēs, eārum māteriā atque aere ad reliquās reficiendās ūtēbātur, et quae ad eās rēs erant ūsuī ex continentī comportārī iubēbat. Itaque cum summō studiō ā mīlitibus administrārētur, xi1 nāvibus āmissīs, reliquīs ut nāvigārī satis commodē posset effēcit.

Cf. 1 exiguitātem, p. go, l. 1. —2 suspicātus, 97, 20. B. G. IV. 32] Vitrst Invasion of Britain. 113

He Takes Measures to Thwart them. They Attack a Foraging Party.

32. Dum ea geruntur, legiōne ex cōnsuētūdine ūnā frū- mentātum missā, quae appellābātur vii, neque ūllā ad id tempus bellī suspīciōne interpositā — cum pars hominum in agrīs remanēret, pars etiam in castra ventitāret, —eī quī prō portīs castrōrum in statiōne erant Caesarī nūntiāvē- runt pulverem māiōrem quam cōnsuētūdō ferret in eā parte

Fi16. 63. —SotLbpiERS FORACING.

erat suspicātus, aliquid novī ā barbarīs initum cōnsilī, cohortīs quae in statiōnibus erant sēcum in eam partem proficīscī, ex reliquīs duās in statiōnem succēdere, reliquās armārī et cōnfestim sēsē subsequī iussit. Cum paulō lon- gius ā castrīs prōcessisset, suōs ab hostibus premī atque aegrē sustinēre et cōnfertā1 legiōne ex omnibus partibus tēla conicī animadvertit. Nam quod omnī ex reliquīs par-

.l

0

tibus dēmessō frūmentō pars ūna erat reliqua, suspicātī rs

cf. 1 cōnfertōs, p. 66, l.7. I5

20

25

114 The Gallic War. (Cāsar

hostēs hūc nostrōs esse ventūrōs noctū in silvās dēlituerant; tum dispersōs dēpositīs armīs in metendō occupātōs subitō adortī, paucīs interfectīs reliquōs incertīs ōrdinibus pertur- bāverant, simul equitātū atque essedīs circumdederant.

Mode of Fighting with War Chnariots.

383. Genus hōc est ex essedīs pūgnae. Prīmō per omnīs partīs perequitant et tēla coniciunt atque ipsō terrōre equō- rum et strepitū rotārum ōrdinēs plērumque perturbant; et cum sē inter equitum turmās īnsinuāvērunt, ex essedīs dēsiliunt et pedibus proeliantur. Aurīgae interim paulātim ex proeliō excēdunt atque ita currūs conlocant utī, sī illīā multitūdine hostium premantur, expedītum ad suōs recep- tum habeant. Ita mōbilitātem equitum, stabilitātem pedi- tum in proeliīs praestant; ac tantum ūsū cotīdiānō et exercitātiōne efficiunt utī in dēclīvī2 ac praecipitī locō incitātōs equōs sustinēre et brevī moderārī ac flectere, et per tēmōnem percurrere et in iugō īnsistere et sē inde in currūs citissimē recipere cōnsuērint.

The Foragers Rescued. Large Numbers of Britons Assemble.

84. Quibus rēbus perturbātīs nostrīs nōvitāte pūgnae tempore opportūnissimō Caesar auxilium tulit; namque ēius adventū hostēs cōnstitērunt, nostrī sē ex timōre recēpērunt. Quō factō ad lacessendum hostem et committendum proelium aliēnum ē esse tempus arbitrātus, suō sē locō continuit et brevī tempore intermissō in castra legiōnēs redūxit. Dum haec geruntur, nostrīs omnibus occupātīs, quī erant in agrīs reliquī discessērunt. Secūtae sunt continuōs ‘ complūrīs diēs tempestātēs, quae et nostrōs in castrīs continērent et hostem ā pūgnā prohibērent. īnterim barbarī nūntiōs in omnīs partīs dīmīsērunt paucitātemque nostrōrum mīlitum

Cf. 1 strepitū, p. s6, 1. 26.—2 ūēclīvis, 6r, 9.—3 aliēnō, 13, 6.— 1 continuōs, 42, 27. B. C. IV. 333 VFirst Invasion of britain. 115

suīs praedicāvērunt, et quanta praedae faciendae atque in perpetuum suī liberandī facultās darētur, sī Rōmānōs ca- strīs expulissent, dēmōnstrāvērunt. Hīs rēbus celeriter māgnā multitūdine peditātūs equitātūsque coāctā ad castra vēnērunt.

They Give Battie and are Defeated.

35. Caesar, etsī idem quod superiōribus diēbus acciderat fore vidēbat, — ut, sī essent hostēs pulsī, celeritāte perī- culum effugerent, —tamen nactus equitēs circiter xxx , quōs Commius Atrebās (dē quō ante dictum est) sēcum trānsportāverat, legiōnēs in aciē prō castrīs cōnstituit. Commissō proeliō diūtius nostrōrum mīlitum impetum ho- stēs ferre nōn potuērunt ac terga vertērunt. Quōs tantō spatiō secūtī quantum cursū et vīribus efficere potuērunt, complūrīs ex eīs occīdērunt; deinde omnibus longē lātēque aedificiīs incēnsīs sē in castra recēpērunt.

Cæ&sar Returns to Gaul.

86e. Eōdem diē lēgātī ab hostibus missī ad Caesarem dē pāce vēnērunt. Hīs Caesar numerum obsidum quem anteā imperāverat duplicāvit, eōsque in continentem addūcī iussit; quod, propinquā diē aequinoctī, īnfīrmīs nāvibus hiemī nāvigātiōnem subiciendam nōn exīstimābat. Ipse idōneam tempestātem nactus paulō post mediam noctem nāvīs solvit; quae omnēs incolumēs ad continentem pervēnērunt; sed ex eīs onerāriae duae eōsdem portūs quōs reliquae capere nōn potuērunt et paulō īnfrā dēlātae sunt.

Attack of the Morini on Cesar’s Troops.

37. Quibus ex nāvibus cum essent expositī mīlitēs circiter ccc atque in castra contenderent, Morinī, quōs Caesar in Britanniam proficīscēns pācātōs relīquerat, spē praedae adductī prīmō nōn ita māgnō suōrum numerō circumstetē- runt ac, sī sēsē interficī nōllent, arma pōnere iussērunt.

43

20 5

vn

1r16 The Gallic lar. [CāsaAR

Cum illī orbe factō sēsē dēfenderent, celeriter ad clāmōrem hominum circiter mīlia vi convēnērunt. Quā rē nūntiātā Caesar omnem ex castrīs equitātum suīs auxiliō mīsit. Interim nostrī mīlitēs impetum hostium sustinuērunt atque amplius hōrīs inn fortissimē pūgnāvērunt, et paucīs vol- neribus acceptīs complūrēs ex hīs occidērunt. Posteā vērō quam equitātus noster in cōnspectum vēnit, hostēs abiectīs armīs terga vertērunt māgnusque eōrum numerus est occīsus.

The Rebellious Morini Subdued. Thanksgiving at Rome.

388. Caesar posterō diē T. Labiēnum lēgātum cum eīs legiōnibus quās ex Britanniā redūxerat in Morinōs, quī re- belliōnem fēcerant, mīsit. Quī cum propter siccitātīs palū- dum quō sē reciperent nōn habērent (quō perfugiō superiōre annō erant ūsī), omnēs ferē in potestātem Labiēnī pervēnē- runt. At Q. Titūrius et L. Cotta lēgātī, quī in Menapiōrum fīnīs legiōnēs dūxerant, omnibus eōrum agrīs vāstātīs, frū- mentīs succīsīs, aedificiīs incēnsīs, quod Menapiī sē omnēs in dēnsissimās silvās abdiderant, sē ad Caesarem recēpē- runt. Caesar in Belgīs omnium legiōnum hīberna cōnstituit. Eō duae omnīnō cīvitātēs ex Britanniā obsidēs mīsērunt, reliquae neglēxērunt. Hīs rēbus gestīs ex litterīs Caesaris diērum xx supplicātiō ā senātū dēcrēta est.

Fic. 64.—Gatutic Corx.

UQāt āx. ā 4s

āeī 3 āēsvuon nerī 5ū s m 2ūtō x2 usāg sum uu s4 .

41 uxāī īn ōt cixe3a i stgsma āāun, 4 nsmāxus 2 a : īrātū 31

.: m4 ēīīā ā ī3 Yū U5

puniau0, īlm4,

5

t4 41l : Slstubsē ā īnntā i5 14 3 5 c : tc 13 fo3 4C Nn4 u satt n4 īn4 īēēSSS: 4 : spung uinp inti anoqarne u Ēētīō 2 quitttgssīā we iol 2 5 S ni 5i nm i pube.24. Bōōi . ā-s —uu 5 Strum= w5ākāasm s,4 Ā ES 22m: ā25 x amsousōr . ā ft ādpāos 5 N f.

JS Jusn uomsfury ūāqung ĒFā ēs īscm 5 Ys; 5 ospuri1 !P, 55 : (uopuoī, z urniurpuōī 5 2 v F 5 Ēī ā a S 5ī 2414 2i 5 4 s 2 22 āōl ul e a 44 e 8 5 2 51 [ēl N

Ēsā

āeē

2ē.

psofia 3u 20 sunqt?īus8 Femts

1701 IL

fiun ars 124

yornsdr

paofa0

laax

sbpraqunō

st i

l Ēā2S spunutpg 18-f4nsr

2punāuo7 0

b———-—/=--- ā 5 urtmuna3 n moar . 135058

īsai 1īēnjō mī

S xē

tasnosajquvy2 Ētitēi xīī u51

ēl

2 ysimnsa4n apnnāuoī Gmoaassag) wnnuvdsmverūe : I1 4 ī v 4 i 4 p. g2 / ” x 4 ā 3 tsusiQv) =2 ēatadx wes = xr

-s== Nōlva Nvō ‘ūN2

NōlvdnNvō a1S81

odāg onmar ut sap ssmny uaēpog rodfī, uvwoy u; eav ecmnz unn7ī

‘ēS3nn ansus Hs12īōNī

T T rīrīīī51r©v r or os iīī c 2 o1 susianō, lj x— 5 3āāāāī 31l 69 or ā 0c o1 c 5 c:1 ‘SāūIN NvVNO4 r U j U T vvvv Vvr1 c1 or 2ī 20 o: ī īl ō1

ps ē 9ȳ ō2 H

I0 SNnIVINVD

īuīm NI

NIVILIIq

Fi6. 66. — Br1T1SH CO1NS.

BOOK V.

SECOND INVASION OF BRITAIN. — FRESH RISINGS OF THE GAULS. BL. 54.

Cæsar, Contemplating a Second Invasion of Britain, Orders a Suitable Fleet Built. Settles Disturbances in Illyricum.

DOMTTIō Ap. Claudiō cōēnsulibus, discēdēns ab

. hībernīs Caesar in ītaliam, ut quotannīs facere cōnsuērat, lēgātīs imperat quōs legiōnibus praefēcerat utī quam plūrimās possint hieme nāvīs aedificandās veterēsque reficiendās cūrent. Eārum modum formamque 1 dēmōnstrat. Ad celeritātem onerandī subductiōnisque paulō facit humi- liōrēs quam quibus in nostrō marī ūtī cōnsuēvimus; atque id eō magis, quod propter crēbrās commūtātiōnēs aestuum minus māgnōs ibi fluctūs fierī cōgnōverat; ad onera ac multitūdinem iūmentōrum trānsportandam, paulō lātiōrēs quam quibus in reliquīs ūtimur maribus. Hās omnīs āctu- āriās imperat fierī, quam ad rem multum humilitās adiuvat. Ea quae sunt ūsuī ad armandās2 nāvīs ex Hispāniā adpor- tārī iubet. Ipse conventibus Galliae citeriōris perāctīs in īllyricum proficīscitur, quod ā Pīrūstīs fīnitimam ē partem prōvinciae incursiōnibus vāstārī audiēbat. Eō cum vēnisset, cīvitātibus mīlitēs imperat certumque in locum convenīre iubet. Quā rē nūntiātā Pīrūstae lēgātōs ad eum mittunt quī doceant4 nihil eārum rērum pūblicō factum cōnsiliō,

Cf. 1 figūram. — 2 ōrnandās. — opp. nltimam. —4 ostendant. 5

I10

25

20

118 The Gallic War. [Cāsax

sēsēque parātōs esse dēmōnstrant omnibus ratiōnibus dē iniūriīs satisfacere. Perceptā1 ōrātiōne eōrum Caesar obsidēs imperat eōsque ad certam diem addūcī iubet: nisi ita fēcerint, sēsē bellō cīvitātem persecūtūrum dēmōnstrat. EĒīs ad diem adductīs ut imperāverat, arbitrōs inter cīvitātīs dat quī lītem aestiment poenamque cōnstituant. Returns to Gaul. Orders the New Fleet to Assemble at the Port Itius. Finds Trouble Brewing among the Treveri.

2. Hīs cōnfectīs rēbus conventibusque perāctīs, in cite- riōrem Galliam revertitur2 atque inde ad exercitum profi- cīscitur. Eō cum vēnisset, circumitīs omnibus hībernīs, sin- gulārī mīlitum studiō in summā omnium rērum inopiā circiter pC ēius generis, cūius suprā dēmōnstrāvimus, nāvīs et longās xxvii invēnit īnstrūctās,5 neque multum abesse ab eō quīn paucīs diēbus dēdūcī possint. Conlaudātīs miīlitibus atque eīs quī negōtiō praefuerant, quid fierī velit ostendit 4 atque omnīs ad portum Itium convenīre iubet, quō ex portū com- modissimum in Britanniam trāiectum esse cōgnōverat cir- citer mīlium passuum xxx (trānsmissum] ā continentī. Huic reī quod satis esse vīsum est mīlitum relīquit; ipse cum legiōnibus expedītīs mnī et equitibus pccc in fīnīs Trē- verōrum proficīscitur; quod hī neque ad concilia veniēbant neque imperiō pārēbant, Germānōs que Trānsrhēnānōs solli- citāre dīcēbantur.

Indutiomarus and Cingetorix, Rival Cniefs of the Treveri, Appeal to Cæsar.

3. Haec cīvitās longē plūrimum tōtius Galliae equitātū valet 8 māgnāsque habet cōpiās peditum, Rhēnumque, ut suprā dēmōnstrāvimus, tangit.” In eā cīvitāte duo dē prīn- cipātū inter sē contendēbant,8 Indūtiomārus et Cingetorīx: ex quibus alter, simul atque dē Caesaris legiōnumque ad-

Cf. 1 audītā, intellēctā.—2 redit. —3 aedificātās. —4 docet.— 5ō op- portūnissimum. —5 potest. —7 attingit.—5 dēcertābant. 0 Zong. East lī from Ōreenunch l5

B.C. ē5, ō4. & 5ēS.

30 s40 c50

exitalās o- A—

āōnan wigs. 11 6 10 20 530 46 t0 i xīcōneīess. 1 s380 30 420 55 encUlēn ēīAīOTĒ mMiēS.

Latin Mames are in Romau Tȳpe

l ? īPortus ulteriōr “(Amteseuse; ī4 Itius portus Cevans Boutoyne; fcpvacī qōnōttmm 5 S-4

5

i Brusēn f

r5x &! Csmp of CicerQ J== 5

1 mētocenna Carras3J 4

i /: ēsīi : ī (somme) Ēqēcs Sauarobrivāf Bē Sx44tmiens am, -g55 Tretg . Bratuspfatium

Ztyfet‘uit f 5 Caimp of Crassus

Rēlīēīāe: “2 Noviodunūm. 3ē sm . x 5

7x

ai ē n c tge r;

= u tavo 5ā m ān s u īā,P--.

• ānenus

duatuce . (Fōngres) gēiimp of Sabiaus

• N m

,-

Marburg

Longe. FBase l from ōreeuuick

5

‘mNsoīnog — I9 nr4

B. C. V. 4] Second Invasion of britain. 119

ventū cōgnitum est, ad eum vēnit; sē suōsque omnīs in officiō futūrōs neque ab amīcitiā populī Rōmānī dēfectūrōs cōnfīrmāvit; quaeque in Trēverīs gererentur ostendit. At Indūtiomārus equitātum peditātumque cōgere, eīsque quī per aetātem in armīs esse nōn poterant in silvam Arduen- nam abditīs, quae ingentī māgnitūdine per mediōs finīs Trē- verōrum ā flūmine Rhēnō ad initium Rēmōrum pertinet, bellum parāre īnstituit. Sed posteāquam nōn nūllī prīncipēs ex eā cīvitāte et auctōritāte Cingetorīgis adductī et adventū nostrī exercitūs perterritī ad Caesarem vēnērunt et dē suīs prīvātīs rēbus ab eō petere coepērunt, quoniam cīvitātī cōnsulere nōn possent; veritus nē ab omnibus dēsererētur Indūtiomārus lēgātōs ad Caesarem mittit: ‘Sēsē idcircō ab suīs discēdere atque ad eum venīre nōluisse, quō facilius cīvitātem in officiō continēret, nē omnis nōbilitātis discessū plēbs propter imprūdentiam lāberētur;2 itaque cīvitātem in suā potestāte esse sēque, sī Caesar permitteret, ad eum in castra ventūrum et suās cīvitātisque fortūnās ēius fideī per- missūrum.’

He Settles the Dispute in Favor of Cingetorix.

4. Caesar etsī intellegēbat4 quā dē causā ea dīcerentur quaeque eum rēs ab iīnstitūtō 5 cōnsiliō dēterrēret, tamen, nē aestātem in Trēverīs cōnsūmere cōgerētur omnibus rēbus ad Britannicum bellum comparātīs, Indūtiomārum ad sē cum cc obsidibus venīre iussit. Hīs adductīs, in eīs fīliō propinquīsque ēius omnibus, quōs nōminātim ēvocāverat, cōnsōlātus Indūtiomārum hortātusque est utī in officiō manēret; nihilō tamen sēcius ē prīncipibus Trēverōrum ad sē convocātīs hōs singillātim ī Cingetorīgī conciliāvit; quod cum meritō ēius ā sē fierī intellegēbat, tum māgnī interesse arbitrābātur ēius auctōritātem inter suōs quam plūrimum

Cf. Iī agerentur. —2 arma ferre. — 3 ūēficeret. — 4 percipiēbat. — ē inceptō. —ō minus. —ī singulōs.

5

15

20

25

30 52

20

25

120 The Gallic War. [CāsaR

valēre, cūius tam ēgregiam in sē voluntātem perspexisset. Id factum graviter tulit Indūtiomārus [suam grātiam inter suōs minuī]; et quī iam ante inimīcō in nōs animō fuisset multō gravius hōc dolōre exārsit.?

Assembling of Troops at the Port Itius.

5. Hīs rēbus cōnstitūtīs Caesar ad portum Itium cum legiōnibus pervenit. Ibi cōgnōscit Lx nāvīs, quae in Mel- dīs factae erant, tempestāte rēiectās 3 cursum tenēre nōn potuisse atque eōdem unde erant profectae revertisse; reli- quās parātās ad nāvigandum atque omnibus rēbus īnstrūctās invenit.? Eōdem equitātus tōtīus Galliae convenit, numerō miīlia rīn, prīncipēsque ex omnibus cīvitātibus; ex quibus perpaucōs, quōrum in sē fidem perspexerat, relinquere in Galliā, reliquōs obsidum locō sēcum dūcere dēcrēverat,* quod, cum ipse abesset, mōtum ē Galliae verēbātur.

Dumnorix, the Hæduan, Again Appears.

6. EĒrat ūnā cum cēterīs Dumnorīx Haeduus, dē quō ante ab nōbīs dictum est. Hunc sēcum habēre in prīmīs cōn- stituerat,” quod eum cupidum rērum novārum, cupidum imperī, māgnī animī, māgnae inter Gallōs auctōritātis cō- gnōverat. Accēdēbat hūc quod in conciliō Haeduōrum Dumnorīx dīxerat sibi ā Caesare rēgnum civitātis dēferrī; quod dictum Haeduī graviter 4ferēbant neque recūsandī aut dēprecandī causā lēgātōs ad Caesarem mittere audēbant. Id factum ex suīs hospitibus Caesar cōgnōverat. Ille omni- bus prīmō precibus petere contendit ut in Galliā relinquerē- tur; partim quod īnsuētus nāvigandī mare timēret, partim quod religiōnibus impedīrī sēsē dīceret. Posteāquam id obstinātē sibi negārī vīdit, omnī spē impetrandī adēmptā,

Cf. 1 eximiam. —2cōnflagrāvit. —3 repulsās. — 4 reperit. — ōcōn- stituerat. — ē tumultum, sēditiōnem. —?ī ūēcrēverat. — 23 trāūdī. — 5 molestē. — 10 āgētinērī. B. G. V.21] Second Invasion of Britain. 121

prīncipēs Galliae sollicitāre, sēvocāre singulōs, hortārīque coepit utī in continentī remanērent; metū territāre nōn sine causā fierī ut Gallia omnī nōbilitāte spoliārētur;1 id esse cōnsilium Caesaris ut, quōs in cōnspectū Galliae interficere verērētur, hōs omnīs in Britanniam trāductōs necāret; fidem reliquīs interpōnere, iūs iūrandum poscere ut, quod esse ex ūsū Galliae intellēxissent, commūnī cōnsiliō administrārent. Haec ā complūribus ad Caesarem dēferēbantur.

Flight, Capture, and Death of Dumnorix.

7. Quā rē cōgnitā Caesar, quod tantum cīvitātī Haeduae dīgnitātis tribuēbat, coercendum 4 atque dēterrendum qui- buscumque rēbus posset Dumnorīgem statuēbat; quod lon- gius ēius āmentiam prōgredi5 vidēbat, prōspiciendumē nē quid sibi ac reī pūblicae nocēre’ posset. Itaque diēs circi- ter xxv in eō locō commorātus, quod Cōrus ventus nāvigā- tiōnem impediēbat, quī māgnam partem omnis temporis in hīs locīs flāre cōnsuēvit,8 9dabat operam ut in officiō Dum- norīgem continēret; nihilō tamen sēcius omnia ēius cōnsilia cōgnōsceret. Tandem idōneam nactus tempestātem mīlitēs equitēsque cōnscendere nāvīs iubet. At omnium impedītis animīs Dumnorīx cum equitibus Haeduōrum ā castrīs īnsci- ente Caesare domum discēdere coepit. Quā rē nūntiātā Caesar, intermissā profectiōne atque omnibus rēbus post- positīs, māgnam partem equitātūs ad eum insequendum mittit retrahīque imperat; sī "vim faciat neque pāreat,” in- terficī iubet; nihil hunc sē absente prō sānō factūrum arbi- trātus quī praesentis imperium ! neglēxisset. Ille autem revocātus resistere ac sē manū dēfendere suōrumque fidem implōrāre coepit, saepe clāmitāns līberum sē līberaeque esse

Cf. 1 prīvārētur. —2 ūsuī. — 3 auctōritātis. —4 reprimendum. — 8 prōcēdere. —6 prōvidendum. —ī iniūriās īnfēerre. — 23 solitus est.— nītēbātur. — 1 qiscessiōne. — 11 resistat. —12 dictō audiēns sit.— 18 auctōritātem, iūssum. n

20

28

122 The Gallic War. [Cāsax

cīvitātis. Illī, ut erat imperātum, circumsistunt hominem

atque interficiunt; at equitēs Haeduī ad Caesarem omnēs

revertuntur.

Cesar Sets Sail for Britain. The Natives in Alarm Withdraw from the Coast.

8. Hīs rēbus gestīs,: Labiēnō in continente cum r111 legiōnibus et equitum mīlibus duōbus relictō, ut portūs tuērētur et reī frūmentāriae prōvidēret, quaeque in Galliā gererentur cōgnōsceret cōnsiliumque prō tempore et prō rē caperet, ipse cum v legiōnibus et parī numerō equitum, quem in continentī relīquerat, ad 2sōlis occāsum nāvīs solvit; et lēnī Āfricō prōvectus mediā circiter nocte ventō intermissō, cursum nōn tenuit; et longius dēlātus aestū sortā lūce sub sinistrā Britanniam relictam cōnspexit. Tum rūrsus aestūs commūtātiōnem secūtus rēmīs contendit ut eam partem īnsulae caperet quā optimum esse ēgressum superiōre aestāte cōgnōverat. Quā in rē admodum fuit mīlitum virtūs laudanda, quī vectōriīs gravibusque nāvigiīs nōn intermissō rēmigandī labōre longārum nāvium cursum adaequārunt. Accessum est ad Britanniam omnibus nāvibus merīdiānōt ferē tempore;4 neque in eō locō hostis est vīsus, sed, ut posteā Caesar ex captīvīs cōgnōvit,2 cum māgnae manūs5 eō convēnissent, multitūdine nāvium per- territae,ī quae cum annōtinīs prīvātīsque, quās suī quisque commodī fēcerat, amplius bpccc ūnō erant vīsae tempore, ā Htore discesserantē ac sē in superiōra loca abdiderant.

The Army Lands and Advances. The Natives Resist, but are Defeated.

9. Caesar expositō exercitū et locō castrīs idōneō captō, ubi ex captīvīs cōgnōvit quō in locō hostium cōpiae cōnsē- dissent, cohortibus x ad mare relictīs et equitibus ccc qui praesidiōō nāvibus essent, dē tertiā vigiliā ad hostīs contendit,

cf. 1 cōnfectīs.—2 occidentem sōlem. —23 prīmā lūce.— 4 merīdiē. —35 repperit. —6 cōpiae.—? permōtae. —2ē excesserant. —94subsidiō. B.GC. V.9] Second Invasion of Britain. 123

-—eō minus veritus nāvibus, quod in litore molli atque apertō dēligātās ad ancorās relinquēbat. Fī praesidiō nāvi- busque Q. Atrium praefēcit. īpse noctū prōgressus mīlia passuum circiter xi hostium cōpiās cōnspicātus est. Illi equitātū atque essedīs ad flūmen prōgressi ex locō superiōre nostrōs prohibēre 8 et proelium committere coepērunt.

Fic. 68.—TestUDO.

Repulsī ab equitātū sē in silvās abdidērunt, locum nactī ēgregiē et nātūrā et opere mūnītum, quem domesticī bellī (ut vidēbantur) causā iam ante praeparāverant; nam crē- brīis4 arboribus succīsīs omnēs introitūs3 erant praeclūsī. Ipsī ex silvīs rārī prōpūgnābant nostrōsque intrā mūnītiōnēs ingredīē prohibēbant. At miīlitēs legiōnis vir, testūdine factā et aggere ad mūnītiōnēs adiectō, locum cēpērunt

Cf. 1 lēniter acclīvī. — 2 profectus. — 3 impedīre. — 4 multīs. — 8 aditus, opp. exitus. —5ē introīre. —7ī exstrūctō. ns

20

124 The Gallic War. [CĀsax

eōsque ex silvīs expulērunt paucīs volneribus acceptīs. Sed eōs fugientīs longius Caesar prōsequī vetuit, et quod locī nātūram īgnōrābat, et quod māgnā parte diēī cōn- sūmptā mūnītiōrī castrōrum tempus! relinquī volēbat.

The Fleet Suffers from a Storm, is Hastily Repaired and Drawn up on Shore.

10. 2Postrīdiē ēius diēī māne tripartītō mīlitēs equitēsque in expedītiōnem mīsit, ut eōs quī fūgerant persequerentur. Hīs aliquantum itineris prōgressīs, cum iam extrēmī essent in prēspectū, equitēs ā Q. Ātriō ad Caesarem vēnērunt quī nūntiārent, superiōre nocte maximā coōrtā tempestāte, prope omnēs nāvīs adflīctās atque in lītus ēiectās esse; quod neque ancorae fūnēsque sustinērent neque nautae gubernātōrēsque vim tempestātis patī possent. Itaque ex eō concursū nā- vium māgnum esse incommodum4 acceptum.

11. Hīs rēbus cōgnitīs Caesar legiōnēs equitātumque revocārī atque in itinere resistere iubet, ipse ad nāvīs rever- titur; eadem ferē quae ex nūntiīs Clitterīs] cōgnōverat cōram perspicit, sīc ut āmissīs 5 circiter xL nāvibus reliquae tamen reficī posse māgnō negōtiō vidērentur. Itaque ex legiōnibus fabrōs dēligit et ex continentī aliōs arcessī iubet; Labiēnō scrībit ut quam plūrimās possit eīs legiōnibus quae sunt apud eum nāvis īnstituat.ē8 Ipse, etsī rēs erat multae operae ac labōris, tamen commodissimumō esse statuit omnīs nāvīs subdūcī et cum castrīs ūnā mūnītiōne coniungī. In hīs rēbus circiter diēs x cōnsūmit nē nocturnīs quidem tempōribus ad labōrem mīlitum intermissīs. Subductīs nāvibus castrīsque ēgregiē mūnītīs eāsdem cōpiās quās ante praesidiō nāvibus relinquit; ipse eōdem unde redierat pro- ficīscitur.m Eō cum vēnisset, māiōrēs iam undique in eum

Cf. 1 spatium. —2 posterō diē. — 3 perferre. — 4 ūētrīmentum. — s perditīs. —ē labōre. — litterās mittit ad.— ē comparet. —4 ūtilis- simum. —10 opp. āēdūcī. — 1 prōcēdit. B. G. V. 12 Second Invasion of Britain. 125

locum cōpiae Britannōrum convēnerant, summā imperi bellīque administrandī commūnī cōnsiliō permissā! Cassi- vellaunō; cūius fīnēs ā maritimīs cīvitātibus flūmen dīvidit, quod appellātur Tamesis, ā marī circiter mīlia passuum

Fic. 69.— SoLbiERS BUILDING CAMP, wrTH GUARDS.

LxxXx. Huic superiōre tempore cum reliquīs cīvitātibus con- tinentia 2 bella intercesserant; sed nostrō adventū permōtī Britannī hunc tōtī bellō imperiōque praefēcerant.ē

The Inhabitants of Britain and its Resources.

12. Britanniae pars interior ab eīs incolitur quōs nātōs in īnsulā ipsī memoriā prōditum dīcunt; maritima pars ab eīs quī praedae ac bellī īnferendī4 causā ex Belgiō trānsiērunt (quī omnēs ferē eīs nōminibus ciīvitātum appellantur quibus

Cf. 1 mandātā.— 2 perpetua. —3 praeposuerant.—:4 gerenūī. IO

I5

20

25

126 The Gallic War. [CāsaAR

ortī ex cīvitātibus eō pervēnērunt) et bellō inlātō ibi remānsērunt atque agrōs colere coepērunt. Hominum est īinfinīta multitūdō crēberrimaque aedificia ferē Gallicīs cōn- similia,2 pecoris māgnus numerus. ūtuntur aut aere Caut nummō aereō] aut tāleīs ferreīs ad certum pondus exāminā- tīs prō nummō. Nāscitur ibi plumbum album in mediter- rāneīs regiōnibus, in maritimīs ferrum, sed ēius exigua est cōpia; aere ūtuntur importātō. Māteria cūiusque generis ut in Galliā est praeter fāgum atque abietem. Leporem et gallīnam et ānserem gustāre fās nōn putant; 4 haec tamen alunt animī voluptātisque causā Loca sunt temperātiōra quam in Galliā remissiōribus frīgoribus.

Shape and Size of the Island.

13. īnsula nātūrā 5 triquetra, cūius ūnum latus est contrā Galliam. Hūius lateris alter angulus, quī est ad Cantium, quō ferē omnēs ex Galliā nāvēs adpelluntur, ad orientem sōlem, īnferior ad merīdiem spectat.” Hōc latus pertinet circiter mīlia passuum p. Alterum vergit ad Hispāniam atque occidentem sōlem; quā ex parte est Hibernia, īnsula dīmidiō minor (ut exīstimātur) quam Britannia, sed parī spatiō trānsmissūs ī atque ex Galliā est in Britanniam. In hōc mediō cursū est insula quae appellāturē Mona; com- plūrēs praetereā minōrēs subiectae 5 īnsulae exīstimantur; dē quibus īnsulīs 19 nōn nūllī scrīpsērunt diēs continuōs xxx sub brūmam esse noctem. Nōs nihil dē eō percontātiōni- bus reperiēbāmus, nisi certīs ex aquā mēnsūrīs breviōrēs esse quam in continentī noctīs vidēbāmus. Hūius est longitūdō lateris, ut fert illōrum opīniō, pcc mīlium. Tertium est contrā septentriōnēs, cui partī nūlla est ob- iecta 14 terra; sed ēius angulus lateris maximē ad Germā-

cf. 1 frequentissima.—2 paria. —ē parva. —4 arbitrantur. — 65 fōr- mā. —6 vergit.—ī trāiectūs.—25 nōminātur. —9 propinquae. — 10 quī- dam. —11 quaestiōne. —12 est. —13 sententia. —14 opposita. B. G. V.15.] Second Invasion of B8tritain. 127

niam spectat. Hōc mīlium passuum bccc in longitūdinem esse exīstimātur. Ita omnis īnsula est in circuitū viciēs centum mīlium passuum.

Customs of the Britons.

14. Ex hīs omnibus longē sunt hūmānissimī quī Cantium incolunt (quae regiō est maritima omnis), neque multum ā Gallicā differunt cōnsuētūdine. Interiōrēs plērīque frū- menta nōn serunt, sed lacte et carne vīvunt pellibusque sunt vestītī. Omnēs vērō sē Britannī vitrō īnficiunt, quod caeruleum efficit colōrem, atque hōc horridiōrēs sunt in pūgnā adspectū; capillōque sunt prōmissō atque omnī parte corporis rāsā praeter caput et labrum superius. Uxōrēs habent dēnī duodēnīque inter sē commūnīs, et maximē frātrēs cum frātribus parentēsque cum līberīs; sed quī sunt ex hīs nāti eōrum habentur 2 līberī quō prīmum virgō quaeque dēducta est.

Battle with the Britons, Who are Driven Back.

15. Equitēs hostium essedāriīque ācriter proeliō cum equitātū nostrō in itinere cōnflīxērunt, ita tamen ut nostrī omnibus partibus superiōrēs fuerint atque eōs in silvās collīsque compulerint; sed complūribus interfectīs cupidius īnsecūtī nōn nūllōs ex suīs āmīsērunt. At illī intermissō spatiō,t imprūdentibus nostrīs atque occupātīs in mūniī- tiōne castrōrum, subitō5 sē ex silvīs ēiēcērunt, impetūque in eōs factō quī erant in statiōne prō castrīs conlocātī, ācriter pūgnāvērunt; duābusque missiīs subsidiō cohortibus ā Caesare, atque hīs prīmīs legiōnum duārum, cum eae perexiguō ō intermissō locī spatiō inter sē cōnstitissent, novō genere 7 pūgnae perterritīs nostrīs, per mediōs audācissimē perrūpērunt sēque inde incolumīs 5 recēpērunt. Fō diē Q.

Cf. 1longō. —2 exīstimantur. —2 contendērunt. —4 tempore. —6 re- pente. —6 minimō. — ī modō. —2 tūtōs.

x15

25 ”5ī

10

t5

20

23

128 The Gallic War. [Cāsar

Laberius Dūrus tribūnus mīlitum interficitur. Illī plūribus submissīs cohortibus repelluntur.

Their Methods of PFighting.

16. Tōtō hōc in genere pūgnae, cum sub oculīs omnium ac prō castrīs dīmicārētur, intellēctum est nostrōs propter gravitātem armōrum, quod neque īnsequī cēdentīs 1 possent neque ab sīgnīs discēdere audērent, minus aptōs 2 esse ad hūius generis hostem; equitēs autem māgnō cum perīculō proeliō dīmicāre, proptereā quod illī etiam cōnsultō plē- rumque cēderent, et cum paulum ab legiōnibus nostrōs remōvissent, ex essedīs dēsilīrent et pedibus disparī proeliō contenderent. [Equestris autem proelī ratiō et cēdentibus et īnsequentibus pār atque idem perīculum īnferēbat.] Ac- cēdēbat hūc ut numquam cōnfertī sed rārī māgnīsque intervāllīs proeliārentur4 statiōnēsque 5 dispositās habērent, atque aliōs aliī deinceps exciperent, integrīque et recentēs dēfatīgātīs succēderent.

They are Again Defeated.

17. ō3Posterō diē procul ā castrīs hostēs in collibus cōn- stitērunt, rārīque sē ostendere et lēnius quam prīdiē nostrōs equitēs proeliō lacessere7 coepērunt. Sed merīdiē, cum Caesar pābulandī causā mn legiōnēs atque omnem equitā- tum cum C. Trebōniō lēgātō mīsisset, repente ex omnibus partibus ad pābulātōrēs advolāvērunt, sīc utī ab sīgnīs legi- ōnibusque nōn absisterent. Nostrī ācriter in eōs impetū factō reppulērunt, neque fīnem sequendī fēcērunt quoad subsidiō cōnfīsī equitēs, cum post sē legiōnēs vidērent, praecipitēs hostēs ēgērunt; magnōque eōrum numerō inter- fectō neque suī conligendī neque cōnsistendī aut ex essedīs

Cf. 1sē recipientīs, terga vertentīs. —2 idōneōs. —3 dēnsī. —4 āīmi-

cārent. —6ō subsidia. — ē postrīdiē ēius diēī. —ī vexāre. —32 merīdiānō tempore. —53 discēderent. B. G. V.18.] Second Invasion of Btritain. 129

dēsiliendī facultātem ī dedērunt. Ex hāc fugā prōtinus quae undique 2 convēnerant auxilia discessērunt; neque 3post id tem- pus umquam summīs nōbīscum cōpiīs hostēs contendērunt.

F16. 70.—Si6NA MILITARIA.

Cæsar Crosses the Thames.

18. Caesar cōgnitō cōnsiliō eōrum ad flūmen Tamesim in fīnīs Cassivellaunī exercitum dūxit; quod flūmen ūnō om- 5 nīnō locō pedibus, 4 atque hōc aegrē, trānsīrī potest. Eō cum vēnisset, animadvertitō3 ad alteram flūminis rīpam māgnās esse cōpiās hostium īnstrūctās; rīpa autem erat acūtīs sudibus praefīxīsque mūnīta, ēiusdemque generis sub aquā dēfīxae sudēs flūmine tegēbantur. Hīs rēbus cōgnitīs io ā captīvīs perfugīsque Caesar praemissō equitātū cōnfestim legiōnēs subsequī iussit. Sed eā celeritāte atque eō impetū mīlitēs iērunt, cum capite sōlō ex aquā exstārent, ut hostēs impetum legiōnum atque equitum sustinēre nōn possent rīpāsque dīmitterent ī ac sē fugae mandārent. 15

Cf. 1 potestātem. —2 ex omnibus partibus. — 23 posteā. —t1 vadō.— 8 vīdit. —6 continuō. — relinquerent. 10

ILS

35

130 The Gallic War. ([Cāsax

Cassivellaunus Avoids a General Engagement, but Annoys Cæsar by Guerilla Tactics.

19. Cassivellaunus, ut suprā dēmōnstrāvimus, omnī dēpo- sitā1 spē contentiōnis, dīmissīs ampliōribus 2 cōpiīs, mili- bus circiter ini essedāriōrum relictīs itinera nostra servābat; paulumque ex viā excēdēbat locīsque impeditīs ac silvestri- bus sēsē occultābat atque eīs regiōnibus quibus nōs iter fac- tūrōs cōgnōverat pecora atque hominēs ex agrīs in silvās compellēbat;ē et cum equitātus noster liberius praedandī“ vāstandīque causā sē in agrōs ēiēcerat, omnibus viīs sēmi- tīsque essedāriōs ex silvīs ēmittēbat; et māgnō cum perī- culō nostrōrum equitum cum eīs cōnflīgēbatō atque hōc metū lātius vagārī prohibēbat. Relinquēbātur ut neque longius ab agmine legiōnum discēdī Caesar paterētur,5 et tantum in agrīs vāstandīs incendiīsque faciendīs hostibus nocērētur quantum in labōre atque itinere legiōnāriī mīlitēs efficere poterant.

TFhe Trinobantes Yield to Csar.

20. Interim? Trinobantes, prope fīrmissima eārum regi- ōnum cīvitās, ex quā Mandubracius adulēscēns Caesaris fidem secūtus ad eum in continentem [Galliam] vēnerat, cūius pater in eā cīvitāte rēgnum obtinuerat interfectusque erat ā Cassivellaunō, ipse fugā mortem vītāverat,? —1 lēgātōs ad Caesarem mittunt pollicenturque sēsē eī dēditūrōs atque imperāta factūrōs: petuntē ut Mandubracium ab iniūriā Cassivellaunī dēfendat, atque in cīvitātem mittat quī praesit imperiumque obtineat. Hīs Caesar imperat obsidēs xt. frūmentumque exercituī, Mandubraciumque ad eōs mittit. Ilī imperāta celeriter 4 fēcērunt, obsidēs ad numerum frū- mentumque mīsērunt.

Cf. 1 sublātā. —2 māiōribus. —3 agēbat. —4 dēpopulandī. —ō pūg- nāvit.—5 permitteret.—ī intereā.—2 effūgerat. — rogant. —10 rēg- num. —11 cum celeritāte. B. GC. V. 22] Second Invasion of Btritain. : I31

Other Tribes also Yield. A British ‘“Oppidum.”

21. Trinobantibus dēfēnsīs atque ab omnī mīlitum iniū- riā prohibitīs, Cēnimāgnī, Segontiācī, Ancalites, Bibrocī, Cassī lēgātiōnibus missīs sēsē Caesarī dedunt. Ab hīs cōgnōscit nōn longē ex eō locō oppidum Ciassivellaunī abesse silvīs palūdibusque mūnītum, quō satis māgnus hominum pecorisque numerus convēnerit. Oppidum autem Britannī vocant cum silvās impeditās 1 vāllō atque fossā mūniērunt, quō incursiōnis 2 hostium vītandae causā con- venīire cōnsuērunt. Eō proficīscitur cum legiōnibus; locum reperit ēgregiē nātūrā atque opere mūnītum; tamen hunc duābus ex partibus oppūgnāre 4 contendit. Hostēs pauli- sper morātī mīlitum nostrōrum impetum nōn tulērunt sēsēque aliā ex parte oppidī ēiēcērunt. Māgnus ibi numerus pecoris repertus, multīque in fugā sunt comprehēnsī atque inter-

fectī. Cassivellaunus at Last Submits.

22. Dum haec in hīs locīs geruntur, Cassivellaunus ad Cantium, quod esse ad mare suprā dēmōnstrāvimus, quibus regiōnibus rin rēgēs praeerant, Cingetorīx, Carvilius, Taxi- magulus, Segonax, nūntiōs mittit atque hīs imperat utī coāctīs omnibus cōpiīs castra nāvālia dē imprōvīsō adori- antur atque oppūgnent. Hī cum ad castra vēnissent, nostrī ēruptiōne ē factā multīs eōrum interfectīs, captō etiam nōbilī duce Lugotorīge, suōs incolumīs redūxērunt. Cassivellaunus hōc proeliō nūntiātō, tot dētrīmentīsī acceptīs, vāstātīs fīni- bus, maximē etiam permōtus dēfectiōne ē civitātum, lēgātōs per Atrebātem Commium dē dēditiōne ad Caesarem mittit. Caesar cum cōnstituisset hiemāre in continentī propter repentīnōs 5 Galliae mōtūs, neque multum aestātis super- esset, atque id facile extrahī posse intellegeret, obsidēs

Cf. 1 dēnsās. —2 inruptiōnis. —2 invenit.—14 adorīrī. —5 captī. — 8 excursiōne. —?ī incommodīs. —ē rebelliōne. —2 subitōs. —10 prōdūcī.

IS

20 132 The Gallic War. [CāsaAR

imperat, et quid in annōs singulōs vectīgālis populō Rōmānō Britannia penderet cōnstituit. Interdīcit atque imperat Cassivellaunō nē Mandubraciō neu Trinobantibus noceat.

Cæsar Returns to Gaul.

238. Obsidibus acceptīs exercitum redūcit ad mare, nāvīis 5 invenit refectās. Hīs dēductīs,1 quod et captīvōrum māg- num numerum habēbat et 2nōn nūllae tempestāte dēperierant

Fic. 71. —ROMAN TRANSPORTS.

nāvēs, duōbus commeātibus exercitum reportāre īnstituit. Ac sīc accidit utī ex tantō nāvium numerō, tot nāvigātiōni- bus, neque hōc neque superiōre annō ūlla omnīnō nāvis 10 quae mīlitēs portāret dēsīderārētur;4 at ex eīs quae inānēs

Cf. 1 opp. subductīs. —2 aliquot. —2 multitūdine. — 14 dēperīret. [OCR skipped on page(s) 247-764]