greenough_cicero.md

title	author	date	lang	edited	license	original_scan	notes
Select Orations and Letters of Cicero	J.B. Greenough G.L. Kittredge	1902	la	false	CC-BY-SA 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/	https://www.google.com/books/edition/Select_orations_and_letters_of_Cicero/WXUKAAAAIAAJ

SELECT ORATIONS OF CICEROŌO

DEFENCĒ COF RCSCvUS. ā

(Prō Sex. Rōsciō Ameriuō.)

B.C. SO.

SEXTUS ROSCIUS was a rich and respected citiren of Ameria, an Umbrian town (miunicipium) about fifty miles north of Rome. He had a taste for city life, and spent most of his time at the capital, where he was on intimate terms with some of the highest families, especially the Metelli and Scipios. Meantime his son Sextus, who certainly lacked his father’s cultivated tastes, and who was accused by his enemies of rudeness and clownishness, had charge of the extensive family estates at Ameria.

Sometime during the dictatorship of Sulla (probably in the autumn of S1 n.c.) the elder Roscius was murdered one evening as he was returning from a dinner party. The murder was no doubt procured, or at least connived at, by one Titus Roscius Magnus, his fellow- townsman and enemy. However that may be, the name of the mur- dered man was put upon the proscription list by a freedman and favorite of Sulla, one Chrysogonus, who bought his confiscated estates at auction at a nominal price. Three of these estates (there were thirteen in all)

I DigitZed by Google 2 Orations of Cicero

he transferred to a certain Titus Roscius Capito, another townsman and enemy of the deceased, and a leading man at Ameria; the remainder he put in charge of Magnus as his agent. The younger Sextus, a man of forty, thus robbed of his patrimony, had recourse to his father’s friends in Rome for protection and help. The three conspirators, fearing that they might be compelled to disgorge, resolved to secure themselves by accusing him of his father’s murder. This they did through a pro- fessional prosecutor (aceīāsātor) named Erucius, who undertook the legal formalities of the prosecution.

The aristocratic friends of Roscius, not daring to brave the creature

of the dictator, but unwilling to leave their guest-friend (tespes) unde-

5

I10

I15

fended, prevailed upon Cicero, then young and amhitious, to undertake the case. To oppose Chrysogonus was an act that called for disinter- ested courage, and nothing in Cicero’s carecr is more to his credit. By his successful conduct of the case he obtained the well-merited rank of a leader among the rising advocates of Rome. The Deefence of Roscius was the first of Cicero’s public orations or pleas; and it is criticised by the author himself in his Orator, ch. 30.

Cicero’s Apology for Appearing in the Defence. REĒDO ego vōs, iūdicēs, miīrāri quid sit quod, cum tot summī ōrātōrēs hominēsque nōbilissimī sedeant, ego ‘potissimum surrēxerim, quī neque aetāte neque ingeniō neque auctōrītāte sim cum his, quī sedeant, comparandus. Omnēs hī, quōs vidētis adesse, in hāc causā iniūriam novō scelere cōnflātam putant oportēre dēfendī, dēfendere ipsī propter inīquitātem temporum nōn audent; ita fit ut adsint prop- tereā quod officium sequuntur, taceant autem idcircō quia

perīculum viītant. i 2. Quid ergō? Audācissimus ego ex omnibus? Minimē. At tantō officiōsior quam cēteri? Nē istius quidem laudis ita sim cupidus, ut aliīs eam praereptam velim. Quae mē igitur rēs praeter cēterōs iīnpulit, ut causam Sex. Rōscī reciperem? Quia, si quis hōrum’ dixisset, quōs vidētis adesse, in quibus summa auctōritās est atque a plitndō, sī verbum dē rē pūblicā fēcisset.—id quod in hāc causā fierī necesse est, — multō plūra dīxisse quam dixisset putā-

Defence of Roscius 3

rēur: S. ego etiamsi omnia quae dīcenda sunt liberē dixerō, nēquāquam tamen similiter ōrātiō mea exire atque in volgus “emānāre poterit. Deinde, quod cēterōrum neque dictum obscarumi potest esse, propter ōbilitātem et amplitūdinem, neque temerē dictō ēhc ēdt, ter aetātem et prūdentiam: ego sī quid liberius dixerō, vel occultum esse, proptereā quod nōndum ad rem pūblicam accessī, vel īgnōsci adu- lēscentiae poterit, — tametsi nōn modo iīgnōscendī ratiō, vērum etiam cōgnōscendī cōnsuētūdō iam dē cīvitāte sublāta est.

4. Accēdit illa quoque causa, quod ā cēterīs forsitan ita petitum sit ut dicerent, ut utrumvīs salvō officiō facere sē posse arbitrārentur: ā mē autem eī contendērunt, quī apud mē et amīcitiā et beneficiīs et dīgnitāte plūrimum possunt, quōrum ego nec benevolentiam ergā mē iīgnōrāre, nec auc- tōritātem aspernārī, nec voluntātem neglegere dēbeam. Hīs dē causīs ego huic causae patrōnus exstiti, nōn ēlēctus ūnus qui māximō ingeniō, sed relictus ex omnibus quī minimō periculō possem dīcere; neque utī satis fīrmō praesidiō dēfēnsus Sex. Rōscius, vērum utī nē omninō dēsertus esset.

Character of the Elder Roscius, the Murdered Man.

VI. s. Sex. Rōscius, pater hūiusce, mūniceps Amerinus fuit, cum genere et nōbilitāte et pecūniā nōn modo suī mūnicipī vērum etiam ēius vicīnitātis facile prīmus, tum grātiā atque hospitiīs flōrēns hominum nōbilissimōrum. Nam cum Metellīs, Servīliis, Scīpiōnibus erat eī nōn modo hospitium, vērum etiam domesticus ūsus et cōnsuētūdō; quās (ut aequum est) familiās honestātis amplitūdinisque grātā nōminō. Itaque ex omnibus suīs commodīs hōc sōlum fīliō reliquit: nam patrimōnium domesticī pracdōnēs vi ēreptum possident, fāma et vīta innocentis ab hospitibus amīcisque paternis dēfenditur. 6. Is cum omni tempore nōbilitātis fautor fuisset, tum hōc tumultū proximō, cum

I10 I10

I

20

2

5

[v5ī

4 Orations of Cicero

omnium nōbilium dīgnitās et salūs in discrimen veniret, praeter cēterōs in eā vicīnitāte eam partem causamque operā, studiō, auctōritāte dēfendit: etenim rēctum putābat prō eōrum honestāte sē pūgnāre, propter quōs ipse hones- tissimus inter suōs numerābātur. Posteāquam victōria cōn- stitūta est, ab armīsque recessimus, — cum prōscriberentur hominēs, atque ex omnī regiōne caperentur eī quī adversāriī fuisse putābantur, —erat ille Rōmae frequēns; in forō et in ōre omnium cotīdiē versābātur, magis ut exsultāre victōriā nōbilitātis vidērētur, quam timēre nē quid ex eā calamitātis sibi accideret. His Old Feud with the Titi Roscii.

7. Erant eī veterēs inimīcitiae cum duōbus Rōsciīs Ame- rīnīs, quōrum alterum sedēre in accūsātōrum subselliīs videō, alterum tria hūiusce praedia possidēre audiō. Quās inimī- citiās sī tam cavēre potuisset, quam metuere solēbat, viveret. Neque enim, iūdicēs, iniūriā metuēbat. Nam duo istī sunt T. Rōsciī, quōrum alterī Capitōnī cōgnōmen est, iste qut adest Māgnus vocātur, hominēs hūius modi: alter plūri- mārum palmārum vetus āc nōbilis gladiātor habētur, hīc autem nūper sē ad eum lanistam contulit; quique ante hanc pūgnam tirō esset, [quod sciam,] facile ipsum magis- trum scelere audāciāque superāuvit.

The Murder.

VII. 8. Nam cum hīc Sex. Rōscius esset Ameriae, T. autem iste Rōscius Rōmae, — cum hiīc filius adsiduus in praediīs esset. cumque sē voluntāte patris reī familiārī vitae- que rūsticae dedisset, iste autem frequēns Rōmae esset, — occiīditur ad balneās Palacinās rediēns ā cēnā Sex. Rōscius. Spērō ex hōc ipsō nōn esse obscūrum, ad quem suspiīciō maleficī pertineat: vērum id, quod adhūc est suspīciōsum, nisi perspicuum rēs ipsa fēcerit, hunc adfinem culpae iūdi- cātōte.

SULLA.

(Bust in the Vatican.)

DigitZed by Google Defence of Roscius 5

The News Brought-to his Enemies at Ameria.

9. Occisō Sex. Rōsciō, primus Ameriam nūntiat Mallius Glaucia quīidam, homō tenuis, lībertiīnus, cliēns et familiāris istius T. Rōscī, et nūntiat domum nōn filī, sed T. Capitōnis inimīcī; et cum post hōram prīmam noctis occīsus esset, prīmo dīlūculō nūntius hic Ameriam venit. Decem hōris nocturnīs sex et quīnquāgintā milia passuum cisiīs pervo- lāvit, nōn modo ut exoptātum inimiīcō nūntium prīmus adferret, sed etiam cruōrem inimīcī quam recentissimum tēlumque paulō ante ē corpore extrāctum ostenderet.

The Conspiracy to Seize his Property.

10. Quadriduō quō haec gesta sunt, rēs ad Chrȳsogonum in castra L. Sūllae Volāterrās dēfertur. Māgnitūdō pecūniae dēmōnstrātur; bonitās praediōrum (nam fundōs decem et triīs relīquit, quiī Tiberim ferē omnēs tangunt), hūius i inōpia et sōlitūdō commemorātur. Dēmōnstrant, cum pater hūiusce Sex. Rōscius, homō tam splendidus et grātiōsus, nūllō negōtiō sit occiīsus, perfacile hunc hominem incautum et rūsticum, et Rōmae iīgnōtum, dē mediō tollī posse. Ad eam rem operam suam pollicentur. Nē diūtius teneam, iūdicēs, societās coitur. VIII. 11. Cum nīūlla prōscrip- tiōnis mentiō fieret, cum etiam qui anteā metuerant redi- rent, āc iam dēfūnctōs sēsē periculīs, arbitrārentur, nōmen refertur in tabulās Sex. Rōsci, studiōsissimī nōbilitātis. Manceps fit Chrȳsogonus. Tria praedia vel nōbilissima Capitōni propria trāduntur, quae hodiē possidet; in reli- quās omnēs fortūnās iste T. Rōscius, nōmine Chrȳsogonī, quemadmodum ipse dicit, impetum facit. [Haec bona emuntur duōbus mīlibus nummum.]

Sulla not Implicated. ; Xēā

12. Haec omnia, iūdicēs, imprūdente L. Sūllā facta esse certō sciō; neque enim mīrum — cum eōdem tempore et ea

5

I10

15

20

quae praeterita suntyet ea quae videntur instāre praeparet, 30

-5

t. nm. . mmtm

n

10

3N The Younger Rosciue Diepossessed.

IS

20

25

30

6 Orations of Cicero t. x 5 BīēS

cum et pācis cōnstituendae ratiōnem et bellī gerendi potes- tātem sōlus habeat, cum omnēs in ūnum spectent, ūnus omnia gubernet, cum tot tantisque negōtiis distentus sit ut respīrāre liberē nōn possit —sī aliquid nōn animad- vertat, cum praesertim tam multī occupātiōnem ēius obser- vent tempusque aucupentur, ut, simul atque ille dēspēxerit, aliquid hūiusce modī moltintur. Hūc accēdit, quod quamvis ilīe fēlix sit, sīcut est, tamen [in] tantā fēlīcitāte nēmō potest esse, in māgnā familiā quī nēminem neque servum neque lībertum improbum habeat. 325

rwq evfv 13. Intereā iste T. Rōscius, vir optimus, prōcūrtor Chrīȳ-

sogonī, Ameriam venit; in praedia hūius īnvādit; hunc miserum, lūctū berditum, quī nōndum etiam omnia paternō fūnerī iūsta solvisset, nūdum ēicit; domō atque fotis patriis dīsque penātibus praecipite indices, ēxturbātt i ipse amplis simae pecūniae fit dominus.1 Quī in suā. rē fuisset egentis- simus, erat, ut fit, īnsolēns in aliēnā. Multa palam domum suam auferēbat, plūra clam dē mediō removēbat; nōn pauca suīs adiūtōribus largē effūsēque dōnābat; reliqua cōnstitūtā auctiōne vēndēbat; quod Amerinis ūsque eō vīsum est indīg- num, ut urbe tōtā flētus gemitusque fieret. .

1 Jd f 1 5

Protest by Petega- of Ameria. :

IX. 14. Etenim multa simul ante oculōs versābantur: mors hominis flōrentissimī Sex. Rōscī crūdēlissima, fīlī autem ēius egestās indignissima, cui dē tantō patrimōniō praedō iste nefārius nē iter quidem ad sepulcrum patrium relīquisset, bonōrum ēmptiō flāgitiōsa, possessiō, fūrta, rapiī- nae, dōnātiōnēs. Nēmō erat quī nōn ārdēre ill3 omnia māllet, quam vidēre in Sex. Rōscī virī optimī atque hones- tissimī bonīs iactantem sē āc dominantem T. Rōscium. 15. Itaque decuriōnum dācrētum statim fit, ut decem priīmi

tl

Defence of Roscius 7 s.t Nbē5 proficīscantur ad L. Sūllam, doceantque eum qui vir Sex. Rōscius fuerit; conquerantur dē istōrum scelere et iniūriis; ōrent ut et illius mortui fāmam et filī innocentis fortūnās cōnservātās velit. Atque ipsum dēcrētum, quaesō, cōgnōs- cite. [D°vcrētum Decuriōnum.] 38

The Delegates Hoodwinked by the Conspirators.

Lēgātī in castra veniunt. Intellegitur, iūdicēs, id quod

iam ante dixī, fmprūdente L. Sūllā scelera haec et fiāgitia

il 11..-. . - ‘ta flefī.“Mam statim Chrȳsogonus et ipse ad eōs accēdit et hominēs nōbilis adlēgat, ab eīs quī peterent nē ad Sūllam

“dīrent, et omnia Chrȳsog aum quae vellent esse factūrum

7 pȳlicērentu, 16. Ōēqt. haae xt

ō autem ille gertimuerat, ut

ri fuāftet/ quam dē hīs rēbus sūllam docēri. Hominēs antīquī, quī ex suā nātūrā cēterōs fingerent, cum ille cōn- firmāret sēsē nōmen Sex. Rōsci dē tabulīs exēmptūrum, praedia vacua fīliō trāditūrum, cumque id ita futūrum T. Rōscius Capitō, quī in decem lēgātis erat, apprōmitteret, crēdidērunt: Ameriam rē inōrātā revertērunt. Ac primō rem differre cotīdiē āc prōcrāstināre istī coepērunt; deinde aliquantō lentius, nihil agere atque dēlūdere; postrēmō— id quod facile intellēctum est — īnsidiās vītae hūiusce [Sex. Rōsciī] parāre, neque sēsē arbitrārī posse diūtius aliēnam pecūniam dominō incolumī obtinēre.

The Younger Roscius takes Refuge with Friends at Rome.

X. 17. Quod hīc simul atque sēnsit, dē amīcōrum cōgnā- tōrumque sententiā Rōmam cōnfūgit, et sēsē ad Caeciliam [Nepōtis filiam], quam honōris causā nōminō, contulit, quā pater ūsus erat plūrimum; in quā muliere, iūdicēs, etiam nunc (id quod omnēs semper exīstimāvērunt) quasi exempli causā vestīgia antīquī officī remanent. Ea Sex. Rōscium inopem, ēiectum domō atque expulsum ex suīs bonis, fugi-

20

entem latrōnum tēla et minās, recēpit domum, hospitique 30

ē Orations of Cicero

oppressō iam dēspērātōque ab omnibus opitulāta est. Eius virtūte, fidē, diligentiā factum est, ut hīc potius vīvus in reōs quam occisus in prōscrīptōs referrētur.

A Trumped-up Charge of Parricide is Brought.

18. Nam postquam istī intellēxērunt summā dīligentiā 5 vitam Sex. Rōscī custōdīrī, neque sibi ūllam caedis faci- undae potestātem darī, cōnsilium cēpērunt plēnum sceleris et audāciae, ut nōmen hūius dē parricīdiō dēferrent, ut ad eam rem aliquem accūsātōrem veterem comparārent, quī dē eā rē posset dicere aliquid, in quā rē nūlla subesset suspiciō; 10 dēnique ut, quoniam crīmine nōn poterant, tempore ipsō pūgnārent. Ita loquī hominēs: quod iūdicia tam diū facta nōn essent, condemnārī eum oportēre, quī prīmus in iūdicium adductus esset; huic autem patrōnōs propter Chrȳsogoniī grātiam dēfutūrōs; dē bonōrum vēnditiōne et dē istā socie- 15 tāte verbum esse factūrum nēminem; ipsō nōmine parricīdī et atrōcitāte crīminis, fore ut hīc nūllō negōtiō tollerētur, cum ab nūllō dēfēnsus esset. Hōc cōnsiliō atque adeō hāc āmentiā impulsi, quem ipsī cum cuperent nōn potuērunt occīdere, eum iugulandum vōbis trādidērunt.

Wretched Condition of the Defendant.

20 XI 19. Quid prīmum querar? aut unde potissimum, iūdicēs, ōrdiar? aut quod aut ā quibus auxilium petam? Deōrumne immortālium, populine Rōmānī, vestramne, qui summam potestātem habētis, hōc tempore fidem implōrem? Pater occīsus nefāriē, domus obsessa ab inimīcīs, bona

25 adēmpta, possessa, direpta, filī vita īnfēsta, saepe ferrō atque īnsidiīs appetīta, — quid ab hiīs tot maleficiīs sceleris abesse vidētur? Tamen haec aliīs nefāriīs cumulant atque adaugent: crīmen incrēdibile cōnfingunt, testis in hunc et accūsātōrēs hūiusce pecūniā comparant. Hanc condiciōnem

30 miserō ferunt, ut optet, utrum mālit cervīcēs Rōsciō dare,

Defence of Roscius 9 an, īnsūtus in cūleum, per summum dēdecus vītam āmittere. Patrōnōs huic defutūrōs putāvērunt: dēsunt: quī liberē dīcat, quī cum fidē dēfendat, — id quod in hāc causā est satis,— quoniam quidem suscēpi, nōn deest profectō, iūdicēs.

Three Things Make against the Defendant.

XIII. 20. Trēs sunt rēs, quantum ego exīstimāre pos- sum, quae obstent hōc tempore Sex. Rōsciō: crīmen adver- sāriōrum, et audācia, et potentia. Criīminis cōnfictiōnem accūsātor [Erūcius] suscēpit; audāciae partis Rōsciī sibi poposcērunt; Chrȳsogonus autem, is quīi plūrimum potest, potentiā pūgnat. Dē hīsce omnibus rēbus mē dicere opor- tēre intellegō. Quid igitur est? Nōn eōdem modō dē omnibus, ideō quod prīma illa rēs ad meum officium per- tinet, duās autem reliquās vōbīs populus Rōmānus imposuit. Ego crīmen oportet dīluam; vōs et audāciae resistere, et hominum ēius modī perniciōsam atque intolerandam poten- tiam prīmō quoque tempore exstinguere atque opprimere dēbētis.

Enormity of the Charge.

21. Occidisse patrem Sex. Rōscius arguitur. Scelestum, dī immortālēs! āc nefārium facinus, atque ēius modī, quō ūnō maleficiō scelera omnia complexa esse videantur. Ete- nim sī, id quod praeclārē ā sapientibus dīcitur, voltū saepe laeditur pietās, quod supplicium satis ācre reperiētur in eum quī mortem obtulerit parentī, prō quō morī ipsum, sī rēs postulāret, iūra divina atque hūmāna cōgēbant? In hōc tantō, tam atrōcī, tam singulāri maleficiō, quod ita rārō exstitit ut, sī quandō audītum sit, portentī āc prōdigī simile numerētur. quibus tandem tū, C. Erūcī, argūmentis accūsā- tōrem cēnsēs ūtī oportēre? Nōnne et audāciam ēius quī in crīmen vocētur singulārem ostendere, et mōrēs ferōs, immā- nemque nātūram, et vītam vitiīs flāgitiīsque omnibus dēditam,

E2l v

30 10 Orations of Cicero

Cet] dēnique omnia ad perniciem prōflīgāta atque perdita? quōrum tū nihil in Sex. Rōscium, nē obiciendī quidem causā, contulistī.

Improbability from the Character of the Defendant.

XIV. 22. ‘Patrem occidit Sex. Rōscius. Quī homō?

5 Adulēscentulus corruptus et ab hominibus nēquam induc-

tus? annōs nātus māior quadrāgintā vetus vidēlicet sīcā-

rius, homō audāx et saepe in caede versātus? at hōc ab

accūsātōre nē dīcī quidem audīstis. Lūxuriēs igitur hominem

nīmīrum, et aeris aliēnī māgnitūdō, et indomitae animī cupi-

i0 ditātēs ad hōc scelus impulērunt? Dē lūxuriā pūrgāvit

Erūcius, cum dīxit hunc nē in conviviō quidem ūllō ferē

interfuisse. Nihil autem umquam cuiquam dēbuit. Cupi-

ditātēs porrō quae possunt esse in eō quī, ut ipse accūsātōr

obiēcit, rūrī semper habitārit, et in agrō colendō vīxerit? —

15 quae vita māximē disiūncta ā cupiditāte est, et cum officiō coniūncta.

Absence of Motive.

23. Quae rēs igitur tantum istum furōrem Sex. Rōsciō obiēcit? ‘Patrī’ inquit ‘nōn placēbat.” Quam ob causam? Necesse est enim eam quoque iūstam et māgnam et perspi-

20 cuam fuisse: nam, ut illud incrēdibile est, mortem oblātam esse patrī ā fīliō sine plūrimīs et māximīs causīs, sīc hōc vērī simile nōn est, odiō fuisse parentī fīlium, sine Ccausis multīs et māgnīs et necessāriīs. Rūrsus igitur eōdem rever- tāmur, et quaerāmus quae tanta vitia fuerint in ūnicō fīliō,

25 quārē is patrī displicēret. At perspicuum est nūllum fuisse. Pater igitur āmēns, quī ōdisset eum sine causā quem prō- creārat. At is quidem fuit omnium cōnstantissimus. Ergō illud iam perspicuum profectō est, sī neque āmēns pater neque perditus fiīlius fuerit, neque odī causam patrī neque

30 sceleris fīliō fuisse.

Defence of Roscius I11

Necessity of Showing a Motive.

XXII. 24. Dē parricidiō causa dīcitur: ratiō ab accū- sātōre reddita nōn est, quam ob causam patrem fīilius occi- derit. Quod in minimīs noxiīs, et in hīs leviōribus peccātīs quae magis crēbra et iam prope cotidiāna sunt, māximē et prīmum quaeritur, — quae causa maleficī fuerit, —id Erūcius in parricīdiō quaerī nōn putat oportēre. In quō scelere, iūdi- cēs, etiam cum multae causae convēnisse ūnum in locum atque inter sē congruere videntur, tamen nōn temerē crēdi- tur, neque levi coniectūrā rēs penditur, neque testis incertus audītur, neque accūsātōris ingeniō rēs iūdicātur: cum multa anteā commissa maleficia, tum vita hominis perditissima, tum singulāris audācia ostendātur necesse est, neque audā- cia sōlum, sed summus furor atque āmentia.

Necessity of Direct Evidence.

25. Haec cum sint omnia, tamen exstent oportet expressa sceleris vestiīgia, — ubi, quā ratiōne, per quōs, quō tempore maleficium sit admissum; quae nisi multa et manifēsta sunt, profectō rēs tam scelesta, tam atrōx, tam nefāria crēdī nōn potest. Māgna est enim vīs hūmānitātis; multum valet commūniō sanguinis; reclāmitat istīus modī suspiciōnibus ipsa nātūra; portentum atque mōēnstrum certissimum est, esse aliquem hūmānā speciē et figūrā, quī tantum immāni- tāte bēstiās. vīcerit, ut propter quōs hanc suāvissimam lūcem aspēxerit, eōs indīgnissimē lūce prīvārit, cum etiam ferās inter sēsē partus atque ēducātiō et nātūra ipsa conciliet.

Examples from Other Cases.

XXIII. 26. Nōn ita multīs ante annīs, āiunt T. Caelium quendam Tarracīnēnsem, hominem nōn obscūrum, cum cēnātus cubitum in idem conclāve cum duōbus adolēs- centibus fīliīs īsset, inventum esse māne iugulātum. Cum neque servus quisquam reperīrētur, neque liber, ad quem ca

20

25 10

rS

30

12 Orations of Cicero

suspīciō pertinēret, id aetātis autem duo fīliī propter cubantēs nē sēnsisse quidem sē dicerent, nōmina fiīliōrum dē parri- cidiō dēlāta sunt. Quid poterat tam esse suspiciōsum? Neutrumne sēnsisse? Ausum autem esse quemquam sē in id conclāve committere, eō potissimum tempore, cum ibīdem essent duo adulēscentēs fīliī, quī et sentīre et dēfen- dere facile possent? 27. Erat porrō nēmō in quem ea suspīciō conveniret. Tamen cum plānum iūdicibus esset factum, apertō ōstiō dormientīs eōs repertōs esse, iūdiciō absolūtī adulēscentēs et suspīciōnē omni liberāti sunt. Nēmō enim putābat quemquam esse, quī, cum omnia dīvīna atque hūmāna iūra scelere nefāriō polluisset, somnum statim capere potuisset; proptereā quod, quī tantum facinus com- mīsērunt, nōn modo sine cūrā quiēscere, sed nē spīrāre quidem sine metū possunt.

Need of Strongest Proof Shown by the Severity of the Penalty.

28. Quārē hōc quō minus est crēdibile nisi ostenditur, eō magis est, sī convincitur, vindicandum. Itaque cum multīs ex rēbus intellegī potest māiōrēs nostrōs nōn modo armīs plūs quam cēterās nātiōnēs, vērum etiam cōnsiliō sapientiāque potuisse, tum ex hāc rē vel māximē, quod in impiōs singulāre supplicium invēnērunt: insuī voluērunt in cūleum vīvōs, atque in flūmen dēicī. O singulārem sapien- tiam, iūdicēs! Nōnne videntur hunc hominem ex rērum nātūrā sustulisse et ēripuisse, cui repente caelum, sōlem, aquam terramque adēmerint: ut quī eum necāsset, unde ipse nātus esset. carēret eīs rēbus omnibus, ex quibus omnia nāta esse dīcuntur? 29. Nōluērunt ferīs corpus obicere, nē bēstiīs quoque, quae tantum scelus attigissent, inmāniōribus ūterēmur: nōn sīc nūdōs in flūmen dēicere, nē, cum dēlātī essent in mare, ipsum polluerent, quō cētera, quae violāta sunt. expiārī putantur. Dēnique nihil tam vīle neque tam volgāre est cūius partem ūllam relīquerint. Etenim quid est

mnm————. um—

Defence of Roscius 13

tam commūne quam spiritus vivīs, terra mortuīs, mare fluc- tuantibus, lītus ēiectīs? Ita vīvunt, dum possunt, ut dūcere animam dē caelō nōn queant. Ita moriuntur, ut eōrum ossa terra nōn tangat. Ita iactantur fluctibus, ut numquam adlu- antur. Ita postrēmō ēiciuntur, ut nē ad saxa quidem mortuī conquiēscant. 30. Tantī maleficī crīmen, cui maleficiō tam insīgne supplicium est cōnstitūtum, probāre tē, Erūcī, cēnsēs posse tālibus virīs, sī nē causam quidem maleficī prōtuleris? Sīi hunc apud bonōrum ēmptōrēs ipsōs accūsārēs, eīque iūdiciō Chrȳsogonus praeesset, tamen dīligentius parātiusque vēnissēs. Utrum quid agātur nōn vidēs, an apud quōs agātur? Agitur dē parricīdiō, quod sine multis causis suscipī nōn potest; apud hominēs autem prūdentissimōs agitur, quī intellegunt nēminem nē minimum quidem malefi- cium sine causā admittere.

No OŌpportunity to Commit the Crime.

XXVII. 31. Estō: causam prōferre nōn potes. Tametsī statim vīcisse dēbeō, tamen dē meō iūre dēcēdam, et tibi quod in aliā causā nōn concēderem in hāc concēdam, frētus hūius innocentiā Nōn quaerō abs tē quā rē patrem Sex. Rōscius occiderit: quaerō quō modō occīderit. Ita quaerō abs tē, C. Erūci, quō modō; et sic tēcum agam, ut meō locō vel respondendī vel interpellandī tibi potestātem faciam, vel etiam, si quid volēs, interrogandi.

32. Quō modō occidit? Ipse percussit, an aliīs occīden- dum dedit? Si ipsum arguis, Rōmae nōn fuit: sī per aliōs fēcisse dīcis, quaerō servōsne an līberōs? si per līberōs, quōs hominēs? indidemne Ameriā, an hōsce ex urbe sicāriōs? sī Ameriā, quī sunt hī? cūr nōn nōminātur? sī Rōmā, unde eōs nōverat Rōscius, quī Rōmam multīs annīs nōn vēnit, neque umquam plūs trīduō fuit? ubi eōs convēnit? quīicum locūtus est? quō modō persuāsit? ‘Pretium dedit.” Cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? Nōnne

Csl

ē] 14 Orations of Cicero

hīs vestīgiīs ad caput maleficī pervenīrī solet? Et simul

tibi in mentem veniat facitō, quem ad modum vītam hūiusce

dēpīnxeris: hunc hominem ferum atque agrestem fuisse;

numquam cum homine quōquam conlocūtum esse; num- 5 quam in oppidō cōnstitisse.

33. Quā in rē praetereō illud, quod mihi māximō argū- mentō ad hūius innocentiam poterat esse, in rūsticis mōribus, in vīctū āridō, in hāc horridā incultāque viītā, istīus modī maleficia gīgnī nōn solēre. Ut nōn omnem frūgem neque

io arborem in omni agrō reperire possis, sīc nōn omne facinus in omnī vitā nāscitur. In urbe lūxuriēs creātur; ex lūxuriā exsistat avāritia necesse est, ex avāritiā ērumpat audācia; inde omnia scelera āc maleficia gīgnuntur. Vita autem haec rūstica, quam tū agrestem vocās, parsimōniae, dīligen- 15 tiae, iūstitiae magistra est.

No Agents Available.

34. Vērum haec missa faciō. Illud quaerō, —is homō, quī, ut tūte dīcis, numquam inter hominēs fuerit, per quōs hominēs hōc tantum facinus tam occultē, absēns praesertim, cōnficere potuerit. Multa sunt falsa, iūdicēs, quae tamen

20 arguī suspīciōsē possunt; in hīis rēbus sī suspīciō reperta erit, culpam inesse concēdam. Rōmae Sex. Rōscius occi- ditur, cum in agrō Ameriīnō esset fīlius. Litterās, crēdō, mīsit alicui sīcāriō, quī Rōmae nōverat nēminem. ‘Arces- sīvit aliquem” Quem aut quandō? fNūntium misit.’

25 Quem aut ad quem? “Pretiō, grātiā, spē, prōmissīs indūxit aliquem.” Nihil hōrum nē cōnfingī quidem potest, et tamen causa dē parricīdiō dicitur!

If Committed by Slaves, —by whnose Slaves?

35. Reliquum est ut per servōs id admīserit. O dī immortālēs ! rem miseram et calamitōsam, quod in tālī 30 crīmine quod innocentī salūtī solet esse, ut servōs in

Defence of Roscius I15

quaestiōnem polliceātur, id Sex. Rōsciō facere nōn licet. Vōs, qui hunc accūsātis, omnīs ēius servōs habētis. Ōūnus puer, vīctūs cotidiānī minister, ex tantā familiā Sex. Rōsciō relictus nōn est. Tē nunc appellō P. Scīpiō, tē, Metelle. Vōbis advocātis, vōbīs agentibus, aliquotiēns duōs servōs paternōs in quaestiōnem ab adversāriīs Sex. Rōscius postu- lāvit. Meministisne T. Rōscium recūsāre? Quid? eī servī ubi sunt? Chrȳsogonum, iūdicēs, sectantur: apud eum sunt in honōre et pretiō. Etiam nunc ut ex eīs quaerātur ego postulō, hic ōrat atque obsecrat. Quid facitis? cūr recūsātis? Dubitāte etiam nunc, iūdicēs, sī potestis, ā quō sit Sex. Rōscius occisus, —ab eōne, quī propter illius mortem in egestāte et in īnsidiīs versātur, cui ne quaerendī quidem dē morte patris potestās permittitur, an ab eīs quī quaes- tiōnem fugitant, bona possident, in caede atque ex caede vīvunt.

Sulla’s Favorite, Chrysogonus, Implicated.

XLIII. 86. Veniō nunc ad illud nōmen aureum [Chrȳso- gonī], sub quō nōmine tōta societās latuit: dē quō, iūdicēs, neque quō modō dīcam neque quō modō taceam reperīre possum. Sīi enim taceō, vel māximam partem relinquō; sīn autem dīcō, vereor nē nōn ille sōlus, id quod ad mē nihil attinet, sed aliī quoque plūrēs laesōs sē esse putent. Tametsī ita sē rēs habet, ut mihi in commūnem causam sectōrum dīcendum nihil māgnō opere videātur; haec enim causa nova profectō et singulāris est.

He is the Purchaser of the Property.

37. Bonōrum Sex. Rōscī ēmptor est Chrȳsogonus. Prīmum hōc videāmus: ēius hominis bona quā ratiōne vēniērunt, aut quō modō vīnire potuērunt? Atque hōc nōn ita quaeram, iūdicēs, ut id dīcam esse indīgnum, homi- nis innocentis bona vēnīsse; sī enim haec audientur āc līberē dīcentur, nōn fuit tantus homō Sex. Rōscius in cīvi-

ē

25

30 un

10

t5

30

16 Orations of Cicero

tāte, ut dē eō potissimum conquerāmur. Veērum ſego] hōc quaerō: quī potuērunt istā ipsā lēge, quae dē prōscrīptiōne est.—sīve Valeria est, sīve Cornēlia, nōn enim nōvī nec sciō, — vērum istā ipsā lēge bona Sex. Rōscī vēnīire qui potuērunt? Scrīptum enim ita dīcunt esse, ut eōrum bona vēncant, qui prēōseripti sunt— quō in numerō Sex. Rōscius nōn est — aut cōrum quī in adversāriōrum praesidiīs occisi sunft. Dum praesidia ūlla fuērunt, in Sūllae praesidiīs fuit; posteā quam ab armīs recessum est, in summō ōtiō rediēns ā cēnā Rōmae occisus est. Si lēge, bonā quoque lēge vēnisse fateor; sīn autem cōnstat, contrā omnīs nōn modo veterēs lēgēs vērum etiam novās occīsum esse, bona quō iūre aut quō mōre aut quā lēge vēnierint quaerō.

XLIV. 38. In quem hōc dīicam quaeris, Erūcī? Nōn in eum quem vīs et putās; nam Sūllam et ōrātiō mea ab initiō et ipsīus eximia virtūs omnī tempore pūrgāvit. Ego haec omnia Chrȳsogonum fēcisse dicō, ut ēmentirētur, ut malum cīvem Rōscium fuisse fingeret, ut eum apud adversāriōs occīsum esse dīceret, ut hīs dē rēbus ā lēgātīs Ameriīnōrum docērī L. Sūllam passus nōn sit. Dēnique etiam illud sus- picor, omnīnō haec bona nōn vēnīsse: id quod posteā, sī per vōs, iūdicēs, licitum erit, aperiētur.

The Sale by Proscription Nlegal.

389. Opīnor enim esse in lēge, quam ad diem prōscriīp- tiōnēs vēnditiōnēsque fīant: [nīmīrum] KXalendās Iāniās. Aliquot post mēnsīs et homō occīsus est, et bona vēnīsse dīcuntur. Profectō aut haec bona in tabulās pūblicās nūlla rediērunt, nōsque ab istō nebulōne facētius ēlūdimur quam putāmus; aut, sī rediērunt, tabulae pūblicae corruptae aliquā ratiōne sunt: nam lēge quidem bona vēnire nōn potuisse cōnstat. Intellegō mē ante tempus, iūdicēs, haec scrūtārī, et prope modum errāre, quī, cum capitī Sex. Rōscī medērī dēbeam, reduviam cūrem. Nōn enim labōrat dē pecūniā;

Defence of Roscius 17

nōn ūllīus ratiōnem suī commodī dūcit; facile egestātem suam sē lātūrum putat, sī hāc indīgnā suspīciōne et fictō crīimine līberātus sit.

40. Vērum quaesō ā vōbīs, iūdicēs, ut haec pauca quae restant ita audiātis, ut partim mē dīcere prō mē ipsō putētis, partim prō Sex. Rōsciō. Quae enim mihi indīgna et intole- rābilia videntur, quaeque ad omnīs, nisi prōvidēmus, arbitror pertinēre, ea prō mē ipsō ex animī meī sēnsū āc dolōre prō- nūntiō; quae ad hūius vītae [cāsum] causamīque] perti- neant, et quid hīc prō sē dīcī velit, et quā condiciōne contentus sit, iam in extrēmā ōrātiōne nostrā, iūdicēs, audiētis. XLV. 141. Ego haec ā Chrȳsogonō, meā sponte, remōtō Sex. Rōsciō, quaerō: prīmum, quā rē civis optimī bona vēnierint; deinde, quā rē hominis ēius, quī neque prō- scriptus neque apud adversāriōs occīsus est, bona vēnierint, cum in eōs sōlōs lēx scrīpta sit; deinde, quā rē aliquantō post eam diem vēnierint, quae diēs in lēge praefīnita est; deinde, cūr tantulō vēnierint. Quae omnia sī, quem ad modum solent lībertī nequam et improbī facere, in patrōnum suum voluerit cōnferre, nihil ēgerit: nēmō est enim quī nesciat propter māgnitūdinem rērum multa multōs fūrtim imprūdente L. Sūllā commīsisse.

Sulla not Responsible.

42. Placet igitur in hīs rēbus aliquid imprūdentiā praeter- irī? Nōn placet, iūdicēs, sed necesse est. Etenim sī Iuppiter optimus māximus, cūius nūtū et arbitriō caelum terra mariaque reguntur, saepe ventīis vehementiōribus aut immoderātis tempestātibus aut nimiō calōre aut intolerābilī frīgore hominibus nocuit, urbīs dēlēvit, frūgēs perdidit, quōrum nihil perniciī causā dīvīinō cōnsiliō, sed vī ipsā et māgnitūdine rērum factum putāmus: at contrā, commoda quibus ūtimur lūcemque quā fruimur spīritumque quem dūcimus ab eō nōbis darī atque impertīrī vidēmus, — quid

tō ē5

30 18 Orations of Cicero

mīrāmur L. Sūllam, cum sōlus rem pūblicam regeret, orbem- que terrārum gubernāret, imperīque māiestātem quam armīs

JurrtER.

recēperat lēgibus cōnfīrmāret, aliqua animadvertere nōn potuisse ? Nisi hōc mīrum est, quod vis dīivina adsequī 5 nōn possit, si id mēns hūmāna adepta nōn sit. Defence of Roscius 19

The Cause of the Nobility not Involved.

43. Vereor, iūdicēs, nē quis imperītior exīstimet mē cau- sam nōbilitātis victōriamque voluisse laedere: tametsī meō iūre possum, sī quid in hāc parte mihi nōn placeat, vitupe- rāre; nōn enim vereor nē quis aliēnum mē animum habuisse ā causā nōbilitātis exīstimet. XLVII. Sciunt eī quī mē nōrunt, mē prō meā tenuī īnfīirmāque parte, — posteā quam id quod māximē voluī fierī nōn potuit, ut compōnerētur,— id māximē dēfendisse, ut eī vincerent qui vīcērunt. Quis enim erat, quī nōn vidēret humilitātem cum [dīgnitāte dē] amplitūdine contendere? Quō in certāmine perditī civis erat nōn sē ad eōs iungere, quibus incolumibus, et domī dīgnitās et forīs auctōritās retinērētur. Quae perfecta esse et suum cuique honōrem et gradum redditum gaudeō, iūdicēs, vehementerque laetor; eaque omnia deōrum voluntāte, studiō populī Rōmānī, cōnsiliō et imperiō et feēlīcitāte L. Sūllae, gesta esse intellegō.

44. Quod animadversum est in eōs quī contrā omnī ratiōne pūgnārunt, nōn dēbeō reprehendere; quod viris fortibus, quōrum opera eximia in rēbus gerendīs exstitit, honōs habitus est, laudō. Quae ut fierent, idcircō pūgnātum esse arbitror, mēque in eō studiō partium fuisse cōnfiteor. Sīn autem id āctum est, et idcircō arma sūmpta sunt, ut hominēs postrēmī pecūniīs aliēnīs locuplētārentur, et in fortūnās ūnīuscūiusque impetum facerent, et id nōn modo rē prohibēre nōn licet, sed nē verbis quidem vituperāre, tum vērō in istō bellō nōn recreātus neque restitūtus, sed subāctus oppressusque populus Rōmānus est. Vērum longgē aliter est; nihil hōrum est, iūdicēs: nōn modo nōn laedētur causa nōbi- litātis, sī istīs hominibus resistētis, vērum etiam ōrnābitur.

Chrysogonus’ Cause not that of the Notility.

XLVIII. 45. Quāpropter dēsinant aliquandō dicere male aliquem locūtum esse, sī quī vērē āc liberē locūtus sit:

Cm1

ō

30 10

I15

25

20 Orations of Cicero

dēsinant suam causam cum Chrȳsogonō commūnicāre; dēsinant, sī ille laesus sit, dē sē aliquid dētrāctum arbitrārī; videant nē turpe miserumque sit eōs, qui equestrem splendō- rem patī nōn potuērunt, servī nequissimī dominātiōnem ferre posse. Quae quidem dominātiō, iūdicēs, in aliīs rēbus anteā versābātur; nunc vērō quam viam mīūnītet, quod iter adfec- tet vidētis, —ad fidem, ad iūsiūrandum, ad iūdicia vestra, ad id, quod sōlum prope in civitāte sincērum sānctumque restat. Hīcine etiam sēsē putat aliquid posse Chrȳsogonus? Hīc etiam potēns esse volt? Ōō rem miseram atque acer- bam! Neque, meherculēs, hōc indīgnē ferō, quod verear nē quid possit; vērum quod ausus est, quod spērāvit sēsē apud talīs virōs aliquid posse ad perniciem innocentis, id ipsum queror.

XLIX. 46. Idcircōne exspectāta nōbilitās armīs atque ferrō rem pūblicam reciperāvit, ut ad libīdinem suam lībertī servolīque nōbilium bona, fortūnās possessiōnēsque nostrās vēxāre possent? Sī id āctum est, fateor mē errāsse quī hōc māluerim; fateor īnsānīsse quī cum illīs sēnserim. Tametsi inermis, iūdicēs, sēnsī. Sin autem victōria nōbilium ōrnā- mentō atque ēmolumentō reī pūblicae populōque Rōmānō dēbet esse, tum vērō optimō et nōbilissimō cuique meam ōrātiōnem grātissimam esse oportet. Quod sī quis est quī et sē et causam laedī putet cum Chrȳsogonus vituperētur, is causam īgnōrat; sē ipsum probē nōvit. Causa enim splendidior fīet, sī nēquissimō cuique resistētur. Ille impro- bissimus Chrīȳsogoni fautor, quī sibi cum illō ratiōnem com- mūnicātam putat, laeditur, cum ab hōc splendōre causae sēparātur.

The Attack on Chrysogonus is Cicero’s: Roscius Asks only for Life.

47. Vērum haec omnis ōrātiō, ut iam ante dīxī, mea est, quā mē ūtī rēs pūblica et dolor meus et istōrum iniūria coēgit. Sex. Rōscius hōrum nihil indīgnum putat, nēminem

Dcfence of Roscius 21

accūsat, nihil dē suō patrimōniō queritur. Putat homō imperītus mōrum, agricola et rūsticus, ista omnia, quae vōs per Sūllam gesta esse dīcitis, mōre, lēge, iūre gentium facta. Culpā līberātus et crīmine nefāriō solūtus, cupit ā vōbīs dis- cēdere. Sī hāc indīgnā suspiciōne careat, animō aequō sē carēre suīs omnibus commodīs dīcit. Rogat ōratque tē, Chrȳsogone, sī nihil dē patris fortūnīs amplissimīs in suam rem convertit, sī nūllā in rē tē fraudāvit, sī tibi optimā fidē sua omnia concessit, adnumerāvit, appendit, sī vestītum quō ipse tēctus erat, anulumque dē digitō suum tibi trādidit, sī ex omnibus rēbus sē ipsum nūdum neque praetereā quic- quam excēpit, ut sibi per tē liceat innocentī amīcōrum opi- bus vītam in egestāte dēgere. L. 48. Praedia mea tū possidēs, ego aliēnā misericordiā vivō: concēdō, et quod animus aequus est, et quia necesse est. Mea domus tibi patet, mihi clausa est: ferō. Familiā meā māximā tū ūteris, ego servum habeō nūllum: patior et ferendum putō. Quid vīs amplius? Quid īnsequeris? Quid oppūgnās? Quā in rē tuam voluntātem laedī ā mē putās? CUbi tuīis commodis officiō? Quid tibi obstō?’ Sī spoliōrum causā viīs hominem occīdere, quid quaeris amplius? Sī inimīcitiārum, quae sunt tibi inimīcitiae cum eō, cūius ante praedia possēdistī quam ipsum cōgnōvistī? Sī metus, ab eōne aliquid metuis, quem vidēs ipsum ab sē tam atrōcem iniūriam prōpulsāre nōn posse? Sin quod bona quae Rōsci fuērunt tua facta sunt, idcircō hunc illīus filium studēs perdere, nōnne ostendis id tē verēri, quod praeter cēterōs tū metuere nōn dēbeās, nē quandō līberīs prōscrīptōrum bona patria reddantur?

Pretended Appeal to Chrysogonus for Mercy.

49. Facis iniūriam, Chrȳsogone, sī māiōrem spem ēmp- tiōnis tuae in hūius exitiō pōnis, quam in eīs rēbus quās L. Sūlla gessit. Quod sī tibi causa nūlla est cūr hunc miserum tantā calamitāte adficī velīs, sī tibi omnia sua praeter ani-

5

25

30 rS

20

25

30

22 Orations of Cicero

mam trādidit, nec sibi quicquam paternum nē monumentī quidem causā clam reservāvit, per deōs immortālīs, quae ista tanta crūdēlitās est? Quae tam fera immānisque nātūra? Quis umquam praedō fuit tam nefārius, quis pīrāta tam barbarus, ut, cum integram praedam sine sanguine habēre posset, cruenta spolia dētrahere māllet? 50. Scīs hunc nihil habēre, nihil audēre, nihil posse, nihil umquam contrā rem tuam cōgitāsse; et tamen oppūgnās eum quem neque metuere potes, neque ōdisse dēbēs, nec quicquam iam habēre reliquī vidēs quod eī dētrahere possīs. Nisi hōc indīgnum putās, quod vestītum sedēre in iūdiciō vidēs, quem tū ē patrimōniō tamquam ē naufragiō nūdum expulisti; quasi vērō nesciās hunc et alī et vestirī ā Caeciliā, [Baliāricī fīliā, Nepōtis sorōre, ] spectātissimā fēminā, quae cum clā- rissimum patrem, amplissimōs patruōs, ōrnātissimum frātrem habēret, tamen, cum esset mulier, virtūte perfēcit ut, quantō honōre ipsa ex illōrum dīgnitāte adficerētur, nōn minōra illīs ōrnāmenta ex suā laude redderet.

Powerful Friends of the Defendant.

LI. sS1. An quod dīligenter dēfenditur, id tibi indīgnum facinus vidētur? Mihi crēde, sī prō patris hūius hospitiīs et grātiā vellent omnēs hūius hospitēs adesse, et audērent liberē dēfendere, satis cōpiōsē dēfenderētur; sīn autem prō māgnitūdine iniūriae, prōque eō quod summa rēs pūblica in hūius perīculō temptātur, haec omnēs vindicārent, cōn- sistere meherculē vōbīis istō in locō nōn licēret. Nunc ita dēfenditur, nōn sānē ut molestē ferre adversāriī dēbeant, neque ut sē potentiā superārī putent. 52. Quae domī ge- renda sunt, ea per Caeciliam trānsiguntur; forī iūdicīque ratiōnem M. Messāla, ut vidētis, iūdicēs, suscēpit. Quī, sī iam satis aetātis atque rōboris habēret, ipse prō Sex. Rōsciō dīceret: quoniam ad dīcendum impedīmentō est aetās et pudor quiī ōrnat aetātem, causam mihi trādidit, quem suā

Defence of Roscius 23

causā cupere āc dēbēre intellegēbat; ipse adsiduitāte, cōn- siliō, auctōritāte, dīligentiā perfēcit, ut Sex. Rōsci vita, ērepta dē manibus sectōrum, sententiīs iūdicum permit- terētur. Nīmīrum, iūdicēs, prō hāc nōbilitāte pars māxima cīvitātis in armīs fuit; haec ācta rēs est, ut eī nōbilēs resti- tuerentur in cīvitātem, quī hōc facerent quod facere Mes- sālam vidētis,— quī caput innocentis dēfenderent, quī iniūriae resisterent, quī quantum possent in salūte alterius quam in exitiō māllent ostendere; quod sī omnēs quī eōdem locō nātī sunt facerent, et rēs pīūblica ex illīs et ipsī ex invidiā minus labōrārent.

Appeal to the Court against Chrysogonus.

LII. 53. Vērum si ā Chrȳsogonō, iūdicēs, nōn impetrā- mus, ut pecūniā nostrā contentus sit, vītam nē petat,— sī ille addūcī nōn potest, ut, cum adēmerit nōbīs omnia quae nostra erant propria, nē lūcem quoque hanc, quae commūnis est, ēripere cupiat, —sī nōn satis habet avāritiam suam pecūniā explēre, nisi etiam crūdēlitātī sanguis praebitus sit, — ūnum perfugium, iūdicēs, ūna spēs reliqua est Sex. Rōsciō, eadem quae reī pūblicae, vestra prīstina bonitās et misericordia. Quae sī manet, salvī etiam nunc esse possumus; sīn ea crūdēlitās, quae hōc tempore in rē pūblicā versāta est, vestrōs quoque animōs — id quod fierī profectō nōn potest — dūriōrēs acerbiōrēsque reddidit, āctum est, iūdicēs : inter ferās satius est aetātem dēgere, quam in hāc tantā immānitāte versārī. 54. Ad eamne rem vōs reservātī estis, ad eamne rem dēlēctī, ut eōs condemnārētis, quōs sectōrēs āc sīcāriī iugulāre nōn potuissent? Solent hōc bonī imperātōrēs facere, cum proelium committunt, ut in eō locō quō fugam hostium fore arbitrentur militēs conlocent, in quōs, sī quī ex aciē fūgerint, dē imprōvīsō incidant. Nimirum similiter arbitrantur istī bonōrum ēmptōrēs, — vōs hic, talīs virōs, sedēre, quī excipiātis eōs quī dē suīs manibus

20

30 10

30

24 Orations of Cicero

effūgerint. Dī prohibeant, iūdicēs, ut hōc, quod māiōrēs cōnsilium pūblicum vocārī voluērunt, praesidium sectōrum exīstimētur.

Real Danger to Roscius Comes from Greed of Dominant Party.

55. An vērō, iūdicēs, vōs nōn intellegitis nihil aliud agi nisi ut prōscrīptōrum līberī quāvīs ratiōne tollantur, et ēius reī initium in vestrō iūreiūrandō atque in Sex. Rōscī perīculō quaerī? Dubiumne est ad quem maleficium pertineat, cum videātis ex alterā parte sectōrem, inimīcum, sīcārium eun- demque accūsātōrem hōc tempore; ex alterā parte egentem, probātum suīs fiīlium, in quō nōn modo culpa nūlla, sed nē suspīciō quidem potuit cōnsistere? LIII. 56. Numquid huic aliud vidētis obstāre [Rōsciō], nisi quod patris bona vēniērunt? Quodsī id vōs suscipitis, et eam ad rem operam vestram profitēminī, sī idcircō sedētis, ut ad vōs addūcantur eōrum līberī quōrum bona vēniērunt, cavēte, per deōs immortālīs, iūdicēs, nē nova et multō crūdēlior per vōs prō- scrīptiō īnstaurāta esse videātur. Illam priōrem, quae facta est in eōs quī arma capere potuērunt, tamen senātus susci- pere nōluit, nē quid ācrius quam mōre māiōrum comparātum esset pūblicō cōnsiliō factum vidērētur. Hanc vērō, quae ad eōrum līherōs atque ad īnfantium puerōrum incūnābula pertinet, nisi hōc iūdiciō ā vōbīs reicitis et aspernāminī, vidēte, per deōs immortālis, quem in locum rem pūblicam perventūram putētis.

The Court Implored to Rescue him.

57. Hominēs sapientēs et istā auctōritāte et potestāte praeditōs, quā vōs estis, ex quibus rēbus māximē rēs pūblica labōrat. eīs māximē medērī convenit. Vestrūm nēmō est quīn intellegat populum Rōmānum, quī quondam in hostīs lēnissimus exīstimābātur, hōc tempore domesticā crūdēlitāte labōrāre. Hanc tollite ex civitāte, iūdicēs.

Defence of Roscius 25

Hanc patī nōlite diūtius in hāc rē pūblicā versārī. Quae nōn modo id habet in sē malī, quod tot civīs atrōcissimē sustulit, vērum etiam hominibus lēnissimīs adēmit miseri- cordiam cōnsuētūdine incommodōrum. Nam cum omnibus hōris aliquid atrōciter fierī vidēmus aut audīmus, etiam qui nātūrā mītissimī sumus, adsiduitāte molestiārum sēnsum omnem hūmānitātis ex animīs āmittimus.

IMPEACHMENT OF VERRES.

(/n C. Verrem.)

B.C. 70.

Carus VERRES, a man of noble birth, but notorious for his crimes and exactions in the civil war and in the offices he had held since, was city prator (fraetor urbanus)y n.c. 74. At the close of his term of office, he went, in accordance with the law, as proprator, to govern the province of Sicily. By reason of the disturbed condition of Italy, from the revolt of Spartacus, he was not relieved at the end of a year, as the law required, but continued two years longer in the gov- ernment of the province, when he was succeeded by Lucius Cæcilius Metellus. During these three years he was guilty of the most abom- inable oppressions and exactions; and the Sicilians, as soon as they were relieved of his presence, brought suit against him in the court of Repetundae (that for the trial of cases of Extortion), then presided over by the prator Manius Acilius Glabrio. To conduct the prosecution they had recourse to Cicero, who already stood high among Roman advocates, and who was personally known and trusted by the Sicilians on account of his honorable administration of the quastorship in their island in n.c. 77. Cicero willingly took charge of the case, the more so

26 Impeachment of Verres 27

as the counsel for Verres was Hortensius, the leading lawyer of the time, against whom he was eager to measure his strength.

Although the cruelty and rapacity of Verres were notorious, yet his relations to the Roman nobility insured him the same kind of support at home which recently, under somewhat similar circumstances, was afforded to Govemor Eyre in Ēngland, on his retum from Jamaica: not only Hortensius, but Curio, a man of excellent reputation, with members of the eminent families of Scipio and Metellus, stood firmly by him. The only hope of Verres lay in preventing a fair and speedy trial. First he tried to obtain a prosecutor who should be in collusion with him, and would not push him too hard. For this purpose one Cæcilius was put forward, an insignificant person, but a native of sicily. Cicero’s first speech in the case (/n Q. Caecilium) was therefore a pre- liminary argument before the prætor Clabrio in person, to show that he, rather than Ce cilius, should be allowed to conduct the case. This it was not hard to do, and he set out at once for Sicily to collect evidence, for which purpose he was allowed one hundred and ten days.

To consume time the opposition had planned to bring before the same court a trumped-up action against another provincial governor which should have precedence of the trial of Verres. To this end they had procured for the prosecutor in the rival suit an allowance of one hundred and eight days for collecting evidence in Achaia — or two days less than the time which Cicero was expected to need. This intrigue was foiled by Cicero’s industry and skill. He used not quite half of the time allowed him, arriving in Rome, with ample evidence, not only before the prosecutor in the rival case was ready, but even before the latter had left Italy on his pretended tour of investigation. The trial of Verres was now fixed for Aug. 5. B.C. 70 (consulship of Pompey and Crassus).

Meantime (in the latter part of July) the clections were held for the next year. As was the custom in Rome, these occurred several months before the newly elected magistrates were to enter upon their offices. The successful candidates, under the title of designati, enjoyed a dignity almost equal to that of the actual magistrates, although with no real power (see ch. ix.). In these elections Cicero was designated xdile; but his rival Hortensius was chosen consul, with Quintus Metellus Creticus, Verres’ fast friend, as his colleague. More than this, Marcus Metellus, brother of Quintus, was chosen pretor, and the lot fell to him to preside the next ycar in the court of Āepetundae. If now the trial could be put over till the next year, when Ilortensius and the two Metelli would be in the three most influential positions in the

vn

28 Orations of Cicero

State, Verres felt quite sure of getting clear. Neither did it seem as if this would be very hard to bring about; for the last six months of the Roman year were so full of festivals and other days on which the court could not sit, that the case would be liable to constant inter- ruptions and delays. The postponement would have disappointed Cicero sorely, for, by good luck in drawing the names, and sagacity in chal- lenging. he had a jury that he could trust, and he was not willing to run the risk of a change.

Under these circumstances Cicero made the second speech of the Verrine group —that which is known as the Actio Prima (included in the present edition, pp. 28-47 below). In this oration he declared his intention of departing from the usual course of procedure in order to push the trial through before the New Vear. It was customary for the prosecutor, after opening the case (as in the present speech), to present his proofs and arguments in a long connected oration (or a series of orations); there followed a reply from the dcefendant’s coun- sel, and then the witnesses were introduced. Cicero, omitting the long statement just described, proceeded to bring forward his witnesses immediately. Since the only hope of the defence lay in putting off the trial, Cicero’s promptitude was decisive: Hortensius soon threw up his case, and Verres went into exile, with a name forever associated with extortion and misgovernment. Faull restitution of the plunder was, however, not obtained: a compromise was made, by which a less sum was paid in satisfaction of the claims. The five speeches known as the “Accusation” proper (Actio Secunda) were never delivered, but were written out and published in order to put on record the facts which Cicero had gathered with so much pains, and to give a specimen of his powers in the way of forensic composition.

The Senatorial Jurors have a Chance to Retrieve their Reputation.

UOD erat optandum māximē, iūdicēs, et quod ūnum

ad invidiam vestrī ōrdinis īnfāmiamque iūdiciōrum sēdandam māximē pertinēbat, id nōn hūmānō cōnsiliō, sed prope divinitus datum atque oblātum vōbīs summō reī pūblicae tempore vidētur. Inveterāvit enim iam opīniō perniciōsa reī pūblicae, vōbisque periculōsa, quae nōn modo apud populum Rōmānum, sed etiam apud exterās nātiōnēs, omnium sermōne percrēbruit: his iūdiciīs quae

Impeaclhment of Verres 29

nunc sunt, pecūniōsum hominem, quamviīs sit nocēns, nēminem posse damnārī. 2. Nunc, in ipsō discrimine ōrdinis iūdiciōrumque vestrōrum, cum sint parāti quī con- tiōnibus et lēgibus hanc invidiam senātūs iīntlammāre cōnentur, [reus] in iūdicium adductus est [C. Verrēs], homō viītā atque factis omnium iam opīniōne damnātus, pecūniae māgnitūdine suā spē et praedicātiōne absolūtus.

Huic ego causae, iūdicēs, cum summā voluntāte et exspectātiōne populī Rōmānī, āctor accessī, nōn ut augērem invidiam ōrdinis, sed ut īnfāmiae commūnī succurrerem. Addūxī enim hominem, in quō reconciliāre exīistimātiōnem iūdiciōrum āmissam, redire in grātiam cum populō Rōmānō, satis facere exterīs nātiōnibus, possētis; dēpeculātōrem aerārī, vēxātōrem Asiae atque Pamphīȳliae, praedōnem iūris urbānī, lābem atque perniciem prōvinciae Siciliae. 3. Dē quō sī vōs vērē āc religiōsē iūdicāveritis, auctōritās ea, quae in vōbīs remanēre dēbet, haerēbit; sīn istīus ingentēs dīvitiae iūdiciōrum religiōnem vēritātemque perfrēgerint, ego hōc tamen adsequar, ut iūdicium potius reī pūblicae, quam aut reus iūdicibus, aut accūsātor reō, dēfuisse vidcātur.

Bribery the Defendant’s Only Hope.

II. Equidem, ut dē mē cōnfitear, iūdicēs, cum multae mihi ā C. Verre īnsidiae terrā marīque factae sint, quās partim meā diligentiā dēvitārim, partim amīcōrum studiō officiōque repulerim; numquam tamen neque tantum peri- culum mihi adire vīsus sum, neque tantō opere pertimuī, ut nunc in ipsō iūdiciō 4. Neque tantum mē exspec- tātiō accūsātiōnis meae, concursusque tantae multitūdinis (quibus ego rēbus vehementissimē perturbor) commovet, quantum istīus īnsidiae nefāriae, quās ūnō tempore mihi,

vōbīs, M’. Glabriōnī, populō Rōmānō, sociis, exteris nāti-

ōnibus, ōrdinī, nōminī dēnique senātōriō, facere cōnātur: quī ita dictitat, eīs esse metuendum, quī quod ipsiīs sōlis

20 n

20

25

30

30 Orations of Cicero

satis esset surripuissent; sē tantum ēripuisse, ut id multis satis esse possit; nihil esse tam sānctum quod nōn violārī, nihil tam mūnītum quod nōn expūgnārī pecūniā possit.

His Designs Patent.

5. Quod sī quam audāx est ad cōnandum, tam esset obscūrus in agendō, fortasse aliquā in rē nōs aliquandō fefellisset. Vērum hōc adhūc percommodē cadit, quod cum incrēdibilī ēius audāciā singulāris stultitia coniūncta est. Nam, ut apertus in corripiendīs pecūniīs fuit, sīc in spē corrumpendī iūdicī, perspicua sua cōnsilia cōnātūsque omnibus fēcit. Semel, āit, sē in vitā. pertimuisse, tum cum prīmum ā mē reus factus sit; quod, cum ē prōvinciā recēns esset, invidiāque et īnfāmiā nōn recentī, sed vetere āc diūturnā flagrāret, tum, ad iūdicium corrumpendum, tempus aliēnum offenderet. 6. Itaque, cum ego diem in Siciliam inquīrendī perexiguam postulāvissem, invēnit iste, quī sibi in Achāiam biduō breviōrem diem postulāret,— nōn ut is idem cōnficeret diligentiā et industriā suā quod ego meō labōre et vigiliīs cōnsecūtus sum, etenim ille Achāicus inquīsītor nē Brundisium quidem pervēnit; ego Siciliam tōtam quīnquāgintā diēbus sīc obiī, ut omnium populōrum prīvātōrumque līterās iniūriāsque cōgnōscerem; ut perspi- cuum cuivis esse posset, hominem ab istō quaesītum esse, nōn quī reum suum addūceret, sed quī meum tempus obsidēret.

He is Intriguing for Postponement.

III. 7. Nunc homō audācissimus atque āmentissimus hōc cōgitat. Intellegit mē ita parātum atque īnstrūctum in iūdicium veniīre, ut nōn modo in auribus vestrīs, sed in oculīs omnium, sua fūrta atque flāgitia dēfīxūrus sim. Videt senātōrēs multōs esse testīs audāciae suae; videt multōs equitēs Rōmānōs frequentīs praetereā civīs atque sociōs, quibus ipse īnsīgnīs iniūriās fēcerit. Videt etiam

Impeachment of Verres 31

tot tam gravis ab amīcissimīs cīvitātibus lēgātiōnēs, cum pūblicīs auctōritātibus convēnisse. 8. Quae cum ita sint, ūsque eō dē omnibus bonīs male exīstimat, ūsque eō senātōria iūdicia perdita prōflīgātaque esse arbitrātur, ut hōc palam dictitet, nōn sine causā sē cupidum pecūniae fuisse, quoniam in pecūniā tantum praesidium experiātur esse: sēsē (id quod difficillimum fuerit) tempus ipsum ēmisse iūdicī suī, quō cētera facilius emere posteā posset; ut, quoniam crīminum vim subterfugere nūllō modō poterat, procellam temporis dēvītāret.

But the Court is Incorruptible.

9. Quod sī nōn modo in causā, vērum in aliquō honestō praesidiō, aut in alicūius ēloquentiā aut grātiā, spem ali- quam conlocāsset, profectō nōn haec omnia conligeret atque aucupārētur; nōn ūsque eō dēspiceret contemneretque ōrdi- nem senātōrium, ut arbitrātū ēius dēligerētur ex senātū, quī reus fieret; quī, dum hiīc quae opus essent comparāret, causam intereā ante eum diceret. 10. Quibus ego rēbus quid iste spēret et quō animum intendat, facile perspiciō. Quam ob rem vērō sē cōnfidat aliquid perficere posse, hōc praetōre, et hōc cōnsiliō, intellegere nōn possum. Ōnum illud intellegō (quod populus Rōmānus in reiectiōne iūdi- cum iūdicāvit), eā spē istum fuisse praeditum ut omnem ratiōnem salūtis in pecūniā cōnstitueret; hōc ēreptō prae- sidiō, ut nūllam sibi rem adiūmentō fore arbitrārētur.

Earlier Crimes of Verres.

IV. Etenim quod est ingenium tantum, quae tanta facultās dīcendī aut cōpia, quae istīus viītam, tot vitiīs flāgitiīsque convictam, iamprīdem omnium voluntāte iūdi- ciōque damnātam, aliquā ex parte possit defendere? 11. Cūius ut adulēscentiae maculās īgnominiāsque prae-

I10

teream, quaestūra [prīmus gradus honōris] quid aliud 30

I10

32 Orations of Cicero

habet in sē, nisi [Cn. Carbōnem spoliātum] ā quaestōre suō pecūniā pūblicā nūdātum et prōditum cōnsulem? dēsertum exercitum? relictam prōvinciam? sortis neces- sitūdinem religiōnemque violātam? Cūius lēgātiō exitium fuit Asiae tōtius et Pamphȳliae: quibus in prōvinciīs multās domōs, plūrimās urbīs, omnia fāna dēpopulātus est, tam cum [in Cn. Dolābellam] suum scelus illud prīs- tinum renovāvit et īnstaurāvit quaestōrium; cum eum, cui et lēgātus et prō quaestōre fuisset, et in invidiam suīs maleficiīs addūxit, et in ipsīs perīculīs nōn sōlum dēseruit, sed etiam oppūgnāvit āc prōdidit. 12. Cūius praetūra urbāna aedium sacrārum fuit pūblicōrumque operum dēpo- pulātiō; simul in iūre dīcundō, bonōrum possessiōnumque, contrā omnium īnstitūta, addictiō et condōnātiō.

His Reckless Career in Sicily.

Iam vērō omnium vitiōrum suōrum plūrima et māxima

cōnstituit monumenta et indicia in prōvinciā Siciliā: quam

iste per triennium ita vēxāvit āc perdidit ut ea restituī in antīquum statum nūllō modō possit; vix autem per multōs annōs, innocentīsque praetōrēs, aliquā ex parte recreārī aliquandō posse videātur. 13. Hōc praetōre, Siculī neque suās lēgēs, neque nostra senātūs-cōnsulta, neque commūnia iūra tenuērunt. Tantum quisque habet in Siciliā, quantum hominis avārissimī et libīdinōsissimī aut imprūdentiam sub- terfūgit, aut satietātī superfuit.

V. Nīlla rēs per triennium, nisi ad nūtum istius, iūdi- cāta est: nūlla rēs cūiusquam tam patria atque aviīta fuit, quae nōn ab eō, imperiō istīus, abiūdicārētur. Innumerā- bilēs pecūniae ex arātōrum bonīs novō nefāriōque īnstitūtō coāctae; sociī fidēlissimī in hostium numerō exīstimāti; cīvēs Rōmānī servīlem in modum cruciātī et necāti; homi- nēs nocentissimī propter pecūniās iūdiciō līberātī: hones- tissimī atque integerrimī, absentēs reī factī, indictā causā

Impeaclment of Verres 33

damnātī et ēiectī; portūs mūnītissimī, māximae tūtissimae- que urbēs pīrātīs praedōnibusque patefactae; nautae mili- tēsque Siculōrum, sociī nostrī atque amiīcī, famē necātī; classēs optimae atque opportūnissimae, cum māgnā īgnō- miniā populī Rōmānī, āmissae et perditae. 14. Idem iste praetor monumenta antīquissima, partim rēgum locuplētis- simōrum, quae illī ōrnāmentō urbibus esse voluērunt, partim etiam nostrōrum imperātōrum, quae victōrēs cīvitātibus Siculīs aut dedērunt aut reddidērunt, spoliāvit, nūdāvitque omnia. Neque hōc sōlum in statuīs ōrnāmentīsque pūblicīs fēcit: sed etiam dēlubra omnia, sānctissimīs religiōnibus cōnsecrāta, dēpeculātus est. Deum dēnique nūllum Siculis, qui ei paulō magis adfabrē atque antiquō artificiō factus vidērētur, relīquit. In stuprīs vērō et flāgitiīs, nefāriās ēius libidinēs commemorāre pudōre dēterreor: simul illōrum cala- mitātem commemorandō augēre nōlō, quibus liberōs coniu- gēsque suās integrās ab istius petulantiā cōnservāre nōn licitum est. His Guilt is Notorious.

15. At enim haec ita commissa sunt ab istō, ut nōn cōg- nita sint ab hominibus? Hominem arbitror esse nēminem, qui nōmen istīus audierit, quīn facta quoque ēius nefāria commemorāre possit; ut mihi magis timendum sit, nē multa crīmina praetermittere, quam nē qua in istum fingere, exīs- timer. Neque enim mihi vidētur haec multitūdō. quae ad audiendum convēnit, cōgnōscere ex mē causam voluisse, sed ea, quae scit, mēcum recōgnōscere.

Hence he Trusts in Bribery Alone.

VI. Quae cum ita sint, iste homō āmēns āc perditus aliā mēcum ratiōne pūgnat. Nōn id agit, ut alicūius ēloquentiam mihi oppōnat; nōn grātiā, nōn auctōritāte cūiusquam, nōn potentiā nītitur. Simulat hīs sē rēbus cōnfīdere, sed videō quid agat (neque enim agit occultissimē): prōpōnit inānia

.

ē

b-s0

5

tu n

30 20

30

34 Orations of Cicero

mihi nōbilitātis, hōc est, hominum adrogantium, nōmina; quī nōn tam mē impediunt quod nōbilēs sunt, quam adiuvant quod nōti sunt. Simulat sē eōrum praesidiō cōnfidere, cum intereā aliud quiddam iam diū māchinētur.

Previous Attempts at Bribery.

16. Quam spem nunc habeat in manibus, et quid mōliātur, breviter iam, iūdicēs, vobīs expōnam: sed prius, ut ab initiō rēs ab eō cōnstitūta sit, quaesō, cōgnōscite. Ut prīmum ē prōvinciā rediit, redēmptiō est hūius iūdicī facta grandī pecūniā. Mānsit in condiciōne atque pāctō ūsque ad eum finem, dum iūdicēs reiectī sunt. Posteā quam reiectiō iūdi- cum facta est — quod et in sortītiōne istīus spem fortūna populī Rōmānī, et in rēiciendīs iūdicibus mea diligentia, istōrum impudentiam vicerat —renūntiāta est tōta condiciō.
17. Praeclārē sē rēs habēbat. Libellī nōminum vestrōrum, cōnsilīique hūius, in manibus erant omnium. Nūlla nōta, nūllus color, nūllae sordēs vidēbantur hīs sententiis adlinī posse : cum iste repente, ex alacrī atque laetō, sic erat humilis atque dēmissus, ut nōn modo populō Rōmānō, sed etiam sibi ipse, condemnātus vidērētur.

The Election Gives him Fresh Courage.

Ecce autem repente, hīs diēbus paucis comitiīs cōnsulāribus factīs, eadem illa vetera cōnsilia pecūniā māiōre repetuntur; eaedemque vestrae fāmae fortūnīsque omnium iīnsidiae per eōsdem hominēs comparantur. Quae rēs prīmō, iūdicēs, pertenuī nōbis argūmentō indiciōque patefacta est: post, apertō suspīciōnis introitū, ad omnia intima istōrum cōnsilia sine ūllō errōre pervēnimus.

VII. 18. Nam, ut Hortēnsius, cōnsul dēsīgnātus, domum redūcēbātur ē Campō, cum māximā frequentiā āc multitūdine fit obviam cāsū eī multitūdinī C. Cūriō; quem ego hominem honōris Ipotius quam contumēliac] causā nōminātum volō.

Impeachment of lerres 35

Etenim ea dicam, quae ille, sī commemorārī nōluisset, nōn tantō in conventū, tam apertē palamque dīxisset: quae tamen ā mē pedetentim cautēque dicentur; ut et amicitiae nostrae et dīgnitātis illīus habita ratiō esse intellegātur.

19. Videt ad ipsum fornicem Fabiānum in turbā Verrem: appellat hominem, et eī vōce māximā grātulātur: ipsī Hor- tēnsiō, quī cōnsul erat factus, propinquis necessāriīsque ēius, quī tum aderant, verbum nūllum facit: cum hōc cōnsistit; hunc amplexātur; hunc iubet sine cūrā esse. ‘Renūntiō,’ inquit, 4tibi, tē hodiernīs comitiīs esse absolūtum.” Quod cum tam multī hominēs honestissimī audīssent, statim ad mē dēfertur: immō vērō, ut quisque mē viderat, nārrābat. Aliīs illud indīgnum, aliīs rīdiculum, vidēbātur: rīdiculum eīs quī istīus causam in testium fidē, in crīminum ratiōne, in iūdicum potestāte, nōn in comitiīs cōnsulāribus, positam arbitrābantur: indīgnum eīs, quī altius aspiciēbant, et hanc grātulātiōnem ad iūdicium corrumpendum spectāre vidē- bant. 20. Etenim sīc ratiōcinābantur, sīc honestissimi homi- nēs inter sē et mēcum loquēbantur: apertē iam et perspicuē nūlla esse iūdicia. Quī reus prīdiē iam ipse sē condemnā- tum putābat, is, posteā quam dēfēnsor ēius cōnsul est factus, absolvitur! Quid igitur? quod tōta Ssicilia, quod omnēs Siculī, omnēs negōtiātōrēs, omnēs pūblicae prīvātaeque lit- terae Rōmae sunt, nihilne id valēbit? nihil, invītō cōnsule dēsīgnātō! Quid? iūdicēs nōn crīmina, nōn testis, nōn exīstimātiōnem populī Rōmāni sequentur? Nōn: omnia in ūnīus potestāte āc moderātiōne vertentur.

His Friend Metellus is to be Judge Next Year.

VIII. Vērē loquar, iūdicēs: vehementer mē hacc rēs commovēbat. Optimus enim quisque ita loquēbātur: iste quidem tibi ēripiētur: sed nōs nōn tenēbimus iūdicia diūtius. Etenim quis poterit, Verre absolūtō, dē trānsferendīs iūdi- ciīs recūsāre? 21. Erat omnibus molestum: neque eōs tam

25

30 10

I15

30

36 Orations of Cicero

istīus hominis perditī subita laetitia, quam hominis amplis- simī nova grātulātiō, commovēbat. Cupiēbam dissimulāre mē id molestē ferre: cupiēbam animī dolōrem vultū tegere, et taciturnitāte cēlāre. Ecce autem, illīs ipsīs diēbus, cum praetōrēs dēsīgnātī sortīrentur, et M. Metellō obtigisset, ut is dē pecūniīs repetundīs quaereret, nūntiātur mihi tantam istī grātulātiōnem esse factam, ut is domum quoque puerōs mit- teret, quī uxōrī suae nūntiārent.

Attempt to Defeat Cicero’s Election as dile.

22. Sānē nē haec quidem mihi rēs placēbat: neque tamen, tantō opere quid in hāc sorte metuendum mihi esset, intel- legēbam. Ununm illud ex hominibus certīs, ex quibus omnia comperī, reperiēbam: fiscōs complūrīs cum pecūniā Sicili- ēnsī, ā quōdam senātōre ad equitem Rōmānum esse trāns- lātōs: ex hiīs quasi decem fiscōs ad senātōrem illum relictōs esse, comitiōrum meōrum nōmine: dīvīsōrēs omnium tribuum noctū ad istum vocātōs. 23. Ex quibus quīdam, qui sē omnia meā causā dēbēre arbitrābātur, eādem illā nocte ad mē vēnit: dēmōnstrat, quā iste ōrātiōne ūsus esset: commemorāsse istam, quam līberāliter eōs tractāsset Cetiam] anteā, cum ipse praetūram petīsset, et proximīs cōnsulāribus praetōri- īsque comitiīs: deinde continuō esse pollicitum, quantam vellent pecūniam, sī mē aedīlitāte dēiēcissent. Hīc aliōs negāsse audēre; aliōs respondisse, nōn putāre id perficī posse: inventum tamen esse fortem amīcum, ex eādem fami- liā, Q. Verrem, Rōmiliā, ex optimā dīvīsōrum disciplinā, patris istīus discipulum atque amīcum, quiī, HS quīngentiīs mīlibus dēpositis, id sē perfectūrum pollicērētur: et fuisse tum nōn nūllōs, quī sē ūnā factūrōs esse dīcerent. Quae cum ita essent, sānē benevolō animō mē, ut māgnō opere cavērem praemonēbeat.

Impeachment of lcerres 37

Cicero Made Anxious, but Finally Elected.

IX. 24. Sollicitābar rēbus māximis ūnō atque cō per- exiguō tempore. Urgēbant comitia; et in hīs ipsīs oppūg- nābar grandī pecūniā. īnstābat iūdicium: eī quoque negōtiō fiscī Siciliēnsēs minābantur. Agere quae ad iūdicium perti- nēbant līberē, comitiōrum metū dēterrēbar: petītiōnī tōtō animō servīre, propter iūdicium nōn licēbat. Minārī dēnique dīvīsōribus ratiō nōn erat, proptereā quod eōs intellegere vidēbam mē hōc iūdiciō dīstrictum atque obligātum futūrum. 25. Atque hōc ipsō tempore Siculīs dēnūntiātum esse audiō, prīmum ab Hortēnsiō, domum ad illum ut venirent: Siculōs in eō sānē liīberōs fuisse; quī quam ob rem arcesserentur cum intellegerent, nōn vēnisse. Intereā comitia nostra, quō- rum iste sē, ut cēterōrum hōc annō comitiōrum, dominum esse arbitrābātur, habēri coepta sunt. Cursāre iste homō potēns, cum fīliō blandō et grātiōsō, circum tribūs: paternōs amicōs, hōc est divisōrēs, appcellāre omnēs et convenīrc. Quod cum esset intellēctum et animadversum, fēcit animō libentissimō populus Rōmānus, ut cūius divitiac mē dē fidē dēdūcere nōn potuissent, nē ēiusdem pecūniā dē honōre dēicerer.

Consuls Elect Intrigue for Postponement.

26. Posteā quam illā petītiōnis māgnā cūrā līberātus sum, animō coepī multō magis vacuō āc solūtō, nihil aliud nisi dē iūdiciō agere et cōgitāre. Reperiō, iūdicēs, haec ab istis cōnsilia inita et cōnstitūta, ut, quācumque posset ratiōne, rēs ita dūcerētur, ut apud M. Metellum praetōrem causa dīcerētur. In eō esse haec commoda: prīmum M. Metellum amīcissimum; deinde Hortēnsium cōnsulem nōn f Csōlum, sed] etiam Q. Metellum, quī quam istī sit amīcus attendite: dedit enim praerogātīvam suae voluntātis ēius modī, ut isti prō praerogātīvis eam reddidisse videātur.

9]

5

tō

vn

30 wn

I10

tō n

30

38 Orations of Cicero

27. An mē tacitūrum tantīs dē rēbus exīstimāvistis? et mē, in tantō reī pūblicae exīstimātiōnisque meae perīculō, cuiquam cōnsultūrum potius quam officiō et dīgnitātī meae? Arcessit alter cōnsul dēsīgnātus Siculōs: veniunt nōn nūlli, proptereā quod L. Metellus esset praetor in Siciliā Cum iīs ita loquitur: sē cōnsulem esse; frātrem suum alterum Siciliam prōvinciam obtinēre, alterum esse quaesitūrum dē pecūniīs repetundīs; Verrī nē nocērī possit multīs ratiōnibus esse prōvisum.

X. 28. Quid est, quaesō, Metelle, iūdicium corrumpere, sī hōc nōn est? testīs, praesertim [Siculōs], timidōs hominēs et adflīctōs, nōn sōlum auctōritāte dēterrēre, sed etiam cōn- sulārī metū, et duōrum praetōrum potestāte? Quid facerēs prō innocente homine et propinquō, cum propter hominem perditissimum atque aliēnissimum dē officiō āc dignitāte dēcēdis, et committis, ut, quod ille dictitat, alicui, quī tē īgnōret, vērum esse videātur?

Next Year a more Pliable Court.

29. Nam hōc Verrem dīcere āiēbant, tē nōn fātō, ut cēte- rōs ex vestrā familiā, sed operā suā cōnsulem factum. Duo igitur cōnsulēs et quaesītor erunt ex illīus voluntāte. ‘Nōn sōlum effugiēmus’ inquit ‘hominem in quaerendō nimium diligentem, nimium servientem populī exīstimātiōnī, M’. Glabriōnem: accēdet etiam nōbis illud. Iūdex est M. Caesōnius, conlēga nostrī accūsātōris, homō in rēbus iūdi- candīs spectātus et cōgnitus, quem minimē expediat esse in eō cōnsiliō quod cōnēmur aliquā ratiōne corrumpere: proptereā quod iam anteā, cum iūdex in Iūniānō cōnsiliō fuisset, turpissimum illud facinus nōn sōlum graviter tulit, sed etiam in medium prōtulit. Hunc iūdicem ex Kal. Iānuāriīs nōn habēbimus. 30. Q. Mānlium, et Q. Corni- ficium, duōs sevērissimōs atque integerrimōs iūdicēs, quod tribūnī plēbis tum erunt, iūdicēs nōn habēbimus. P. Sulpi-

Impeachment of Verres 39

cius, iūdex triīstis et integer, magistrātum incat oportet Nōnīs Decembribus. M. Creperēius, ex acerrimā illā equestrī fami- liā et disciplinā; L. Cassius ex familiā cum ad cēterās rēs tum ad iūdicandum sevērissimā; Cn. Tremellius, homō summā religiōne et dīligentiā, — trēs hī, hominēs veterēs, tribūnī miīlitārēs sunt dēsignāti: ex Kal. Iānuāriīs nōn iūdicābunt. Subsortiēmur etiam in M. Metellī locum, quo- niam is huic ipsī quaestiōnī praefutūrus est. Ita secun- dum Kalendās Iānuāriās, et praetōre et prope tōtō cōnsiliō commūtātō, māgnās accūsātōris minās, māgnamque exspec- tātiōnem iūdicī, ad nostrum arbitrium libīdinemque ēlū- dēmus.’ Remainder of this Year dangerously Short.

31. Nōnae sunt hodiē Sextīlēs: hōrā VIII. conveniīre coepistis. Hunc diem iam nē numerant quidem. Decem diēs sunt ante lūdōs vōtivōs, quōs Cn. Pompēius factūrus est. Hī lūdī diēs quīndecim auferent: deinde continuō Rōmānī cōnsequentur. Ita prope XL. diēbus interpositis, tum dēnique sē ad ea quac ā nōbis dicta erunt respōnsūrōs esse arbitrantur: deinde sē ductūrōs, et dīcendō et excū- sandō, facile ad lūdōs vVictōriae. Cum hiīs plēbēiōs esse coniūnctōs; secundum quōs aut nūllī aut perpaucī diēs ad agendum futūrī sunt. Ita dēfessā āc refrīgerātā accū- sātiōne, rem integram ad M. Metellum praetōrem esse ventūram: quem ego hominem, sī ēius fideī diffīsus essem, iūdicem nōn retinuissem. 32. Nunc tamen hōc animō sum, ut eō iūdice quam praetōre hanc rem trānsigī mālim; et iūrātō suam quam iniūrātō aliōrum tabellās committere.

Cicero’s Plan for Despatch.

XI. Nunc ego, iūdicēs, iam vōs cōnsulō, quid mihi faciendum putētis. Id enim cōnsilī mihi profectō taciti dabitis, quod egomet mihi necessāriō capiendum intellegō. Sī ūtar ad dīcendum meō lēgitimō tempore, meī labōris,

20

25 30

40 Orations of Cicero

industriae, diligentiaeque capiam frūctum: et [ex accūsā- tiōne] perficiam ut nēmō umquam post hominum memo- riam parātior, vigilantior, compositior ad iūdicium vēnisse videātur. Sed, in hāc laude industriae meae, reus nē ēlābātur summum perīculum est. Quid est igitur quod fierī possit? Nōn obscūrum, opinor, neque absconditum. 33. Frūctum istum laudis, quī ex perpetuā ōrātiōne percipi potuit, in alia tempora reservēmus: nunc hominem tabulīs, testibus, prīvātīs pūblicīsque litterīs auctōritātibusque accū- sēmus. Rēs omnis mihi tēcum erit, Hortēnsī. Diīcam apertē: sī tē mēcum dīcendō āc diluendīs crīminibus in hāc causā contendere putārem, ego quoque in accūsandō atque in explicandīs crīminibus operam cōnsūmerem; nunc. quoniam pūgnāre contrā mē iīnstituistī, nōn tam ex tuā nātūrā quam ex istīus tempore et causā Cmalitiōsē], necesse est istīus modī ratiōnī aliquō cōnsiliō obsistere. 384. Tua ratiō est, ut secundum binōs lūdōs mihi respondēre incipiās; mea, ut ante primōs lūdōs comperendinem. Ita fit ut tua ista ratiō exīstimētur astūta, meum hōc cōnsilium necessā- rium. Corrupt Influence of Hortensius Dangerous.

. XII. Vērum illud quod iīnstitueram dīcere. mihi rem tēcum esse, hūius modī est. Ego cum hanc causam Sicu- lōrum rogātū recēpissem, idque mihi amplum et praeclārum exīstimāssem, eōs velle meae fideī diligentiaeque perīculum facere, quī innocentiae abstinentiaeque fēcissent; tum sus- ceptō negōtiō, māius quiddam mihi prōposuīi, in quō meam in rem pūblicam voluntātem populus Rōmānus perspicere posset. 385. Nam illud mihi nēquāquam dīgnum industriā cōnātūque meō vidēbātur, istam ā mē in iūdicium, iam omnium iūdiciō condemnātum, vocārī, nisi ista tua intolerā- bilis potentia, et ea cupiditās quā per hōsce annōs in qui- busdam iūdiciīs ūsus es, etiam in istīns hominis dēspērāti causā interpōnerētur. Nunc vērō, quoniam haec tē omnis

Impeachment of Verres 41

dominātiō rēgnumque iūdiciōrum tantō opere dēlectat, et sunt hominēs quōs libīdinis īnfāmiaeque suae neque pudeat neque taedeat, — quī, quasi dē industriā, in odium offēnsiō- nemque populi Rōmānī inruere videantur, — hōc mē profiteor suscēpisse, māgnum fortasse onus et mihi perīculōsissimum, vērum tamen dīgnum in quō omnīs nervōs aetātis indus- triaeque meae contenderem.

36. Quoniam tōtus ōrdō paucōrum improbitāte et audā- ciā premitur et urgētur īnfāmiā iūdiciōrum, profiteor huic generī hominum mē inimīcum accūsātōrem, odiōsum, adsi- duum, acerbum adversārium. Hōc mihi sūmō, hōc mihi dēposcō, quod agam in magistrātū, quod agam ex eō locō ex quō mē populus Rōmānus ex Kal. Iānuāriīs sēcum agere dē rē pūblicā āc dē hominibus improbīis voluit: hōc mūnus aedīlitātis meae populō Rōmānō amplissimum pulcherrimum- que polliceor. Moneō, praedicō, ante dēnūntiō; quī aut dēpō- nere, aut accipere, aut recipere, aut pollicērī, aut sequestrēs aut interpretēs corrumpendī iūdicī solent esse, quique ad hanc rem aut potentiam aut impudentiam suam professi sunt, abstineant in hōc iūdiciō manūs animōsque ab hōc scelere nefāriō.

This Influence must be Met by Proofs of Corruption.

.XIII. 387. FErit tum cōnsul Hortēnsius cum summō impe- riō et potestāte; ego autem aedilis, hōc est, paulō amplius quam prīvātus. Tamen hūius modi haec rēs est, quam mē āctūrum esse polliceor, ita populō Rōmānō grāta atque iūcunda, ut ipse cōnsul in hāc causā prae mē minus etiam (sī fierī possit) quam privātus esse videātur. Omnia nōn modo commemorābuntur, sed etiam, expositīs certis rōbus, agentur, quae inter decem annōs, posteā quam iūdicia ad senātum trānslāta sunt, in rēbus iūdicandīs nefāriē tlāgiti- ōsēque facta sunt. 3s8. Cōgnōscet ex mē populus Rōmānus quid sit, quam ob rem, cum equester ōrdō iūdicāret, annōs

5

—— —. m53 — — =. I0

I5

25

30

42 Orations of Cicero

prope quīnquāgintā continuōs, in nūllō iūdice Lequite Rōmānō iūdicante] nē tenuissima quidem suspiciō acceptae pecūniae ob rem iūdicandam cōnstitūta sit: quid sit quod, iūdiciīs ad senātōrium ōrdinem trānslātis, sublātāque populī Rōmānī in ūnum quemque vestrūm potestāte, Q. Calidius damnātus dīxerit, minōris HS trīciēns praetōrium hominem honestē nōn posse damnārī: quid sit quod, P. Septimiō senātōre damnātō, Q. Hortēnsiō praetōre, dē pecūniīs repetundīs lis aestimāta sit eō nōmine, quod ille ob rem iūdicandam pecū- niam accēpisset; 39. quod in C. Herenniō, quod in C. Popilio, senātōribus, quī ambō peculātus damnāti sunt; quod in M. Atiliō, quī dē māiestāte damnātus est, hōc plānum factum sit, eōs pecūniam ob rem iūdicandam accē- pisse; quod inventī sint senātōrēs, quī, C. Verre praetōre urbānō sortiente, exīrent in eum reum, quem incōgnitā causā condemnārent; quod inventus sit senātor, quī, cum iūdex esset, in eōdem iūdiciō et ab reō pecūniam acciperet quam iūdicibus dīvideret, et ab accūsātōre, ut reum condemnāret. 40. Iam vērō quōmodō illam lābem, īgnōminiam, calamitā- temque tōtīus ōrdinis conquerar? hōc factum esse in hāc cīvitāte, cum senātōrius ōrdō iūdicāret, ut discolōribus sīgnīs iūrātōrum hominum sententiae notārentur? Haec omnia mē dīligenter sevērēque āctūrum esse, polliceor.

Acquittal of Verres Subversive of wWnole Judicial System.

XIV. Quō mē tandem animō fore putātis, sī quid in hōc ipsō iūdiciō intellēxerō similī aliquā ratiōne esse violātum atque commissum? cum plānum facere multis testibus pos- sim, C. Verrem in Siciliā, multīs audientibus, saepe dixisse, “sē habēre hominem potentem, cūius fīdūciā prōvinciam spoliāret: neque sibi sōlī pecūniam quaerere, sed ita trien- nium illud praetūrae Siciliēnsis distribūtum habēre, ut sēcum praeclārē agī dīceret, sī ūnīus annī quaestum in rem suam converteret; alterum patrōnīs et dēfēnsōribus trāderet; ter-

Impeaclhment of Verres 43

tium illum ūberrimum quaestuōsissimumque annum tōtum iūdicibus reservāret.’

41. Ex quō mihi venit in mentem illud dīcere (quod apud M’. Glabriōnem nūper cum in rēiciundīs iūdicibus commemorāssem, intellēxi vehementer populum Rōmānum commovērīi), mē arbitrārī, fore utī nātiōnēs exterae lēgātōs ad populum Rōmānum mitterent, ut lēx dē pecūniīs repe- tundīs iūdiciumque tollerētur. Sī enim iūdicia nūlla sint, tantum ūnum quemque ablātūrum putant, quantum sibi āc līberīs suīs satis esse arbitrētur: nunc, quod ēius modī iūdicia sint, tantum ūnum quemque auferre, quantum sibi, patrōnīs, advocātis, praetōri, iūdicibus, satis futūrum sit: hōc profectō īnfīnītum esse: sē avārissimī hominis cupidi- tātī satisfacere posse, nocentissimī victōriae nōn posse.

42. ō commemoranda iūdicia, praeclāramque existimā- tiōnem nostrī ōrdinis! cum sociī populī Rōmāni iūdicia dē pecūniīs repetundīs fierī nōlunt, quae ā māiōribus nostrīs sociōrum causā comparāta sunt. An iste umquam dē sē bonam spem habuisset, nisi dē vōbīs malam opīniōnem animō imbibisset? Quō māiōre etiam (sī fierī potest) apud vōs odiō esse dēbet, quam est apud populum Rōmānum, cum in avāritiā, scelere, periūriō, vōs suī similīs esse arbi- trētur.

Jurors Urged to Vindicate the Courts.

XV. 13. Cui locō (per deōs immortālīs!), iūdicēs, cōn- sulite āc prōvidēte. Moneō praedicōque — id quod intel- legō— tempus hōc vōbīs divīnitus datum esse, ut odiō, invidiā, īnfāmiā, turpitūdine, tōtum ōrdinem līberētis. Nūlla in iūdiciīs sevēritās, nūlla religiō, nūlla dēnique iam exiīs- timantur esse iūdicia. Itaque ā populō Rōmānō con- temnimur, dēspicimur: graviī diūturnāque iam flagrāmus īnfāmiā. 44. Neque enim ūllam aliam ob causam populus Rōmānus tribūniciam potestātem tantō studiō requīsivit: quam cum poscēbat, verbō illam poscere vidēbātur, rē vērā

5

20

30 IS

44 Orations of Cicero

iūdicia poscēbat. Neque hōc Q. Catulum, hominem sapien- tissimum atque amplissimum, fūgit, quī (Cn. Pompēiō, virō fortissimō et clārissimō, dē tribūniciā potestāte referente), cum esset sententiam rogātus, hōc initiō est summā cum auctōritāte ūsus: “Patrēs cōnscriptōs iūdicia male et flāgi- tiōsē tuērī: quod sī in rēbus iūdicandīs, populī Rōmānī exīstimātiōnī satis facere voluissent, nōn tantō opere homi- nēs fuisse tribūniciam potestātem dēsiderātūrōs.” 45. Ipse dēnique Cn. Pompēius, cum prīmum contiōnem ad urbem cōnsul dēsīgnātus habuit, ubi (id quod māximē exspectārī vidēbātur) ostendit sē tribūniciam potestātem restitūtūrum, factus est in eō strepitus, et grāta contiōnis admurmurātiō. Idem in eādem contiōne cum dīxisset populātās vēxātāsque esse prōvinciās; iūdicia autem turpia āc flāgitiōsa fierī; eī reī sē prōvidēre āc cōnsulere velle;’ tum vērō nōn strepitū, sed māximō clāmōre, suam populus Rōmānus sīgnificāvit voluntātem. All Rome is on the Watch.

XVI. 46. Nunc autem hominēs in speculīs sunt: obser- vant quem ad modum sēsē ūnus quisque nostrūm gerat in retinendā religiōne, cōnservandisque lēgibus. Vident adhīūc, post lēgem tribūniciam, ūnum senātōrum hominem vel tenu- issimum esse damnātum: quod tametsī nōn reprehendunt, tamen māgnō opere quod laudent nōn habent. Nūlla est enim laus, ibi esse integrum, ubi nēmō est quī aut possit aut cōnētur corrumpere. 47. Hōc est iūdicium, in quō vōs dē reō, populus Rōmānus dē vōbis iūdicābit. In hōc homine statuētur, possitne, senātōribus iūdicantibus, homō nocentis- simus pecūniōsissimusque damnārī. Deinde est ēius modī reus, in quō homine nihil sit, praeter summa peccāta māxi- mamquue pecūniam: ut, sī līberātus sit. nūlla alia suspīciō. nisi ea quae turpissima est, residēre possit. Nōn grātiā, nōn cōgnātiōne, nōn aliīs rēctē factīs, nōn dēnique aliquō mediocrī vitiō, tot tantaque ēius vitia sublevāta esse vidēbuntur.

Impeachment of lerres 45

Corruption Sure to be Detected.

48. Postrēmō ego causam sic agam, iūdicēs: ēius modī rēs, ita nōtās, ita testātās, ita māgnās, ita manifēstās prō- feram, ut nēmō ā vōbīs ut istum absolvātis per grātiam cōnētur contendere. Habeō autem certam viam atque ratiō- nem, quā omnīs illōrum cōnātūs investigāre et cōnsequī pos- sim. Ita rēs ā mē agētur, ut in eōrum cōnsiliīs omnibus nōn modo aurēs hominum, sed etiam oculī Cpopulī Rōmāni] interesse videantur. 49. Vōs aliquot iam per annōs con- ceptam huic ōrdinī turpitūdinem atque īnfāmiam dēlēre āc tollere potestis. Cōnstat inter omnīs, post haec cōnstitūta iūdicia, quibus nunc ūtimur, nūllam hōc splendōre atque hāc dīgnitāte cōnsilium fuisse. Hīc sī quid erit offēnsum, omnēs hominēs nōn iam ex eōdem ōrdine aliōs magis idō- neōs (quod fierī nōn potest), sed alium omnīnō ōrdinem ad rēs iūdicandās quaerendum arbitrābuntur.

XVII. 50. Quāpropter, prīmum ab dīs immortālibus, quod spērāre mihi videor, hōc idem, iūdicēs, optō, ut in hōc iūdiciō nēmō improbus praeter eum quī iampriīdem inventus est reperiātur: deinde sī plūrēs improbī fuerint, hōc vōbīs, hōc populō Rōmānō, iūdicēs, cōnfirmō, vītam (meherculē) mihi prius, quam vim persevērantiamque ad illōrum improbitātem persequendam dēfutūram.

Glabrio Urged to Stand Firm.

51. Vērum, - quod ego labōribus, perīculis, inimīcitiīsque meīs, tam cum admissum erit dēdecus sevērē mē persecū- tūrum esse polliceor, id nē accidat, tū tuā auctōritāte, sapientiā, dīligentiā M’. Glabriō, potes prōvidēre. Suscipe causam iūdiciōrum: suscipe causam sevēritātis, integritātis, fideī, religiōnis: suscipe causam senātūs, ut is, hōc iūdiciō probātus, cum populō Rōmānō et in laude et in grātiā esse possit. Cōgitā quī sīs, quō locō sīs, quid dare populō

L

ē]

1s

?

25 vn

I10

IS

20

30

46 Orations of Cicero

Rōmānō, quid reddere māiōribus tuīs, dēbeās: fac tibi paternae lēgis [Aciliae] veniat in mentem, quā lēge popu- lus Rōmānus dē pecūniīs repetundīs optimīs iūdiciīs sevē- rissimīsque iūdicibus ūsus est. 52. Circumstant tē summae auctōritātēs, quae tē oblīvīscī laudis domesticae nōn sinant; quae tē noctīs diēsque commoneant, fortissimum tibi patrem, sapientissimum avum, gravissimum socerum fuisse. Quā rē sī Glabriōnis] patris vim et ācrimōniam cēperis ad resis- tendum hominibus audācissimis; sī avī [Scaevolae] prū- dentiam ad prōspiciendās īnsidiās, quae tuae atque hōrum fāmae comparantur; sī socerī [Scaurī] cōnstantiam, ut nē quis tē dē vērā et certā possit sententiā dēmovēre; intelleget populus Rōmānus, integerrimō atque honestissimō praetōre, dēlēctōque cōnsiliō, nocentī reō māgnitūdinem pecūniae plūs habuisse mōmentī ad suspīciōnem crīminis quam ad ratiō- nem salūtis.

Cicero will Push the Trial.

XVIII. 53. Mihi certum est, nōn committere ut in hāc causā praetor nōbīs cōnsiliumque mūtētur. Nōn patiar rem īh id tempus addūcī, ut Siculī], quōs adhūc servi dēsignā- tōrum cōnsulum nōn mōvērunt, cum eōs novō exemplō ūni- versōs arcesserent, eōs tum liīctōrēs cōnsulum vocent; ut hominēs miserī, anteā sociī atque amīcī populī Rōmānī, nunc servi āc supplicēs, nōn modo iūs suum fortūnāsque omnis eōrum imperiō āmittant, vērum etiam dēplōrandī iūris suī potestātem nōn habeant. 54. Nōn sinam profectō, causā ā mē perōrātā [quadrāgintā diēbus interpositīs], tum nōbis dēnique respondērī, cum accūsātiō nostra in oblīviōnem diūturnitāte adducta sit: nōn committam, ut tum haec rēs iūdicētur, cum haec frequentia tōtius ītaliae Rōmā disces- serit: quae convēnit ūnō tempore undique, comitiōrum, lūdōrum, cēnsendīque causā. Hūius iūdicī et laudis frūc- tum, et offēnsiōnis perīculum, vestrum; labōrem sollicitūdi-

Impeachment of Verres 47

nemque, nostram; scientiam quid agātur, memoriamque quid ā quōque dictum sit, omnium putō esse oportēre.

His Plan for Despatch.

55. Faciam hōc nōn novum, sed ab eīs quī nunc prīncipēs nostrae cīvitātis sunt ante factum, ut testibus ūtar statim: illud ā mē novum, iūdicēs, cōgnōscētis, quod ita testīs cōn- stituam, ut crimen tōtum explicem; ut, ubi id ?interro- gandō] argūmentis atque ōrātiōne fiīrmāverō, tum testiīs ad crīmen adcommodem: ut nihil inter illam ūsitātam accūsā- tiōnem atque hanc novam intersit, nisi quod in illā tunc, cum omnia dicta sunt, testēs dantur; hic in singulās rēs dabuntur; ut illīs quoque eadem interrogandī facultās, argūmentandī dīcendīque sit. Sī quis erit, quī perpetuam ōrātiōnem accūsātiōnemque dēsīderet, alterā āctiōne audiet: nunc id, quod facimus — eā ratiōne facimus, ut malitiae illōrum cōnsiliō nostrō occurrāmus — necessāriō ficerī intel- legat. Haec priīmae āctiōnis erit accūsātiō.

Brief Statement of the Charges.

56. Dīcimus C. Verrem, cum multa libidinōsē, multa crūdēliter, in cīvis Rōmānōs atque in sociōs, multa in deōs hominēsque nefāriē fēcerit tum praetereā quadringentiēns sēstertium ex Siciliā contrā lēgēs abstulisse. llōc testibus, hōc tabulīs priīvātis pūblicīsque auctōritātibus ita vōbis plānum faciēmus, ut hōc statuātis, etiam sī spatium ad dicendum nostrō commodō, vacuōsque diēs habuissēmus, tamen ōrātiōne longā nihil opus fuisse.

Dixī.

THE PLUNDER OF SVRACUSE.

(n C. FLerrem: Actio II, Lib. IV., ch. 52-60.)

THEr passage which follows is from the fourth oration of the Accu- satio, the most famous of all, known as the De Signis because it treats chiefly of the works of art stolen by Verres. Cicero has been describ- ing the plundering of many temples and public buildings, and in this passage he recounts in detail the case of one chief city, Syracuse, as a climax. Syracuse was by far the largest and richest of all the Greek cities of Italy and Sicily. It was a colony of Corinth, founded n.c. 734, and in course of time obtained the rule over the whole eastern part of Sicily. It remained independent, with a considerable territory, after the westem part of the island (far the larger part) passed under the power of Rome in the First Punic War; but in the Second Punic War (s.C. 212) it was captured by Marcellus, and ever after was subject to Rome. It was at this time the capital of the province.

Verres the Governor: Marcellus the Conqueror.

ī TNīUS etiam urbis omnium pulcherrimae atque ōrnātis- simae, Syrācūsārum, dīreptiōnem commemorābō et in medium prōferam, iūdicēs, ut aliquandō tōtam hūius generis ōrātiōnem conclūdam atque dēfīniam. Nēmō ferē vestrūm est quīn quem ad modum captae sint ā M. Mārcellō Syrācū- sae saepe audierit, nōn numquam etiam in annālibus lēgerit. Cōnferte hanc pācem cum illō bellō, hūius praetōris adven- tum cum illius imperātōris victōriā, hūius cohortem impūram cum illīus exercitū invictō, hūius libīdinēs cum illīus conti- i0 nentiā: ab illō, quī cēpit, conditās, ab hōc quī cōnstitūtās accēpit, captās dīcētis Syrācūsās. 2. Ac iam illa omittō, quae dispersē ā mē multīs in locīs dīcentur āc dicta sunt: forum Syrācūsānōrum, quod introitū 48

n

The Plunder of Syracuse 49

Mārcellī pūrum caede servātum esset, id adventū Verris Siculōrum innocentium sanguine redundāsse: portum Syrā- cūsānōrum, quī tum et nostrīs classibus et Karthāginiēnsium clausus fuisset, eum istō praetōre Cilicum myoparōnī prae- dōnibusque patuisse: mittō adhibitam vim ingenuīs, mātrēs

ColN OF SVRACUSE.

familiās violātās, quae tum in urbe captā commissa nōn sunt neque odiō hostilī neque licentiā mīlitārī neque mōre bellī neque iūre victōriae: mittō, inquam, haec omnia, quae ab istō per triennium perfecta sunt: ea, quae coniūncta cum illīs rēbus sunt, dē quibus anteā dīxī, cōgnōscite.

Description of Syracuse.

3. Urbem Syrācūsās māximam esse Graecārum, pulcher- rimam omnium saepe audistis. EĒst, iūdicēs, ita ut dīcitur. Nam et sitū est cum mūnītō tum ex omni aditū, vel terrā vel marī, praeclārō ad aspectum, et portūs habet prope in aedificātiōne aspectūque urbis inclūsōs: quī cum diversōs inter sē aditūs habeant, in exitū coniunguntur et cōnfluunt. Eōrum coniūnctiōne pars oppidī, quae appellātur Insula, marī dīiūncta angustō, ponte rūrsus adiungitur et conti- nētur.

LIII. 4. Ea tanta est urbs, ut ex quattuor urbibus māxi- mīs cōnstāre dīcātur: quārum ūna est ea quam dīxī īnsula,

0 ō 10

20

50 Orations of Cicero

quae duōbus portubus cīncta, in utrīusque portūs ōstium aditumque prōiecta est, in quā domus est, quae Hierōnis rēgis fuit, quā praetōrēs ūtī solent. In eā sunt aedēs sacrae complūrēs, sed duae quae longē cēteriīs antecellant: Diānae, et altera, quae fuit ante istīus adventum ōrnātis- sima, Minervae. In hāc īnsulā extrēmā est fōns aquae

Cms or HiE5rxo II.

dulcis, cui nōmen Arethūsa est, incrēdibilī māgnitūdine, plēnissimus piscium, quī flūctū tōtus operīrētur, nisi mūni- tiōne āc mōle lapidum dīiūnctus esset ā marī. 5. Altera autem est urbs Syrācūsīs, cui nōmen Achradina est: in quā forum māximum, pulcherrimae porticūs, ōrnātissimum pryta- nēum, amplissima est cūria templumque ēgregium Iovis Olympiī cēteraeque urbis partēs, quae ūnā viā lātā perpetuā multīsque trānsversīs dīvisae priīvātiīs aedificiīs continentur. Tertia est urbs, quae, quod in eā parte Fortūnae fānum antīquum fuit, Tycha nōmināta est, in quā gymnasium amplissimum est et complūrēs aedēs sacrae: coliturque ea pars et habitātur frequentissimē. Quarta autem est, quae quia postrēma coaedificāta est, Neapolis nōminātur: quam ad summam theātrum māximum: praetereā duo templa sunt ēgregia, Cereris ūnum, alterum Liberae signumque Apol- linis, quī Temenitēs vocātur, pulcherrimum et māximum: quod iste sī portāre potuisset, nōn dubitāsset auferre. The Plunder of Syracuse 51

MARCELLUS.

Marcellus Touched Nothing.

LIV. 6. Nunc ad Mārcellum revertar, nē haec ā mē sine causā commemorāta esse videantur: quī cum tam prae- clāram urbem vī cōpiīsque cēpisset, nōn putāvit ad laudem populī Rōmānī hōc pertinēre, hanc pulchritūdinem, ex quā praesertim perīculī nihil ostenderētur, dēlēre et exstinguere. Itaque aedificiīs omnibus, pūblicīs privātis, sacrīs profānīs, sīc pepercit, quasi ad ea dēfendenda cum exercitū, nōn oppūgnanda vēnisset. In ōrnātū urbis habuit victōriae ratiōnem, habuit hūmānitātis. Victōriae putābat esse multa Rōmam dēportāre, quae ōrnāmentō urbī esse possent, hūmā- nitātis nōn plānē exspoliāre urbem, praesertim quam cōn- servāre voluisset. 7. In hāc partitiōne ōrnātūs nōn plūs victōria Mārcellī populō Rōmānō appetivit quam hūmānitās Syrācūsānīs reservāvit. Rōmam quae apportāta sunt, ad aedem Honōris et Virtūtis itemque aliīs in locīs vidēmus. Nihil in aedibus, nihil in hortīs posuit, nihil in suburbānō: putāvit, sī urbis ōrnāmenta domum suam nōn contulisset, domum suam ōrnāmentō urbī futūram. Syrācūsīs autem permulta atque ēgregia relīquit: deum vērō nūllum violāvit, nūllum attigit. Cōnferte Verrem: nōn ut hominem cum homine comparētis, nē qua tālī virō mortuō fīat iniūria, sed ut pācem cum bellō, lēgēs cum vī, forum et iūris dicti- ōnem cum ferrō et armīs, adventum et comitātum cum exercitū et victōriā cōnferātis.

20 52 Orations of Cicero

Verres Plundered even Temples.

LV. 8. Aedis Minervae est in Insulā, dē quā ante dixi: quam Mārcellus nōn attigit, quam plēnam atque ōrnātam relīquit: quae ab istō sīc spoliāta atque dīrepta est, nōn ut ab hoste aliquō, quī tamen in bellō religiōnum et cōnsuētū-

4 nit teftetiū = itīūtsa Minfsmn ā =3 i i āu 4 55

• . fiiā fs - xt F/”Ē 5 f : h! 4153 . iuul un ī “mr —— l i : tu=x . : 1 —— —— . i nhus 1īī ti: i. flsmu uf uāig nūī i vrd ngtt: ā: un i i tebs 3
• baītn. l] n uānēn Ē tīcīnunn i ī iīā f: auā n=gs: : f nīstg ts m t

u e LHā

.

il uu

CHURCH AT SVRACUSE (FORMERLY TEMPLE OF MINERVA).

5 dinis iūra retinēret, sed ut ā barbarīs praedōnibus vēxāta esse videātur. Pūgna erat equestris Agathoclī rēgis in tabulīs picta: hīs autem tabulīs interiōrēs templī parietēs vestiēbantur. Nihil erat eā pictūrā nōbilius, nihil Syrācūsīs quod magis vīsendum putārētur. Hās tabulās M. Mārcellus

to cum omnia victōriā illā sua profāna fēcisset, tamen religiōne The Plunder of Syracuse Sss3

impeditus nōn attigit: iste, cum illa iam propter diūturnam pācem fidēlitātemque populī Syrācūsānī sacra religiōsaque accēpisset, omnēs eās tabulās abstulit: parietēs, quōrum ōrnātūs tot saecula mānserant, tot bella effūgerant, nūdōs āc dēformātōs relīquit. 9. Et Mārcellus, quī, sī Syrācūsās 5 cēpisset, duo templa sē Rōmae dēdicātūrum vōverat, is id, quod erat aedificātūrus, iis rēbus ōrnāre, quās cēperat, nōluit: Verrēs, quī nōn Honōrī neque vVirtūtī, quem ad modum ille, sed Venerī et Cupīdinī vōta dēbēret, is Minervae templum spoliāre cōnātus est. Ille deōs deōrum spoliīs io ōrnārī nōluit: hīc ōrnāmenta Minervae virginis in meretri- ciam domum trānstulit. Viīgintī et septem praetereā tabulās pulcherrimē pictās ex eādem aede sustulit: in quibus erant imāginēs Siciliae rēgum āc tyrannōrum, quae nōn sōlum pictōrum artificiō dēlectābant, sed etiam commemorātiōne 15 hominum et cōgnitiōne formārum. Āc vidēte quantō tae- trior hīc tyrannus Syrācūsānus fuerit quam quisquam supe- riōrum: cum illī tamen ōrnārint templa deōrum immortālium, hīc etiam illōrum monumenta atque ōrnāmenta sustulerit.

Robberies Detailed.

LVI. 10. Iam vērō quid ego dē valvīs illīus templī com- 20 memorem? vVereor nē, haec quī nōn viderint, omnia mē nimis augēre atque ōrnāre arbitrentur: quod tamen nēmō suspicārī dēbet, tam esse mē cupidum, ut tot virōs prīmāriōs velim, praesertim ex iūdicum numerō, quī Syrācūsīs fuerint, quī haec viderint, esse temeritātī et mendāciō meō cōnsciōs. 25 Cōnfīrmāre hōc liquidō, iūdicēs, possum, valvās māgnificen- tiōrēs, ex aurō atque ebore perfectiōrēs, nūllās umquam ūllō in templō fuisse. Incrēdibile dictū est quam multī Graecī dē hārum valvārum pulchritūdine scrīptum relīquerint. Nimium forsitan haec illī mīrentur atque efferant. Estō: 30 vērum tamen honestius est reī pūblicae nostrae, iūdicēs. ea quae illīs pulchra esse videantur imperātōrem nostrum in

5

I10

IS

25

30

54 Orations of Cicero

bellō relīquisse, quam praetōrem in pāce abstulisse. Ex ebore dīligentissimē perfecta argūmenta erant in valvīs: ea dētrahenda cūrāvit omnia. 11. Gorgonis ōs pulcherrimum, cīnctum anguibus, revellit atque abstulit: et tamen indicāvit sē nōn sōlum artificiō, sed etiam pretiō quaestūque dūcī. Nam bullās aureās omnēs ex iīs valvīs, quae erant multae et gravēs, nōn dubitāvit auferre: quārum iste nōn opere dēlectābātur, sed pondere. Itaque ēius modī valvās relīquit, ut quae ōlim ad ōrnandum templum erant māximē, nunc tantum ad claudendum factae esse videantur. Etiamne grā- mineās hastās — vīdī enim vōs in hōc nōmine, cum testis dīceret, commovērī, quod erat ēius modī, ut semel vīdisse satis esset; in quibus neque manū factum quicquam neque pulchritūdō erat ūlla, sed tantum māgnitūdō incrēdibilis, dē quā vel audīre satis esset, nimium vidēre plūs quam semel — etiam id concupistī?

Statue of Sappho Stolen.

LVII. 12. Nam Sapphō, quae sublāta dē prytanēō est, dat tibi iūstam excūsātiōnem, prope ut concēdendum atque īgnōscendum esse videātur. Silaniōnis opus tam perfectum, tam ēlegāns, tam ēlabōrātum quisquam nōn modo prīvātus, sed populus potius habēret quam homō ēlegantissimus atque ērudītissimus, Verrēs? Nīmīrum contrā dīcī nihil potest. Nostrūm enim ūnus quisque — quī tam beātī quam iste est nōn sumus, tam dēlicātī esse nōn possumus —sī quandō aliquid istīus modī vidēre volet, eat ad aedem Fēlīcitātis, ad monumentum Catulī, in porticum Metellī; det operam ut admittātur in alicūius istōrum Tusculānum; spectet forum ōrnātum, sī quid iste suōrum aedilibus commodārit: Verrēs haec habeat domī, Verrēs ōrnāmentōrum fānōrum atque oppidōrum habeat plēnam domunm, villās refertās. Etiamne hūius operārī studia āc dēliciās, iūdicēs. perferētis? quī ita nātus, ita ēducātus est, ita factus et animō et corpore, ut

The Plunder of Syracuse 55

multō appositior ad ferenda quam ad auferenda sīgna esse videātur. 183. Atque haec Sapphō sublāta quantum dēside- rium suī relīquerit dīcī vix potest. Nam cum ipsa fuit ēgre- giē facta, tum epigramma Graecum pernōbile incīsum est in

SaAPPHO.

bāsī: quod iste ērudītus homō et Graeculus, quī haec sub- tīliter iūdicat, quī sōlus intellegit, sī ūnam litteram Graecam scisset, certē nōn tulisset. Nunc enim, quod scrīptum est inānī in bāsī, dēclārat quid fuerit, et id ablātum indicat.

Other Thnefts.

14. Quid? sīgnum Paeānis ex aede Aesculāpī praeclārē factum, sacrum āc religiōsum, nōn sustulistī? quod omnēs propter pulchritūdinem vīsere, propter religiōnem colere solēbant. Quid? ex aede Līberī simulācrum Atristaeī nōn tuō imperiō palam ablātum est? Quid? ex aede Iovis

ē IS

20

30

56 Orations of Cicero

religiōsissimum simulācrum Iovis Imperātōris, pulcherrimē factum, nōnne abstulisti? Quid? ex aede Liberae, f parinum caput illud pulcherrimum, quod visere solēbāmus, num dubi- tāstī tollere? Atque ille Paeān sacrificiīs anniversāriīs simul cum Aesculāpiō apud illōs colebātur: Aristaeus, quī Cut Graecī ferunt, Līberī fīlius] inventor oleī esse dīcitur, ūnā cum Liberō patre apud illōs eōdem erat in templō cōn- secrātus. Statue of Jupiter.

LVlIII. 15. Iovem autem Imperātōrem quantō honōre in suō templō fuisse arbitrāminī? Conicere potestis, sī recor- dārī volueritis quantā religiōne fuerit eādem speciē āc formā sīgnum illud, quod ex Macedoniā captum in Capitōliō posuerat Flāminīnus. Etenim tria ferēbantur in orbe ter- rārum sīgna Iovis Imperātōris ūnō in genere pulcherrimē facta: ūnum illud Macedonicum, quod in Capitōliō vīdimus; alterum in Pontī ōre et angustiīs; tertium, quod Syrācūsīs ante Verrem praetōrem fuit. Illud Flāmininus ita ex aede suā sustulit, ut in Capitōliō, hōc est, in terrestrī domiciliō Iovis pōneret. Quod autem est ad introitum Pontīi, id, cum tam multa ex illō marī bella ēmerserint, tam multa porrō in Pontum invecta sint, ūsque ad hanc diem integrum inviolā- tumque servātum est. Hōc tertium, quod erat Syrācūsīs, quod M. Mārcellus armātus et victor viderat, quod religiōnī concesserat, quod cīvēs atque incolae Syrācūsānī colere, advenae nōn sōlum vīsere, vērum etiam venerārī solēbant, id Verrēs ex templō Iovis sustulit.

16. Ut saepius ad Mārcellum revertar, iūdicēs, sīc habē- tōte: plūrēs esse ā Syrācūsānīs istīus adventū deōs, quam victōriā Mārcellī hominēs dēsīderātōs. Etenim ille requīsīsse etiam dīcitur Archimēdem illum, summō ingeniō hominem āc disciplināī, quem cum audīsset interfectum, permolestē tulisse: iste omnia, quae requīsīvit, nōn ut cōnservāret, vērum ut asportāret requīsiīvit.

.

The Plunder of Syracuse 57

Even Trifles Carried off.

LIX. 17. Iam illa quae leviōra vidēbuntur ideō prae- terībō, — quod mēnsās Delphicās ē marmore, crātēras ex aere pulcherrimās, vim māximam vāsōrum Corinthiōrum ex omnibus aedibus sacrīs abstulit Syrācūsīs. Itaque, iūdicēs, eī quī hospitēs ad ea quae vīsenda sunt solent dūcere, et ūnum quidque ostendere, quōs illī mystagōgōs vocant, conversam iam habent dēmōnstrātiōnem suam. Nam, ut ante dēmōnstrābant quid ubique esset, item nunc quid undique ablātum sit ostendunt.

Feelings of the Citizens Outraged.

18. Quid tum? mediocrīne tandem dolōre eōs adfectōs esse arbitrāminī? N-ōn ita est, iūdicēs: prīmum, quod omnēs religiōne moventur, et deōs patriōs, quōs ā māiōribus accēpērunt, colendōs sibi dīligenter et retinendōs esse arbi- trantur: deinde hīc ōrnātus, haec opera atque artificia, sīgna, tabulae pictae, Graecōs hominēs nimiō opere dēlec- tant. Itaque ex illōrum querimōniis intellegere possumus, haec illīs acerbissima vidērī, quae forsitan nōbis levia et con- temnenda esse videantur. Mihi crēdite, iūdicēs — tametsī vōsmet ipsōs haec eadem audire certō sciō, — cum multās accēperint per hōsce annōs sociī atque exterae nātiōnēs calamitātēs et iniūriās, nūllās Graecī hominēs gravius ferunt āc tulērunt, quam hūiusce modī spoliātiōnēs fānōrum atque oppidōrum.

Empty Pretence of Purchase.

19. Licet iste dīcat ēmisse sē, sīcutī solet dīcere, crēdite hōc mihi, iūdicēs: nūlla umquam civitās tōtā Asiā et Graeciā sīgnum ūllum, tabulam pictam, ūllum dēnique ōrnāmentum urbis, suā voluntāte cuiquam vēndidit, nisi forte exīstimātis, posteā quam iūdicia sevēra Rōmae fierī dēsiērunt, Graecōs hominēs haec vēnditāre coepisse, quae tum nōn modo nōn

ē

a [VXl 10

I5

30

58 Orations of Cicero

vēnditābant, cumiūdicia fīēbant, vērum etiam coemēbant; aut nisi arbitrāminī L. Crassō, Q. Scaevolae, C. Claudiō, potentis- simīs hominibus, quōrum aedīlitātēs ōrnātissimās vidimus, commercium-stārum rērum cumGraecīs hominibus nōnfuisse, eīs quī post iūdiciōrum dissolūtiōnem aedīlēs factī sunt fuisse.

Works of Art Held Priceless by Greeks.

LX. 20. Acerbiōrem etiam scītōte esse cīvitātibus falsam istam et simulātam ēmptiōnem, quam sī quī clam surripiat aut ēripiat palam atque auferat. Nam turpitūdinem summam esse arbitrantur referrī in tabulās pūblicās, pretiō adductam cīvitātem (et pretiō parvō) ea quae accēpisset ā māiōribus vēndidisse atque abaliēnāsse. Etenim mīrandum in modum Graecī rēbus istīs, quās nōs contemnimus, dēlectantur. Itaque māiōrēs nostrī facile patiēbantur, haec esse apud illōs quam plūrima: apud sociōs, ut imperiō nostrō quam ōrnātissimī flōrentissimīque essent: apud eōs autem, quōs vectīgālīs aut stīpendiāriōs fēcerant, tamen haec relinquē- bant, ut illī quibus haec iūcunda sunt, quae nōbīs levia videntur, habērent haec oblectāmenta et sōlācia servitūtis.

21. Quid arbitrāminī Rēgiīnōs, quī iam cīvēs Rōmānī sunt, merēre velle, ut ab eīs marmorea Venus illa auferā- tur? quid Tarentīnōs, ut Eurōpam in taurō āmittant? ut Satyrum, quī apud illōs in aede Vestae est? ut cētera? quid Thespiēnsēs, ut Cupīdinis sīgnum ſpropter quod ūnum vīsuntur Thespiae]? quid Cnidiōs, ut Venerem marmoream? quid, ut pictam, Coōs? quid Ephesiōs, ut Alexandrum? quid Cȳricēnōs, ut Āiācem aut Mēdēam? quid Rhodiōs, ut Iālysum? quid Athēniēnsēs, ut ex marmore Iacchum aut Para- lum pictum aut ex aere Myrōnis būculam? Longum est et nōn necessārium commemorāre quae apud quōsque vīsenda sunt tōtā Asiā et Graeciā: vērum illud est quam ob rem haec commemorem, quod exīstimāre hōc vōs volō, mīrum quendam dolōrem accipere eōs, ex quōrum urbibus haec auferantur.

ws

, Aiī CuaSulīs : : tt dt4sicusnc 5: īncs ī u4 v25-5

n

THE QUARRIES OF SYRACUSE.

(Dionysius’ Lar,) - -

CRUCIFIXION OF A ROMAN CITIZEN.

(n C. Verrem: Actio II., Lib. V., ch. 6r-66.) Cruelties of Verres.

UID nunc agam? Cum iam tot hōrās dē ūnō genere āc dē istīus nefāriā crūdēlitāte dīcam, — cum prope omnem vim verbōrum ēius modī, quae scelere istius dīgna sint, aliīs in rēbus cōnsūmpserim, neque hōc prōviderim, ut varietāte crīminum vōs attentōs tenērem, — quem ad modum dē tantā rē dīcam? Opinor, ūnus modus atque ūna ratiō est. Rem in mediō pōnam, quae tantum habet ipsa gravi- tātis, ut neque mea (quae nīūlla est) neque cūiusquam, ad inttammandōs vestrōs animōs, ēloquentia requīrātur.

Unguarded Complaints of Gavius.

2. Gāvius hīc, quem dīcō, Cōnsānus, cum in illō numerō cīvium Rōmānōrum ab istō in vincla coniectus esset, et nesciō quā ratiōne clam ē lautumiīs profūgisset, Messā- namque vēnisset, — quī tam prope iam Italiam et moenia Rēginōrum cīvium Rōmānōrum vidēret, et ex illō metū mortis āc tenebrīs, quasi lūce lībertātis et odōre aliquō lēgum recreātus, revīxisset, — loquī Messānae et querīi coe- pit, sē cīvem Rōmānum in vincla esse coniectum; sibi rēctā iter esse Rōmam; vVerrī sē praestō advenienti futū- rum.

His Words Reported to Verres.

3. Nōn intellegēbat miser nihil interesse, utrum haec Messānae, an apud istum in praetōriō loquerētur. Nam (ut ante vōs docuī) hanc sibi iste urbem dēlēgerat, quam habēret adiūtrīcem scelerum, fūrtōrum receptrīcem, flāgiti- ōrum omnium cōnsciam. Itaque ad magistrātum Mamer-

59

ol

ō

5

20 un

I10

60 Orations of Cicero

tinum statim dēdūcitur Gāvius: eōque ipsō diē cāsū Messānam vVerrēs vēnit. Rēs ad eum dēfertur: esse cīvem Rōmānum, quī sē Syrācūsīs in lautumiis fuisse

CorN OFr THE MAMERTINI.

quererētur: quem, iam ingredientem in nāvem, et Verrī nimis atrōciter minitantem, ab sē retrāctum esse et asser- vātum, ut ipse in eum statueret quod vidērētur.

Gavius Scourged.

4. Agit hominibus grātiās, et eōrum benevolentiam ergā sē dīligentiamque conlaudat. Ipse, īnflammātus scelere et furōre, in forum venit. AĀrdēbant oculi: tōtō ex ōre crūdē- litās ēminēbat. Exspectābant omnēs, quō tandem prōgres- sūrus aut quidnam āctūrus esset; cum repente hominem prōripī, atque in forō mediō nūdārī āc dēligārī, et virgās expedīrī iubet. Clāmābat ille miser, sē cīvem esse Rōmā- num, mūnicipem Cōnsānum; meruisse cum L. Raeciō, splendidissimō equite Rōmānō, quī Panhormī negōtiārētur, ex quō haec Verrēs scīre posset. Tum iste, sē comperisse eum speculandī causā in Siciliam ā ducibus fugitīvōrum esse missum; cūius reī neque index, neque vestīgium aliquod, neque suspīciō cuiquam esset ūlla. Deinde iubet undique hominem vehementissimē verberārī.

He is Threatened with the Cross.

5. Caedēbātur virgīs in mediō forō Messānae civis Rōmā- nus, iūdicēs: cum intereā nūllus gemitus, nūlla vōx alia Crucifivion of a Roman Citisen 61

illīus miserī inter dolōrem crepitumque plāgārum audiē- bātur, nisi hacc, Civis Romānus sum! Hāc sē commemo- rātiōne cīvitātis omnia verbera dēpulsūrum, cruciātumque ā corpore dēiectūrum, arbitrābātur. Is nōn modo hōc nōn perfēcit, ut virgārum vim dēprecārētur; sed, cum implōrāret saepius, ūsūrpāretque nōmen civitātis, crux —crux, inquam — infēlīcī et aerumnōsō, quī numquam istam pestem vide- rat, comparābātur.

Rights of a Roman Citizen Outraged.

LXIII. 6. ō nōmen dulce lībertātis! O iūs eximium nostrae cīvitātis! O lēx Porcia, lēgēsque Semprōniae! Ō graviter dēsīderāta, et aliquandō reddita plēbī Rōmānae, tribūnicia potestās! Hūcine tandem omnia recidērunt, ut cīvis Rōmānus, in prōvinciā populī Rōmānī, in oppidō foederātōrum, ab eō quī beneficiō populī Rōmānī fascīs et secūrīs habēret, dēligātus in forō virgīs caederētur? Quid? cum īgnēs ārdentēsque lāminae cēterīque cruciātūs admovē- bantur, sī tē illīus acerba implōrātiō et vōx miserābilis nōn inhibēbat, nē cīvium quidem Rōmānōrum, quī tum aderant, flētū et gemitū māximō commovēbāre? In crucem tū agere ausus es quemquam, quī sē cīvem Rōmānum esse dīceret? 7. Nōluī tam vehementer agere hōc prīmā āctiōne, iūdicēs: nōluī. Vidistis enim, ut animī multitūdinis in istum dolōre et odiō et commūnis perīculī metū concitārentur. Statuī egomet mihi tum modum ōrātiōnī meae, et C. Numitōriō, equitī Rōmānō, prīimō hominī, testī meō; et Glabriōnem, id quod sapientissimē fēcit, facere laetātus sum, ut repente cōnsilium in mediō testimōniō dīmitteret. Etenim verē- bātur nē populus Rōmānus ab istō eās poenās vī repetisse vidērētur, quās veritus esset nē iste lēgibus āc vestrō iūdiciō nōn esset persolūtūrus.

0

9]

t0 [s n

IO

IS

20

30

62 Orations of Cicero

Gavius was not a Spy.

8. Nunc, quoniam explōrātum est omnibus quō locō causa tua sit, et quid dē tē futūrum sit, sīc tēcum agam: Gāvium istum, quem repentinum speculātōrem fuisse dīcis, ostendam in lautumiās Syrācūsīs abs tē esse coniectum. Neque id sōlum ex litterīs ostendam Syrācūsānōrum, nē possīs dīcere mē, quia sit aliquis in litterīs Gāvius, hōc fingere et ēligere nōmen, ut hunc illum esse possim dīcere; sed ad arbitrium tuum testīs dabō, quī istum ipsum Syrā- cūsīs abs tē in lautumiās coniectum esse dīcant. Prōdū- cam etiam Cōnsānōs, mūnicipēs illīus āc necessāriōs, quī tē nunc sērō doceant, iūdicēs nōn sērō, illum P. Gāvium, quem tū in crucem ēgistī, cīivem Rōmānum et mūnicipem Cōn- sānum, nōn speculātōrem fugitivōrum fuisse.

His Claim of Citizenship Deserved Inquiry.

LXIV. 9. Cum haec omnia, quae polliceor, cumulātē tuīs patrōnīs plāna fēcerō, tum istūc ipsum tenēbō, quod abs tē mihi datur: eō contentum mē esse dīcam. Quid enim nūper tū ipse, cum populī Rōmānī clāmōre atque impetū perturbātus exsiluistī, quid, inquam, locūtus es? Illum, quod moram suppliciō quaereret, ideō clāmitāsse sē esse cīvem Rōmānum, sed speculātōrem fuisse. Iam meī testēs vērī sunt. Quid enim dīcit aliud C. Numitōrius? quid M. et P. Cottiī, nōbilissimī hominēs, ex agrō Taurome- nītānō? quid Q. Luccēius, quī argentāriam Rēgiī māximam fēcit? quid cēterī? Adhūc enim testēs ex eō genere ā mē sunt datī, nōn quī nōvisse Gāvium, sed sē vīdisse dīcerent, cum is, quī sē civem Rōmānum esse clāmāret, in crucem agerētur. Hōc tū, Verrēs, idem dīcis; hōc tū cōnfitēris illum clāmitāsse, sē cīvem esse Rōmānum; apud tē nōmen cīvitātis nē tantum quidem valuisse, ut dubitātiōnem ali- quam crucis, ut crūdēlissimī taeterrimīque supplicī aliquam parvam moram saltem posset adferre.

Crucifixion of a Roman Citisen 63

Cors or RHE§rCIUM.

Roman Citizenship a Protection Anywhnere.

10. Hōc teneō, hīc haereō, iūdicēs. Hōc sum contentus ūnō; omittō āc neglegō cētera; suā cōnfessiōne induātur āc iugulētur necesse est. Quī esset īgnōrābās; speculātōrem esse suspicābāre. Nōn quaerō quā suspiciōne: tuā tē accūsō ōrātiōne. Cīvem Rōmānum sē esse dīcēbat. Sī tū, apud Persās aut in extrēmā Indiā dēprehēnsus, Verrēs, ad supplicium dūcerēre, quid aliud clāmitārēs, nisi tē cīvem esse Rōmānum? Et, sī tibi īgnōtō apud ignōtōs, apud barbarōs, apud hominēs in extrēmīs atque ultimīs gentibus positōs, nōbile et inlūstre apud omnīs nōmen ciīvitātis tuae prōfuisset, —i lle, quisquis erat, quem tū in crucem rapiēbās, quī tibi esset īgnōtus, cum cīvem sē Rōmānum esse dice- ret, apud tē praetōrem, sī nōn effugium, nē moram qui- dem mortis, mentiōne atque ūsūrpātiōne civitātis, adsequī potuit?

LVX. 11. Hominēs tenuēs, obscūrō locō nāti, nāvigant; adeunt ad ea loca quae numquam anteā vidērunt; ubi neque nōtī esse eīs quō vēnērunt, neque semper cum cōgni- tōribus esse possunt. Hāc ūnā tamen fidūciā cīvitātis, nōn modo apud nostrōs magistrātūs, quī et lēgum et exiīs- timātiōnis perīculō continentur, neque apud civis sōlum Rōmānōs, quī et sermōnis et iūris et multārum rērum societāte iūnctī sunt, fore sē tūtōs arbitrantur; sed, quō- I0

15

64 Orations of Cicero

cumque vēnerint, hanc sibi rem praesidiō spērant futūram. 12. Tolle hanc spem, tolle hōc praesidium cīvibus Rōmānis; cōnstitue nihil esse opis in hāc vōce, Civis Rōēmānus sum, posse impūne praetōrem, aut alium quemlibet, supplicium quod velit in eum cōnstituere qui sē cīvrem Rōmānum esse dīcat, quod eum quis īgnōret: iam omnīs prōvinciās, iam omnia rēgna, iam omniīs līberās cīvitātēs, iam omnem orbem terrārum, quī semper nostrīs hominibus māximē patuit, cīvibus Rōmānīs istā dēfēnsiōne praeclūseris. Quid sī L. Raecium, equitem Rōmānum, quī tum in Siciliā erat, nōminābat? etiamne id māgnum fuit, Panhormum litterās mittere? Adservāssēs hominem; custōdiīs Mamertīnōrum tuōrum vinctum, clausum habuissēs, dum Panhormō Rae- cius venīret; cōgnōsceret hominem, aliquid dē summō sup- pliciō remitterēs. Sī īgnōrāret, tum, sī ita tibi vidērētur, hōc iūris in omnīs cōnstituerēs, ut, quī neque tibi nōtus esset, neque cōgnitōrem locuplētem daret, quamvīs civis Rōmānus esset, in crucem tollerētur.

Verres the Enemy of all Roman Citizens.

LXVI. 13. Sed quid ego plūra dē Gāviō? quasi tū Gāviō tum fueris īnfēstus, āc nōn nōminī, generī, iūrī cīvium hostis. Nōn illī (inquam) hominī, sed causae commūnī lībertātis, inimīcus fuistī. Quid enim attinuit, cum Mamertinī, mōre atque īnstitūtō suō, crucem fīxissent post urbem, in viā Pompēiā, tē iubēre in eā parte figere, quae ad fretum spectāret; et hōc addere— quod negāre nūllō modō potes, quod omnibus audientibus dīxistī palam —4 tē idcircō illum locum dēligere, ut ille, quoniam sē cīvem Rōmānum esse dīceret, ex cruce Italiam cernere āc domum suam prōspicere posset? Itaque illa crux sōla, iudicēs, post conditam Messānam, illō in locō fixa est. Italiae cōnspectus ad eam rem ab istō dēlēctus est, ut ille, in dolōre cruciātūque moriēns, perangustō fretū divisa ser-

Crucifixion of a Roman Citisen 65

vitūtis āc lībertātis iūra cōgnōsceret; ītalia autem alum- num suum servitūtis extrēmō summōque suppliciō adfixum vidēret.

Shameless Audacity of the Crime.

14. Facinus est vincīre cīvrem Rōmānum; scelus verbe- rāre; prope parricīdium necāre: quid dīcam in crucem tollere ? verbō satis dīgnō tam nefāria rēs appellārī nūllō modō potest. Nōn fuit hīs omnibus iste contentus. Spectet (inquit) patriam: in cōnspectū lēcum libertātisque moriātur. Nōn tū hōc locō Gāvium, nōn ūnum hominem nesciō quem [cīvem Rōmānum], sed commūnem libertātis et cīvitātis causam in illum cruciātum et crucem ēgistī. Iam vērō vidēte hominis audāciam. Nōnne eum graviter tulisse arbi- trāminī, quod illam ciīvibus Rōmānīs crucem nōn posset in forō, nōn in comitiō, nōn in rōstrīs dēfigere? Quod enim his locīs, in prōvinciā suā, celebritāte simillimum, regiōne proximum potuit, ēlēgit. Monumentum sceleris audāciae- que suae voluit esse in cōnspectū ītaliae, vestibulō Siciliae praetervectiōne omnium quī ultrō citrōque nāvigārent.

t4

[ē

5 POMPEY’S MILITARY COMMAND.

(Prō Lēge Mānīliā.) r.c. 66.

Tnpe last serious resistance to the Roman power in the East was offered by Mithridates VI., king of Pontus, the most formidable enemy encountered by Rome since the death of Hannibal. The dominions of Mithridates embraced the whole eastern coast of the Black Sea (Pontus Euxinus), including the kingdom of Bosporus (Crimea) on the one hand, and Paphlagonia on the other, while the king of Armenia also was closely allied to him by marriage. There were three several “Mithridatic Wars.” In the First the Romans were commanded by Sulla (8S8-84 n.C.), who gained great successes, and forced Mithridates to pay a large sum of money. In the Second (S3-82), a short and unimportant affair, Murena, the Roman commander, was worsted. The Third broke out s.C. 74, and was successfully conducted by Lucius Licinius Lucullus, the ablest general of the aristocracy.

Whnen this war had continued for several years, the democratic faction (populares)y took advantage of some temporary reverses sus- tained by Lucullus, and of the unpopularity of his administration, to revoke his command and give to the consul of r.c. 67, M’. Acilius Glabrio (the same who had presided at the trial of Verres), the eastem war as his “province.” The law effecting this change was proposed by

66

Digitied by Google

POMPEY

)

atican

eV

in th

(Bust Pompey’s Military Command 67

the tribune A. Gabinius, one of the most active demagogues of the time. Another law (ex Gabinia), proposed n.c. 67 by the same politician, required the Senate to appoint a commander of consular rank, with extraordinary powers for three years by land and sea, to suppress the piracy which infested every part of the Mediterranean, having its chief seat in Cilicia. It was understood as a matter of course that Gnaeus (or Cneius) Pompey, who had been living in retirement since his con- sulship, n.c. 70, would receive this appointment. Pompey accomplished his task with the most brilliant success, and in three months had the seas completely cleared. (See below, ch. xii.)

Meantime Glabrio had shown himself wholly incompetent to conduct the war against Mithridates, and early in n.c. 66, the tribune Caius Manilius proposed a law extending Pompey’s command over the entire East. Power like this was quite inconsistent with the republican insti- tutions of Rome and with the established authority of the Senate; so that the law was of course opposed by the aristocracy (eptimates), led by Hortensius and Catulus. Cicero was now prætor. He was no demo- crat of the school of Gabinius and Cuasar; but on the other hand he had no hereditary sympathies with the Senate, and he probably failed to recognize the revolutionary character of the proposition and con- sidered merely its practical advantages. IIe therefore advocated the passage of the Manilian law with ardor.

The law was passed, and Pompey fulfilled the most sanguine expec- tations of his friends. lIe brought the Mithridatic War to an end, organized the Roman power throughout the East, and returned home, B.C. 61, with greater prestige and glory than had ever been won by any Roman before him.

The Oration on the Manilian Law was Cicero’s first political speech. Till now he had been a public-spirited lawyer; from this time on he was essentially a politician, and it is not hard to see how unfavorably his character was influenced by contact with the corrupt politics of that

day. Cicero’s Reasons for Addressing a Political Assembly.

UAMQUAM mihi semper frequēns cōnspectus vester multō iūcundissimus, hīc autem locus ad agendum amplissimus, ad dīcendum ōrnātissimus est vīsus, Quirītēs, tamen hōc aditū laudis, quī semper optimō cuique māximē patuit, nōn mea mē voluntās adhūc, sed vitae meae ratiō-

10

r5

0 65 Orations of Cicero

nēs ab ineunte aetāte susceptae prohibuērunt. Nam cum anteā per aetātem nōndum hūius auctōritātem locī attingere audērem, statueremque nihil hūc nisi perfectum ingeniō, ēlabōrātum industriā adferri oportēre, omne meum tempus amīcōrum temporibus trānsmittendum putāvi. 2. Ita neque hīc locus vacuus umquam fuit ab eīs quī vestram causam dēfenderent, et meus labor, in prīvātōrum periculīs castē integrēque versātus, ex vestrō iūdiciō frūctum est amplis- simum cōnsecūtus. Nam cum propter dilātiōnem comiti- ōrum ter praetor prīmus centuriīs cūnctis renūntiātus sum, facile intellēxī, Quirītēs, et quid dē mē iūdicārētis, et quid aliīs praescrīberētis. Nunc cum et auctōritātis in mē tan- tum sit, quantum vōs honōribus mandandīs esse voluistis, et ad agendum facultātis tantum, quantum hominī vigilantī ex forēnsī ūsū prope cotidiāna dīcendī exercitātiō potuit adferre, certē et sī quid auctōritātis in mē est, apud eōs ūtar quī eam mihi dedērunt, et sī quid in dīcendō cōnsequī possum, eīs ostendam potissimum, quī eī quoque reī frūc- tum suō iūdiciō tribuendum esse dūxērunt. 3S. Atque illud in prīmīs mihi laetandum iūre esse videō, quod in hāc īinsolitā mihi ex hōc locō ratiōne dicendi causa tālis oblāta est, in quā ōrātiō deesse nēminī possit. Dīcendum est enim dē Cn. Pompēi singulārī eximiāque virtūte: hūius autem ōrātiōnis ditfīicilius est exitum quam priīncipium invenīre. Ita mihi nōn tam cōpia quam modus in dīcendō quaeren- dus est.

=3

The Situation in Asia.

II. 4. Atque, — ut inde ōrātiō mea proficīscātur, unde haec omnis causa dūcitur, — bellum grave et perīculōsum vestrīs vectigālibus āc sociīs ā duōbus potentissimis rēgibus īnfertur, Mithridāte et Tigrāne, quōrum alter relictus, alter lacessītus, occāsiōnem sibi ad occupandam Asiam oblātam esse arbitrantur. Equitibus Rōmānīs, honestissimīs virīs, adferuntur ex Asiā cotīdiē litterae, quōrum māgnae rēs

Pompey’s Military Command 69

aguntur in vestrīs vectīgālibus exercendīs occupātae: quī ad mē, prō necessitūdine quae mihi est cum illō ōrdine, causam reī pūblicae perīculaque rērum suārum dētulērunt: 5. Bīthȳniae, quae nunc vestra prōvincia est, vīcōs exūstōs esse complūrīs; rēgnum Ariobarzānis, quod fīnitimum est

MiruriDaT2s VI. TiGRANES.

vestrīs vectīgālibus, tōtum esse in hostium potestāte; I.. Lūcullum, māgnīs rēbus gestīs, ab eō bellō discēdere; huic quī successerit nōn satis esse parātum ad tantum bellum administrandum; ūnum ab omnibus sociīs et cīvibus ad id bellum imperātōrem dēposcī atque expetī, eundem hunc ūnum ab hostibus metuī, praetereā nēminem.

Importance of the Mithridatic war.

6. Causa quae sit vidētis: nunc quid agendum sit cōn- sīiderāte. Prīmum mihi vidētur dē genere bellī, deinde dē māgnitūdine, tum dē imperātōre dēligendō esse dīcendum. Genus est bellī ēius modī, quod māximē vestrōs animōs excitāre atque īnflammāre ad persequendī studium dēbeat: in quō agitur populī Rōmānī glōria, quae vōbīs ā māiōribus cum māgna in omnibus rēbus tum summa in rē militārī trādita est; agitur salūs sociōrum atque amīcōrum, prō quā multa māiōrēs vestrī māgna et gravia bella gessērunt; aguntur certissima populī Rōmānī vectīgālia et māxima, quibus āmissīs et pācis ōrnāmenta et subsidia bellī requi-

5

20 70 Orations of Cicero

rētis; aguntur bona multōrum cīvium, quibus est ā vōbīs et ipsōrum et reī pūblicae causā cōnsulendum.

nl Success of the Former Wars in Asia. 4

III. 7. Et quoniam semper appetentēs glōriae praeter cēterās gentīs atque avidī laudis fuistis, dēlenda est vōbīs 5 illa macula CMithridāticō] bellō superiōre concepta, quae penitus iam īnsēdit āc nimis inveterāvit in populī Rōmānī nōmine, — quod is, quī ūnō diē, tōtā in Asiā, tot in cīvitā- tibus, ūnō nūntiō atque ūnā sīgnificātiōne Clitterārum] cīvīs Rōmānōs necandōs trucidandōsque dēnotāvit, nōn modo 10 adhūc poenam nūllam suō dignam scelere suscēpit, sed ab illō tempore annum iam tertium et vīcēsimum rēgnat, et ita rēgnat, ut sē nōn Pontī neque Cappadociae latebrīs occul- tāre velit, sed ēmergere ex patriō rēgnō atque in vestrīs vectīgālibus, hōc est, in Asiae lūce versārī. s8. Etenim 15 adhūc ita nostrī cum illō rēge contendērunt imperātōrēs, ut ab illō īnsīgnia victōriae, nōn victōriam reportārent. Triumphāvit L. Sūlla, triumphāvit L. Mūrēna dē Mithri- dāte, duō fortissimī virī et summī imperātōrēs; sed ita triumphārunt, ut ille pulsus superātusque rēgnāret. Vērum 20 tamen illīs imperātōribus laus est tribuenda quod ēgērunt, venia danda quod relīquērunt, proptereā quod ab eō bellō Sūllam in ītaliam rēs pūblica, Mūrēnam Sūilla revocāvit.

Strength of the Enemy.

IV. 9. Mithridātēs autem omne reliquum tempus nōn ad oblīviōnem veteris bellī, sed ad comparātiōnem novī con- 25 tulit: quī Cposteā] cum māximās aedificāsset ōrnāssetque classīs exercitūsque permāgnōs quibuscumque ex gentibus potuisset comparāsset, et sē Bosporānīs finitimīs suīs bellum inferre simulāret, ūsque in Hispāniam lēgātōs āc litterās mīsit ad eōs ducēs quibuscum tum bellum gerēbāmus, ut, 30 cum duōbus in locīs disiūnctissimīs māximēque diīversīs ūnō

- v55

rīī:

—rrōt 4 = w e

SITE OF CORINTH. Pompey’s Military Command 71

cōnsiliō ā bīnīs hostium cōpiīs bellum terrā marīque gererē- tur, vōs ancipitī contentiōne dīstrictī dē imperiō dīmicārētis. 10. Sed tamen alterius partis perīculum, Sertōriānae atque Hispāniēnsis, quae multō plūs fīrmāmentī āc rōboris habē- bat, Cn. Pompēī dīvinō cōnsiliō āc singulārī virtūte dēpul- sum est; in alterā parte ita rēs ā L. Lūcullō summō virō est administrāta, ut initia illa rērum gestārum māgna atque quae nūper accidērunt, nōn culpae, sed fortūnae tribuenda esse videantur. Sed dē Lūcullō dīcam aliō locō, et ita dīcam, Quirītēs, ut neque vēra laus eī dētrācta ōrātiōne meā neque falsa adficta esse videātur: 11. dē vestrī imperī dignitāte atque glōriā — quoniam is est exōrsus ōrātiōnis meae — vidēte quem vōbīs animum suscipiendum putētis.

Is the Roman Spirit Declining?

V. Māiōrēs nostrī saepe mercātōribus aut nāviculāriīs nostrīs iniūriōsius trāctātīs bella gessērunt: vōs, tot mili- bus civium Rōmānōrum ūnō nūntiō atque ūnō tempore necātīs, quō tandem animō esse dēbētis? Lēgātī quod erant appellātī superbius, Corinthum patrēs vestrī tōtius Graeciae lūmen exstīnctum esse voluērunt: vōs eum rēgem inultum esse patiēminī, quī lēgātum populī Rōmānī cōn- sulārem vinculīs āc verberibus atque omnī suppliciō excruciātum necāvit? Illī lībertātem imminūtam ciīvium Rōmānōrum nōn tulērunt: vōs ēreptam vītam neglegētis? iūs lēgātiōnis verbō violātum illī persecūtī sunt: vōs lēgā- tum omnī suppliciō interfectum relinquētis? 12. Vidēte nē, ut illīis pulcherrimum fuit tantam vōbis imperī glōriam trādere, sīc vōbis turpissimum sit, id quod accēpistis tuērī et cōnservāre nōn posse.

Thne Allies in Peril: they Call for Pompey.

Quid? quod salūs sociōrum summum in periculum āc dis- crīmen vocātur, quō tandem animō ferre dēbētis? Rēgnō

L

ē

1S 72 Orations of Cicero

est expulsus Ariobarzānēs rēx, socius populī Rōmānī atque amīcus; imminent duo rēgēs tōtī Asiae nōn sōlum vōbis inimīcissimī, sed etiam vestrīs sociīs atque amīcīs; cīvitātēs autem omnēs cūnctā Asiā atque Graeciā vestrum auxilium exspectāre propter periculī māgnitūdinem cōguntur; impe- rātōrem ā vōbīs certum dēposcere, cum praesertim vōs alium miīseritis, neque audent, neque sē id facere sine summō perīculō posse arbitrantur. 13. Vident et sentiunt hōc idem quod vōs, — ūnum virum esse, in quō summa 10 sint omnia, et eum propter esse, quō etiam carent aegrius; cūius adventū ipsō atque nōmine, tametsī ille ad maritimum bellum vēnerit, tamen impetūs hostium repressōs esse intel- legunt āc retardātōs. Hī vōs, quoniam līberē loquī nōn licet, tacitē rogant, ut sē quoque, sicut cēterārum prōvin- 15 ciārum sociōs, dīgnōs exīstimētis, quōrum salūtem tālī virō commendētis; atque hōc etiam magis, quod cēterōs in prō- vinciam ēius modī hominēs cum imperiō mittimus, ut etiam sī ab hoste dēfendant, tamen ipsōrum adventūs in urbīs sociōrum nōn multum ab hostīlī expūgnātiōne differant. 20 Hunc audiēbant anteā, nunc praesentem vident, tantā tem- perantiā, tantā mānsuētūdine, tantā hūmānitāte, ut eī beātis- simī esse videantur, apud quōs ille diūtissimē commorātur.

un

The Revenues at Stake.

VI. 14. Quā rē sī propter sociōs, nūllā ipsī iniūriā laces-

sītī, māiōrēs nostrī cum Antiochō, cum Philippō, cum Aetō-

25 līs, cum Poenis bella gessērunt, quantō vōs studiō convenit iniūriīs prōvocātōs sociōrum salūtem ūnā cum imperī vestrī diīgnitāte dēfendere, praesertim cum dē māximis vestrīs vec- tīgālibus agātur? Nam cēterārum prōvinciārum vectigālia, Quirītēs, tanta sunt, ut eīs ad ipsās prōvinciās tūtandās vix 30 contentī esse possīmus: Asia vero tam opīma est āc fertilis, ut et ūbertāte agrōrum et varietāte frūctuum et māgnitūdine pāstiōnis et multitūdine eārum rērum quae exportantur,

Pompey’s Military Command 73

facile omnibus terrīs antecellat. Itaque haec vōbīs prō- vincia, Quirītēs, sī et bellī ūtilitātem et pācis dīgnitātem retinēre voltis, nōn modo ā calamitāte, sed etiam ā metū calamitātis est dēfendenda. 15. Nam in cēterīs rēbus cum venit calamitās, tum dētrīmentum accipitur; at in vecti- gālibus nōn sōlum adventus malī, sed etiam metus ipse adfert calamitātem. Nam cum hostium cōpiae nōn longē

absunt, etiam sī inruptiō nūlla facta est, tamen pecuāria

AnTIi0CHUS III. Purur V.

relinquitur, agrī cultūra dēseritur, mercātōrum nāvigātiō conquiēscit. Ita neque ex portū neque ex decumīs neque ex scrīptūrā vectigal cōnservārī potest: quā rē saepe tōtius annī frūctus ūnō rūmōre perīculī atque ūnō bellī terrōre āmittitur. 16. Quō tandem igitur animō esse exīstimātis aut eōs quī vectīgālia nōbīs pēnsitant, aut eōs quī exercent atque exigunt, cum duo rēgēs cum māximīs cōpiīs propter adsint? cum ūna excursiō equitātūs perbrēvī tempore tōtīus annī vectīgal auferre possit? cum pīūblicānī familiās māxi- mās, quās in saltibus habent, quās in agrīs, quās in portubus atque custōdiīs, māgnō perīculō sē habēre arbitrentur?

Putātisne vōs illīs rēbus fruī posse, nisi eōs quī vōbīs frūctuī 20

sunt cōnservāritis nōn sōlum (ut ante dīxī) calamitāte, sed etiam calamitātis formīdine līberātōs? IO

20

25

30

74 Orations of Cicero

Financial Crisis at Rome.

VII. 17. Āc nē illud quidem vōbīs neglegendum est, quod mihi ego extrēmum prōposueram, cum essem dē belli genere dictūrus, quod ad multōrum bona civium Rōmānōrum perti- net, quōrum vōbīs prō vestrā sapientiā, Quirītēs, habenda est ratiō dīligenter. Nam et pūblicānī, hominēs honestissimī atque ōrnātissimī, suās ratiōnēs et cōpiās in illam prōvin- ciam contulērunt, quōrum ipsōrum per sē rēs et fortūnae vōbīs cūrae esse dēbent. Etenim siī vectīgālia nervōs esse reī pūblicae semper dūximus, eum certē ōrdinem, quī exercet illa, fīrmāmentum cēterōrum ōrdinum rēctē esse dīcēmus. 18. Deinde ex cēterīs ōrdinibus hominēs gnāvī atque indus- triī partim ipsī in Asiā negōtiantur, quibus vōs absentibus cōnsulere dēbētis, partim eōrum in eā prōvinciā pecūniās māgnās conlocātās habent. Est igitur hūmānitātis vestrae māgnum numerum eōrum cīvium calamitāte prohibēre, sapi- entiae vidēre multōrum cīvium calamitātem ā rē pūblicā sēiūnctam esse nōn posse. Etenim prīmum illud parvīi rēfert, nōs pūblica hīs āmissīs Qvectigālia] posteā victōriā recuperāre. Neque enim īsdem redimendī facultās erit propter calamitātem, neque aliīs voluntās propter timōrem. 19. Deinde quod nōs eadem Asia atque īdem iste Mithri- dātēs initiō bellī Asiāticī docuit, id quidem certē calamitāte doctī memoriā retinēre dēbēmus. Nam tum, cum in Asiā rēs māgnās permultī āmīserant, scīmus Rōmae, solūtiōne impeditā, fidem concidisss. Nōn enim possunt ūnā in cīvitāte multī rem āc fortūnās āmittere, ut nōn plūrēs sēcum in eandem trahant calamitātem. A quō periculō prohibēte rem pūblicam, et mihi crēdite id quod ipsī vidētis: haec fidēs atque haec ratiō pecūniārum, quae Rōmae, quae in forō versātur, implicāta est cum illīs pecūniīs Asiāticīs et cohaeret. Ruere illa nōn possunt, ut haec nōn eōdem labe- facta mōtū concidant. Quā rē vidēte num dubitandum vōbīs

VIEVW IN CAPPADOCIA. (Mount Argaus.)

Digitized by Google Pompey’s Military Command 75

sit omnī studiō ad id bellum incumbere, in quō glōria nōmi- nis vestrī, salūs sociōrum, vectīgālia māxima, fortūnae plūri- mōrum cīvium coniūnctae cum rē pūblicā dēfendantur.

Exploits of Lucullus.

VIII. 20. Quoniam dē genere bellī dīxi, nunc dē māgni- tūdine pauca dīcam. Potest hōc enim dīcī, bellī genus esse ita necessārium ut sit gerendum, nōn esse ita māgnum ut sit pertimēscendum. In quō māximē ēlabōrandum est, nē forte ea vōbīs quae dīligentissimē prōvidenda sunt, contem- nenda esse videantur. Atque ut omnēs intellegant mē L. Lūcullō tantum impertīre laudis, quantum fortī virō et sapi- entī hominī et māgnō imperātōrī dēbeātur, diīcō ēius adventū māximās Mithridātī cōpiās omnibus rēbus ōrnātās atque īnstrūctās fuisse, urbemque Asiae clārissimam nōbisque amīcissimam, Cȳeicēnōrum, obsessam esse ab ipsō rēge māximā multitūdine et oppūgnātam vehementissimē, quam L. Lūcullus virtūte, adsiduitāte, cōnsiliō, summīs obsidiōnis perīculīs līberāvit: 21. ab eōdem imperātōre classem māg- nam et ōrnātam, quae ducibus Sertōriānīs ad ītaliam studiō atque odiō īnflammāta raperētur, superātam esse atque dēpressam; māgnās hostium praetereā cōpiās multīs proeliis esse dēlētās, patefactumque nostrīs legiōnibus esse Pontum, quī anteā populō Rōmānō ex omni aditū clausus fuisset; Sinōpēn atque Amīsum, quibus in oppidīs erant domicilia rēgis, omnibus rēbus ōrnātās āc refertās, cēterāsque urbīs Ponti et Cappadociae permultās, ūnō aditū adventūque esse captās; rēgem, spoliātum rēgnō patriō atque avitō, ad aliōs sē rēgēs atque ad aliās gentis supplicem contulisse; atque haec omnia salvīs populī Rōmānī sociīs atque integrīs vecti- gālibus esse gesta. Satis opīnor haec esse laudis, atque ita, Quirītēs, ut hōc vōs intellegātis, ā nūllō istōrum, quī huic obtrectant lēgī atque causae, L. Lūcullum similiter ex hōc locō esse laudātum.

ē

20

30 I10

IS

20

25

30

76 Orations of Cicero

The War still a Great One.

IX. 22. Requīrētur fortasse nunc quem ad modum, cum haec ita sint, reliquum possit māgnum esse bellum. Cōgnōs- cite, Quirītēs. Nōn enim hōc sine causā quaerī vidētur. Prīmum ex suō rēgnō sīc Mithridātēs profūgit, ut ex eōdem Pontō Mēdēa illa quondam profūgisse dīcitur, quam praedi- cant in fugā frātris suī membra in eīs locīs, quā sē parēns persequerētur, dissipāvisse, ut eōrum conlēctiō dispersa, maerorque patrius, celeritātem persequendī retardāret. Sic Mithridātēs fugiēns māximam vim aurī atque argentī pul- cherrimārumque rērum omnium, quās et ā māiōribus accē- perat et ipse bellō superiōre ex tōtā Asiā dīreptās in suum rēgnum congesserat, in Pontō omnem relīquit. Haec dum nostrī conligunt omnia dīligentius, rēx ipse ē manibus effūgit. Ita illum in persequendī studiō maeror, hōs laetitia tardāvit. 23. Hunc in illō timōre et fugā Tigrānēs rēx Armenius excēpit, diffīdentemque rēbus suīs cōnfirmāvit, et adflīctum ērēxit, perditumque recreāvit. Cūius in rēgnum posteā quam L. Lūcullus cum exercitū vēnit, plūrēs etiam gentēs contrā imperātōrem nostrum concitātae sunt. Frat enim metus iniectus eīs nātiōnibus, quās numquam populus Rōmānus neque lacessendās bellō neque temptandās putā- vit: erat etiam alia gravis atque vehemēns opīniō, quae animōs gentium barbarārum pervāserat, fānī locuplētissimī et religiōsissimī dīripiendī causā in eās ōrās nostrum esse exercitum adductum. Ita nātiōnēs multae atque māgnae novō quōdam terrōre āc metū concitābantur. Noster autem exercitus, tametsī urbem ex Tigrānī rēgnō cēperat, et proeliīs ūsus erat secundis, tamen nimia longinquitāte locōrum āc dēsīderiō suōrum commovēbātur.

Mithridates Defeated but not Subdued.

24. Hīc iam plūra nōn dīcam. Fuit enim illud extrēmum ut ex eīs locīs ā miīlitibus nostrīs reditus magis mātūrus

Pompey s Military Command ri

quam prōcessiō longior quaererētur. Mithridātēs autem et suam manum iam cōnfīrmārat, [et eōrum] quī sē ex ipsius rēgnō conlēgerant, et māgnīs adventiciīs auxiliīs multōrum rēgum et nātiōnum iuvābātur. Iam hōc ferē sīc fierī solēre accēpimus, ut rēgum adflīctae fortūnae facile multōrum opēs adliciant ad misericordiam, māximēque eōrum quī aut

u j 1 57 K:! I d44 b. Ēx-. iīv4 wrī X 254 īī7

Lucuttus.

rēgēs sunt aut vīvunt in rēgnō, ut eīs nōmen rēgāle māgnum et sānctum esse videātur. 25. Itaque tantum victus efficere potuit, quantum incolumis numquam est ausus optāre. Nam cum sē in rēgnum suum recēpisset, nōn fuit eō contentus, quod eī praeter spem acciderat, — ut illam, posteā quam pulsus erat, terram umquam attingeret, —sed in exercitum nostrum clārum atque victōrem impetum fēcit. Sinite hōc

ē IŌ

IS

78 Orations of Cicero

locō, Quirītēs, sīcut poētae solent, qui rēs Rōmānās scribunt, praeterīre mē nostram calamitātem, quae tanta fuit, ut eam ad aurīs CLūcullī] imperātōris nōn ex proeliō nūntius, sed ex sermōne rūmor adferret.

Lucullus Superseded.

26. Hīc in illō ipsō malō gravissimāque bellī offēnsiōne, L. Lūcullus, quī tamen aliquā ex parte eīs incommodis medērī fortasse potuisset, vestrō iūssū coāctus, — quī imperī diūturnitātī modum statuendum vetere exemplō putāvistis,— partem mīlitum, quī iam stīpendiīs cōnfectī erant, dīmīsit, partem M’. Glabriōnī trādidit. Multa praetereō cōnsultō, sed ea vos coniectūrā perspicite, quantum illud bellum factum putētis, quod coniungant rēgēs potentissimī, renovent agitātae nātiōnēs, suscipiant integrae gentēs, novus imperātor noster accipiat, vetere exercitū pulsō.

Who snall be Appointed Commander?

X. 27. Satis mihi multa verba fēcisse videor, quā rē esset hōc bellum genere ipsō necessārium, māgnitūdine periculō- sum. Restat ut dē imperātōre ad id bellum dēligendō āc tantīs rēbus praeficiendō diīcendum esse videātur.

Pompey’s Military Ēxperience.

Utinam, Quirītēs, virōrum fortium atque innocentium cōpiam tantam habērētis, ut haec vōbis dēlīberātiō difficilis esset. quemnam potissimum tantis rēbus āc tantō bellō praeficiendum putārētis! Nunc vērō— cum sit ūnus Cn. Pompēius, qui nōn modo eōrum hominum qui nunc sunt glōriam, sed etiam antīquitātis memoriam virtūte superārit — quae rēs est quae cūiusquam animum in hāc causā dubium facere possit? 28. Ego enim sic exīstimō, in summō imperātōre quattuor hās rēs inesse oportēre, — scientiam reī mīlitāris, virtūtem, auctōritātem, fēlīcitātem. Quis igitur hōc homine scientior umquam aut fuit aut esse dēbuit?

Pompey's Military Command 79

quī ē lūdō atque ē pueritiae disciplīnīs bellō māximō atque acerrimīs hostibus ad patris exercitum atque in militiae disciplinam profectus est; quī extrēmā pueritiā mīles in exercitū fuit summī imperātōris, ineunte adulēscentiā māximī ipse exercitūs imperātor; quī saepius cum hoste cōnflixit quam quisquam cum inimicō concertāvit, plūra bella gessit quam cēterī lēgērunt, plūrēs prōvinciās cōnfēcit quam aliī concupivērunt; cūius adulēscentia ad scientiam reī mīlitāris nōn aliēnīs praeceptīs sed suīs imperiīs, nōn offēnsiōnibus bellī sed victōriīs, nōn stīpendiīs sed triumphīs est ērudita. Quod dēnique genus esse bellī potest, in quō illum nōn exercuerit fortūna reī pūblicae? Civīile, Āfricānum, Trāns- alpinum, Hispāniēnse [mixtum ex cīvitātibus atque ex belli- cōsissimīis nātiōnibus], servīle, nāvāle bellum, varia et diversa genera et bellōrum et hostium, nōn sōlum gesta ab hōc ūnō, sed etiam cōnfecta, nūllam rem esse dēclārant in ūsū posi- tam mīlitārī, quae hūius virī scientiam fugere possit.

His Former Successes.

XI. 29. Iam vērō virtūti Cn. Pompēī quae potest ōrātiō pār invenīrī? Quid est quod quisquam aut illō dīgnum aut vōbīs novum aut cuiquam inaudītum possit adferre? Neque enim illae sunt sōlae virtūtēs imperātōriae, quae volgō exīstimantur, — labor in negōtiīs, fortitūdō in perīculīs, industria in agendō, celeritās in cōnficiendō, cōnsilium in prōvidendō: quae tanta sunt in hōc ūnō, quanta in omnibus reliquīs imperātōribus, quōs aut vidimus, aut audīvimus, nōn fuērunt. 30. Testis est ītalia, quam ille ipse victor L. Sūlla hūius virtūte et subsidiō cōnfessus est līberātam. Testis est Sicilia, quam multis undique cīnctam periīculīs nōn terrōre bellī, sed cōnsilī celeritāte explicāvit. Testis est Africa, quae, māgnīs oppressa hostium cōpiīs, eōrum ipsōrum san- guine redundāvit. Testis est Gallia, per quam legiōnibus nostrīs iter in Hispāniam Gallōrum interneciōne patefactum

20 8o Orations of Cicero

est. Testis est Hispānia, quae saepissimē plūrimōs hostīs ab hōc superātōs prōstrātōsque cōnspēxit. Testis est iterum et saepius ītalia, quae cum servīlī bellō taetrō perīculōsōque premerētur, ab hōc auxilium absente expetīvit: quod bellum exspectātiōne ēius attenuātum atque imminūtum est, adventū sublātum āc sepultum.

n

His Recent Success against the Pirates.

31. Testēs nunc vērō iam omnēs ōrae atque omnēs exterae gentēs āc nātiōnēs, dēnique maria omnia cum ūniversa, tum

ViEw NEAR CAPE MIiSENUM (P. 32).

in singulīs ōrīs omnēs sinūs atque portūs. Quis enim tōtō 10 marī locus per hōs annōs aut tam fīrmum habuit praesidium ut tūtus esset, aut tam fuit abditus ut latēret? Quis nāvi- gāvit quī nōn sē aut mortis aut servitūtis perīculō commit- teret, cum aut hieme aut refertō praedōnum marī nāvigāret? Hōc tantum bellum, tam turpe, tam vetus, tam lātē dīvīsum 15 atque dispersum, quis umquam arbitrārētur aut ab omnibus imperātōribus ūnō annō aut omnibus annīs ab ūnō imperā- Pompey’s Military Command r

tōre cōnficī posse? 382. Quam prōvinciam tenuistis ā prae- dōnibus līberam per hōsce annōs? quod vectigal vōbīs tūtum fuit? quem socium dēfendistis? cui praesidiō classibus vestrīs fuistis? quam multās exīstimātis īnsulās esse dēser- tās ? quam multās aut metū relictās aut ā praedōnibus captās urbīs esse sociōrum?

XII. Sed quid ego longinqua commemorō? Fuit hōc quondam, fuit proprium populī Rōmānī, longē ā domō bel-

m

l

Hiāsniiqdl

1i lil iiti:

l itif L5l4!

i niitts

ahw5u4

PorT OF OsTI1A.

lāre, et prōpūgnāculīs imperī sociōrum fortūnās, nōn sua tēcta dēfendere. Sociīs ego nostrīs mare per hōs annōs clausum fuisse dīcam, cum exercitūs vestrī numquam ā Brundisiō nisī hieme summā trānsmīserint? Quī ad vōs ab exterīs nātiōnibus venīrent captōs querar, cum lēgātī populī Rōmānī redēmptī sint? Mercātōribus tūtum mare nōn fuisse dīcam, cum duodecim secūrēs in praedōnum potestātem pervēnerint? 3S. Cnidum aut Colophōnem aut Samunm,

Ll

5

82 Orations of Cicero

nōbilissimās urbīs, innumerābilīsque aliās captās esse com- memorem, cum vestrōs portūs, atque eōs portūs quibus vītam ac spīritum dūcitis, in praedōnum fuisse potestātem sciātis? An vērō īgnōrātis portum Cāiētae celeberrimum āc plēnissi- s mum nāvium īnspectante praetōre ā praedōnibus esse dīrep- tum? ex Miīsēnō autem ēius ipsiīus līberōs, quī cum praedōnibus anteā ibi bellum gesserat, ā praedōnibus esse sublātōs? Nam quid ego Ostiēnse incommodum atque illam lābem atque īgnōminiam reī pūblicae querar, cum, prope io īnspectantibus vōbis, classis ea, cui cōnsul populī Rōmānī praepositus esset, ā praedōnibus capta atque oppressa est?

The Celerity of his Movements.

Prō dī immortālēs ! tantamne ūnīus hominis incrēdibilis āc dīvīna virtūs tam brevī tempore lūcem adferre reī pūblicae potuit, ut vōs, quī modo ante ōstium Tiberīinum classem

ī5.ī āānītēs. au Ēīānūās:īuīē ā iīis : u uīs āsī.: ā -tx: s ī5 54 . Ē; ītmuns 4 īī inMi 141 s 5 2ē 1i n ī upga.4 Ēn SRi 1 ēa4 n/s; 5 aū 2 it: 5 : 2 2

ViEw 1iN PAMPHYLIA (PORT OF ADALIN).

15 hostium vidēbātis, eī nunc nūllam intrā Oceanī ōstium prae- dōnum nāvem esse audiātis? 34. Atque haec quā celeritāte gesta sint quamquam vidētis, tamen ā mē in dīcendō praeter- eunda nōn sunt. Quts enim umquam aut obeundī negōtiī aut cōnsequendī quaestūs studiō tam brevī tempore tot loca

20 adīre, tantōs cursūs cōnficere potuit, quam celeriter Cn. Pompēiō dūce tantī bellī impetus nāvigāvit? Quī nōndum Pompey’s Military Command 83

tempestīvō ad nāvigandum marī Siciliam adiit, Āfricam explōrāvit; inde Sardiniam cum classe vēnit, atque haec tria frūmentāria subsidia reī pūblicae fīrmissimīs praesidiīs classibusque mūnīvit; ss. inde cum sē in Italiam recēpisset, duābus Hispāniīs et Galliā [trānsalpīnā] praesidiīs āc nāvibus cōnfiīrmātā, missīs item in ōram Illyricī maris et in Achāiam omnemque Graeciam nāvibus, ītaliae duo maria māximīs classibus fīrmissimīsque praesidiīs adōrnāvit; ipse autem ut Brundisiō profectus est, undēquīnquāgēsimō diē tōtam ad imperium populī Rōmānī Ciliciam adiūnxit; omnes, quī ubīque praedōnēs fuērunt, partim captī interfectīque sunt, partim ūnīus hūius sē imperiō āc potestātī dēdidērunt. Idem Crētēnsibus, cum ad eum ūsque in Pamphȳliam lēgā- tōs dēprecātōrēsque mīsissent, spem dēditiōnis nōn adēmit, obsidēsque imperāvit. Ita tantum bellum, tam diūturnum, tam longē lātēque dispersum, quō bellō omneēs gentēs āc nātiōnēs premēbantur, Cn. Pompēius extrēmā hieme apparā- vit, ineunte vēre suscēpit, mediā aestāte cōnfēcit.

Pompey has all the Qualities of a General.

XIII. 36. Est haec diīvīna atque incrēdibilis virtūs imperā- tōris. Quid cēterae, quās paulō ante commemorāre coepe- ram, quantae atque quam multae sunt? Nōn enim bellandi virtūs sōlum in summō āc perfectō imperātōre quaerenda est, sed multae sunt artēs eximiae hūius administrae comi- tēsque virtūtis. Āc prīmum, quantā innocentiā dēbent esse imperātōrēs ? quantā deinde in omnibus rēbus temperantiā? quantā fidē? quantā facilitāte? quantō ingeniō? quantā hūmānitāte? Quae breviter quālia sint in Cn. Pompēiō cōnsiderēmus: summa enim omnia sunt, Quirītēs, sed ea magis ex aliōrum contentiōne quam ipsa per sēsē cōgnōscīi atque intellegī possunt. 3ī7. Quem enim imperātōrem possu- mus ūllō in numerō putāre, cūius in exercitū centuriātūs vēneant atque vēnierint? Quid hunc hominem māgnum

20

30 10

30

84 Orations of Cicero

aut amplum dē rē pūblicā cōgitāre, quī pecūniam, ex aerāriō dēprōmptam ad bellum administrandum, aut propter cupidi- tātem prōvinciae magistrātibus dīvīserit, aut propter avāri- tiam Rōmae in quaestū relīquerit? vVestra admurmurātiō facit, Quirītēs, ut āgnōscere videāminī quī haec fēcerint: ego autem nōminō nēminem; quā rē īrāscī mihi nēmō pote- rit, nisi quī ante dē sē voluerit cōnfitērī. Itaque propter hanc avāritiam imperātōrum quantās calamitātēs, quōcum- que ventum est, nostrī exercitūs ferant quis īgnōrat? 3s. Iti- nera quae per hōsce annōs in ītaliā per agrōs atque oppida cīvium Rōmānōrum nostrī imperātōrēs fēcerint recordāminī: tum facilius statuētis quid apud exterās nātiōnēs fierī exīsti- mētis. Utrum plūrīs arbitrāminī per hōsce annōs mīlitum vestrōrum armīs hostium urbīs, an hībernīs sociōrum civi- tātēs esse dēlētās? Neque enim potest exercitum is conti- nēre imperātor, quī sē ipse nōn continet, neque sevērus esse in iūdicandō, quī aliōs in sē sevērōs esse iūdicēs nōn volt. 39. Hīc mīrāmur hunc hominem tantum excellere cēterīs, cūius legiōnēs sīc in Asiam pervēnerint, ut nōn modo manus tantī exercitūs, sed nē vestīgium quidem cuiquam pācātō nocuisse dīcātur? Iam vērō quem ad modum miīlitēs hiber- nent cotidiē sermōnēs āc litterae perferuntur: nōn modo ut sūmptum faciat in mīlitem nēminī vīs adfertur, sed nē cupi- entī quidem cuiquam permittitur. Hiemis enim, nōn avā- ritiae perfugium māiōrēs nostrī in sociōrum atque amicōrum tēctis esse voluērunt.

His Self-Restraint and Consequent Popularity.

XIV. 340. Age vērō: cēterīs in rēbus quālī sit temperantiā cōnsīderāte. Unde illam tantam celeritātem et tam incrēdi- bilem cursum inventum putātis? Nōn enim illum eximia vīs rēmigum aut ars inaudīta quaedam gubernandī aut ventī aliquī novī tam celeriter in ultimās terrās pertulērunt; sed eae rēs quae cēterōs remorārī solent, nōn retardārunt: nōn

Pompey’s Military Command 85

avāritia ab īnstitūtō cursū ad praedam aliquam dēvocāvit, nōn libīdō ad voluptātem, nōn amoenitās ad dēlectātiōnem, nōn nōbilitās urbis ad cōgnitiōnem, nōn dēnique labor ipse ad quiētem; postrēmō sīgna et tabulās cēteraque ōrnāmenta Graecōrum oppidōrum, quae cēterī tollenda esse arbitrantur, ea sibi ille nē vīsenda quidem exīstimāvit. 41. Itaque omnēs nunc in eīs locīs Cn. Pompēium siīcut aliquem nōn ex hāc

ē=bl

Wo5— : 2

īī

L

GALLEY. (FROM THE PRĒNESTE RELIEF.)

urbe missum, sed dē caelō dēlāpsum intuentur. Nunc dēni- que incipiunt crēdere fuisse hominēs Rōmānōs hāc quon- dam continentiā, quod iam nātiōnibus exterīs incrēdibile āc falsō memoriae prōditum vidēbātur. Nunc imperī vestrī splendor illīs gentibus lūcem adferre coepit. Nunc intelle- gunt nōn sine causā māiōrēs suōs, tum cum eā temperantiā magistrātūs habēbāmus, servire populō Rōmānō quam impe-

rāre aliīs māluisse. Iam vērō ita facilēs aditūs ad eum prī- 15

vātōrum, ita līberae querimōniae dē aliōrum iniūriīs esse dīcuntur, ut is, quī dīgnitāte prīncipibus excellit, facilitāte 10

IS

20

25

30

86 Orations of Cicero

īnfimīs pār esse videātur. 42. lam quantum cōnsiliō, quan- tum dīcendī gravitāte et cōpiā valeat.—in quō ipsō inest quaedam dīgnitās imperātōria, — vōs, Quirītēs, hōc ipsō ex locō saepe cōgnōvistis. Fidem vērō ēius quantam inter sociōs exīstimārī putātis, quam hostēs omnēs omnium gene- rum sānctissimam iūdicārint? Hūmānitāte iam tantā est, ut difficile dictū sit utrum hostēs magis virtūtem ēius pūg- nantēs timuerint, an mānsuētūdinem victī dīlēxerint. Et quisquam dubitābit quīn huic hōc tantum bellum trānsmit- tendum sit, quī ad omnia nostrae memoriae bella cōnficienda dīvīinō quōdam cōnsiliō nātus esse videātur?

His Prestige as a Commander.

XV. 133. Et quoniam auctōritās quoque in bellīs adminis- trandiīs multum atque in imperiō miīlitārī valet, certē nēminī dubium est quīn eā rē idem ille imperātor plūrimum possit. Vehementer autem pertinēre ad bella administranda quid hostēs, quid sociī dē imperātōribus nostrīs exīstiment quis īgnōrat, cum sciāmus hominēs in tantīs rēbus, ut aut con- temnant aut metuant aut ōderint aut ament, opīniōne nōn minus et fāmā quam aliquā ratiōne certā commovērī? Quod igitur nōmen umquam in orbe terrārum clārius fuit? cūius rēs gestae parēs? dē quō homine vōs, — id quod māximē facit auctōritātem, —tanta et tam praeclāra iūdicia fēcistis? 44. An vērō ūllam ūsquam esse ōram tam dēsertam putātis, quō nōn illīus diēī fāma pervāserit, cum ūniversus populus Rōmānus, refertō forō complētisque omnibus templīs ex quibus hīc locus cōnspicī potest, ūnum sibi ad commūne omnium gentium bellum Cn. Pompēium imperātōrem dēpo- poscit? Itaque — ut plūra nōn dīcam, neque aliōrum exem- plis cōnfīrmem quantum [hūius] auctōritās valeat in bellō— ab eōdem Cn. Pompēiō omnium rērum ēgregiārum exempla sūmantur: quī quō diē ā vōbis maritimō bellō praepositus est imperātor, tanta repente vīlitās annōnae ex summā inopiā

Pompey’s Military Command 87

et cāritāte reī frūmentāriae cōnsecūta est ūnīus hominis spē āc nōmine, quantam vix in summā ubertāte agrōrum diūturna pāx efficere potuisset. a5. Iam acceptā in Pontō calamitāte ex eō proeliō, dē quō vōs paulō ante inviītus admonuī, — cum sociī pertimuissent, hostium opēs animīque crēvissent, satis fīrmum praesidium prōvincia nōn habēret, — āmiīsissētis Asiam, Quirītēs, nisi ad ipsum discrīmen ēius temporis dīvi- nitus Cn. Pompēium ad eās regiōnēs fortūna populī Rōmānī attulisset. Hūius adventus et Mithridātem īnsolitā īnflam- mātum victōriā continuit, et Tigrānem māgnīs cōpiīs mini- tantem Asiae retardāvit. Et quisquam dubitābit quid virtūte perfectūrus sit, quī tantum auctōritāte perfēcerit? aut quam facile imperiō atque exercitū sociōs et vectigālia cōnservā- tūrus sit, quī ipsō nōmine āc rūmōre dēfenderit?

His Special Reputation in the East.

XVI. 46. Age vērō, illa rēs quantam dēclārat ēiusdem hominis apud hostīs populī Rōmānī auctōritātem, quod ex locīs tam longinquīis tamque dīversīs tam brevī tempore omnēs huic sē ūnī dēdidērunt? quod ā commūnī Crētēn- sium lēgātī, cum in eōrum īnsulā noster imperātor exerci- tusque esset, ad Cn. Pompēium in ultimās prope terrās vēnērunt, eīque sē omnīs Crētēnsium civitātēs dēdere velle dīxērunt? Quid? idem iste Mithridātēs nōnne ad eundem Cn. Pompēium lēgātum ūsque in Hispāniam mīsit? eum quem Pompēius lēgātum semper iūdicāvit, eī quibus erat Csemper] molestum ad eum potissimum esse missum, speculātōrem quam lēgātum iūdicārī māluērunt. Potestis igitur iam cōnstituere, Quirītēs, hanc auctōritātem, multis posteā rēbus gestīs māgnīs- que vestrīs iūdiciīs amplificātam, quantum apud illōs rēgēs, quantum apud exterās nātiōnēs valitūram esse exīstimētis.

His Lucky Star.

47. Reliquum est ut dē fēlīcitāte (quam praestāre dē sē ipsō nēmō potest, meminisse et commemorāre dē alterō

25

30 I10

IS

20

25

30

88 Orations of Cicero

possumus, sīcut aequum est hominēs dē potestāte deōrum) timidē et pauca dīcāmus. Ego enim sīc exīstimō: Māximō, Mārcellō, Scīpiōnī, Mariō, et cēterīs māgnīs imperātōribus nōn sōlum propter virtūtem, sed etiam propter fortūnam saepius imperia mandāta atque exercitūs esse commissōs. Fuit enim profectō quibusdam summīs virīs quaedam ad ampilitō- dinem et ad glōriam et ad rēs māgnās bene gerendās divi- nitus adiūncta fortūna. Dē hūius autem hominis fēlīcitāte, dē quō nunc agimus, hāc ūtar moderātiōne dīcendī, nōn ut in illīus potestāte fortūnam positam esse dīcam, sed ut praeter- ita meminisse, reliqua spērāre videāmur, nē aut invīsa dīs immortālibus ōrātiō nostra aut ingrāta esse videātur. a8. Ita- que nōn sum praedicātūrus quantās ille rēs domī militiae, terrā marīque, quantāque fēlīcitāte gesserit; ut ēius semper voluntātibus nōn modo cīvēs adsēnserint, sociī obtemperā- rint, hostēs obēdierint, sed etiam ventī tempestātēsque obse- cundārint: hōc brevissimē dīcam, nēminem umquam tam impudentem fuisse, quī ab dīs immortālibus tot et tantās rēs tacitus audēret optāre, quot et quantās dī immortālēs ad Cn. Pompēium dētulērunt. Quod ut illī proprium āc perpetuum sit, Quirītēs, cum commūnis salūtis atque imperī tum ipsīus hominis causā, sīcutī facitis, velle et optāre dēbētis.

49. Quā rē, — cum et bellum sit ita necessārium ut neglegī nōn possit, ita māgnum ut accūrātissimē sit administrandum; et cum eī imperātōrem praeficere possitis, in quō sit eximia bellī scientia, singulāris virtūs, clārissima auctōritās, ēgregia fortūna, — dubitātis Quirītēs, quīn hōc tantum bonī, quod vōbīs ab dīs immortālibus oblātum et datum est, in rem pūblicam cōnservandam atque amplificandam cōnferātis?

He is on the Spot.

XVII. 50. Quod sī Rōmae Cn. Pompēius privātus esset hōc tempore, tamen ad tantum bellum is erat dēligendus

Pompey’s Military Command 89

atque mittendus: nunc cum ad cēterās summās ūtilitātēs haec quoque opportūnitās adiungātur, ut in eīs ipsīs locīs adsit, ut habeat exercitum, ut ab eīs quī habent accipere statim possit, quid exspectāmus? aut cūr nōn ducibus dīs immortālibus eīdem, cui cētera summā cum salūte reī pūb- licae commissa sunt, hōc quoque bellum rēgium commit- tāmus? Objection of Hortensius and Catulus.

51. At enim vir clārissimus, amantissimus reī pūblicae, vestrīs beneficiīs amplissimīs adfectus, Q. Catulus, itemque summīs ōrnāmentīs honōris, fortūnae, virtūtis, ingenī prae- ditus, Q. Hortēnsius, ab hāc ratiōne dissentiunt. Quōrum ego auctōritātem apud vōs multīs locīs plūrimum valuisse et valēre oportēre cōnfiteor; sed in hāc causā, tametsī cōgnōs- citis auctōritātēs contrāriās virōrum fortissimōrum et clāris- simōrum, tamen omissīs auctōritātibus ipsā rē āc ratiōne exquīrere possumus vēritātem, atque hōc facilius, quod ea omnia quae ā mē adhūc dicta sunt, eīdem istī vēra esse concēdunt, — et necessārium bellum esse et māgnum, et in ūnō Cn. Pompēiō summa esse omnia. 52. Quid igitur ait Hortēnsius? Sī ūnī omnia tribuenda sint, dīgnissimum esse Pompēium, sed ad ūnum tamen omnia dēferrī nōn oportēre. Obsolēvit iam ista ōrātiō, rē multō magis quam verbīs refūtāta. Nam tū īdem, Q. Hortēnsi, multa prō tuā summā cōpiā āc singulārī facultāte dicendī et in senātū con- trā virum fortem, A. Gabīnium, graviter ōrnātēque dīxistī, cum is dē ūnō imperātōre contrā praedōnēs cōnstituendō lēgem prōmulgāsset, et ex hōc ipsō locō permulta item contrā eam lēgem verba fēcisti.

Hortensius Answered by Facts. 53. Quid? tum (per deōs immortālis !) sī plūs apud popu- lum Rōmānum auctōritās tua quam ipsius populī Rōmānī salūs et vēra causa valuisset, hodiē hanc glōriam atque hōc

tō Cn

30 90 Orations of Cicero

orbis terrae imperium tenērēmus? An tibi tum imperium hōc esse vidēbātur, cum populī Rōmānī lēgātī quaestōrēs praetōrēsque capiēbantur? cum ex omnibus prōvinciīs com- meātū et prīvātō et pūblicō prohibēbāmur? cum ita clausa

5 nōbīs erant maria omnia, ut neque prīvātam rem trānsmarī- nam neque pūblicam iam obīre possēmus?

XVIII. 54. Quae cīvitās anteā umquam fuit, — nōn dīcō Athēniēnsium, quae satis lātē quondam mare tenuisse dīci- tur; nōn Karthāginiēnsium, quī permultum classe āc mari-

10 timīs rēbus valuērunt; nōn Rhodiōrum, quōrum ūsque ad nostram memoriam disciplina nāvālis et glōria remānsit, — sed quae cīvitās umquam anteā tam tenuis, quae tam parva īnsula fuit, quae nōn portūs suōs et agrōs et aliquam partem regiōnis atque ōrae maritimae per sē ipsa dēfenderet? At

15 (herculē) aliquot annōs continuōs ante lēgem Gabīniam ille populus Rōmānus, cūius ūsque ad nostram memoriam nōmen invictum in nāvālibus pūgnīs permānserit, māgnā āc multō māximā parte nōn modo ūtilitātis, sed dīgnitātis atque imperī

Coirs orf RHoODESS.

caruit. 55. Nōs, quōrum māiōrēs Antiochum rēgem classe 20 Persēnque superārunt, omnibusque nāvālibus pūgnīs Kar- thāginiēnsīs, hominēs in maritimīs rēbus exercitātissimōs parātissimōsque, vīcērunt, eī nūllō in locō iam praedōnibus parēs esse poterāmus: nōs, quī anteā nōn modo ītaliam tūtam habēbāmus, sed omnīs sociōs in ultimīs ōrīs auctōri- 25 tāte nostrī imperī salvōs praestāre poterāmus, — tum cum Pompey's Military Command 91

īnsula Dēlos, tam procul ā nōbīs in Aegaeō marī posita, quō omnēs undique cum mercibus atque oneribus commeābant, referta divitiīs, parva, sine mūrō, nihil timēbat, —eidem nōn modo prōvinciīs atque ōrīs ītaliae maritimis āc portubus nos- trīs, sed etiam Appiā iam viā carēbāmus; et eīs temporibus

CuiN oF PEgrsrvS.

nōn pudēbat magistrātūs populī Rōmānī in hunc ipsum locum ēscendere, cum eum nōbīs māiōrēs nostrī exuviīs nauticīs et classium spoliīs ōrnātum relīquissent.

Brilliant Success of the Gabinian Law.

XIX. 56. Bonō tē animō tum, Q. Hortēnsī, populus Rōmānus et cēterōs quī erant in eādem sententiā, dicere existimāvit eā quae sentiēbātis: sed tamen in salūte com- mūnī īdem populus Rōmānus dolōrī suō māluit quam auctō- ritātī vestrae obtemperāre. Itaque ūna lēx, ūnus vir, ūnus annus nōn modo nōs illā miseriā āc turpitūdine līberāvit, sed etiam effēcit, ut aliquandō vērē vidērēmur omnibus gen- tibus āc nātiōnibus terrā marīque imperāre. 57. Quō mihi etiam indīgnius vidētur obtrectātum esse adhūc, —Gabiniō dīcam anne Pompēiō, an utrīque, id quod est vērius? nē legārētur A. Gabīnius Cn. Pompēiō expetentī āc postu- lantī. Utrum ille, quī postulat ad tantum bellum lēgātum quem velit, idōneus nōn est quī impetret, cum cēterī ad expi- landōs sociōs dīripiendāsque prōvinciās quōs voluērunt lēgā-

20 I0

IS

20

30

92 Orations of Cicero

tōs ēdūxerint; an ipse, cūius lēge salūs āc dīgnitās populō Rōmānō atque omnibus gentibus cōnstitūta est, expers esse dēbet glōriae ēius imperātōris atque ēius exercitūs, quī cōn-, siliō ipsīus āc perīculō est cōnstitūtus? 58. An C. Falci- dius, Q. Metellus, Q. Caelius Latiīniēnsis, Cn. Lentulus, quōs omnīs honōris causā nōminō, cum tribūnī plēbī fuis- sent, annō proximō lēgāti esse potuērunt: in ūnō Gabiīniō sunt tam dīligentēs, quī in hōc bellō, quod lēge Gabiniā geritur, in hōc imperātōre atque exercitū, quem per vōs ipse cōnstituit, etiam praecipuō iūre esse dēbēret? Dē quō lēgandō cōnsulēs spērō ad senātum relātūrōs. Quī sī dubi- tābunt aut gravābuntur, ego mē profiteor relātūrum. Neque mē impediet cūiusquam inimīcum ēdictum, quō minus vōbīs frētus vestrum iūs beneficiumque dēfendam; neque praeter intercessiōnem quicquam audiam, dē quā (ut arbitror) istī ipsī, quī minantur, etiam atque etiam quid liceat cōnside- rābunt. Meā quidem sententiā, Quirīitēs, ūnus A. Gabinius bellī maritimī rērumque gestārum Cn. Pompēiō socius ascri- bitur, proptereā quod alter ūnī illud bellum suscipiendum vestrīs suffrāgiīs dētulit, alter dēlātum susceptumque cōn- fēcit. Catulus Answered: Breach of Precedent not Unheard of.

XX. 59. Reliquum est ut dē Q. Catulī auctōritāte et sen- tentiā dicendum esse videātur. Quī cum ex vōbīs quaereret, sī in ūnō Cn. Pompēiō omnia pōnerētis, sī quid eō factum esset, in quō spem essētis habitūrī, —cēpit māgnum suae virtūtis frūctum āc dīgnitātis, cum omnēs ūnā prope vōce in eō] ipsō vōs spem habitūrōs esse dīxistis. Etenim tālis est vir, ut nūlla rēs tanta sit āc tam difficilis, quam ille nōn et cōnsiliō regere et integritāte tuērī et virtūte cōnficere pos- sit. Sed in hōc ipsō ab eō vehementissimē dissentiō, quod, quō minus certa est hominum āc minus diūturna vīta, hōc magis rēs pūblica, dum per deōs immortālis licet. fruī dēbet summī virī viītā atque virtūte. 60. ‘At enim nē quid novi fiat

Pompey’s Military Command 93

contrā exempla atque īnstitūta māiōrum.” Nōn dicam hōc locō māiōrēs nostrōs semper in pāce cōnsuētūdinī, in bellō

ūtilitātī pāruisse; semper ad novōs cāsūs temporum novō- rum cōnsiliōrum ratiōnēs adcommodāsse: nōn dīcam duo bella māxima, Pūnicum atque Hispāniēnse, ab ūnō imperā- tōre esse cōnfecta, duāsque urbīs potentissimās, quae huic imperiō māximē minitābantur, Karthāginem atque Numan- tiam, ab eōdem Scīpiōne esse dēlētās: nōn commemorābō nūper ita vōbīs patribusque vestrīs esse vīsum, ut in ūnō C. Mariō spēs imperī pōnerētur, ut īdem cum Iugurthā, īdem cum Cimbrīs, īdem cum Teutonīs bellum administrāret. 61. In ipsō Cn. Pompēiō, in quō novī cōnstituī nihil volt Q. Catulus, quam multa sint nova summā Q. Catulī volun- tāte cōnstitūta recordāminī. XXI. Quid tam novum quam adulēscentulum prīvātum exercitum difficilī reī pūblicae tem- pore cōnficere? Cōnfēcit. Huic praeesse? Praefuit. Rem optimē ductū suō gerere? Gessit. Quid tam praeter cōn- suētūdinem quam hominī peradulēscentī, cūius aetās ā senā- tōriō gradū longē abesset, imperium atque exercitum darī, Siciliam permittī, atque Āfricam bellumque in eā prōvinciā administrandum? Fuit in hīs prōvinciīs singulārī innocen- tiā, gravitāte, virtūte: bellum in AĀfricā māximum cōnfēcit, victōrem exercitum dēportāvit. Quid vērō tam inaudītum quam equitem Rōmānum triumphāre? At eam quoque rem populus Rōmānus nōn modo vīdit, sed omnium etiam studiō vīisendam et concelebrandam putāvit. 62. Quid tam inūsi- tātum quam ut, cum duo cōnsulēs clārissimī fortissimīque essent, eques Rōmānus ad bellum māximum formidolōsis- simumque prō cōnsule mitterētur? Missus est. Quō qui- dem tempore, cum esset nōn nēmō in senātū quī dīceret nōn oportēre mitti hominem privātum prō cōnsule, L. Philippus dīxisse dīcitur nōn sē illum suā sententiā prō cōnsule, sed prō cōnsulibus mittere. Tanta in eō reī pūblicae bene gerendae spēs cōnstituēbātur, ut duōrum cōnsulum mūnus ūnīius adu-

-0

5

25

30 94 Orations of Cicero

lēscentis virtūtī committerētur. Quid tam singulāre quam ut ex senātūs cōnsultō lēgibus solūtus cōnsul ante fieret, quam ūllum alium magistrātum per lēgēs capere licuisset? quid tam incrēdibile quam ut iterum eques Rōmānus ex 5 senātūs cōnsultō triumphāret? Quae in omnibus homini- bus nova post hominum memoriam cōnstitūta sunt, ea tam multa nōn sunt quam haec, quae in hōc ūnō homine vidē- mus. 63. Atque haec tot exempla, tanta āc tam nova, pro- fecta sunt in eundem hominem ā Q. Catulī atque ā cēterōrum i0 ēiusdem dīgnitātis amplissimōrum hominum auctōritāte.

Judgment of the People should Overrule such Objections.

XXII. Quā rē videant nē sit perinīquum et nōn ferun- dum, illōrum auctōritātem dē Cn. Pompēī dīgnitāte ā vōbīis comprobātam semper esse, vestrum ab illīs dē eōdem homine iūdicium populīque Rōmānīi auctōritātem improbārī; prae-

15 sertim cum iam suō iūre populus Rōmānus in hōc homine suam auctōritātem vel contrā omnīs quī dissentiunt possit dēfendere, proptereā quod, īsdem istīs reclāmantibus, vōs ūnum illum ex omnibus dēlēgistis quem bellō praedōnum praepōnerētis. 64. Hōc si vōs temerē fēcistis, et rei pūbli-

20 cae parum cōnsuluistis, rēctē isti studia vestra suīs cōnsiliis regere cōnantur. Sin autem vōs plūs tum in rē pūblicā vidistis, vōs eīs repūgnantibus per vōsmet ipsōs dignitātem huic imperiō. salūtem orbi terrārum attulistis, aliquandō istī prīncipēs et sibi et cēterīs populī Rōmānī ūniversī auctōritātī

25 pārendum esse fateantur.

Pompey Alone can Retrieve the Roman Reputation.

Atque in hōc bellō Asiāticō et rēgiō nōn sōlum miīlitāris illa virtūs, quae est in Cn. Pompēiō singulāris, sed aliae quoque virtūtēs animī māgnae et multae requīruntur. Diffi- cile est in Asiā, Ciliciā, syriā rēgnīsque interiōrum nātiōnum

30 ita versārī nostrum imperātōrem, ut nihil aliud nisi dē hoste

Pompey’s Military Command 6595

āc dē laude cōgitet. Deinde etiam sī quī sunt pudōre āc temperantiā moderātiōrēs, tamen eōs esse tālīs propter mul- titūdinem cupidōrum hominum nēmō arbitrātur. 65. Diffi- cile est dictū, Quirītēs, quantō in odiō sīmus apud exterās nātiōnēs propter eōrum, quōs ad eās per hōs annōs cum imperiō miīsimus, libidinēs et iniūriās. Quod enim fānum putātis in illīs terrīs nostrīs magistrātibus religiōsum, quam cīvitātem sānctam, quam domum satis clausam āc mūnitam fuisse? Urbēs iam locuplētēs et cōpiōsae requīruntur, qui- bus causa bellī propter dīripiendī cupiditātem īnferātur. 66. Libenter haec cōram cum QqQ. Catulō et Q. Hortēnsiō, summīs et clārissimīs virīs, disputārem. Nōvērunt enim sociōrum volnera, vident eōrum calamitātēs, querimōniās audiunt. Prō sociīs vōs contrā hostīis exercitum mittere putātis, an hostium simulātiōne contrā sociōs atque ami- cōs? Quae cīvitās est in Asiā quae nōn modo imperātōris aut lēgātī, sed ūnīus tribūnī mīlitum animōs āc spīritūs capere possit?

XXIII. Quā rē, etiam sī quem habētis quī conlātīs sīgnīs exercitūs rēgiōs superāre posse videātur, tamen nisi erit īdem, quī Csē] ā pecūniis sociōrum, quī ab eōrum coniugi- bus āc liberīs, quī ab ōrnāmentis fānōrum atque oppidōrum, quī ab aurō gāzāque rēgiā manūs, oculōs, animum cohibēre possit, nōn erit idōneus quī ad bellum Asiāticum rēgiumque mittātur. 67. Ecquam putātis cīvitātem pācātam fuisse quae locuplēs sit? ecquam esse locuplētem quae istis pācāta esse videātur? Ora maritima, Quirītēs, Cn. Pompēium nōn sōlum propter reī mīlitāris glōriam, sed etiam propter animī con- tinentiam requisīvit. Vidēbat enim praetōrēs locuplētārī quot annīs pecūniā pūblicā praeter paucōs; neque eōs quicquam aliud adsequī, classium nōmine, nisi ut dētrīmen- tīis accipiendīs māiōre adficī turpitūdine vidērēmur. Nunc quā cupiditāte hominēs in prōvinciās, quibus iactūris et quibus condiciōnibus proficīscantur, ignōrant vidēlicet istī,

ē

t2 wn

30 96 Orations of Cicero

quī ad ūnum dēferenda omnia esse nōn arbitrantur? Quasi vērō Cn. Pompēium nōn cum suīs virtūtibus tum etiam ali- ēnīs vitiīs māgnum esse videāmus. 68. Quā rē nōlīte dubi- tāre quīn huic ūnī crēdātis omnia, quī inter tot annōs ūnus

5 inventus sit, quem sociī in urbīs suās cum exercitū vēnisse gaudeant.

Favorable Opinions of Leading Men.

Quod sī auctōritātibus hanc causam, Quirītēs, cōnfīrman- dam putātis, est vōbīs auctor vir bellōrum omnium māxi- mārumque rērum perītissimus, P. Servilius, cūius tantae rēs

10 gestae terrā marīque exstitērunt, ut cum dē bellō dēliberētis, auctor vōbīs gravior nēmō esse dēbeat; est C. Cūriō, summīs vestrīs beneficiīs māximīsque rēbus gestis, summō ingeniō et prūdentiā praeditus; est Cn. Lentulus, in quō omnēs prō amplissimīs vestrīs honōribus summum cōnsilium, summam

15 gravitātem esse cōgnōvistis; est C. Cassius, integritāte, vir- tūte, cōnstantiā singulārī. Quā rē vidēte ut hōrum auctōri- tātibus illōrum ōrātiōnī, quī dissentiunt, respondēre posse videāmur.

Peroration.

XXIV. 69. Quae cum ita sint, C. Manīlī, prīimum istam

20 tuam et lēgem et voluntātem et sententiam laudō vehemen- tissimēque comprobō: deinde tē hortor, ut auctōre populō Rōmānō maneās in sententiā, nēve cūiusquam vim aut minās pertimēscās. Prīmum in tē satis esse animī perse- vērantiaeque arbitror: deinde cum tantam multitūdinem 25 cum tantō studiō adesse videāmus, quantam iterum nunc in eōdem homine praeficiendō vidēmus, quid est quod aut dē rē aut dē praeficiendī facultāte dubitēmus? Ego autem quicquid est in mē studī, cōnsilī, labōris, ingenī, quicquid hōc beneficiō populī Rōmānī atque hāc potestāte praetōriā. 30 quicquid auctōritāte, fidē, cōnstantiā possum, id omne ad hanc rem cōnficiendam tibi et populō Rōmānō polliceor āc

Pompey’s Military Command 97

dēferō: 70. testorque omnīs deōs, et eōs māximē quī huic locō templōque praesident, quī omnium mentis eōrum quī ad rem pūblicam adeunt māximē perspiciunt, mē hōc neque rogātū facere cūiusquam, neque quō Cn. Pompēī grātiam mihi per hanc causam conciliārī putem, neque quō mihi ex cūiusquam amplitūdine aut praesidia perīculīs aut adiūmenta honōribus quaeram; proptereā quod perīcula facile, ut homi- nem praestāre oportet, innocentiā tēcti repellēmus, honōrem autem neque ab ūnō neque ex hōc locō, sed eādem illā nostrā labōriōsissimā ratiōne vītae, sī vestra voluntās feret, cōnsequēmur. 71. Quam ob rem quicquid in hāc causā mihi susceptum est, Quirītēs, id ego omne mē reī pūblicae causā suscēpisse cōnfīrmō; tantumque abest ut aliquam mihi bonam grātiam quaesīsse videar, ut multās mē etiam simul- tātēs partim obscūrās, partim apertās intellegam mihi nōn necessāriās, vōbīs nōn inūtilīs suscēpisse. Sed ego mē hōc honōre praeditum, tantis vestrīs beneficiīs adfectum statuī, Quirītēs, vestram voluntātem et reī pūblicae dīgnitātem et salūtem prōvinciārum atque sociōrum meīs omnibus com- modīs et ratiōnibus praeferre oportēre.

20 THE CONSPIRACVY OF CATIILINE.

B.C. 63.

LucliUs SERGCIUS CATILINE wWas a Roman noble of ruined fortunes

and the vilest character; he was an intimate friend of Verres, the plunderer of sicily. and was, like him, distinguished for an infamous career in the army of Sulla. Fearless, amvitious, and unscrupulous, such a man was well adapted to act as ringleader in arraying the dis- contented elements of Roman society in any desperate enterprise against the state.

The absence of Pompey in the East, by removing from Rome the only man powerful enough to maintain order. gave Catiline his oppor- tunity. He expected, probably, to make himself tyrant, as Dionysius and Agathocles — men no better than he — had done in Syracuse; but it was suspected at the time, and is believed by many at the present day, that he was, after all, only a tool of Casar and Crassus, the leaders of the democratic party.

Catiline’s plan was to make use of the consulship as a stepping-stone to absolute power; and accordingly he desired to be a candidate for this office for the year r.c. 65. He was shut out both that year and the next, on account of a charge of repetundae pending against him; but of this he was at last acquitted in season to present himself for the year n.C. 63. There followed a very exciting canvass, which resulted in the election of Cicero, the candidate of the moderate party, by an over-

91

——— — -c smm. —

i = ārīīwl

Ssāīin 40 3īv2ō

fiī ot 5 i

NnILVTI

e” - mntutas7 NMmnuaanu-

4i /

/ f ns 5ē 54 0

/ f A ! 1

Digitzed by Google First Oration against Catiline a5

whelming majority, while a confederate of Catiline, Caius Antonius, — who was son of the distinguished orator, and uncle of the triumvir, was elected as his colleague. Catiline, nothing daunted, offered him- self again at the next election. This time, however, he found himself opposed by both consuls. For Cicero had transferred the rich province of Macedonia, which had fallen to him for his proconsular year, to Antonius, and had thus obtained the coōperation of the latter in pro- curing the defeat of Catiline.

Catiline now gave up the attempt to gain his ends by means of the consulship, and conspired with other men of desperate fortunes for an immediate outbreak. As a private citizen he had lost the advantages which the consulship would have given him, and even among his asso- ciates the only conspirator who held a magistracy was the vain and indolent Lentulus, prætor and of consular rank. In the course of October, B.C. 63, a body of troops was collected at Fæsulæ (now Fiesole, close to Florence) by the conspirators; this was put in com- mand of the centurion Caius Manlius, Catiline himself remaining in the city to direct operations there. Cicero, however, had kept track of every move of the conspiracy, and, in consequence of his representations, the Senate, October 21, invested the consuls with dictatorial power. On November7 Cicero called a special meeting of the Senate in the temple of Jupiter Stator. Catiline had the effrontery to appear in his usual place, whereupon Cicero burst upon him with the fiery invective which follows — the first of his four “Orations against Catiline.”

This speech, probably the best known of all Roman orations, is a striting example both of Cicero’s power and of that violent invective which was one of the characteristics of Roman oratory.

I. INVECTIVE AGAINST CATILINE.

(In L. Catilīnam ōrātiō I.)

IN THE SENATE, NoOv. 7.

Effrontery of Catiline.

Uō ūsque tandem abūtēre, Catilina, patientiā nostrā?. Quam diū etiam furor iste tuus nōs ēlūdet? Quem

ad finem sēsē effrēnāta iactābit audācia? Nihilne teē nocturnum praesidium Palātī, nihil urbis vigiliae, nihil timor populī, nihil concursus bonōrum omnium, nihil hic

I10

I15

20

25

30

C) Orations of Cicero

mūnītissimus habendī senātūs locus, nihil hōrum ōra voltūs- que mōvērunt? Patēre tua cōnsilia nōn sentis? cōnstrictam iam hōrum omnium scientiā tenēri coniūrātiōnem tuam nōn vidēs? Quid proximā, quid superiōre nocte ēgeris, ubi fueris, quōs convocāveris, quid cōnsilī cēperis, quem nostrūm īgnōrāre arbitrāris?

Culpable weakness of the Consuls.

2. Ō tempora! Ō mōrēs! Senātus haec intellegit, cōn- sul videt: hīc tamen vivit. Vivit? immō vērō etiam in senātum venit, fit pūblicī cōnsilī particeps, notat et dēsīgnat oculīs ad caedem ūnum quemque. nostrūm.. Nōs autem, fortēs virī, satis facere reī pūblicae vidēmurssī istīus furō- rem āc tēla vitēmus. Ad mortem tē, Catilīna, dūcī iūssū cōnsulis iam prīdem oportēbat; in tē cōnferrī pestem quam tū in nōs Ciam diū] māchināris. 3. An vērō vir amplissimus, P. Scipiō, pontifex māximus, Ti. Gracchum mediōcriter labe- factantem statum reī pūblicae prīvātus interfēcit: Catilīnam, orbem terrae caede atque incendiīs vāstāre cupientem, nōs cōnsulēs perferēmus? Nam illa nimis antiqua praetereō, quod C. Servilius Ahāla Sp. Maelium novīs rēbus studentem manū suā occidit. Fuit, fuit ista quondam in hāc rē pūblicā virtūs, ut virī fortēs ācriōribus suppliciīs cīvem perniciōsum quam acerbissimum hostem coercērent. Habēmus senātūs cōnsultum in tē, Catilīna, vehemēns et grave. Nōn deest reī pūblicae cōnsilium, neque auctōritās hūius ōrdinis: nōs, nōs, dīcō apertē, cōnsulēs dēsumus.

.

Contrast with Former Magistrates.

II. 4. Dēcrēvit quondam senātus, ut L. Opīmius cōnsul vidēret nē quid rēs pūblica dētrīmentī caperet. Nox nūlla intercessit: interfectus est propter quāsdam sēditiōnum sus- pīciōnēs C. Gracchus, clārissimō patre, avō, māiōribus; occi- sus est cum liberīs M. Fulvius cōnsulāris. Similī senātūs

First Orntion against Catiline 101

cōnsultō C. Mariō et L. Valeriō cōnsulibus est permissa rēs pūblica: num ūnum diem posteā L. Sāturnīnum tribūnum plēbis et C. Servīlium praetōrem [mors āc] reī pūblicae. poena remorāta est? At nōs vīcēsimum iam diem pati- mur hebēscere aciem hōrum auctōritātis. Habēmus enim hūiusce modī senātūs cōnsultum, vērum inclūsum in tabulīs, tamquam in vāgiīnā reconditum, quō ex senātūs cōnsultō cōnfestim tē interfectum esse, Catilīna, convenit. Vivis, et vivis nōn ad dēpōnendam, sed ad cōnfirmandam audāciam. Cupiō, patrēs cōnscrīptī, mē esse clēmentem: cupiō in tan- tīs reī pūblicae perīculīs mē nōn dissolūtum vidērī; sed iam mē ipse inertiae nēqūitiaeque condemnō.

Thnhe Situation Calls for Immediate Action.

5. Castra sunt in Tītaliā contrā populum Rōmānum in Etrūriae faucibus conlocāta: crēscit in diēs singulōs hos- tium numerus; eōrum autem castrōrum imperātōrem ducem- que hostium intrā moenia atqae adeō in senātū vidēmus, intestīnam aliquam cotidiē perniciem reī pūblicae mōlien- tem. Sī tē iam, Catilīna, comprehendī, sī interficī iusserō,

crēdō, erit verendum mihi nē nōn hōc potius omnēs bonī

sērius ā mē, quam quisquam crūdēlius factum esse dīcat.

Reasons for the Delay.

Vērum ego hōc, quod iam prīdem factum esse oportuit, certā dē causā nōndum addūcor ut faciam. Tum dēnique interficiēre, cum iam nēmō tam improbus, tam perditus, tam tuī similis invenīrī poterit, quīid nōn iūre factum esse fateātur. 6. Quam diū quisquam erit quī tē dēfendere audeat, vivēs; et vīvēs ita ut vivis, multīs meīs et fīrmīs praesidiīs oppres- sus, nē commovēre tē contrā rem pūblicam possīs. Multō- rum tē etiam oculī et aurēs nōn sentientem, sīcut adhūc fēcērunt, speculābuntur atque custōdient.

102 Orations of Cicere

The Consuls fully Informed of the Cosspiracy. īīī

III. Etenim quid est, Catilīna, quod iam amplius exspec- tēs, sī neque nox tenebrīs obscūrāre coetūs nefāriōs, nec prīvāta domus parietibus continēre vōcēs coniūrātiōnis ftuae] potest? sī inlūstrantur, sī ērumpunt omnia? Mūtā iam

5 istam mentem: mihi crēde, oblīviscere caedis atque incen- diōrum. Tenēris undique: lūce sunt clāriōra nōbīs tua cōnsilia omnia, quae iam mēcum licet recōgnōscās. 7. Me- ministine mē ante diem xīī Kalendās Ngvembris dicere in senātū, fore in armīs certō diē — quī diēs futūrus esset ante

10 diem wkal Novembrīs — C. Mānlium, audāciae satellitem atque administrum tuae? Num mē fefellit, Catilina, nōn modo rēs tanta, tam atrōx tamque incrēdibilis, vērum —id quod multō magis est admīrandum — diēs? Dixī ego īdem in senātū caedem tē optimātium contulisse in ante diem

15 v. Kalendās Novembrīs, tum cum multī prīncipēs civitātis Rōmā nōn tam suī cōnservandī quam tuōrum cōnsiliōrum reprimendōrum causā profēgērunt. 5 Num īnfitiārī potes tē illō ipsō diē, meīs praesidiīs, meā dīligentiā circumclūsum, commovēre tē contrā rem pūblicam nōn potuisse, cum tū

20discessū cēterōrum, nostrā tamen quī remānsissēmus caede, tē contentum esse dīcēbas? 8. Quid? cum tē Praeneste Kalendīis ipsīs Novembribus occupātūrum nocturnō impetū esse cōnfiderēs, sēnsistīne illam colōniam meō iūssū [meis] praesidiīs custōdiīs vigiliīs esse mūnītam? Nihil agis, nihil

25 mōliris, nihil cōgitās, quod nōn ego nōn modo audiam, sed etiam videam plānēque sentiam.

Latest Acts of the Conspirators.

IV. Recōgnōsce tandem mēcum noctem illam superi- ōrem: iam intellegēs multō mē vigilāre ācrius ad salūtem quam tē ad perniciem reī pūblicae. Dīcō tē priōre nocte

30 vēnisse inter falcāriōs — nōn agam obscūrē — in M. Laecae

First Oration against Catiline 105

ā tōtō corpore āfuit? Cui tū adulēscentulō, quem corruptē- lārum inlecebrīs inrētīssēs, nōn aut ad audāciam ferrum aut ad libīdinem facem praetulistī? 124. Quid vērō? nūper cum morte superiōris uxōris novīs nūptiīs domum vacuēfēcissēs, nōnne etiam aliō incrēdibilī scelere hōc scelus cumulāsti? quod ego praetermittō et facile patior silērī, nē in hāc civi- tāte tantī facinoris immānitās aut exstitisse aut nōn vindi- cāta esse videātur. Praetermittō ruīnās fortūnārum tuārum, quās omnīs impendēre tibi proximīs īdibus sentiēs. Ad illa veniō, quae nōn ad prīvātam īgnōminiam vitiōrum tuō-

rum, nōn ad domesticam tuam difficultātem āc turpitūdinem,.

sed ad summam rem pūblicam atque ad omnium nostrūm vītam salūtemque pertinent. 15. Potestne tibi haec lūx, Catilīna, aut hūius caelī spīritus esse iūcundus, cum sciās hōrum esse nēminem quī nesciat tē prīdiē Kalendās īānu- āriās Lepidō et Tullō cōnsulibus stetisse in comitiō cum tēlō? manum cōnsulum et prīncipum civitātis interficien- dōrum causā parāvisse? scelerī āc furōri tuō nōn mentem aliquam aut timōrem Ctuum], sed fortūnam populī Rōmānī obstitisse? Ac iam illa omittō— neque enim sunt aut obscūra aut nōn multa commissa — quotiēns tū mē dēsīgnā- tum, quotiēns cōnsulem interficere cōnātus es! quot ego tuās petītiōnēs, ita coniectās ut vītārī posse nōn vidērentur, parvā quādam dēclīnātiōne et (ut āiunt) corpore effūgi! [Nihil agis,] nihil adsequeris, [nihil mōlīris,] neque tamen cōnārī āc velle dēsistis. 16. Quotiēns tibi iam extorta est ista sīca dē manibus! quotiēns vērō excidit cāsū aliquō et ēlāpsa est! [Tamen eā carēre diūtius nōn potes,] quae quidem quibus abs tē initiāta sacrīs āc dēvōta sit nesciō, quod eam necesse putās esse in cōnsulis corpore dēfīgere.

All Good Citizens Fear and Hate him.

VII. Nunc vērō quae tua est ista vīta? Sic enim iam tēcum loquar, nōn ut odiō permōtus esse videar, quō dēbeō,

20

10 [V5ī

30 I0

IS

20

25

360

106 Orations of Cicero

sed ut misericordiā, quae tibi nūlla dēbētur. Vēnistī paulō ante in senātum. Quis tē ex hāc tantā frequentiā, tot ex tuīs amīcīs āc necessāriīs salūtāvit? Sī hōc post hominum memoriam contigit nēminī, vōcis exspectās contumēliam, cum sīs gravissimō iūdiciō taciturnitātis oppressus? Quid, quod adventū tuō ista subsellia vacuēfacta sunt? quod omnēs cōnsulārēs, quī tibi persaepe ad caedem cōnstitūti fuērunt, simul atque adsēdistī, partem istam subselliōrum nūdam atque inānem relīquērunt, quō tandem animō tibi ferendum putās? 17. Servi (meherculē) meī sī mē istō pāctō metuerent, ut tē metuunt omnēs civēs tuī, domum meam relinquendam putārem: tū tibi urbem nōn arbitrāris? et, sī mē meīs cīvibus iniūriā suspectum tam graviter atque offēnsum vidērem, carēre mē aspectū cīvium quam īnfēstis omnium oculīs cōnspicī māllem. Tū, cum cōnscientiā scele- rum tuōrum āgnōscās odium omnium iūstum et iam diū tibi dēbitum, dubitās quōrum mentis sēnsūsque volnerās, eōrum aspectum praesentiamque vītāre? Si tē parentēs timērent atque ōdissent tuī, neque eōs ūllā ratiōne plācāre possēs, tū (opīnor) ab eōrum oculis aliquō concēderēs. Nunc tē patria, quae commūnis est parēns omnium nostrūm, ōdit āc metuit, et iam diū tē nihil iūdicat nisi dē parricidiō suō cōgitāre: hūius tū neque auctōritātem verēbere, nec iūdi- cium sequēre, nec vim pertimēscēs?

His Native City Begs him to be Gone.

18. Quae tēcum, Catilīna, sīc agit, et quōdam modō tacita loquitur: ‘Nūllum iam aliquot annīs facinus exstitit nisi per tē, nūllum flāgitium sine tē: tibi ūnī multōrum cīvium necēs, tibi vēxātiō dīreptiōque sociōrum impūniīta fuit āc lībera: tū nōn sōlum ad neglegendās lēgēs et quaestiōnēs, vērum etiam ad ēvertendās perfringendāsque valuistī. Superiōra illa, quamquam ferenda nōn fuērunt, tamen, ut potuī, tulī: nunc vērō mē tōtam esse in metū propter ūnum tē, quicquid incre-

First Oration against Catiline 107

puerit Catilīnam timērī, nūllum vidērī contrā mē cōnsilium inīrī posse quod ā tuō scelere abhorreat, nōn est ferendum. Quam ob rem discēde, atque hunc mihi timōrem ēripe: sī est vērus, nē opprimar; sin falsus, ut tandem aliquandō timēre dēsinam.” VIII. 19. Haec sī tēcum, ut dīxī, patria loquātur, nōnne impetrāre dēbeat, etiam sī vim adhibēre nōn possit? Quid, quod tū tē ipse in custōdiam dedistī? quod vitandae suspiciōnis causā, ad M’. Lepidum tē habitāre velle dīxisti? ā quō nōn receptus etiam ad mē venīre ausus es, atque ut domī meae tē adservārem rogāstī. Cum ā mē quoque id respōnsum tulissēs, mē nūllō modō posse īsdem parietibus tūtō esse tēcum, quī māgnō in perīculō essem quod īsdem moenibus continērēmur, ad Q. Metellum prae- tōrem vēnistī: ā quō repudiātus ad sodālem tuum, virum cntimmm ..Mārnce'xc furiōsa rapiēbat. Neque ērnt.et ad haec rēs adfert dolōrem, sed quandam incrēdibilem volup- tātem. /Ad hanc tē āmentiam nātūra peperit, voluntās exer- cuit, fortūna servāvit. Numquam tū nōn modo ōtium, sed nē bellum quidem nisi nefārium concupīstī. Nanctus es ex perditīs atque ab omnī nōn modo fortūnā vērum etiam spē dērelictīs cōnflātam improbōrum manum. 26. Hīc tū quā laetitiā perfruēre! quibus gaudiīs exsultābis! quantā in voluptāte bacchābere, cum in tantō numerō tuōrum neque audiēs virum bonum quemquam neque vidēbis! Ad hūius vitae studium meditātī illī sunt quīi feruntur labōrēs tuī, — iacēre humī nōn sōlum ad obsidendum stuprum, vērum etiam aqd facinus obeundum; vigilāre nōn sōlum īnsidiantem somnō marītōrum, vērum etiam bonīs ōtiōsōrum. Habēs ubi osten- tēs tuam illam praeclāram patientiam famis, frīgoris, inopiae

omnium, quibus tē brevī tempore cōnfectum esse s. 27. Tantum prōfēcī tum, cum tē ā cōnsulātū rep- t exsul potius temptāre quam cōnsul vēxāre rem pūbli- cam possēs, atque ut id quod est ā tē scelerātē susceptum, latrōcinium potius quam bellum nōminārētur.

I6

15 10

15

20

25

30

110 Orations of Cicero

The Consul may be Charged with Remissness.

XI. Nunc, ut ā mē, patrēs cōnscrīptī, quandam prope iūstam patriae querimōniam dētester āc dēprecer, percipite, quaesō, dīligenter quae dīcam, et ea penitus animīs vestris mentibusque mandāte. - Etenim sī mēcum patria, quae mihi vītā meā multō est cārior, sī cūncta ītalia, sī omnis rēs pūblica, loquātur: ‘M. Tullī, quid agis? Tūne eum, quem esse hostem comperistī, quem ducem bellī futūrum vidēs, quem exspectārī imperātōrem in castrīs hostium sentīs, auc- tōrem sceleris, prīncipem coniūrātiōnis, ēvocātōrem servō- rum et civium perditōrum, exīre patiēre, ut abs tē nōn ēmissus ex urbe, sed immissus in urbem esse videātur? Nōn hunc in vincula dūcī, nōn ad mortem rapī, nōn summō suppliciō mactārī imperābis? 28. Quid tandem tē impedit? Mōsne māiōrum? At persaepe etiam prīvātī in hāc rē pūblicā perniciōsōs cīvis morte multāvērunt. An Ilēgēs, quae dē cīvium Rōmānōrum suppliciō rogātae sunt? At numquam in hāc urbe quī ā rē pūblicā dēfēcērunt cīvium iūra tenuērunt. An invidiam posteritātis timēs? Praeclā- ram vērō populō Rōmānō refers grātiam, quī tē hominem per tē cōgnitum, nūllā commendātiōne māiōrum, tam mātūrē ad summum imperium per omnīs honōrum gradūs extulit, sī propter invidiae aut alicūius perīculī metum salūtem cīvium tuōrum neglegis. 29. Sed sī quis est invidiae metus, num est vehementius sevēritātis āc fortitūdinis invidia quam inertiae āc nēquitiae pertimēscenda? An cum bellō vāstā- bitur Italia, vēxābuntur urbēs, tēcta ārdēbunt, tum tē nūn exīstimās invidiae incendiō cōnflagrātūrum?’

But he has been Biding his Time.

XII. His ego sānctissimīs reī pūblicae vōcibus, et e hominum quī hōc idem sentiunt mentibus, pauca re dēbō. Ego, sī hōc optimum factū iūdicārem, patrēs scrīptī, Catilīnam morte multārī, ūnīus ūsūram hōorae gla

s1

First Oration against Catiline LII

tōrī istī ad vīvendum nōn dedissem. Etenim sī summī et clārissimī virī Sāturnīnī et Gracchōrum et Flaccī et superiō- rum complūrium sanguine nōn modo sē nōn contāminārunt, sed etiam honestārunt, certē verendum mihi nōn erat nē quid hōc parricīdā cīvium interfectō invidiae mihi in posteri- tātem redundāret. Quod sī ea mihi māximē impendēret,

tamen hōc animō fuī semper, ut invidiam virtūte partam

glōriam, nōn invidiam putārem. 8S0. Quamquam nōn nīūllī sunt in hōc ōrdine, quī aut ea quae imminent nōn videant, aut ea quae vident dissimulent: quī spem Catilīnae mollibus sententiīs aluērunt, coniūrātiōnemque nāscentem nōn crē- dendō corrōborāvērunt: quōrum auctōritātem secūtī multīi nōn sōlum improbī, vērum etiam imperītī, sī in hunc ani- madvertissem, crūdēliter et rēgiē factum esse dīcerent. Nunc intellegō, sī iste, quō intendit, in Mānliāna castra pervēnerit, nēminem tam stultum fore quī nōn videat con- iūrātiōnem esse factam, nēminem tam improbum quī nōn fateātur. Hōc autem ūnō interfectō, intellegō hanc reī pūblicae pestem paulisper reprimī, nōn in perpetuum com- primī posse. Quod sī sē ēiēcerit, sēcumque suōs ēdūxerit, et eōdem cēterōs undique conlēctōs naufragōs adgregārit, exstinguētur atque dēlēbitur nōn modo haec tam adulta reī pūblicae pestis, vērum etiam stirps āc sēmen malōrum omnium.

For Half-way Measures would have been of No Avail.

XIII. 31. Etenim iam diū, patrēs cōnscripti, in hīs perī- culīs coniūrātiōnis insidiīsque versāmur, sed nesciō quō pāctō omnium scelerum āc veteris furōris et audāciae mātū- ritās in nostrī cōnsulātūs tempus ērūpit. Quod sī ex tantō latrōciniō iste ūnus tollētur, vidēbimur fortasse ad breve quoddam tempus cūrā et metū esse relevātī; perīculum autem residēbit, et erit inclūsum penitus in vēnīs atque in visceribus reī pūblicae. Ut saepe hominēs aegrī morbō

5

20

25

30 I10

I5

20

25

30

114 Orations of Cicero

moenibus ipsīs intrā moenia comparābitur. Atque hunc quidem ūnum hūius bellī domesticī ducem sine contrōversiā vicimus. Nōn enim iam inter latera nōstra sīca illa versā- bitur: nōn in campō, nōn in forō, nōn in cūriā, nōn dēnique intrā domesticōs parietēs pertimēscēmus. Locō ille mōtus est, cum est ex urbe dēpulsus. Palam iam cum hoste nūllō impediente bellum [iūstum] gerēmus. Sine dubiō perdidi- mus hominem māgnificēque vīcimus, cum illum ex occultis

īnsidiīs in apertum latrōcinium coniēcimus. 2. Quod vērō.

nōn cruentum mucrōnem (ut voluit) extulit, quod vivīs nōbīis

ēgressus est, quod eī ferrum ē manibus extorsimus, quod incolumīs cīvīs, quod stantem urbem reliquit, quantō tandem

illum maerōre esse adflīctum et prōflīgātum putātis? Iacet ille nunc prōstrātusque est, et sē perculsum atque abiec- tum esse sentit, et retorquet oculōs profectō saepe ad hanc urbem, quam ē suīs faucibus ēreptam esse lūget: quae quidem mihi laetārī vidētur, quod tantam pestem ēvomuerit forāsque prōiēcerit.

He Qught to have been Put to Death.

II. 3. Āc sī quis est tālis, quālīs esse omnīs oportēbat, quī in hōc ipsō, in quō exsultat et triumphat ōrātiō mea, mē vehementer accūset, quod tam capitālem hostem nōn com- prehenderim potius quam ēmīserim, nōn est ista mea culpa, sed temporum. Interfectum esse L. Catilīnam et gravis- simō suppliciō adfectum iam prīdem oportēbat, idque ā mē et mōs māiōrum et hūius imperī sevēritās et rēs pūblica postulābat. Sed quam multōs fuisse putātis quī quae ego dēferrem nōn crēderent? [quam multōs quī propter stulti- tiam nōn putārent?] quam multōs quī etiam dēfenderent? [quam multōs quī propter improbitātem favērent?] Ac si illō sublātō dēpellī ā vōbīs omne periculum iudicārem, iam pridem ego L. Catilinam nōn modo invidiae meae, vērum etiam vītae perīculō sustulissem.

.

• ——14

— P . Second Oration against Catiline 113

Appeal to Jupiter to Save Rome.

83. Hīsce ōminibus, Catilīina, cum summā reī pūblicae salūte, cum tuā peste āc perniciē, cumque eōrum exitiō quī sē tēcum omnī scelere parricīdiōque iūnxērunt, proficīscere ad impium bellum āc nefārium. Tū, Iuppiter, quī īsdem quibus haec urbs auspiciis ā Rōmulō] es cōnstitūtus, quem Statōrem hūius urbis atque imperi vērē nōmināmus, hunc et hūius sociōs ā tuīs cēterīsque templīs, ā tēctis urbis āc moenibus, ā vitā fortūnīsque cīvium Comnium] arcēbis, et hominēs bonōrum inimīcōs, hostīs patriae, latrōnēs ītaliae, scelerum foedere inter sē āc nefāriā societāte coniūnctōs, aeternīs suppliciīs vīvōs mortuōsque maciābis.

II. CHARACTER OF THE CONSPIRACY. (n L. catilinam ōrātiō Il)

BEFORE THE PEOPLE, NoOV. 3.

WHEN Cicero had finished his speech and taken his seat, Catiline attempted to reply, but was interrupted by the cries and reproaches of the Senators. With a few threatening words, he rushed from the temple, and left the city the same night, for the camp of Manlius. The next morning the consul assembled the people, and annouunced to them the news, in the triumphant speech which follows.

Catiline is Gone.

ANDEM aliquandō, Quiritēs, L. Catilīnam, furentem audāciā, scelus anhēlantem, pestem patriae nefāriē mōlientem, vōbis atque huic urbī ferrō flanmāque minitan- tem, ex urbe vel ēiēcimus vel ēmīsimus, vel ipsum ēgre- dientem verbīs prōsecūtī sumus. Abiit, excessit, ēvāsit, ērūpit. Nūlla iam perniciēs ā mōnstrō illō atque prōdigiō

0 10

I15

20

25

30

114 Orations of Cicero

moenibus ipsīs intrā moenia comparābitur. Atque hunc quidem ūnum hūius bellī domesticī ducem sine contrōversiā vīicimus. Nōn enim iam inter latera nōstra sīca illa versā- bitur: nōn in campō, nōn in forō, nōn in cūriā, nōn dēnique intrā domesticōs parietēs pertimēscēmus. Locō ille mōtus est, cum est ex urbe dēpulsus. Palam iam cum hoste nūllō impediente bellum [iūstum] gerēmus. Sine dubiō perdidi- mus hominem māgnificēque vīcimus, cum illum ex occultis īinsidiīs in apertum latrōcinium coniēcimus. 2. Quod vērō nōn cruentum mucrōnem (ut voluit) extulit, quod vivis nōbīis ēgressus est, quod eī ferrum ē manibus extorsimus, quod incolumīs cīvīs, quod stantem urbem reliquit, quantō tandem illum maerōre esse adflīctum et prōfligātum putātis? īacet ille nunc prōstrātusque est, et sē perculsum atque abiec- tum esse sentit, et retorquet oculōs profectō saepe ad hanc urbem, quam ē suīs faucibus ēreptam esse lūget: quae quidem mihi laetārī vidētur, quod tantam pestem ēvomuerit forāsque prōiēcerit.

He QOught to have been Put to Death.

II. 3. Āc sī quis est tālis, quālīs esse omnīs oportēbat, quī in hōc ipsō, in quō exsultat et triumphat ōrātiō mea, mē vehementer accūset, quod tam capitālem hostem nōn com- prehenderim potius quam ēmīserim, nōn est ista mea culpa, sed temporum. Interfectum esse L. Catilīnam et gravis- simō suppliciō adfectum iam prīdem oportēbat, idque ā mē et mōs māiōrum et hūius imperī sevēritās et rēs pūblica postulābat. Sed quam multōs fuisse putātis quī quae ego dēferrem nōn crēderent? Cquam multōs quī propter stulti- tiam nōn putārent?] quam multōs quī etiam dēfenderent? [quam multōs quī propter improbitātem favērent?] Ac sī illō sublātō dēpellī ā vōbīs omne periculum iudicārem, iam prīdem ego L. Catilinam nōn modo invidiae meae, vērum etiam vītae perīculō sustulissem.

Second Oration against Catiline 115

But the Time was not Ripe.

4. Sed cum vidērem, nē vōbīs quidem omnibus rē etiam tum probātā, sī illum, ut erat meritus, morte multāssem, fore ut ēius sociōs invidiā oppressus persequī nōn possem, rem hūc dēdūxī, ut tum palam pūgnāre possētis, cum hostem apertē vidērētis. Quem quidem ego hostem quam vehe- menter forīs esse timendum putem, licet hinc intellegātis, quod etiam molestē ferō, quod ex urbe parum comitātus exierit. Utinam ille omnīs sēcum suās cōpiās ēdūxisset! Tongilium mihi ēdūxit, quem amāre in praetextā coeperat, Pūblicium et Minucium, quōrum aes aliēnum contrāctum in popīnā nūllum reī pūblicae mōtum adferre poterat: relīquit quōs virōs! quantō aere aliēnō! quam valentīs! quam nōbilīs!

His Worthless Partisans Remain, but are Powerless.

III. 5. Itaque ego illum exercitum prae Gallicānīs legiō- nibus, et hōc dilēctū quem in agrō Pīcēnō et Gallicō Q. Metellus habuit, et hīs cōpiīs quae ā nōbīs cotīdiē com- parantur, māgnō opere contemnō, conlēctum ex senibus dēspērātīs, ex agrestī lūxuriā, ex rūsticīs dēcoctōribus, ex eīs quī yadimōnia dēserere quam illum exercitum mālu- ērunt: quibus ego nōn modo siī aciem exercitūs nostrī, vērum etiam sī ēdictum praetōris ostenderō, concident. Hōs, quōs videō volitāre in forō, quōs stāre ad cūriam, quōs etiam in senātum venīre, quī nitent unguentīs, quī fulgent purpurā, māllem sēcum militēs ēdūxisset: quī sī hīc permanent, mementōte nōn tam exercitum illum esse nōbīs quam hōs, quī exercitunr dēseruērunt, pertimēscendōs. Atque hōc etiam sunt timendī magis, quod quicquid cōgi- tant mē scire sentiunt, neque tamen permoventur. 6. Videō cui sit Apūlia attribūta, quis habeat Ētrūriam, quis agrum Pīcēnum, quis Gallicum, quis sibi hās urbānās īnsidiās caedis atque incendiōrum dēpoposcerit: omnia superiōris nectis

20

30 I10

IS

20

25

30

114 Orations of Cicero

moenibus ipsīs intrā moenia comparābitur. Atque hunc quidem ūnum hūius bellī domesticī ducem sine contrōversiā vicimus. Nōn enim iam inter latera nōstra sīca illa versā- bitur: nōn in campō, nōn in forō, nōn in cūriā, nōn dēnique intrā domesticōs parietēs pertimēscēmus. Locō ille mōtus est, cum est ex urbe dēpulsus. Palam iam cum hoste nūllō impediente bellum [iūstum] gerēmus. Sine dubiō perdidi- mus hominem māgnificēque vīcimus, cum illum ex occultis īnsidiīs in apertum latrōcinium coniēcimus. 2. Quod vērō nōn cruentum mucrōnem (ut voluit) extulit, quod vivis nōbis

ēgressus est, quod eī ferrum ē manibus extorsimus, quod

incolumīs cīvīs, quod stantem urbem reliīquit, quantō tandem

illum maerōre esse adflīctum et prōflīgātum putātis? Iacet ille nunc prōstrātusque est, et sē perculsum atque abiec- tum esse sentit, et retorquet oculōs profectō saepe ad hanc urbem, quam ē suīs faucibus ēreptam esse lūget: quae quidem mihi laetārī vidētur, quod tantam pestem ēvomuerit

forāsque prōiēcerit.

He Ought to have been Put to Deatnh.

II. 3. Āc sī quis est tālis, quālīs esse omnīs oportēbat, quī in hōc ipsō, in quō exsultat et triumphat ōrātiō mea, mē vehementer accūset, quod tam capitālem hostem nōn com- prehenderim potius quam ēmīserim, nōn est ista mea culpa, sed temporum. Interfectum esse L. Catilīnam et gravis- simō suppliciō adfectum iam pridem oportēbat, idque ā mē et mōs māiōrum et hūius imperī sevēritās et rēs pūblica postulābat. Sed quam multōs fuisse putātis quī quae ego dēferrem nōn crēderent? [quam multōs quī propter stulti- tiam nōn putārent?] quam multōs quī etiam dēfenderent? [quam multōs quī propter improbitātem favērent?] Ac sī illō sublātō dēpellī ā vōbīs omne perīculum iudicārem, iam prīdem ego L. Catilīnam nōn modo invidiae meae, vērum etiam vitae perīculō sustulissem.

F5-. Second Oration against Catiline 115

But the Time was not Ripe.

4. Sed cum vidērem, nē vōbīs quidem omnibus rē etiam tum probātā, sī illum, ut erat meritus, morte multāssem, fore ut ēius sociōs invidiā oppressus persequī nōn possem, rem hūc dēdūxī, ut tum palam pūgnāre possētis, cum hostem apertē vidērētis. Quem quidem ego hostem quam vehe- menter forīs esse timendum putem, licet hinc intellegātis, quod etiam molestē ferō, quod ex urbe parum comitātus exierit. Utinam ille omnīs sēcum suās cōpiās ēdūxisset! Tongilium mihi ēdūxit, quem amāre in praetextā coeperat, Pūblicium et Minucium, quōrum aes aliēnum contrāctum in popīnā nūllum rei pūblicae mōtum adferre poterat: relīquit quōs virōs! quantō aere aliēnō! quam valentīs! quam nōbilīs !

His Worthless Partisans Remain, but are Powerless.

III. 5. Itaque ego illum exercitum prae Gallicānīs legiō- nibus, et hōc dilēctū quem in agrō Picēnō et Gallicō Q. Metellus habuit, et hīs cōpiīs quae ā nōbīs cotidiē com- parantur, māgnō opere contemnō, conlēctum ex senibus dēspērātīs, ex agrestī lūxuriā, ex rūsticīs dēcoctōribus, ex eīs quī yadimōnia dēserere quam illum exercitum mālu- ērunt: quibus ego nōn modo sī aciem exercitūs nostrī, vērum etiam sī ēdictum praetōris ostenderō, concident. Hōs, quōs videō volitāre in forō, quōs stāre ad cūriam, quōs etiam in senātum venīre, quī nitent unguentīs, quī fulgent purpurā, māllem sēcum militēs ēdūxisset: quī sī hīc permanent, mementōte nōn tam exercitum illum esse nōbis quam hōs, quī exercitum dēseruērunt, pertimēscendōs. Atque hōc etiam sunt timendī magis, quod quicquid cōgi- tant mē scīre sentiunt, neque tamen permoventur. 6. Videō cui sit Apūlia attribūta, quis habeat Etrūriam, quis agrum Pīcēnum, quis Gallicum, quis sibi hās urbānās īnsidiās caedis atque incendiōrum dēpoposcerit: omnia superiōris nectis

20

25

30 I10

ī5

20

25

30

118 Orations of Cicero

quoniam sānāre nōn potest, sustulerit, nōn breve nesciō quod tempus, sed multa saecula prōpāgārit reī pūblicae. Nūlla est enim nātiō quam pertimēscāmus, nūllus rēx quī bellum populō Rōmānō facere possit. Omnia sunt externa ūnīus virtūte terrā marīque pācāta: domesticum bellum manet; intus īnsidiae sunt, intus inclūsum perīculum est, intus est hostis. Cum lūxuriā nōbīs, cum āmentiā, cum scelere certandum est. Huic ego mē bellō ducem profi- teor, Quirītēs: suscipiō inimīcitiās hominum perditōrum. Quae sānārī poterunt, quācumque ratiōne sānābō; quae resecanda erunt, nōn patiar ad perniciem civitātis manēre. Proinde aut exeant, aut quiēscant, aut, sī et in urbe et in eādem mente permanent, ea quae merentur exspectent.

Catiline is not in Exile: he has Joined his Hostile Army.

VI. 12. At etiam sunt quī dīcant, Quirītēs, ā mē in exsi- lium ēiectum esse Catilīnam. Quod ego sī verbō adsequī possem, istōs ipsōs ēicerem, quī haec loquuntur. Homō enim vidēlicet timidus aut etiam permodestus vōcem cōn- sulis ferre nōn potuit: simul atque ire in exsilium iūssus est, pāruit. Quid? ut hesternō diē, Quirītēs, cum domī meae paene interfectus essem, senātum in aedem Iovis Sta- tōris convocāvī, rem omnem ad patrēs cōnscrīptōs dētulī: quō cum Catilīna vēnisset, quis eum senātor appellāvit? quis salūtāvit? quis dēnique ita aspēxit ut perditum cīvem, āc nōn potius ut importūnissimum hostem? Quīn etiam prīncipēs ēius ōrdinis partem illam subselliōrum, ad quam ille accesserat, nūdam atque inānem relīquērunt. 18. Hīc ego vehemēns ille cōnsul, quī verbō cīvīs in exsilium ēiciō, quacesīvī ā Catilīnā in nocturnō conventū ad M. Laecam fuisset necne. Cum ille, homō audācissimus, cōnscientiā convictus, prīmō reticuisset, patefēcī cētera: quid eā nocte ēgisset, quid in proximam cōnstituisset, quem ad modum esset eī ratiō tōtīus belli dēscripta, ēdocuī. Cum haesitā-

Second Ovration against Catiline 119

ret, cum tenērētur, quaesīvī quid dubitāret proficīscī eō, quō iam prīdem parāret, cum arma, cum secīūrīs, cum fascīs, cum tubās, cum sīgna militāria, cum aquilam illam argenteam, cui ille etiam sacrārium [scelerum] domī suae fēcerat, scīrem esse praemissam. 14. In exsilium ēiciēbam, quem iam ingressum esse in bellum vidēbam? Etenim, crēdō, Mānlius iste centuriō, quī in agrō Faesulānō castra posuit, bellum populō Rōmānō suō nōmine indīxit, et illa castra nunc nōn Catilīnam ducem exspectant, et ille ēiectus in exsilium sē Massiliam, ut āiunt, nōn in haec castra cōnferet.

Men Say tne Consul has Driven him into Exile: Would the Charge were True!

VII. Ō condiciōnem miseram nōn modo administrandae, vērum etiam cōnservandae reī pūblicae! Nunc si L. Cati- līna cōnsiliīs, labōribus, perīculīs meīs circumclūsus āc dēbi- litātus subitō pertimuerit, sententiam mūtāverit, dēseruerit suōs, cōnsilium bellī faciendī abiēcerit, ex hōc cursū sceleris āc bellī iter ad fugam atque in exsilium converterit,— nōn ille ā mē spoliātus armīs audāciae, nōn obstupefactus āc perterritus meā dīligentiā, nōn dē spē cōnātūque dēpulsus, sed indemnātus, innocēns, in exsilium ēiectus ā cōnsule vī et minīs esse dīcētur; et erunt quī illum, sī hōc fēcerit, nōn improbum, sed miserum, mē nōn diligentissimum cōnsulem, sed crūdēlissimum tyrannum exīstimārī velint! 15. Est mihi tantī, Quirītēs, hūius invidiae falsae atque inīquae tempestātem subire, dum modo ā vōbīs hūius horribilis bellī āc nefāriī perīculum dēpellātur. Dicātur sānē ēiectus esse ā mē, dum modo eat in exsilium. Sed, mihi crēdite, nōn est itūrus. Numquam ego ā dīs immortālibus optābō, Qui- rītēs, invidiae meae levandae causā, ut L. Catilīnam dūcere exercitum hostium atque in armīs volitāre audiātis: sed trīduō tamen audiētis: multōque magis illud timeō, nē mihi sit invidiōsum aliquandō, quod illum ēmīserim potius quam

12 [ē]

360 120 Orations of Cicero

quod ēiēcerim. Sed cum sint hominēs quī illum, cum pro- fectus sit, ēiectum esse dīcant, eīdem sī interfectus esset quid dīcerent? 16. Quamquam istī, quī Catilīnam Massi- liam īre dictitant, nōn tam hōc queruntur quam verentur.

5 Nēmō est istōrum tam misericors, quī illum nōn ad Mān- lium quam ad Massiliēnsīs īre mālit. Ille autem, sī (me- herculē) hōc quod agit numquam anteā cōgitāsset, tamen latrōcinantem sē interficī māllet quam exsulem vīvere. Nunc vērō, cum eī nihil adhūc praeter ipsīus voluntātem cōgitā-

10 tiōnemque acciderit, nisi quod vīvis nōbīs Rōmā profectus est, optēmus potius ut eat in exsilium quam querāmur.

Character of his Partisans.

VIII. 17. Sed cūr tam diū dē ūnō hoste loquimur, et dē hoste quī iam fatētur sē esse hostem, et quem, quia (quod semper voluī) mūrus interest, nōn timeō: dē eīs quī dissi-

15 mulant, quī Rōmae remanent, quī nōbīscum sunt, nihil dīci- mus? Quōs quidem ego, sī ūllō modō fierī possit, nōn tam ulcīscī studeō quam sānāre sibi ipsōs, plācāre reī pūblicae, neque id quā rē fierī nōn possit, sī mē audīre volent, intel- legō. Expōnam enim vōbīs, Quirītēs, ex quibus generibus

20 hominum istae cōpiae comparentur: deinde singulīs medi- cīnam cōnsilī atque ōrātiōnis meae, sī quam poterō, adferam.

First: Rich Men in Debt.

18. Ōnum genus est eōrum, quī māgnō in aere aliēnō māiōrēs etiam possessiōnēs habent, quārum amōre adductī dissolvī nūllō modō possunt. Hōrum hominum speciēs est

25 honestissima — sunt enim locuplētēs: voluntās vērō et causa impudentissima. Tū agrīs, tū aedificiīs, tū argentō, tū familiā, tū rēbus omnibus ōrnātus et cōpiōsus sīs, et dubitēs dē possessiōne dētrahere, adquīrere ad fidem? Quid enim exspectās? bellum? Quid ergō? in vāstātiōne omnium,

30 tuās possessiōnēs sacrōsānctās futūrās putās? An tabulās

Second Oration against Catiline 121

novās? Errant quī istās ā Catilinā exspectant: meō bene- ficiō tabulae novae prōferentur, vērum auctiōnāriae. Neque enim istī, quī possessiōnēs habent, aliā ratiōne ūllā salvī esse possunt. Quod sī mātūrius facere voluissent, neque — id quod stultissimum est — certāre cum ūsūrīs frūctibus prae- diōrum, et locuplētiōribus his et meliōribus cīvibus ūterēmur. Sed hōsce hominēs minimē putō pertimēscendōs, quod aut dēdūcī dē sententiā possunt, aut, sī permanēbunt, magis mihi videntur vōta factūrī contrā rem pūblicam quam arma lātūrī. Second: Men Eager for Power and Wealth.

IX. 219. Alterum genus est eōrum quī, quamquam pre- muntur aere aliēnō, dominātiōnem tamen exspectant, rērum potīrī volunt, honōrēs, quōs quiētā rē pūblicā dēspērant, perturbātā sē cōnsequī posse arbitrantur. Quibus hnōc praecipiendum vidētur, — ūnum scīlicet et idem quod reli- quīs omnibus, — ut dēspērent id quod cōnantur sē cōnsequī posse: prīmum omnium mē ipsum vigilāre, adesse, prōvi- dēre reī pūblicae; deinde māgnōs animōs esse in bonīs virīs, māgnam concordiam in māximā multitūdine, māgnās praetereā cōpiās miīlitum; deōs dēnique immortālīis huic invictō populō, clārissimō imperiō, pulcherrimae urbī, con- trā tantam vim sceleris praesentīs auxilium esse lātūrōs. Quod sī iam sint id, quod cum summō furōre cupiunt, adeptī, num illī in cinere urbis et in sanguine cīvium, quae mente cōnscelerātā āc nefāriā concupīvērunt, sē cōnsulēs āc dictātōrēs aut etiam rēgēs spērant futūrōs? Nōn vident id sē cupere, quod sī adeptī sint, fugitīvō alicui aut gladiātōrī concēdī sit necesse?

Third: Old Soldiers of Sulla.

20. Tertium genus est aetāte iam adfectum, sed tamen exercitātiōne rōbustum; quō ex genere iste est Mānlius, cui nunc Catilīna succēdit. Sunt hominēs ex eīs colōniis

IC

5

20

25

30 10

I5

20

30

122 Orations of Cicero

quās Sulla cōnstituit: quās ego ūniversās cīvium esse opti- mōrum et fortissimōrum virōrum sentiō; sed tamen eī sunt colōnī, quī sē in īnspērātīs āc repentinīs pecūniīs sūmptuō- sius īnsolentiusque iactārunt. Hī dum aedificant tamquam beātī, dum praediis lēctis, familiīs māgnīis, conviviīs appa- rātīs dēlectantur, in tantum aes aliēnum incidērunt, ut, sī salvī esse velint, Sulla sit [eis] ab īnferīs excitandus: quī etiam nōn nūllōs agrestīs, hominēs tenuis atque egentis, in eandem illam spem rapīnārum veterum impulērunt. Quōs ego utrōsque in eōdem genere praedātōrum dīreptōrumque pōnō. Sed eōs hōc moneō: dēsinant furere āc prōscrip- tiōnēs et dictātūrās cōgitāre. Tantus enim illōrum tempo- rum dolor inūstus est cīvitātī, ut iam ista nōn modo hominēs, sed nē pecudēs quidem mihi passūrae esse videantur.

Fourth: Ruined Debtors.

X. 21. Quartum genus est sānē varium et mixtum et tur- bulentum, qui iam prīdem premuntur, quī numquam ēmer- gunt, quī partim inertiā, partim male gerendō negōtiō, partim etiam sūmptibus in vetere aere aliēnō vacillant; quī vadi- mōniīs, iūdiciīs, prōscrīptiōne bonōrum dēfatigāti, permultī et ex urbe et ex agris sē in illa castra cōnferre dīcuntur. Hōsce ego nōn tam militēs acris quam iīnfitiātōrēs lentōs esse arbitror. Qui hominēs prīmum, sī stāre nōn possunt, conruant; sed ita, ut nōn modo civitās, sed nē vicīnī quidem proximī sentiant. Nam illud nōn intellegō, quam ob rem, sī vivere honestē nōn possunt, perire turpiter velint; aut cūr minōre dolōre peritūrōs sē cum multīs, quam si sōli pereant, arbitrentur.

Fifth and Sixth: Cut-throats and Debauchees.

22. Quintum genus est parricīdārum, sicāriōrum, dēnique omnium facinorōsōrum: quōs ego ā Catilīnā nōn revocō; nam neque ab eō divelli possunt, et pereant sānē in latrō-

Second Oration against Catilinc 123

ciniō, quoniam sunt ita multī ut eōs carcer capere nōn possit. Postrēmum autem genus est nōn sōlum numerō, vērum etiam genere ipsō atque vitā, quod proprium Catilīnae est, — dē ēius dīlēctū, immō vērō dē complexū ēius āc sinū; quōs pexō capillō, nitidōs, aut imberbīs aut bene barbātōs vidētis, manicātīs et tālāribus tunicīs, vēlīs amictōs nōn togīs, quō- rum omnis industria vītae et vigilandī labor in antelūcānīs cēnīs exprōmitur. 28. In hīs gregibus omnēs aleātōrēs, omnēs adulterī, omnēs impūrī impudīcīque versantur. Hī puerī tam lepidī āc dēlicātī nōn sōlum amāre et amārī, neque saltāre et cantāre, sed etiam sīcās vibrāre et spargere venēna didicērunt; quī nisi exeunt, nisi pereunt, etiam sī Catilīna perierit, scītōte hōc in rē pūblicā sēminārium Catilīnārum futūrum. Vērum tamen quid sibi istī miserī volunt? Num suās sēcum mulierculās sunt in castra ductūrī? Quem ad modum autem illīs carēre poterunt, hīs praesertim iam noc- tibus? Quō autem pāctō illī Apennīnum atque illās pruinās āc nivis perferent? nisi idcircō sē facilius hiemem tolerā- tūrōs putant, quod nūdī in conviviīs saltāre didicērunt.

These Followers of Catiline Contrasted with the Defenders of the State.

XI. 24. ō bellum māgnō opere pertimēscendum, cum hanc sit habitūrus Catilina scortōrum cohortem praetōriam! Instruite nunc, Quirītēs, contrā hās tam praeclārās Catilīnae cōpiās vestra praesidia vestrōsque exercitūs. Et prīmum gladiātōrī illī cōnfectō et sauciō cōnsulēs imperātōrēsque vestrōs oppōnite; deinde contrā illam naufragōrum ēiectam āc dēbilitātam manum flōrem tōtius Italiae āc rōbur ēdūcite. Iam vērō urbēs colōniārum āc mūnicipiōrum respondēbunt Catilīnae tumulīs silvestribus. Neque ego cēterās cōpiās, ōrnāmenta, praesidia vestra cum illīus latrōnis inopiā atque egestāte cōnferre dēbeō. 25. Sed sī, omissis hīs rēbus, quibus nōs suppeditāmur, eget ille, —senātū, equitibus Rō- mānīs, urbe, aerāriō, vectīgālibus, cūncta Italiā, prōvinciīis

Gl

ō

20

25

30 IŌ

I5

20

25

30

124 Orations of Cicero

omnibus, exteris nātiōnibus, — sī, hīs rēbus omissīs, causās ipsās quae inter sē cōnflīgunt contendere velīmus, ex eō ipsō quam valdē illī iaceant intellegere possumus. Ex hāc enim parte pudor pūgnat, illinc petulantia; hinc pudicitia, illinc stuprum; hinc fidēs, illinc fraudātiō; hinc pietās, illinc sce- lus; hinc cōnstantia, illinc furor; hinc honestās, illinc tur- pitūdō; hinc continentia, illinc libidō; dēnique aequitās, temperantia, fortitūdō, prūdentia, CLvirtūtēs omnēs,] certant cum inīquitāte, lūxuriā, īgnāviā, temeritāte [cum vitiīs omni- bus]; postrēmō cōpia cum egestāte, bona ratiō cum perditā, mēns sāna cum āmentiā, bona dēnique spēs cum omnium rērum dēspērātiōne cōnflīgit. In ēius modi certāmine āc proeliō, nōnne, etiam sī hominum studia dēficiant, dī ipsī immortālēs cōgant ab hiīs praeclārissimīs virtūtibus tot et tanta vitia superārī?

Citizens Need not Fear: the Consul will Protect the City.

XII. 26. Quae cum ita sint, Quirītēs, vōs, quem ad modum iam anteā, vestra tēcta custōdiīs vigiliīsque dēfen- dite: mihi, ut urbī sine vestrō mōtū āc sine ūllō tumultū satis esset praesidī, cōnsultum atque prōvīsum est. Colōnī omnēs mūnicipēsque vestrī, certiōrēs ā mē factī dē hāc nocturnā excursiōne Catilīnae, facile urbīs suās fīnīsque dēfendent. CGladiātōrēs, quam sibi ille manum certissimam

fore putāvit,— quamquam animō meliōre sunt quam pars

patriciōrum, — potestāte tamen nostrā continēbuntur. Q.

Metellus, quem ego nōc prōspiciēns in agrum Gallicum Pīcēnumque praemīsī, aut opprimet hominem, aut omnīs ēius mōtūs cōnātūsque prohibēbit. Reliquīs autem dē rēbus cōnstituendīs, mātūrandīs, agendīs, iam ad senātum referēmus, quem vocārī vidētis.

The Conspirators warned.

27. Nunc illōs quī in urbe remānsērunt, atque adeō quī contrā urbis salūtem omniumque vestrūm in urbe ā Catilīnā

Second Oration against Catiline 125

relictī sunt, quamquam sunt hostēs, tamen, quia sunt cīvēs, monitōs etiam atque etiam volō. Mea lēnitās sī cui adhūc solūtior vīsa est, hōc exspectāvit, ut id quod latēbat ērum- peret. Quod reliquum est, iam nōn possum oblīviīscī meam hanc esse patriam, mē hōrum esse cōnsulem, mihi aut cum hīs vīvendum aut prō hīs esse moriendum. Nūllus est portis custōs, nūllus insidiātor viae: sī quī exīre volunt, cōnīvēre possum. Quī vērō sē in urbe commōverit, cūius ego nōn modo factum, sed inceptum ūllum cōnātumve contrā patriam dēprehenderō, sentiet in hāc urbe esse cōnsulēs vigilantīs, esse ēgregiōs magistrātūs, esse fortem senātum, esse arma, esse carcerem, quem vindicem nefāriōrum āc manifēstōrum scelerum māiōrēs nostrī esse voluērunt.

Thnere shall be No Disturbance.

XIII. 28. Atque haec omnia sīc agentur, Quirītēs, ut māximae rēs minimō mōtū, perīcula summa nūllō tumultū, bellum intestīnum āc domesticum post hominum memoriam crūdēlissimum et māximum, mē ūnō togātō duce et imperā- tōre sedētur. Quod ego sīc administrābō, Quirītēs, ut, sī ūllō modō fierī poterit, nē improbus quidem quisquam in hāc urbe poenam suī sceleris sufferat. Sed sī vīs manifēstae audāciae, sī inpendēns patriae perīculum mē necessāriō dē hāc animī lēnitāte dēdūxerit, illud profectō perficiam, quod in tantō et tam īnsidiōsō bellō vix optandum vidētur, ut neque bonus quisquam intereat, paucōrumque poenā vōs omnēs salvī esse possitis.

The People may Trust in the Immortal Gods.

29. Quae quidem ego neque meā prūdentiā neque hū- mānīs cōnsiliīs frētus polliceor vōbīs, Quirītēs, sed multīs et nōn dubiīs deōrum immortālium sīgnificātiōfibus, quibus ego ducibus in hanc spem sententiamque sum ingressus;

I0

I5

20

25

quī iam nōn procul, ut quondam solēbant, ab externō hoste 30

I0

IS

126 Orations of Cicero

atque longinquō, sed hīc praesentēs suō nūmine atque auxiliō sua templa atque urbis tēcta dēfendunt. Quōs vōs, Quiritēs, precāri, venerārī, implōrāre dēbētis, ut, quam urbem pul- cherrimam flōrentissimamque esse voluērunt, hanc, omnibus hostium cōpiīs terrā marīque superātis, ā perditissimōrum cīivium nefāriō scelere dēfendant.

1rf. HOW THE CONSPIRACV HAS SUPPRESSED. (In L. Catilinam ōŌrātiō llI) BEFORE THE PEUPLE, DEC. 35.

Now that Catiline had been driven into open war, the conspiracy within the city was in the hands of utterly incompetent men. Lentulus, who claimed the lead by virtue of his consular rank, was vain, pompous, and inefficient. The next in rank, Cethegus, was energetic enough, but rash and bloodthirsty. The consul easily kept the run of events, and at last succeeded in getting the conspirators to commit themselves in writing, when he had no difficulty in arresting them and securing the documents. How this was accomplished is told in the third oration.

The Citizens Congratulated on their Deliverance.

EM PUBLICAM, Quirītēs, vītamque omnium vestrūm, bona, fortūnās, coniugēs līberōsque vestrōs, atque hoc domicilium clārissimī imperī, fortūnātissimam pulcherrimam- que urbem, hodiernō diē deōrum immortālium summō ergā vōs amōre, labōribus, cōnsiliīs, periculīs meis, ē flammā atque ferrō āc paene ex faucibus fāti ēreptam et vōbīs conser- vātam āc restitūtam vidētis. 2. Et sī nōn minus nōbis iūcundī atque inlūstrēs sunt eī diēs quibus cōnservāmur, quam illī quibus nāscimur, — quod salūtis certa laetitia est, nāscendī incerta condiciō; et quod sine sēnsū nāscimur, cum voluptāte servāmur, — profectō, quoniam illum qui

Third Oration against Catiline 127

hanc urbem condidit ad deōs immortālīs benevolentiā fāmāque sustulimus, esse apud vōs posterōsque vestrōs in honōre dēbēbit is quī eandem hanc urbem conditam ampli- ficātamque servāvit. Nam tōtī urbī, templis, dēlūbriīs, tēctis āc moenibus subiectōs prope iam īgnīs circumda- tōsque restīnximus; iīdemque gladiōs in rem pūblicam dēstrictōs rettudimus, mucrōnēsque eōrum ā iugulīs vestrīs dēiēcimus. 3S. Quae quoniam in senātū inlūstrāta, pate- facta, comperta sunt per mē, vōbīs iam expōnam breviter, Quiriītēs, ut et quantā et quā ratiōne investīgāta et compre- hēnsa sint, vōs quī īgnōrātis et exspectātis scīre possitis.

The Story of the Arrest.

Prīncipiō, ut Catilīna paucīs ante diēbus ērūpit ex urbe, cum sceleris suī sociōs, hūiusce nefāriī belli ācerrimōs ducēs, Rōmae relīquisset, semper vigilāvī et prōvidī, Qui- rītēs, quem ad modum in tantīs et tam absconditīs īnsidiīs salvī esse possēmus. II. Nam tum, cum ex urbe Catilinam ēiciēbam, — nōn enim iam vereor hūius verbī invidiam, cum illa magis sit timenda, quod vivus exierit, — sed tum, cum illum exterminārī volēbam, aut reliquam coniūrātōrum ma- num simul exitūram, aut eōs quī restitissent īnfīirmōs sine illō āc dēbilīs fore putābam. 4. Atque ego, ut vīdī quōs māximō furōre et scelere esse īnflammātōs sciēbam eōs nōbīscum esse, et Rōmae remānsisse, in eō omnis diēs noc- tīsque cōnsūmpsī, ut quid agerent, quid mōlīrentur, sentīrem āc vidērem; ut, quoniam auribus vestris propter incrēdi- bilem māgnitūdinem sceleris minōrem fidem faceret ōrātiō mea, rem ita comprehenderem, ut tum dēmum animīs salūtī vestrae prōvidērētis, cum oculīs maleficium ipsum vidērētis. Itaque, ut comperī lēgātōs Allobrogum, bellī Trānsalpīnī et tumultūs Gallicī excitandī causā, ā P. Lentulō esse sollici- tātōs, eōsque in Galliam ad suōs cīvis, eōdemque itinere cum litterīs mandātisque ad Catilinam esse missōs, comi-

5S

25

j30 128 Orations of Cicero

temque eīs adiūnctum esse T. Volturcium, atque huic ad

Catilīnam esse datās litterās, facultātem mihi oblātam pu-

tāvī, ut — quod erat difficillimum, quodque ego semper

optābam ab dīs immortālibus — tōta rēs nōn sōlum ā mē, 5 sed etiam ā senātū et ā vōbīs manifēstō dēprehenderētur.

At the Mulvian Bridge. 5. Itaque hesternō diē L. Flaccum et C. Pomptīnum praetōrēs, fortissimōs atque amantissimōs reī pūblicaevitōs, ad mē vocāviī; rem exposuī, quid fierī placēret ostendī. Illī

Turm MutLviaAN BrIDCGE. :

autem, quī omnia dē rē pūblicā praeclāra atque ēgregia sen- 1o tīrent, sine recūsātiōne āc sine ūllā morā negōtium suscēpē- runt, et, cum advesperāsceret, occultē ad pontem Mulvium pervēnērunt, atque ibi in proximīs vīllīs ita bipartītō fuērunt, ut Tiberis inter eōs et pōns interesset. Eōdem autem et ipsī sine cūiusquam suspīciōne multōs fortīs virōs ēdūxerant, 15 et ego ex praefectūrā Reātīinā complūrīs dēlēctōs adulēs- Third Oration against Catiline 129

centīs, quōrum operā ūtor adsiduē in rē pūblicā praesidiō, cum gladiīs mīseram. 6. Interim, tertiā ferē vigiliā exāctā, cum iam pontem Mulvium māgnō comitātū lēgātī Allo- brogum ingredī inciperent, ūnāque Volturcius, fit in eōs impetus; ēdūcuntur et ab illīs gladiī et ā nostrīs. Rēs

praetōribus erat nōta sōlīs, īgnōrābātur ā cēterīs.

The Conspirators Arrested.

III. Tum, interventū Pomptinī atque Flaccī, pūgna Cquae erat commissa] sēdātur. Litterae, quaecumque erant in eō comitātū, integrīs sīgnīs praetōribus trāduntur; ipsī compre- hēnsī ad mē, cum iam dīlūcēsceret, dēdūcuntur. Atque hōrum omnium scelerum improbissimum māchinātōrem Cimbrum Gabīnium statim ad mē, nihil dum suspicantem, vocāvī; deinde item arcessītus est L. Statilius, et post eum C. Cethēgus; tardissimē autem Lentulus vēnit, crēdō quod in litterīs dandīs praeter cōnsuētūdinem proximō nocte vigi- lārat. 7. Cum summīs āc clārissimīs hūius civitātis viris (quī audītā rē frequentēs ad mē māne convēnerant) litterās ā mē prius aperirī quam ad senātum dēferrem placēret, — nē, sī nihil esset inventum, temerē ā mē tantus tumultus iniectus cīvitātī vidērētur, — negāvī mē esse factūrum, ut dē periīculō pūblicō nōn ad cōnsilium pūblicum rem integram dēferrem. Etenim, Quirītēs, sī ea quae erant ad mē dēlāta reperta nōn essent, tamen ego nōn arbitrābar, in tantīs reī pūblicae perīculīs, esse mihi nimiam dīligentiam pertimēs- cendam. Senātum frequentem celeriter, ut vīdistis, coēgī. 8. Atque intereā statim, admonitū Allobrogum, C. Sulpicium praetōrem, fortem virum, misī, quī ex aedibus Cethēgī sī quid tēlōrum esset efferret: ex quibus ille māximum sīcā- rum numerum et gladiōrum extulit.

The Conspirators before the Senate.

IV. Intrōdūxī Volturcium sine Gallis: fidem pūblicam iūssū senātūs dedī: hortātus sum, ut ea quae sciret sine

20

25

30 10

20

25

30

130 Orations of Cicero 3 5 ā

timōre indicāret. Tum ille dīxit, cum vix sē ex māgnō timōre recreāsset, ab Lentulō sē habēre ad Catilīnam man- dāta et litterās, ut servōrum praesidiō ūterētur, ut ad urbem quam prīmum cum exercitū accēderet: id autem eō cōn- siliō, ut, cum urbem ex omnibus partibus quem ad modum dēscrīptum distribūtumque erat incendissent, caedemque īnfīniītam civium fēcissent, praestō esset ille, quī et fugi- entīs exciperet, et sē cum hīs urbānis ducibus coniungeret. 9. Intrōductī autem Gallī iūs iūrandum sibi et litterās ab Lentulō, Cethēgō, Statiliō ad suam gentem data esse dīxē- runt, atque ita sibi ab hīs et ā L. Cassiō esse praescriptum, ut equitātum in ītaliam quam prīimum mitterent; pedestris sibi cōpiās nōn dēfutūrās. Lentulum autem sibi cōnfirmāsse, ex fātīs Sibyllīnīs haruspicumque respōnsis, sē esse tertium illum Cornēlium, ad quem rēgnum hūius urbis atque impe- rium pervenīre esset necesse; Cinnam ante sē et Sūllam fuisse; eundemque dīxisse fātālem hunc annum esse ad interitum hūius urbis atque imperī, quī esset annus decimus post virginum absolūtiōnem, post Capitōlī autem incēusiō- nem vīcēsimus. 10. Hanc autem Cethēgō cum cēterīs con- trōversiam fuisse dīxērunt, quod Lentulō et aliīs Sāturnālibus caedem fierī atque urbem incendī placēret, Cethēgō nimium id longum vidērētur.

The Letters Produced.

V. Ac nē longum sit, Quirītēs, tabellās prōtferrī iussimus, quae ā quōque dīcēbantur datae. Prīimum ostendimus Ce- thēgō signum: cōgnōvit. Nōs līnum incīdimus: lēgimus. Erat scrīptum ipsīus manū Allobrogum senātuī et populō, sēsē quae eōrum lēgātīs cōnfīrmāsset factūrum esse; ōrāre ut item illī facerent quae sibi eōrum lēgāti recēpissent. Tum Cethēgus, quī paulō ante aliquid tamen dē gladiīs āc sīcīs, quae apud ipsum erant dēprehēnsa, respondisset dixis- setque sē semper bonōrum ferrāmentōrum studiōsum fuisse,

Third Oration against Catiline 131

recitātīs litterīs dēbilitātus atque abiectus cōnscientiā repente conticuit. Intrōductus est Statilius: cōgnōvit et sīgnum et manum suam. Recitātae sunt tabellae in eandem ferē sen- tentiam: cōnfessus est. Tum ostendī tabellās Lentulō, et quaesīvī cōgnōsceretne sīgnum. Adnuit. ‘Est vērō,’ in- quam, ‘nōtum quidem sīgnum, imāgō avī tuī, clārissimī virī, quī amāvit ūnicē patriam et cīvis suōs; quae quidem tē ā tantō scelere etiam mūta revocāre dēbuit” 11. Leguntur eādem ratiōne ad senātum Allobrogum populumque litterae.

Lentulus Confesses.

Sī quid dē hīs rēbus dīcere vellet, fēcī potestātem. Atque ille prīvō quidem negāvit; post autem aliquantō, tōtō iam indiciō expositō atque ēditō, surrēxit; quaesīvit ā Gallīs

ONE OF THR LENTULI.

quid sibi esset cum eīs, quam ob rem domum suam vēnis- sent, itemque ā Volturciō. Quī cum illī breviter cōnstanter- que respondissent, per quem ad eum quotiēnsque vēnissent, quaesīssentque ab eō nihilne sēcum esset dē fātīs Sibyllīnis locūtus, tum ille subitō, scelere dēmēns, quanta cōnscientiae IŌ

IS

20

25

30

132 O0rations of Cicero

vīs esset ostendit. Nam cum id posset iīnfitiārī, repente praeter opīniōnem omnium cōnfessus est. Ita eum nōn modo ingenium illud et dīcendi exercitātiō, quā semper valuit, sed etiam propter vim sceleris manifēstī atque depre- hēnsī impudentia, quā superābat omnīs, improbitāsque dē- fēcit.

12. Volturcius vērō subitō litterās prōferrī atque aperīrī iubet, quās sibi ā Lentulō ad Catilīnam datās esse dīcēbat. Atque ibi vehementissimē perturbātus Lentulus tamen et sīgnum et manum suam cōgnōvit. Erant autem [scrīptae] sine nōmine, sed ita: Quis sim sciēs ex eō quem ad tē misī. Cūrā ut vir sis, et cōgitā quem in locum sis prēgressus; vidē ecquid tibi iam sit necesse, et cārā ut omnium tibi auxilia adiun- g8ds, etiam infimōrum. Gabīnius deinde intrōductus, cum prīimō impudenter respondēre coepisset, ad extrēmum nihil ex eīs quae Gallī īnsimulābant nēgāvit. 13. Ac mihi qui- dem, Quirītēs, cum illa certissima visa sunt argūmenta atque indicia sceleris, — tabellae, sīgna, manūs, dēnique ūnīus cūiusque cōnfessiō; tum multō certiōra illa, —color, oculī, voltus, taciturnitās. Sīc enim obstupuerant, sīc terram intuēbantur, sīc fūrtim nōn numquam inter sēsē aspiciēbant, ut nōn iam ab aliīs indicārī, sed indicāre sē ipsī vidērentur.

Action of the Senate.

VI. Indiciis expositis atque ēditīs, senātum cōnsuluī dē summā rē pūblicā quid fierī placēret. Dictae sunt ā prīncipibus ācerrimae āc fortissimae sententiae, quās senātus sine ūllā varietāte est secūtus. Et quoniam nōndum est perscrīptum senātūs cōnsultum, ex memoriā vōbis, Quirītēs, quid senātus cēnsuerit expōnam. 14. Pri- mum mihi grātiae verbīs amplissimīs aguntur, quod virtūte, cōnsiliō, prōvidentiā meā rēs pūblica māximīs perīculīs sit līberāta: deinde L. Flaccus et C. Pomptīnus prae- tōrēs, quod eōrum operā fortī fidēlique ūsus essem, meritō

Third Oration against Catiline 133

āc iūre laudantur; atque etiam virō fortī, conlēgae meō, laus impertitur, quod eōs quī hūius coniūrātiōnis participēs fuissent ā suīs et ā reī pūblicae cōnsiliīs remōvisset. Atque ita cēnsuērunt, ut P. Lentulus, cum sē praetūrā abdicāsset, in custōdiam trāderētur; itemque utī C. Cethēgus, L. Stati- lius, P. Gabīnius, quī omnēs praesentēs erant, in custōdiam trāderentur; atque idem hōc dēcrētum est in L. Cassium, quī sibi prōcūrātiōnem incendendae urbis dēpoposcerat, in M. Cēpārium, cui ad sollicitandōs pāstōrēs Apūliam attri- būtam esse erat indicātum, in P. Furium, quī est ex eīs colōnīs quōs Faesulās L. Sūlla dēdūxit, in Q. Annium Chi- lōnem, quī ūnā cum hōc Furiō semper erat in hāc Allobro- gum sollicitātiōne versātus, in P. Umbrēnum, lībertīnum hominem, ā quō primum QGallōs ad Gabīnium perductōs esse cōnstābat. Atque eā lēnitāte senātus est ūsus, Qui- rītēs, ut ex tantā coniūrātiōne, tantāque hāc multitūdine domesticōrum hostium, novem hominum perditissimōrum poenā rē pūblicā cōnservātā, reliquōrum mentīs sānārī posse arbitrārētur. 15. Atque etiam supplicātiō dīs immor- tālibus prō singulārī eōrum meritō meō nōmine dēcrēta est, quod mihi prīmum post hanc urbem conditam togātō con- tigit. Et hīs verbis dēcrēta est: quod urhem inmcendiīs, caede civis, Jtaliem belīē liberāssen. Quae supplicātiō sī cum cēterīs cōnferātur, hōc interest, quod cēterae bene gestā, haec ūna cōnservātā rē pūblicā cōnstitūta est. Atque illud, quod faciendum prīmum fuit, factum atque trānsāctum est. Nam P. Lentulus — quamquam patefactīs indiciīs, cōnfessiōnibus suīs, iūdiciō senātūs nōn modo praetōris iūs, vērum etiam cīvis āmīserat — tamen magistrātū sē abdicāvit, ut, quae religiō C. Mariō, clārissimō virō, nōn fuerat, quō minus C. Glauciam, dē quō nihil nōminātim erat dēcrētum, praetōrem occīderet, eā nōs religiōne in priīvātō P. Lentulō pūniendō līberārēmur.

10 [ē]

25

j30 I0

IS

25

30

134 Orations of Cicero

The Conspiracy now Thwarted.

VII. 16. Nunc quoniam, Quiritēs, cōnscelerātissimī peri- culōsissimīque bellī nefāriōs ducēs captōs iam et compre- hēnsōs tenētis, exīstimāre dēbētis omnīs Catilīnae cōpiās, omnīs spēs atque opēs, hīs dēpulsīs urbis perīculīs, conci- disse. Quem quidem ego cum ex urbe pellēbam, hōc prō- vidēbam animō, Quirītēs, — remōtō Catilīnā, nōn mihi esse P. Lentulī somnum, nec L. Cassī adipēs, nec C. Cethēgī furiōsam temeritātem pertimēscendam.

Character of Catiline.

Ille erat ūnus timendus ex istīs omnibus, sed tam diū, dum urbis moenibus continēbātur. Omnia nōrat, omnium aditūs tenēbat: appellāre, temptāre, sollicitāre poterat, audē- bat: erat eī cōnsilium ad facinus aptum, cōnsiliō autem neque manus neque lingua deerat. Iam ad certās rēs cōn- ficiendās certōs hominēs dēlēctōs āc dēscrīptōs habēbat. Neque vērō, cum aliquid mandārat, cōnfectum putābat: nihil erat quod nōn ipse obiret, occurreret, vigilāret, labō- rāret. Frīgus, sitim, famem, ferre poterat. 17. Hunc ego hominem tam ācrem, tam audācem, tam parātum, tam calli- dum, tam in scelere vigilantem, tam in perditīs rēbus dili- gentem, nisi ex domesticīs īnsidiīs in castrēnse latrōcinium compulissem, — dicam id quod sentiō, Quiritēs, — nōn facile hanc tantam mōlem mali ā cervīcibus vestrīs dēpulissem. Nōn ille nōbis Ssāturnālia cōnstituisset, neque tantō ante exsilī āc fātī diem reī pūblicae dēnūntiāvisset; neque com- mīssisset ut sīgnum, ut litterae suae testēs manifēstī sceleris dēprehenderentur. Quae nunc illō absente sic gesta sunt, ut nūllum in privātā domō fūrtum umquam sit tam palam inventum, quam haec tanta in rē nūblicā coniūrātiō mani- fēstō inventa atque dēprehēnsa est. Quod sī Catilīna in urbe ad hanc diem remānsisset, quamquam, quoad fuit,

Third Oration against Catiline 135

omnibus ēius cōnsiliīs occurrī atque obstitī, tamen, ut levis- simē dīicam, dīmicandum nōbis cum illō fuisset; neque nōs umquam, cum ille in urbe hostis esset, tantīs perīculis rem pūblicam tantā pāce, tantō ōtiō, tantō silentiō līberāssēmus.

Thanks Due to the Gods.

VIII. 18. Quamquam haec omnia, Quirītēs, ita sunt ā mē administrāta, ut deōrum immortālium nūtū atque cōn- siliō et gesta et prōvīsa esse videantur; idque cum coniec- tūrā cōnsequī possumus, quod vix vidētur hūmānī cōnsilī tantārum rērum gubernātiō esse potuisse; tum vērō ita praesentēs his temporibus opem et auxilium nōbis tulērunt, ut eōs paene oculīs vidēre possēmus. Nam ut illa omittam, — Visās nocturnō tempore ab occidente facēs, ārdōremque caelī, ut fulminum iactūs, ut terrae mōtūs relinquam, ut omittam cētera, quae tam multa nōbīs cōnsulibus facta sunt, ut haec, quae nunc fīunt, canere dī immortālēs vidērentur, —hōc certē, quod sum dictūrus, neque praetermittendum neque reliquendum est.

Signs and Omens.

tn0

ē]

19. Nam profectō memoriā tenētis, Cottāī et Torquātō

cōnsulibus, complūrīs in Capitōliō rēs dē caelō esse per- cussās, cum et simulācra deōrum dēpulsa sunt, et statuae veterum hominum dēiectae, et lēgum aera liquefacta: tāc- tus est etiam ille quī hanc urbem condidit Rōmulus, quem inaurātum in Capitōliō, parvum atque lactentem, ūberibus lupinīs inhiantem, fuisse meministis. Quō quidem tempore cum haruspicēs ex tōtā Etrūriā convēnissent, caedēs atque incendia et lēgum interitum et bellum civile āc domesticum, et tōtius urbis atque imperī occāsum appropinquāre dixē- runt, nisi dī immortālēs, omnī ratiōne plācātī, suō nūmine prope fāta ipsa flēxissent. 20. Itaque illōrum respōnsis

tum et lūdī per decem diēs factī sunt, neque rēs ūlla quae 30

I10

20

30

136 Orations of Cicero

ad plācandōs deōs pertinēret praetermissa est; īdemque iussērunt simulācrum Iovis facere māius, et in excelsō con- locāre, et (contrā atque anteā fuerat) ad orientem conver- tere; āc sē spērāre dīxērunt, sī illud sīgnum, quod vidētis, sōlis ortum et forum cūriamque cōnspiceret, fore ut ea cōn- silia, quae clam eēssent inita contrā salūtem urbis atque imperī, inlūstrārentur, ut ā senātū populōque Rōmānō per- spicī possent. Atque [illud sīgnum] conlocandum cōnsulēs illī locāvērunt;- sed tanta fuit operis tarditās, ut neque superiōribus cōnsulibus, neque nōbīs ante hodiernum diem,

conlocārētur. Jupiter watches over the City.

IX. 21. Hīc quis potest esse tam āversus ā vērō, tam praeceps, tam mente captus, quī neget haec omnia quae vidēmus, praecipuēque hanc urbem, deōrum immortālium nūtū āc potestāte administrārī? Etenim cum esset ita respōnsum, caedēs, incendia, interitum reī pūblicae com- parārī, et ea per civīs, — quae tum propter māgnitūdinem scelerum nōn nūllīs incrēdibilia vidēbantur, — ea nōn modo cōgitāta ā nefāriīs cīvibus, vērum etiam suscepta esse sēn- sistis. Illud vērō nōnne ita praesēns est, ut nūtū Iovis Optimī Māximī factum esse videātur, ut, cum hodiernō diē māne per forum meō iūssū et coniūrātī et eōrum indicēs in aedem Concordiae dūcerentur, eō ipsō tempore signum sta- tuerētur? quō conlocātō atque ad vōs senātumque conversō, omnia Cet senātus et vōs] quae erant cōgitāta contrā salū- tem omnium, inlūstrāta et patefacta vīdistis. 22. Quō etiam māiōre sunt istī odiō suppliciōque dīgnī, quī nōn sōlum

vestrīs domiciliīs atque tēctīs, sed etiam deōrum templīs

atque dēlūbrīs sunt fūnestōs āc nefāriōs īgnīs inferre cōnāti. Quibus ego sī mē restitisse dīcam, nimium mihi sūmam, et nōn sim ferendus. Ille, ille Iuppiter restitit: ille Capitō- lium, ille haec templa, ille cūnctam urbem, ille vōs omnis salvōs esse voluit. Dis ego immortālibus ducibus hanc

Background.)

Digitized by Google

5 g 2

ā ō ā m m 2 ps] ī ā 5 < [ū] 5 ō ē <

emple of Jupiter Capitolinus in the

cr

Third Oration against Catiline 137

mentem, Quirītēs, voluntātemque suscēpī, atque ad haec tanta indicia pervēnī. Iam vērō [illa Allobrogum sollici- tātiō] ab Lentulō cēterīsque domesticīs hostibus tam dēmen- ter tantae rēs crēditae et īgnōtīs et barbarīs [commissae litterae3-numquam essent profectō, nisi ab dīs immortālibus huic tantae audāciae cōnsilium esset ēreptum. Quid vērō? ut hominēs Gallī, ex cīvitāte male pācātā, quae gēns ūna restat quae bellum populō Rōmānō facere posse et nōn nōlle videātur, spem imperī āc rērum māximārum ultrō sibi ā patriciīs hominibus oblātam neglegerent, vestramque salū- tem suīs opibus antepōnerent, id nōn dīvīnitus esse factum putātis? praesertim quī nōs nōn pūgnandō, sed tacendō superāre potuerint?

Citizens Exhorted to Thanksgiving.

X. 23. Quam ob rem, Quirītēs, quoniam ad omnia pul- vīnāria supplicātiō dēcrēta est, celebrātōte illōs diēs cum coniugibus āc līberīs vestrīs. Nam multī saepe honōrēs dīs immortālibus iūstī habitī sunt āc dēbitī, sed profectō iūstiōrēs numquam. Frepti enim estis ex crūdēlissimō āc miserrimō interitū; ēreptī sine caede, sine sanguine, sine exercitū, sine dīmicātiōnē. Togātī mē ūnō togātō duce et imperātōre vīcistis. 24. Etenim recordāminī, Quirītēs, om- nīs cīvilīs dissēnsiōnēs: nōn sōlum eās quās audīstis, sed eās quās vōsmet ipsī meministis atque vīdistis. L. Sūlla P. Sulpicium oppressit; [ēiēcit ex urbe] C. Marium, custōdem hūius urbis, multōsque fortīs virōs partim ēiēcit ex cīvitāte, partim interēmit. Cn. Octāvius cōnsul armīs expulit ex urbe conlēgam: omnis hīc locus acervīs corporum et cīvium sanguine redundāvit. Superāvit posteā Cinna cum Mariō: tum vērō, clārissimīs virīs interfectiīs, lūmina civitātis ex- stīncta sunt. Ultus est hūius victōriae crūdēlitātem posteā Sūlla: nē dīcī quidem opus est quantā diminūtiōne civium, et quantā calamitāte reī pūblicae. Dissēnsit M. Lepidus

t20 n

30 138 Orations of Cicero

3ā clārissimō āc fortissimō virō Q. Catulō: attulit nōn tam ipsīus interitus reī pūblicae lūctum quam cēterōrum. 25. Atque illae tamen omnēs dissēnsiōnēs erant ēius modī, quae nōn ad dēlendam, sed ad commūtandam rem pūblicam 5 pertinērent. Nōn illī nūllam esse rem pūblicam, sed in eā quae esset, sē esse prīncipēs; neque hanc urbem cōnfla- grāre, sed sē in hāc urbe flōrēre voluērunt. [Atque illae tamen omnēs dissēnsiōnēs, quārum nūlla exitium reī pūbli-

A ROMAN SACRIFICIAL PROCBSSION.

cae quaesivit, ēius modī fuērunt, ut nōn reconciliātiōne con- to cordiae, sed interneciōne cīvium dīiūdicātae sint.] In hōc autem ūnō post hominum memoriam māximō crūdēlissimō- que bellō, quāle bellum nūlla umquam barbaria cum suā gente gessit, quō in bellō lēx haec fuit ā Lentulō, Catilinā, Cethēgō, Cassiō cōnstitūta, ut omnēs, quī salvā urbe salvī 15 esse possent, in hostium numerō dūcerentur, ita mē gessī, Quirītēs, ut salvī omnēs cōnservārēminī; et cum hostēs vestrī tantum civium superfutūrum putāssent, quantum īnfi- nītae caediī restitisset, tantum autem urbis, quantum flamma Third Oration against Catilince 139

obīre nōn potuisset, et urbem et cīvis integrōs incolumīsque servāvī. Cicero Asks for No Reward.

XI. 26. Quibus prō tantīs rēbus, Quirītēs, nūllum ego ā vōbīs praemium virtūtis, nūllum iīnsīgne honōris, nūllum monumentum laudis postulō, praeterquam hūius diēī memo- riam sempiternam. In animīs ego vestrīs omnīs triumphōs meōs, omnia ōrnāmenta honōris, monumenta glōriae, laudis īinsīgnia condī et conlocāri volō. Nihil mē mūtum potest dēlectāre, nihil tacitum, nihil dēnique ēius modī, quod etiam minus dīgnī adsequī possint. Memoriā vestrā, Quirītēs, rēs nostrae alentur, sermōnibus crēscent, litterārum monumentis inveterāscent et conrōborābuntur; eandemque diem intel- legō, quam spērō aeternam fore, prōpāgātam esse et ad salūtem urbis et ad memoriam cōnsulātūs mei; ūnōque tempore in hāc rē pūblicā duōs ciīvīs exstitisse, quōrum alter fīnīs vestrī imperī nōn terrae, sed caelī regiōnibus termināret, alter ēiusdem imperī domicilium sēdisque ser- vāret.

He Relies on the Devotion of the Citizens.

XII. 27. Sed quoniam eārum rērum quās ego gessī nōn eadem est fortūna atque condiciō quae illōrum quī externa bella gessērunt, — quod mihi cum eīs vivendum est quōs vīcī āc subēgīi, istī hostis aut interfectōs aut oppressōs relīquērunt, — vestrum est, Quirītēs, sī cēterīs facta sua rēctē prōsunt, mihi mea nē quandō obsint prōvidēre. Mentēs enim homi- num audācissimōrum scelerātae āc nefāriae nē vōbīs nocēre possent ego prōvidī; nē mihi noceant vestrum est prōvi- dēre. Quamquam, Quirītēs, mihi quidem ipsī nihil ab istis iam nocērī potest. Māgnum enim est in bonīs praesidium, quod mihi in perpetuum comparātum est; māgna in rē pūblicā dīgnitās, quae mē semper tacita dēfendet; māgna vīs cōnscientiae, quam quī neglegunt, cum mē violāre volent, sē [ipsi] indicābunt.

Lsd

ē

20 5

140 Orations of Cicero

He has No Fear for the Future.

28. Est etiam nōbīs is animus, Quirītēs, ut nōn modo nūllīus audāciae cēdāmus, sed etiam omnīis improbōs ultrō semper lacessāmus. Quod sī omnīs impetūs domesticōrum hostium, dēpulsus ā vōbīis, sē in mē ūnum convertit, vōbīs erit videndum, Quirītēs, quā condiciōne posthāc eōs esse

velītis, quī sē prō salūte vestrā obtulerint invidiae periculis-

TemprLE OF JUPITER (RESTORED).

que omnibus: mihi quidem ipsī, quid est quod iam ad vītae frūctum possit adquīrī, cum praesertim neque in honōre vestrō, neque in glōriā virtūtis, quicquam videam altius, quō mihi libeat ascendere? 29. Illud profectō perficiam, Qui- rītēs, ut ea quae gessī in cōnsulātū prīvātus tuear atque ōrnem: ut sī qua est invidia cōnservandā rē pūblicā sus- cepta, laedat invidōs, mihi valeat ad glōriam. D&ēnique ita mē in rē pūblicā tractābō, ut meminerim semper quae gesserim, cūremque ut eā virtūte, nōn cāsū gesta esse videantur.

Digitied by Google Fourth Oration against Catiline 141

The Assembly Dismissed.

Vōs, Quiritēs, quoniam iam nox est, venerātī Iovem, illum custōdem hūius urbis āc vestrum, in vestra tēcta discēdite; et ea, quamquam iam est perīculum dēpulsum, tamen aequē āc priōre nocte custōdiīs vigiliīsque dēfendite. Id nē vōbis diūtius faciendum sit, atque ut in perpetuā pāce esse pos- sītis, prōvidēbō.

IV. SENTENCE OF THE CONSPIRATORS.

(In L. Catilinam, ōrāti5 IV) IN THE SENATE, DEXC. S5.

Two days later the Senate was convened, to determine what was to be done with the prisoners. It was a fundamental principle of the Roman constitution that no citizen should be put to death without the right of appeal to the people. Against the view of Casar, which favored perpetual confinement, Cicero urged that, by the fact of taking up arms against the Republic, the conspirators had forfeited their citizenship, and that therefore the law did not protect taem. This view prevailed, and the conspirators — Lentulus, Cethegus, Statilius, Gabi- nius, and Caparius — were strangled by the public executioners.

Solicitude of the Senate for Cicero.

IDEōŌ, patrēs cōnscrīpti, in mē omnium vestrūm ōra

atque oculōs esse conversōs. Videō vōs nōn sōlum dē vestrō āc reī pūblicae, vērum etiam, sī id dēpulsum sit, dē meō periculō esse sollicitōs. Est mihi iūcunda in malīs et grāta in dolōre vestra ergā mē voluntās: sed eam, per deōs immortālīs, dēpōnite: atque oblitī salūtis meae, dē vōbis āc dē vestrīs līberīs cōgitāte. Mihi sī haec condiciō cōnsulātūs data est, ut omnīs acerbitātēs, omnis dolērēs cruciātūsque

ē

perferrem, feram nōn sōlum fortiter, vērum etiam libenter, 15

I0

25

30

142 Orations of Cicero

dum modo meīs labōribus vōbīs populōque Rōmānō dīgnitās salūsque pariātur. 2. Ego sum ille cōnsul, patrēs cōnscriīptī, cui nōn forum, in quō omnis aequitās continētur, nōn campus cōnsulāribus auspiciīs cōnsecrātus, nōn cūria, sum- mum auxilium omnium gentium, nōn domus, commūne per- fugium, nōn lectus ad quiētem datus, nōn dēnique haec sēdēs honōris [sella curūlis] umquam vacua mortis perīculō atque īnsidiīs fuit. Ego multa tacuī, multa pertulī, multa concessī, multa meō quōdam dolōre in vestrō timōre sānāvī. Nunc sī hunc exitum cōnsulātūs meī dī immortālēs esse voluērunt, ut vōs populumque Rōmānum ex caede miser- rimā, coniugēs līberōsque vestrōs virginēsque Vestālīs ex acerbissimā vēxātiōne, templa atque dēlūbra, hanc pulcher- rimam patriam omnium nostrūm ex foedissimā flammā, tōtam ītaliam ex bellō et vāstitāte ēriperem, quaecumque mihi ūnī prōpōnētur fortūna, subeātur. Etenim siī P. Lentu- lus suum nōmen, inductus ā vātibus, fātāle ad perniciem reī pūblicae fore putāvit, cūr ego nōn laeter meum cōnsulātum ad salūtem populī Rōmānī prope fātālem exstitisse?

They Need not Fear for him.

II. 3. Quā rē, patrēs cōnscriptī, cōnsulite vōbis, prōspi- cite patriae, cōnservāte vōs, coniugēs, līberōs fortūnāsque vestrās, populī Rōmānī nōmen salūtemque dēfendite: mihi parcere āc dē mē cōgitāre dēsinite. Nam prīmum dēbeō spērāre omnīs deōs, quī huic urbī praesident, prō eō mihi āc mereor relātūrōs esse grātiam; deinde, sī quid obtigerit, aequō animō parātōque moriar. Nam neque turpis mors fortī virō potest accidere, neque immātūra cōnsulārī, nec misera sapientī. Nec tamen ego sum ille ferreus, quiī frātris cārissimī atque amantissimī praesentis maerōre nōn movear, hōrumque omnium lacrimīs, ā quibus mē circumsessum vidētis. Neque meam mentem nōn domum saepe revocat exanimāta uxor, et abiccta metū filia, et parvolus filius,

RUINS OF THE HOUSE OF THE VESTALS.

(From a Photograph.) Fourth Oration against Catiline 143

quem mihi vidētur amplectī rēs pūblica tamquam obsidem cōnsulātūs meī, neque ille, quī exspectāns hūius exitum diēi adstat in cōnspectū meō gener. Moveor hīs rēbus omnibus, sed in eam partem, utī salvī sint vōbīscum omnēs, etiam sī mē viīs aliqua oppresserit, potius quam et illī et nōs ūnā reī pūblicae peste pereāmus.

4. Quā rē, patrēs cōnscrīptiī, incumbite ad salūtem reī pūblicae, circumspicite omnis procellās, quae impendent nisi prōvidētis. Nōn Ti. Gracchus, quod iterum tribūnus plēbis fierī voluit, nōn C. Gracchus, quod agrāriōs concitāre cōnātus est, nōn L. Sāturnīnus, quod C. Memmium occidit, in discrīmen aliquod atque in vestrae sevēritātis iūdicium addūcitur: tenentur eī quī ad urbis incendium, ad vestram omnium caedem, ad Catilīnam accipiendum, Rōmae restitē- runt; tenentur litterae, sīgna, manūs, dēnique ūnius cūius- que cōnfessiō; sollicitantur Allobroges, servitia excitantur, Catilīna arcessītur; id est initum cōnsilium, ut interfectis omnibus nēmō nē ad dēplōrandum quidem populī Rōmānī nōmen atque ad lamentandam tantī imperī calamitātem relinquātur.

How shall the Conspirators be Punished?

III. 5. Haec omnia indicēs dētulērunt, reī cōnfessī sunt, vōs multīs iam iūdiciīs iūdicāvistis: prīmum quod mihi grātiās ēgistis singulāribus verbīs, et meā virtūte atque dīligentiā perditōrum hominum coniūrātiōnem patefactam esse dēcrēvistis; deinde quod P. Lentulum sē abdicāre praetūrā coēgistis; tum quod eum et cēterōs, dē quibus iūdicāstis, in custōdiam dandōs cēnsuistis; māximēque quod meō nōmine supplicātiōnem dēcrēvistis, quī honōs togātō habitus ante mē est nēminī; postrēmō hesternō diē praemia lēgātīs Allobrogum Titōque Volturciō dedistis am- plissima. Quae sunt omnia ēius modi, ut eī quī in custō- diam nōminātim datī sunt sine ūllā dubitātiōne ā vōbis damnātī esse videantur.,

L1

ē]

20

30 30

144 Orations of Cicero

6. Sed ego īnstituī referre ad vōs, patrēs cōnscrīptī, tam- quam integrum, et dē factō quid iūdicētis, et dē poenā quid cēnseātis. Illa praedicam quae sunt cōnsulis. Ego māg- num in rē pūblicā versārī furōrem, et nova quaedam miscērī et concitārī mala iam prīdem vidēbam; sed hanc tantam, tam exitiōsam habērī coniūrātiōnem ā cīvibus numquam putāvī. Nunc quicquid est, quōcumque vestrae mentēs inclīnant atque sententiae, statuendum vōbīs ante noctem est. Quantum facinus ad vōs dēlātum sit vidētis. Huic sī paucōs putātis adfīnīs esse, vehementer errātis. Lātius opīniōne dissēminātum est hōc malum: mānāvit nōn sōlum per Italiam, vērum etiam trānscendit Alpīs, et obscūrē ser- pēns multās iam prōvinciās occupāvit. Id opprimī susten- tandō āc prōlātandō nūllō pāctō potest. Quācumque ratiōne placet, celeriter vōbīs vindicandum est.

Silanus Proposes Death; Caæsar, Imprisonment.

IV. 17. Videō adhūc duās esse sententiās: ūnam D. Siīlānī, quī cēnset eōs, quī haec dēlēre cōnāti sunt, morte esse multandōs; alteram C. Caesaris, quī mortis poenam removet, cēterōrum suppliciōrum omnīs acerbitātēs amplec- titur. Uterque et prō suā dīgnitāte et prō rērum māgnitū- dine in summā sevēritāte versātur. Alter eōs quī nōs omnīs, Cquī populum Rōmānum, ] vitā prīvāre cōnātī sunt, quī dēlēre imperium, quī populī Rōmānī nōmen exstinguere, pūnctum temporis fruī vītā et hōc commūnī spīritū nōn putat oportēre; atque hōc genus poenae saepe in improbōs cīvīs in hāc rē pūblicā esse ūsūrpātum recordātur. Alter intel- legit mortem ab dīs immortālibus nōn esse supplicī causā cōnstitūtam, sed aut necessitātem nātūrae, aut labōrum āc miseriārum quiētem. Itaque eam sapientēs numquam in- vitī, fortēs saepe etiam libenter oppetīvērunt. Vincula vērō et ea sempiterna certē ad singulārem poenam nēfāriī sceleris inventa sunt. Mūnicipiīs dispertirī iubet. Habēre vidētur

Fourth Oration against Catiline 145

ista rēs inīquitātem sī imperāre velis, difficultātem si rogāre. Dēcernātur tamen, sī placet. 8. Ego enim suscipiam, et (ut spērō) reperiam quī id quod salūtis omnium causā statueritis, nōn putent esse suae dīgnitātis recūsāre. Adiungit gravem poenam mūnicipibus, sī quis eōrum vincula rūperit: horri- 5 bilīs custōdiās circumdat, et dīgnās scelere hominum perdi- tōrum; sancit nē quis eōrum poenam quōs condemnat, aut per senātum aut per populum, levāre possit; ēripit etiam spem, quae sōla hominem in miseriīs cōnsōlārī solet; bona praetereā pūblicārī iubet; vītam sōlam relinquit nefāriīs io hominibus, quam sī ēripuisset, multōs ūnō dolōrēs animī -atque corporis et omnīs scelerum poenās adēmisset. Itaque, ut aliqua in vītā formīdō improbīs esset posita, apud īnferōs ēius modī quaedam illī antīquī supplicia impiīs cōnstitūta esse voluērunt, quod vidēlicet intellegēbant, eīs remōtīs, nōn 15 esse mortem ipsam pertimēscendam.

Cæsar’s Proposition Discussed.

V. 9. Nunc, patrēs cōnscrīptī, ego meā videō quid intersit. Sī eritis secūtī sententiam C. Caesaris, quoniam hanc is in rē pūblicā viam quae populāris habētur secūtus est, fortasse minus erunt — hōc auctōre et cōgnitōre hūiusce sententiae 20 — mihi populārēs impetūs pertimēscendī: sin illam alteram, nesciō an amplius mihi negōtī contrahātur. Sed tamen meōrum perīculōrum ratiōnēs ūtilitās reī pūblicae vincat. Habēmus enim ā Caesare, sicut ipsīus dīgnitās et māiōrum ēius amplitūdō postulābat, sententiam tamquam obsidem 25 perpetuae in rem pūblicam voluntātis. Intellēctum est quid interesset inter levitātem contiōnātōrum et animum vērē populārem, salūtī populī cōnsulentem. 10. Videō dē istīs, quī sē populārīs habērī volunt, abesse nōn nēminem, nē dē capite vidēlicet cīvium Rōmānōrum sententiam ferat. At 30 is et nūdius tertius in custōdiam cīvīs Rōmānōs dedit, et supplicātiōnem mihi dēcrēvit, et indicēs hesternō diē māxi-

IO

I15

30

146 Orations of Cicero

mīs praemiīs adfēcit. Iam hōc nēmini dubium est, quī reō custōdiam, quaesitōrī grātulātiōnem, indicī praemium dēcrē- vit, quid dē tōtā rē et causā iūdicārit. At vērō C. Caesar intellegit lēgem Semprōniam esse dē cīvibus Rōmānīs cōn- stitūtam; quī autem reī pūblicae sit hostis, eum cīvem nūllō modō esse posse; dēnique ipsum lātōrem Semprōniae lēgis iūssū populī poenās reī pūblicae dēpendisse. Idem ipsum Lentulum, largiītōrem et prōdigum, nōn putat, cum dē per- niciē populī Rōmānī, exitiō hūius urbis tam acerbē, tam crūdēliter cōgitārit, etiam appellārī posse populārem. Ita- que homō mītissimus atque lēnissimus nōn dubitat P. Len- tulum aeternīs tenebrīs vinculīsque mandāre, et sancit in posterum, nē quis hūius suppliciō levandō sē iactāre, et in perniciem populī Rōmāni posthāc populāris esse possit: adiungit etiam pūblicātiōnem bonōrum, ut omnis animī cru- ciātus et corporis etiam egestās āc mendicitās cōnsequātur.

Death None too Severe a Penalty.

VI. 11. Quam ob rem, sive hōc statueritis, dederitis mihi comitem ad contiōnem populō cārum atque iūcundum; sīve Sīlānī sententiam sequī mālueritis, facile mē [atque vōs] crūdēlitātis vituperātiōne exsolveritis, atque obtinēbō eam multō lēniōrem fuisse. Quamquam, patrēs cōnscripti, quae potest esse in tantī sceleris immānitāte pūnienda crū- dēlitās? Ego enim dē meō sēnsū iūdicō. Nam ita mihi salvā rē pūblicā vōbīscum perfrui liceat, ut ego, quod in hāc causā vehementior sum, nōn atrōcitāte animī moveor — quis est enim me mitior? —sed singulāri quādam hūmānitāte et misericordiā vVideor enim mihi vidēre hanc urbem, lūcem orbis terrārum atque arcem omnium gentium, subitō ūnō incendiō concidentem. Cernō animō sepultā in patriā mise- rōs atque insepultōs acervōs cīvium. vVersātur mihi ante oculōs aspectus Cethēgī, et furor in vestrā caede bacchantis. 12. Cum vērō mihi prōposuī rēgnantem Lentulum, sicut ipse

Fourth Oration against Catiline 147

ex fātīs sē spērāsse cōnfessus est, purpurātum esse huic Gabinium, cum exercitū vēnisse Catilīnam, tum lamentātiō- nem mātrum familiās, tum fugam virginum atque puerōrum āc vēxātiōnem virginum vVestālium perhorrēscō; et quia mihi vehementer haec videntur misera atque miseranda, idcircō in eōs quī ea perficere voluērunt mē sevērum vehe- mentemque praebeō. Etenim quaerō, si quis pater familiās, līberīs suīs ā servō interfectīs, uxōre occīsā, incēnsā domō, supplicium dē servō nōn quam acerbissimum sūmpserit, utrum is clēmēns āc misericors, an inhūmānissimus et crū- dēlissimus esse videātur? Mihi vērō importūnus āc ferreus, quī nōn dolōre et cruciātū nocentis suum dolōrem cruciā- tumque lēnierit. Sic nōs in hīs hominibus, — quī nōs, quī coniugēs, quī līberōs nostrōs trucidāre voluērunt; quī sin- gulās ūnīus cūiusque nostrūm domōs et hōc ūniversum reī pūblicae domicilium dēlēre cōnātī sunt; quī id ēgērunt, ut gentem Allobrogum in vestīgiīs hūius urbis atque in cinere dēflagrāti imperī conlocārent, — sī vehementissimī fuerimus, misericordēs habēbimur: sin remissiōrēs esse voluerimus, summae nōbis crūdēlitātis in patriae cīviumque perniciē fāma subeunda est.

Opinion of L. Cæsar.

13. Nisi vērō cuipiam L. Caesar, vir fortissimus et aman- tissimus reī pūblicae, crūdēlior nūdius tertius vīsus est, cum sorōris suae, fēminae lēctissimae, virum praesentem et audi- entem vītā prīvāndum esse dixit, cum avum suum iūssū cōnsulis interfectum, fīliumque ēius impūberem, lēgātum ā patre missum, in carcere necātum esse dixit. Quōrum quod simile factum? quod initum dēlendae reī pūblicae cōnsi- lium? Largitiōnis voluntās tum in rē pūblicā versāta est, et partium quaedam contentiō. Atque eō tempore hūius avus Lentulī, vir clārissimus, armātus Gracchum est perse- cūtus. Ille etiam grave tum volnus accēpit, nē quid dē

I10

30 148 Orations of Cicero

summā rē pūblicā dēminuerētur: hīc ad ēvertenda reī pūbli- cae fundāmenta Gallōs arcessit, servitia concitat, Catilīnam vocat, attribuit nōs trucīdandōs Cethēgō, et cēterōs cīvīs interficiendōs Gabīniō, urbem īnflammandam Cassiō, tōtam 5 ītaliam vāstandam dīripiendamque Catilīnae. Vereāminī, cēnseō, nē in hōc scelere tam immānī āc nefandō nimis aliquid sevērē statuisse videāminī: multō magis est veren- dum nē remissiōne poenae crūdēlēs in patriam, quam nē sevēritāte animadversiōnis nimis vehementēs in acerbissimōs 10 hostīs, fuisse videāmur.

Severe Measures will be Supported by the People.

VII. 14. Sed ea quae exaudiō, patrēs cōnscriīptī, dissimu- lāre nōn possum. Iaciuntur enim vōcēs, quae perveniunt ad aurīs meās, eōrum quī verērī videntur ut habeam satis praesidī ad ea quae vōs statueritis hodiernō diē trānsigunda.

15 Omnia et prōvīsa et parāta et cōnstitūta sunt, patrēs cōn- scriptī, cum meā summā cūrā atque dīligentiā, tum multō etiam māiōre populī Rōmāni ad summum imperium reti- nendum et ad commūnīs fortūnās cōnservandās voluntāte. Omnēs adsunt omnium ōrdinum hominēs, omnium dēnique

20 aetātum: plēnum est forum, plēna templa circum forum, plēnī omnēs aditūs hūius templī āc locī. Causa est enim post urbem conditam haec inventa sōla, in quā omnēs sen- tīrent ūnum atque idem, praeter eōs quī, cum sibi vidērent esse pereundum, cum omnibus potius quam sōlī perīre volu-

25 ērunt. 15. Hōsce ego hominēs excipiō et sēcernō libenter, neque in improbōrum cīvium, sed in acerbissimōrum hostium numerō habendōs putō.

All Orders in the State United.

Cēterī vērō, dī immortālēs! quā frequentiā, quō studiō, quā virtūte ad commūnem salūtem dignitātemque cōnsen- 30 tiunt! Quid ego hīc equitēs Rōmānōs cōmmemorem? quī

Fourth Oration against Catiline 149

vōbīs ita summam ōrdinis cōnsilīque concēdunt, ut vōbiscum dē amōre reī pūblicae certent; quōs ex multōrum annōrum dissēnsiōne hūius ōrdinis ad societātem concordiamque revo- cātōs hodiernus diēs vōbīscum atque haec causa coniungit: quam sī coniūnctiōnem, in cōnsulātū cōnfīrmātam meō, per- petuam in rē pūblicā tenuerimus, cōnfīrmō vōbīs nūllum posthāc malum civile āc domesticum ad ūllam reī pūblicae partem esse ventūrum. Parī studiō dēfendundae reī pūb- licae convēnisse videō tribūnōs aerāriōs, fortissimōs virōs; scrībās item ūniversōs, quōs cum cāsū hīc diēs ad aerārium frequentāsset, videō ab exspectātiōne sortis ad salūtem com- mūnem esse conversōs. 16. Omnis ingenuōrum adest mul- titūdō, etiam tenuissimōrum. Quis est enim cui nōn haec templa, aspectus urbis, possessiō lībertātis, lūx dēnique haec ipsa et [hōc] commūne patriae solum, cum sit cārum tum vērō dulce atque iūcundum?

The Humbōlest Citizens are Staunch.

VIII. Operae pretium est, patrēs cōnscriptīi, līibertinōrum hominum studia cōgnōscere, quī, suā virtūte fortūnam hūius cīvitātis cōnsecūtī, hanc suam patriam iūdicant, — quam quīdam hīc nāti, et summō locō nāti, nōn patriam suam sed urbem hostium esse iūdicāvērunt. Sed quid ego hōsce hominēs ōrdinēsque commemorō, quōs privātae fortūnae, quōs commūnis rēs pūblica, quōs dēnique libertās, ea quae dulcissima est, ad salūtem patriae dēfendendam excitāvit? Servus est nēmō, qui modo tolerābilī condiciōne sit servi- tūtis, quī nōn audāciam civium perhorrēscat, quī nōn haec stāre cupiat, quī nōn quantum audet et quantum potest cōnferat ad salūtem voluntātis. 17. Quā rē sī quem ves- trūm forte commovet hōc, quod auditum est, lēnōnem quen- dam Lentulī concursāre circum tabernās, pretiō spērāre sollicitārī posse animōs egentium atque imperitōrum, —est id quidem coeptum atque temptātum; sed nūlli sunt inventi

25

30 150 Orations of Cicero

tam aut fortūnā miserī aut voluntāte perditi, quī nōn illum ipsum sellae atque operis et quaestūs cotīdiānī locum, quīi nōn cubile āc lectulum suum, quī dēnique nōn cursum hunc ōtiōsum viītae suae salvum esse velint. Multō vērō māxima 5 pars eōrum quī in tabernīs sunt, inmo vērō— id enim potius est dīcendum —genus hōc ūniversum, amantissimum est ōti. Etenim omne īnstrūmentum, omnis opera atque quaestus frequentiā cīvium sustentātur, alitur ōtiō: quōrum sī quaes- tus occlūsīs tabernīs minuī solet, quid tandem incēnsīs futū- 10 rum fuit? The Senators Urged to Act Fearlessly. 18. Quae cum ita sint, patrēs cōnscrīptī, vōbīs populī Rōmānī praesidia nōn dēsunt: vōs nē populō Rōmānō

rēīmiīī m22

jI”ss= armx p-uēm 2

n

21 4 - 4 LīxX 5 a 25 ” s ax; 85514: 2 ā5 3m mu2si22r1 Vuv nonssā, lg4ā = . fāx.5 7”5 5 v us. m;ē x5 f y9X

4 A I Fr? . 4 4 5 rxī īc īss Etr ē 5

CĒīclī : vīs55. - -ut 1īī, īrtīī s ii - 3 sLuē:Ē]J - wits H1ī1't sis u Hi 1 3 2”ē īēūct 4 nnu dilismuu=ss s m2g2ē 1 H 5ī g1 v 5

H511115 :C

2xtebd4tabsX 4588.ī vē -

ī em 5 ana. RSNN —xusmunn — .rr==īStulSxr52

StrE or THE ARrx (CHURCH OF S. MARIA IN ARACkL1).

deesse videāminī prōvidēte. IX. Habētis cōnsulem ex plūrimīs periculīs et īnsidiīs atque ex mediā morte, nōn ad 15 vitam suam, sed ad salūtem vestram reservātum. Omnēs

Digitized by Google Fourth Oration against Catiline I51

ōrdinēs ad cōnservandam rem pūblicam mente, voluntāte, vōce cōnsentiunt. Opbsessa facibus et tēlīs impiae coniūrā- tiōnis vōbīs supplex manūs tendit patria commūnis; vōbīis sē, vōbīs vītam omnium cīvium, vōbīs arcem et Capitōlium, vōbīs ārās Penātium, vōbīs illum īgnem Vestae sempiter- num, vōbīs omnium deōrum templa atque dēlūbra, vōbīis mūrōs atque urbis tēcta commendat. Praetereā dē vestrā vītā, dē coniugum vestrārum atque līberōrum animā, dē fortūnīs omnium, dē sēdibus, dē focīs vestrīs, hodiernō diē vōbīs iūdicandum est. 19. Habētis ducem memorem vestrī, oblītum suī, quae nōn semper facultās datur: habētis omnīs ōrdinēs, omnīs hominēs, ūniversum populum Rōmānum — id quod in cīvīlī causā hodiernō diē prīmum vidēmus — ūnum atque idem sentientem. Cōgitāte quantīs labōribus fundātum imperium, quantā virtūte stabilītam lībertātem, quantā deōrum benignitāte auctās exaggerātāsque fortūnās, ūna nox paene dēlērit. Id nē umquam posthāc nōn modo nōn cōnficī, sed nē cōgitārī quidem possit ā cīvibus, hodiernō diē prōvidendum est. Atque haec nōn ut vōs, quī mihi studiō paene praecurritis, excitārem, locūtus sum; sed ut mea vōx, quae dēbet esse in rē pūblicā prīnceps, officiō fūncta cōnsulārī vidērētur.

Cicero is Undismayed.

X. 20. Nunc, ante quam ad sententiam redeō, dē mē pauca dīcam. Ego, quanta manus est coniūrātōrum, quam vidētis esse permāgnam, tantam mē inimīcōrum multitūdi- nem suscēpisse videō: sed eam iūdicō esse turpem et īnfīr- mam et abiectam. Quod sī aliquandō alicūius furōre et scelere concitāta manus ista plūs valuerit quam vestra āc reī pūblicae dīgnitās, mē tamen meōrum factōrum atque cōn- siliōrum numquam, patrēs cōnscrīptī, poenitēbit. Etenim mors, quam illī fortasse minitantur, omnibus est parāta: vitae tantam laudem, quantā vōs mē vestris dēcrētiīs hones-

20

to Cn I10

25

30

152 Orations of Cicero

tāstis, nēmō est adsecūtus. Cēteris enim semper bene gestā, mihi ūnī cōnservātā rē pūblicā, grātulātiōnem dēcrēvistis.

His Fame is Secure.

21. Sit Scipiō ille clārus, cūius cōnsiliō atque virtūte Hannibal in Africam redīre atque ītaliā dēcēdere coāctus est; ōrnētur alter eximiā laude Africānus, quī duās urbis huic imperiō īnfēstissimās, Karthāginem Numantiamque, dēlēvit; habeātur vir ēgregius Paulus ille, cūius currum rēx potentissimus quondam et nōbilissimus Persēs honestāvit; sit aeternā glōriā Marius, quī bis ītaliam obsidiōne et metū servitūtis līberāvit; antepōnātur omnibus Pompēius, cūius rēs gestae atque virtūtēs īsdem quibus sōlis cursus regiōni- bus āc terminīs continentur: erit profectō inter hōrum laudēs aliquid locī nostrae glōriae, — nisi forte māius est patefacere nōbīs prōvinciās quō exire possīmus, quam cūrāre ut etiam illī quī absunt habeant quō victōrēs rever- tantur. 22. Quamquam est ūnō locō condiciō melior exter- nae victōriae quam domesticae, — quod hostēs aliēnigenae aut oppressiī serviunt, aut receptī in amīcitiam beneficiō sē obligātōs putant; quī autem ex numerō cīvium, dēmentiā aliquā dēprāvātī, hostēs patriae semel esse coepērunt, eōs cum ā perniciē reī pūblicae reppuleris, nec vī coercēre nec beneficiō placēre possīs. Quā rē mihi cum perditīs civibus aeternum bellum susceptum esse videō. Id ego vestrō bonōrumque omnium auxiliō, memoriāque tantōrum perīcu- lōrum, — quae nōn modo in hōc populō, qui servātus est, sed in omnium gentium sermōnibus āc mentibus semper haerēbit,— ā mē atque ā meis facile prōpulsāre posse cōn- fidō. Neque ūlla profectō tanta vīs reperiētur, quae con- iūnctiōnem vestram equitumque Rōmānōrum, et tantam cōnspīrātiōnem bonōrum omnium, cōnfringere et labefac- tāre possit.

gās. ; x u., 3 4 5 ī i 4 Q&—2 “nunaa i

namuut &2. ā&sau4

5

SCIPIŌ AFRICANUS.

DigitZed by Google Fourth Oration against Catiline I153

Let the Senate Dare to Act Rigorously.

XI. 23. Quae cum ita sint, prō imperiō, prō exercitū, prō prōvinciā, quam neglēxī, prō triumphō cēterīsque laudis īnsīgnibus, quae sunt ā mē propter urbis vestraeque salūtis custōdiam repudiāta, prō clientēlīs hospitiīsque prōvinciā- libus, quae tamen urbānīs opibus nōn minōre labōre tueor quam comparō, prō hīs igitur omnibus rēbus, prō meīs in vōs singulāribus studiīs, prōque hāc quam perspicitis ad cōnservandam rem pūblicam dīligentiā, nihil ā vōbīs nisi hūius temporis tōtīusque meī cōnsulātūs memoriam postulō: quae dum erit vestrīs fīxa mentibus, tūtissimō mē mūrō saeptum esse arbitrābor. Quod sī meam spem vīs impro- bōrum fefellerit atque superāverit, commendō vōbīs parvum meum fīlium, cui profectō satis erit praesidī nōn sōlum ad salūtem, vērum etiam ad dīgnitātem, sī ēius, quī haec omnia suō sōlīus perīculō cōnservārit, illum fīlium esse memineritis. 24. Quāpropter dē summā salūte vestrā populīque Rōmānī, dē vestrīs coniugibus āc līberīs, dē ārīs āc focīs, dē fānīs atque templis, dē tōtīus urbis tēctīs āc sēdibus, dē imperiō āc lībertāte, dē salūte Italiae, dē ūniversā rē pūblicā, dēcer- nite dīligenter, ut īnstituistis, āc fortiter. Habētis eum cōn- sulem quī et pārēre vestriīs dēcrētīs nōn dubitet, et ea quae statueritis, quoad vivet, dēfendere et per sē ipsum praestāre possit.

cn

20 THE CITIZENSHIP OF ARCHIAS.

”rō5 A. Liciniō Archiāa Poietā.) s.C. 62.

TnE case of Archias, though not a public one, yet had its origin in the politics of the time. The aristocratic faction, suspecting that much of the strength of their opponents was derived from the fraudulent votes of those who were not citizens, procured in n.C. 65 the passage of the Lex Papia, by which “all the strangers who possessed neither Roman nor Latin burgess-rights were to be ejected from the capital.” Archias, the poet, a native of Antioch, but for many years a Roman citizen, a friend and client of Lucius Lucullus, was accused in n.c. 62, by a certain Gratius, under this law, on the ground that he was not a citizen. Cicero, a personal friend of Archias, undertook the defence, and the case was tried before the brother of the orator, Quintus Cicero, then prator.

It was a very small matter to disprove the charge and establish Archias’ claims to citizenship. The greater part of this speech, there- fore, is made up of a eulogy upon the poet and upon poetry and litera- ture in general. It is, for this reason, one of the most agreeable of Cicero’s orations, and perhaps the greatest favorite of them all.

Cicero’s Obligations to Archias. I QUID est in mē ingenī, iūdicēs, quod sentiō quam sit exiguum, aut sī qua exercitātiō dīcendī, in quā mē nōn īnfitior mediocriter esse versātum, aut sī hūiusce reī

154 The Citisenship of Archias 155

ratiō aliqua ab optimārum artium studiīs āc disciplīnā pro- fecta, ā quā ego nūllum cōnfiteor aetātis meae tempus abhor- ruisse, eārum rērum omnium vel in primīs hīc A. Licinius frūctum ā mē repetere prope suō iūre dēbet. Nam quoad longissimē potest mēns mea respicere spatium praeteritī temporis, et pueritiae memoriam recordāri ultimam, inde ūsque repetēns hunc videō mihi prīncipem et ad suscipien- dam et ad ingrediendam ratiōnem hōrum studiōrum exsti- tisss. Quod sī haec vōx, hūius hortātū praeceptiīsque cōnformāta, nōn nūllīs aliquandō salūtī fuit, ā quō id accē- pimus quō cēterīs opitulārī et aliōs servāre possēmus, huic profectō ipsī, quantum est situm in nōbis, et opem et salū- tem ferre dēbēmus. 2. Āc nē quis ā nōbīs hōc ita dīcī forte mīrētur, quod alia quaedam in hōc facultās sit ingenī, neque haec dīcendī ratiō aut disciplīna, nē nōs quidem huic ūnī studiō penitus umquam dēditī fuimus. Etenim omnēs artēs, quae ad hūmānitātem pertinent, habent quoddam commūne vinculum, et quasi cōgnātiōne quādam inter sē continentur.

He Justifies the Unusual Tone of his Argument.

II. 38. Sed nē cui vestrūm mīrum esse videātur mē in quaestiōne lēgitimā et in iūdiciō pūblicō — cum rēs agātur apud praetōrem populī Rōmānī, lēctissimum virum, et apud sevērissimōs iūdicēs, tantō conventū hominum āc frequen- tiā — hōc ūtī genere dīcendī, quod nōn modo ā cōnsuētū- dine iūdiciōrum, vērum etiam ā forēnsī sermōne abhorreat; quaesō ā vōbis, ut in aīāc causā mihi dētis hanc. weniam, adcommodātam huic reō, vōbis (quem ad modum spērō) nōn molestam, ut mē prō summō poētā atque ēruditissimō homine dīcentem, hōc concursū hominum literātissimōrum, hāc ves- trā hūmānitāte, hōc dēnique praetōre exercente iūdicium, patiāminī dē studiīs hūmānitātis āc litterārum paulō loquī līberius, et in ēius modī persōnā, quae propter ōtium āc studium minimē in iūdiciīs perīculīsque tractāta est, ūtī

L24

5

30 4

n

I10

20

25

30

156 Orations of Cicero

prope novō quōdam ct inūsitātō genere dicendī. 4. Quod si mihi ā vōbis tribui concēdique sentiam, perficiam profectō ut hunc A. Licinium nōn modo nōn sēgregandum, cum sit cīvis, ā numerō cīvium, vērum etiam sī nōn esset, putētis ascīscendum fuisse.

Earlier Career of Archias.

III. Nam ut primum ex puerīs excessit Archiās, atque ab eīs artibus quibus aetās puerilis ad hūmānitātem īnformārī solet sē ad scrībendī studium contulit, prīmum Antiochīae — nam ibi nātus est locō nōbilīi —celebrī quondam urbe et cōpiōsā, atque ērudītissimīs hominibus līberālissimīsque studiīs adfluentī, celeriter antecellere omnibus ingenī glōriā contigit. Post in cēterīs Asiae partibus cūnctaeque Grae- ciae sīc ēius adventūs celebrābantur, ut fāmam ingenī exspectātiō hominis, exspectātiōnem ipsīus adventus admi- rātiōque superāret. 5. Erat Italia tunc plēna Graecārum artium āc disciplīnārum, studiaque haec et in Latiō vehe- mentius tum colēbantur quam nunc eīsdem in oppidīs, et hīc Rōmae propter tranquillitātem reī pūblicae nōn negle- gēbantur. Itaque hunc et Tarentinī et Rēgīnī et Neapoli- tānī cīvitāte cēterīsque praemiīs dōnārunt; et omnēs, quī aliquid dē ingeniīs poterant iūdicāre, cōgnitiōne atque hospitiō dīgnum existimārunt. Hāc tantā celebritāte fāmae cum esset iam absentibus nōtus, Rōmam vēnit Mariō cōn- sule et Catul.

His Distinguished Patrons at Rome.

Nactus est primum cōnsulēs eōs, quōrum alter rēs ad scrībendum māximās, alter cum rēs gestās tum etiam stu- dium atque aurīs adhibēre posset. Statim Lūcullī, cum praetextātus etiam tum Archiās esset, eum domum suam recēpērunt. Sīc etiam hōc nōn sōlum ingeniī āc litterārum, vērum etiam nātūrae atque virtūtis, ut domus, quae hūius adulēscentiae prīma fuit, eadem esset familiārissima senec-

The Citisenship of Archias 157

tūtī. 6. Erat temporibus illīs iūcundus Metellō illī Numi- dicō et ēius Piō filiō; audiēbātur ā M. Aemiliō; vivēbat cum Q. Catulō et patre et filiō; ā L. Crassō colēbātur; Lūcullōs vērō et Drūsum et Octāviōs et Catōnem et tōtam Hortēnsiōrum domum dēvinctam cōnsuētūdine cum tenēret, adficiēbātur summō honōre, quod eum nōn sōlum colēbant quī aliquid percipere atque audīre studēbant, vērum etiam sī quī forte simulābant.

He Becomes a Citizen of Heraclia.

IV. Interim satis longō intervāllō, cum esset cum M. Lūcullō in Siciliam profectus, et cum ex eā prōvinciā cum eōdem Lūcullō dēcēderet, vēnit Hēraclīam: quae cum esset

Coirs or HERACIIA.

cīvitās aequissimō iūre āc foedere, ascriībī sē in eam civitā- tem voluit; idque, cum ipse per sē dīgnus putārētur, tum auctōritāte et grātiā Lūcullī ab Hēracliēnsibus impetrāvit.

He is Enrolled as a Roman Citizen.

7. Data est cīvitās Silvānī lēge et Carbōnis: Sī quī foede- rātis civitātibus ascrīptī fuissent; sī tum, cum lēx ferēbātur, in Italiā domicilium habuissent; et si sexāgintā diēbus apud praetōrem essent professi. Cum hīc domicilium Rōmae mul- tōs iam annōs habēret, professus est apud praetōrem Q. Metellum familiārissimum suum. 8. Si nihil aliud nisi dē cīvitāte āc lēge dīcimus, nihil dīcō amplius: causa dicta est. Quid enim hōrum iīnfīrmārī, Grātī, potest? Hēraclīaene esse tum ascrīptum negābis? Adest vir summā auctōritāte et

.

5 20

30

158 Orations of Cicero

religiōne et fidē, M. Lūcullus, quī sē nōn opīnārī sed scire, nōn audīsse sed vīdisse, nōn interfuisse sed ēgisse diīcit. Adsunt Hēracliēnsēs lēgātī, nōbilissimī hominēs: hūius iūdicī causā cum mandātis et cum pūblicō testimōniō Cvēnē- runt]; quī hunc ascrīptum Hēracliēnsem dīcunt. Hīc tū tabulās dēsiderās Hēracliēnsium pūblicās: quās ītalicō bellō incēnsō tabulāriō interīsse scīmus omnīs. Est rīdiculum ad ea quae habēmus nihil dīcere, quaerere quae habēre nōn pos- sumus; et dē hominum memoriā tacēre, litterārum memo- rtiam flāgitāre; et, cum habeās amplissimī virī religiōnem, integerrimī mūnicipī iūs iūrandum fidemque, ea quae dēprā- vārī nūllō modō possunt repudiāre, tabulās, quās īdem dicis solēre corrumpī, dēsiderāre. l

9. An domicilium Rōmae nōn habuit is, quī tot annīs ante cīvitātem datam sēdem omnium rērum āc fortūnārum suā- rum Rōmae conlocāvit? At nōn est professus. Immō vērō eīs tabulīs professus, quae sōlae ex illā professiōne conlēgiōque praetōrum obtinent pūblicārum tabulārum auc- tōritātem. V. Nam —cum Appī tabulae neglegentius ad- servātae dīcerentur; Gabinī, quam diū incolumis fuit, levitās post damnātionem calamitās omnem tabulārum fidem resiel nāsset — Metellus, homō sānctissimus modestissimusque omnium, tantā dīligentiā fuit, ut ad L. Lentulum praetōrem et ad iūdicēs vēnerit, et ūnīus nōminis litūrā sē commōtum esse dīxerit. sn hīs igitur tabulīs nūllam litūram in nōmine A. Licinī vidētis.

Evidence of the Census not Necessary.

10. Quae cum ita sint, quid est quod dē ēius civitāte dubitētis, praesertim cum aliīs quoque in ciīvitātibus fuerit ascrīptus? Etenim cum mediocribus multīs et aut nūllā aut humilī aliquā arte praeditīs grātuitō ciīvitātem in Grae- ciā hominēs impertiēbant, Rēginōs crēdō aut Locrēnsīs aut Neapolitānōs aut Tarentinōs, quod scēnicis artificibus largirī

The Citisenship of Archias 159

solēbant, id huic summā ingenī praeditō glōriā nōluisse! Quid? cum cēterī nōn modo post civitātem datam, sed etiam post lēgem Pāpiam aliquō modō in eōrum mūnici- piōrum tabulās īnrēpsērunt, hīc, quī nē ūtitur quidem illis in quibus est scrīptus, quod semper sē Hēracliēnsem esse voluit, rēiciētur? 11. Cēnsūs nostrōs requiris scīlicet. Est enim obscūrum proximīs cēnsōribus hunc cum clārissimō imperātōre L. Lūcullō apud exercitum fuisse; superiōribus, cum eōdem quaestōre fuisse in Asiā; prīmīs Iūliō et Crassō nūllam populī partem esse cēnsam. Sed — quoniam cēnsus nōn iūs civitātis cōnfīrmat, āc tantum modo indicat eum quī sit cēnsus [ita] sē iam tum gessisse prō cīve —eīs tempori- bus quibus tū crīmināris nē ipsīus quidem iūdiciō in cīvium Rōmānōrum iūre esse versātum, et testāmentum saepe fēcit nostrīs lēgibus, et adiit hērēditātēs cīvium Rōmānōrum, et in beneficiīs ad aerārium dēlātus est ā L. Lūcullō prō cōn- sule. VI. Quaere argūmenta, sī qua potes: numquam enim hīc neque suō neque amīcōrum iūdiciō revincētur.

Study of Letters an Indispensable Relaxation.

12. Quaerēs ā nōbīs, Grātī, cūr tantō opere hōc homine dēlectēmur. Quia suppeditat nōbīs ubi et animus ex hōc forēnsī strepitū reficiātur, et aurēs conviciō dēfessae con- quiēscant. An tū exīstimās aut suppetere nōbīs posse quod cotīdiē dīcāmus in tantā varietāte rērum, nisi animōs nostrōs doctrīnā excolāmus; aut ferre animōs tantam posse conten- tiōnem, nisi eōs doctrīnā eādem relaxēmus? Ego vērō fateor mē hīs studiīs esse dēditum: cēterōs pudeat, sī quī sē ita litterīs abdidērunt ut nihil possint ex eīs neque ad com- mūnem adferre frūctum, neque in aspectum lūcemque prō- ferre: mē autem quid pudeat, quī tot annōs ita vīvō, iūdicēs, ut ā nūllīus umquam mē tempore aut commodō aut ōtium meum abstrāxerit, aut voluptās āvocārit, aut dēnique somnus retardārit? 138. Quā rē quis tandem mē reprehendat, aut

t

[ē

20

25

30 I10

I5

20

160 Orations of Cicero

quis mihi iūre suscēnseat, sī, quantum cēterīs ad suās rēs obeundās, quantum ad fēstōs diēs lūdōrum celebrandōs, quantum ad aliās voluptātēs et ad ipsam requiem animī et corporis concēditur temporum, quantum aliī tribuunt tem- pestīvīs conviviīs, quantum dēnique alveolō, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sūmpserō? Atque hōc ideō mihi concēdendum est magis, quod ex hīs studiīs haec quoque crēscit ōrātiō et facultās; quae, quan- tacumque in mē est, numquam amicōrum perīculīs dēfuit. Quae sī cui levior vidētur, illa quidem certē, quae summa sunt, ex quō fonte hauriam sentiō.

Literature a Source of Moral Strength.

14. Nam nisi multōrum praeceptīs multīsque litterīs mihi ab adulēscentiā suāsissem, nihil esse in vitā māgnō opere expetendum nisi laudem atque honestātem, in eā autem persequendā omnīs cruciātūs corporis, omnia perīcula mor- tis atque exsilī parvī esse dūcenda, numquam mē prō salūte vestrā in tot āc tantās dīmicātiōnēs atque in hōs prōflīgātō- rum hominum cotīdiānōs impetūs obiēcissem. Sed plēnī omnēs sunt librī, plēnae sapientium vōcēs, plēna exemplōrum vetustās : quae iacērent in tenebrīs omnia, nisi litterārum lūmen accēderet. Quam multās nōbīs imāginēs — nōn sōlum ad intuendum, vērum etiam ad imitandum — fortissimōrum virōrum expressās scrīptōrēs et Graecī et Latinī relīiquērunt? Quās ego mihi semper in administrandā rē pūblicā prōpō- nēns, animum et mentem meam . ipsā cōgitātiōne hominum excellentium cōnformābam.

All Famous Men have been Devoted to Letters.

VII. 15. Quaeret quispiam: ‘Quid? illī ipsī summī virī, quōrum virtūtēs litterīs prōditae sunt, istāne doctrīnā, quam tū effers laudibus, ērudītī fuērunt?’ Difficile est hōc dē

30 omnibus cōnfīrmāre, sed tamen est certē quod respondeam.

The Citisenship of Archias 161

Ego multōs hominēs excellentī animō āc virtūte fuisse, et sine doctrīnā nātūrae ipsīus habitū prope dīvinō per sē ipsōs et moderātōs ea gravis exstitisse, fateor: etiam illud adiungō, saepius ad laudem atque virtūtem nātūram sine doctrīnā quam sine nātūrā valuisse doctrīnam. Atque iīidem ego contendō, cum ad nātūram eximiam atque inlūstrem accesserit ratiō quaedam cōnformātiōque doctrīnae, tum illud nesciō quid praeclārum āc singulāre solēre exsistere. 16. Ex hōc esse hunc numerō, quem patrēs nostrī vidērunt, dīvīnum hominem Āfricānum; ex hōc C. Laelium, L. Fūrium, moderātissimōs hominēs et continentissimōs; ex hōc fortis- simum virum et illīs temporibus doctissimum, M. Catōnem illum senem: quī profectō sī nihil ad percipiendam [colen- dam] virtūtem litterīs adiuvārentur, numquam sē ad eārum studium contulissent. Quod sī nōn hīc tantus frūctus osten- derētur, et sī ex hīs studiīs dēlectātiō sōla peterētur, tamen (ut opīnor) hanc animī adversiōnem hūmānissimam āc liberā- lissimam iūdicārētis. Nam cēterae neque temporum sunt neque aetātum omnium neque locōrum: haec studia adulēs- centiam alunt, senectūtem oblectant, secundās rēs ōrnant, adversīs perfugium āc sōlācium praebent, dēlectant domī, nōn impediunt forīs, pernoctant nōbīscum, peregrīnantur, rūsticantur.

Great Artists are of Themselves Wworthy of Admiration.

17. Quod sī ipsī haec neque attingere neque sēnsū nostrō gustāre possēmus, tamen ea mīrāri dēberēmus, etiam cum in aliīs vidērēmus. “VIII. Quis nostrūm tam animō agrestī āc dūrō fuit, ut Rōsci morte nūper nōn commovērētur? quī cum esset senex mortuus, tamen propter excellentem artem āc venustātem vidēbātur omnīnō morī nōn dēbuisse. Ergō ille corporis mōtū tantum amōrem sibi conciliārat ā nōbis omnibus : nōs animōrum incrēdibilīs mōtūs celeritātemque ingeniōrum neglegēmus? 18. Quotiēns ego hunc Archiam

20

-30 n

IS

20

25

30

162 Orations of Cicero

vidī, iūdicēs, — ūtar enim vestrā benīgnitāte, quoniam mē in hōc novō genere dīcendī tam diligenter attenditis, — quo- tiēns ego hunc vidī, cum litteram scrīpsisset nūllam, māgnum numerum optimōrum versuum dē eis ipsis rēbus quae tum agerentur dīcere ex tempore! Quotiēns revocātum eandem rem dīcere, commūtātīs verbīs atque sententiīs! Quae vērō adcūrātē cōgitātēque scrīpsisset, ea sīc vīdī probārī, ut ad veterum scrīptōrum laudem perveniret. Hunc ego nōn dili- gam? nōn admīrer? nōn omnī ratiōne dēfendendum putem?

The Poet Especially Sacred.

Atque sīc ā summīs hominibus ērudītissimīsque accēpi- mus, cēterārum rērum studia et doctrinā et praeceptis et arte cōnstāre: poētam nātūrā ipsā valēre, et mentis viribus excitārī, et quasi dīvīinō quōdam spīritū īnflārī. Quā rē suō iūre noster ille Ennius sānctōs appellat poētās, quod quasi deōrum aliquō dōnō atque mūnere commendāti nōbīs esse videantur. 19. Sit igitur, iūdicēs, sānctum apud vōs, hūmānissimōs hominēs, hōc poētae nōmen, quod nūlla um- quam barbaria violāvit. Saxa et sōlitūdinēs vōcī respondent, bēstiae saepe immānēs cantū flectuntur atque cōnsistunt: nōs, īnstitūtī rēbus optimīs, nōn poētārum vōce moveāmur? Homērum Colophōnii cīvem esse dīcunt suum, Chiī suum vindicant, Salamīniī repetunt, Smyrnaeī vērō suum esse cōn- firmant, itaque etiam dēlūbrum ēius in oppidō dēdicāvērunt: permultī aliī praetereā pūgnant inter sē atque contendunt.. IX. Ergō illī aliēnum, quia poēta fuit, post mortem etiam expetunt: nōs hunc vīvum, quī et voluntāte et lēgibus noster est, repudiābimus? praesertim cum omne ōlim studium atque omne ingenium contulerit Archiās ad populi Rōmānī glōriam laudemque celebrandam? Nam et Cimbricās rēs adulēscēns attigit, et ipsī illī C. Mariō, quī dūrior ad haec studia vidē- bātur, iūcundus fuit.

The Citisenship of Archias 1653

The Poet is the Herald of Fame.

20. Neque enim quisquam est tam āversus ā Mūsis, quī nōn mandārī versibus aeternum suōrum labōrum facile praecōnium patiātur. Themistoclem illum, summum Athē- nīs virum, dīxisse āiunt, cum ex eō quaererētur, quod acroāma aut cūius vōcem libentissimē audiret: Ēius, ā quō 5 sua virtās optimē praedicārētur. Itaque ille Marius item eximiē L. Plōtium dīlēxit, cūius ingeniō putābat ea quae gesserat posse celebrāri. 21. Mithridāticum vērō bellum,

Manruts.

māgnum atque difficile et in multā varietāte terrā marīque versātum, tōtum ab hōc expressum est: qui librī nōn modo i0 L. Lūcullum, fortissimum et clārissimum virum, vērum etiam populī Rōmānī nōmen inlūstrant. Populus enim Rōmānus aperuit Lūcullō imperante Pontum, et rēgiīs quon- dam opibus et ipsā nātūrā et regiōne vāllātam: populī Rōmānī exercitus, eōdem duce, nōn māximā manū innu- s5 merābilīs Armeniōrum cōpiās fūdit: populi Rōmāni laus est urbem amīcissimam Cīȳueicēnōrum ēiusdem cōnsiliō ex omnī impetū rēgiō atque tōtius bellī ōre āc faucibus ērep- tam esse atque servātam: nostra semper ferētur et prae- dicābitur, L. Lūcullō dīmicante, cum interfectis ducibus 20 164 Orations of Cicero

dēpressa hostium classis, et incrēdibilis apud Tenedum pūgna illa nāvālis: nostra sunt tropaea, nostra monimenta, nostrī triumphī. Quae quōrum ingeniīs efferuntur, ab eis populī Rōmāni fāma celebrātur. 22. Cārus fuit Āfricānō 5 superiōrī noster Ennius, itaque etiam in sepulcrō Scīpiōnum putātur is esse cōnstitūtus ex marmore. At eīs laudibus certē nōn sōlum ipse quī laudātur, sed etiam populī Rōmānī nōmen ōrnātur. In caelum hūius proavus Catō tollitur: māgnus honōs populī Rōmānī rēbus adiungitur. Omnēs 10 dēnique illī Māximī, Mārcellī, Fulviī, nōn sine commūnī omnium nostrūm laude decorantur. X. Ergō illum, quī haec fēcerat, Rudīnum hominem, māiōrēs nostrī in cīvitā- tem recēpērunt: nōs hunc Hēracliēnsem, multīs civitātibus expetītum, in hāc autem lēgibus cōnstitūtum, dē nostrā cīvi-

15 tāte ēiciēmus?

Alexander at the Tomb of Achilles.

238. Nam sī quis minōrem glōriae frūctum putat ex Grae- cīs versibus percipī quam ex Latinīs, vehementer errat: proptereā quod Graeca leguntur in omnibus ferē gentibus,

ALENANSDER THE GREAT (FROUM A COIN).

Latīna suīs fīnibus, cxiguīs sānē, continentur. Quā rē sī 20 rēs eae quās gessimus orbis terrae regiōnibus dēfiniuntur, cupere dēbēmus, quō manuum nostrārum tēla pervēnerint, The Citisenship of Archias 165

eōdem glōriam fāmamque penetrāre: quod cum ipsīs popu- līs dē quōrum rēbus scribitur, haec ampla sunt, tum eis certē, quī dē viītā glōriae causā dimicant, hōc māximum et perīculōrum incitāmentum est et labōrum. 24. Quam mul- tōs scrīptōrēs rērum suārum māgnus ille Alexander sēcum habuisse dīcitur! Atque is tamen, cum in Siīgēō ad Achnillis tumulum astitisset: O fortānāte inquit adulēscēns, qui tuae virtātis Homērum praecōnem invēneris! EĒt vērē. Nam nisi Ilias illa exstitisset, īem tumulus, quī corpus ēius contēx- erat, nōmen etiam obruisset. Quid? noster hīc Māgnus, quī cum virtūte fortūnam adaequāvit, nōnne Theophanem Mytilēnaeum, scrīptōrem rērum suārum, in contiōne mīli- tum cīvitāte dōnāvit; et nostrī illī fortēs virī, sed rūsticī āc mīlitēs, dulcēdine quādam glōriae commōtī, quasi participēs ēiusdem laudis, māgnō illud clāmōre approbāvērunt?

Many would have been Eager to Give Archias the Citizenship.

25. Itaque, crēdō, sī cīvis Rōmānus Archiās lēgibus nōn esset, ut ab aliquō imperātōre cīivitāte dōnārētur perficere nōn potuit. Sūlla cum Hispānōs dōnāret et Gallōs, crēdō hunc petentem repudiāsset: quem nōs in contiōne vidimus, cum eī libellam malus poēta dē populō subiēcisset, quod epigramma in eum fēcisset, tantummodo alternīs versibus longiusculīs, statim ex eīs rēbus quās tunc vēndēbat iubēre eī praemium tribui, sed eā condiciōne, nē quid posteā scri- beret. Quī sēdulitātem malī poētae dūxerit aliquō tamen praemiō dīgnam, hūius ingenium et virtūtem in scrībendō et cōpiam nōn expetīisset? 26. Quid? ā Q. Metellō Piō, familiārissimō suō, quī cīvitāte multōs dōnāvit, neque per sē neque per Lūcullōs impetrāvisset? quī praesertim ūsque eō dē suīs rēbus scrībī cuperet, ut etiam Cordubae nātis poētīs,

20

pingue quiddam sonantibus atque peregrīnum, tamen aurīs 30

suās dēderet.

I10

IS

20

25

30

166 Orations of Cicero

All Men Thnirst for Glory.

XI. Neque enim est hōc dissimulandum (quod obscūrārī nōn potest) sed prae nōbiīs ferendum: trahimur omnēs studiō laudis, et optimus quisque māximē glōriā dūcitur. Ipsī illī philosophī, etiam in eis libellīs quōs dē contem- nendā glōriā scrībunt, nōmen suum īnscribunt: in eō ipsō, in quō praedicātiōnem nōbilitātemque dēspiciunt, praedicārī dē sē āc nōminārī volunt. 27. Decimus quidem Br4ūtus, summus vir et imperātor, Accī, amīcissimī suī, carminibus templōrum āc monumentōrum aditūs exōrnāvit suōrum. Iam vērō ille, quī cum Aetōlīs Enniō comite bellāvit, Ful- vius, nōn dubitāvit Mārtis manubiās Mūsīs cōnsecrāre. Quā rē in quā urbe imperātōrēs prope armātī poētārum nōmen et Mūsārum dēlūbra coluērunt, in eō nōn dēbent togātī iūdicēs ā Mūsārum honōre et ā poētārum salūte abhorrēre.

28. Atque ut id libentius faciātis, iam mē vōbīs, iūdicēs, indicābō, et dē meō quōdam amōre glōriae, nimis ācrī for- tasse vērum tamen honestō, vōbis cōnfitēbor. Nam quās rēs nōs in cōnsulātū nostrō vōbīscum simul prō salūte hūiusce imperī et prō vitā cīvium prōque ūniversā rē pūblicā gessimus, attigit hīc versibus atque inchoāvit: qui- bus audītis, quod mihi māgna rēs et iūcunda visa est, hunc ad perficiendum adōrnāvī. Nūllam enim virtūs aliam mer- cēdem labōrum perīculōrumque dēsiderat, praeter hanc laudis et glōriae: quā quidem dētrāctā, iūdicēs, quid est quod in hōc tam exiguō vītae curriculō Cet tam brevī] tantiīs nōs in labōribus exerceāmus? 29. Certē sī nihil animus praesentīret in posterum, et sī quibus regiōnibus vītae spa- tium circumscrīptum est, eīsdem omnīs cōgitātiōnēs termi- nāret suās; nec tantīs sē labōribus frangeret, neque tot cūrīs vigiliīsque angerētur, nec totiēns dē ipsā viītā dīmi- cāret. Nunc īnsidet quaedam in optimō quōque virtūs,

The Citisenship of Archias 167

quae noctīs āc diēs animum glōriae stimulis concitat, atque admonet nōn cum vītae tempore esse dīmittendam comme- morātiōnem nōminis nostrī, sed cum omnī posteritāte adae- quandam.

pX Literature the Most Enduring of Monuments.

XII. 30. An vērō tam parvī animī videāmur esse omnēs, quī in rē pūblicā atque in hīs vītae perīculīs labōribusque versāmur, ut, cum ūsque ad extrēmum spatium nūllum tran- quillum atque ōtiōsum spīritum dūxerimus, nōbīscum simul -emoritūra omnia arbitrēmur? An statuās et imāginēs, nōn animōrum simulācra sed corporum, studiōsē multī summī; hominēs relīquērunt; cōnsiliōrum relinquere āc virtūtum nostrārum effigiem nōnne multō mālle dēbēmus, summiīs ingeniīs expressam et politam? Ego vērō omnia quae gerē- bam, iam tum in gerendō -spargere mē āc dissēmināre arbi- trābar in orbis terrae memoriam sempiternam. Haec vērō sīve ā meō sēnsū post mortem āfutūra est sīve — ut sapien- tissimī hominēs putāvērunt — ad aliquam mei partem per- tinēbit, nunc quidem certē cōgitātiōne quādam spēque dēlector. : ī Archias the Poet should be Protected in his Rights.

81. Quā rē cōnservāte, iūdicēs, hominem pudōre ceō, quem amīcōrum vidētis comprobārī cum dignitāte tum etiam vetustāte; ingeniō autem tantō, quantum id con- venit existimārī, quod summōrum hominum ingeniīs ex- petitum esse videātis; causa vērō ēius modī, quae bene- ficiō lēgis, auctōritāte mūnicipī, testimōniō Lūcullī, tabulīs Metellī comprobētur. Quae cum ita sint, petimus ā vōbis, iūdicēs, sī qua nōn modo hūmāna, vērum etiam diviīna in tantīs ingeniīs commendātiō dēbet esse, ut eum quī vōs, quī vestrōs imperātōrēs, qui populī Rōmāni rēs gestās semper ōrnāvit, quī etiam hīs recentibus nostrīs vestrīsque domes- ticis perīculis acternum sē testimōnium laudis datūrum esse

a - - - -

• • • -. - i s4.

• — ēssō - = -. . ō3 - - = - -- 1- - . -e

• • 4 ... - mn — - - =3 - 25 . -. -- ā -2
• • -a ū -

• r- - l īīs - ENSXūī, ī 52 = -rr ate st - = “-- 5; . 2 -: -- - - - - - - —ea Cō-e - --. āīīē: 5 H=i5rt:- . s; uūsuē ī43 - - -- . 7 e-. . a I-2 - i - ? c -unrnr

• x- E3 n-: Pro-

• r. ēSō - - - - : :

• = īās;ī 2- - :u -. ēxtīūs 11 —.. - - — Ōū - -

• H =ī -. - - -4 -

-- N - c - 2 - Ēā Sr=- : -2 - 2-. ēs1 -

• ēss c x1 fx4- s Ih

10

-

168 Orations of Cicero

profitētur, estque ex eō numerō quī semper apud omnīs sānctī sunt habitī itaque dictī, sīc in vestram accipiātis fidem, ut hūmānitāte vestrā levātus potius quam acerbitāte violātus esse videātur. 32. Quae dē causā prō meā cōnsuē- 5 tūdine breviter simpliciterque dīxi, iūdicēs, ea cōnfidō pro- bāta esse omnibus. Quae autem remōta ā meā iūdiciālīque cōnsuētūdine, et dē hominis ingeniō et commūniter dē ipsīus studiō locūtus sum, ea, iūdicēs, ā vōbīs spērō esse in bonam partem accepta; ab eō quī iūdicium exercet, certō 10 sciō.

īt Longituīe FĒast īrom Grecnwīch 20

AEGAEUM MARE. 2525 22 AtutiXēēse- DīRCūī sps : -2

L L I SCALE OF mMiLFS,

ī xee,

ē

• “n. Coē 4 :3 ēē)4 ī R ē %: - ē2x ē : :85 ē”e. 5 4 : 3 vōā S5,. āgā

= eC ot

N =l

: . B 5l s -f 5St: ī164 ue āf .25s x[Xī 3 : s laē w2ā[5=.

1 F a 4 5. & il

m:N

86 g ——rrrtīe N CRErICTCMM XM?PJRE 2 tviēseā D ans C R ET: & b —n .1 . N. 6nS. J

21 Longūude Fīast from uU4Grecnn ich 20

DigitZed by Google

SELECT LETTERS OF CICERO?O

I. Ca4k. 2. s0)

A friendly and somewhat jocose note written by Cicero (s.C. 59) at Appii Forum while on his way from Rome to his villa at Formix. T. Pomponius Atticus, a wealthy Roman banker, was Cicero’s most intimate friend. The letters to Atticus cover every subject in which Cicero felt an interest, from the fate of the republic to the choice of words in composition. Atticus belonged to the equestrian order —the “capitalist class” among the Romans. He was a highly cultivated man, of honorable character, and deeply interested in literature and philosophy. He had spent much time in Greece and was noted for his thorough acquaintance with the niceties of the Greek language —hence his surname “the Attic.”

CICERōŌ ATTICŌ SAL-

OLŌ amēs meam cōnstantiam: lūdōs Antī spectāre nōn

placet; est enim īmouōXotxov, cum velim vītāre omnium

dēliciārum suspiīciōnem, repente dvadaivertae nōn sōlum dēli-

cātē, sed etiam ineptē peregrīnantem: quā rē ūsque ad Nōnās 169 wun

170 Letters of Cicero

Mājās tē in Formiānō exspectābō. Nunc fac ut sciam quō diē tē viīsūrī sīmus. Ab Appi Forō, hōrā quartā Dederam aliam paulō ante ā Tribus Tabernīis.

II. (Att. 2. 21.)

This letter was written from Rome (5.C. 59) shortly before Ciceros banishment. Atticus, to whom it is addressed, was on his estate in Epirus. The so-called First Triumvirate was in power, and Casar had received the consulship as a part of the political bargain which he had made with Pompey and Crassus. His colleague Bibulus was in vain attempting to prevent him from carrying out his plans. Clodius, Cicero’s bitterest enemy, was active, and Cicero was beginning to fear that Pompey’s protection might not be sufficient. For the political situation and the causes of Cicero’s banishment, see Life of Cicero, Introduction, pp. xix-xx.

Cicero expresses the fear that the course of the “Triumvirs” may lead to civil war. Pompey. by his compact with Cwsar, has alien- ated his own party. His popularity is waning. He has lately had a mortifying experience in a public assembly, where he vainly attempted to reply effectively to the attacks of Bibulus. Finally, Cicero expresses much anxiety as to his own prospects.

CICERO ATTICO SAL.

Dē rē pūblicā quid egō tibi subtiliter? Tōta periit atque hōc est miserior quam relīquistī, quod tum vidēbātur ēius modī dominātiō cīvitātem oppressisse, quae iūcunda esset multitūdinī, bonīs autem ita molesta, ut tamen sine perniciē, nunc repente tantō in odiō est omnibus, ut quōrsus ēruptūra sit horreāmus; nam iīrācundiam atque intemperantiam illō- rum sumus experti, quī Catōnī iīrātī omnia perdidērunt. Sed ita lēnibus ūtī vidēbantur venēnis, ut posse vidērēmur sine dolōre interīre: nunc vērō sibilīs volgī, sermōnibus honestō- rum, fremitū Italiae vereor ne exārserint.

Equidem spērābam, ut saepe etiam loquī tēcum solēbam,

1s sīc orbem reī pūblicae esse conversum, ut vix sonitum audire

To Atticus 171

vix impressam orbitam vidēre possēmus, et fuisset ita, sī hominēs trānsitum tempestātis exspectāre potuissent, sed cum diū occultē suspīrāssent, posteā iam gemere, ad extrē- mum vērō loquī omnēs et clāmāre coepērunt. Itaque ille amīcus noster, īnsolēns īnfāmiae, semper in laude versātus, circumfluēns glōriā, dēfōrmātus corpore, frāctus animō, quō

sē cōnferat nescit; prōgressum praecipitem, incōnstantem reditum videt; bonōs inimīcōs habet, improbōs ipsōs nōn amīcōs.

Āc vidē mollitiem animi: nōn tenuī lacrimās, cum illum a. d. vni. Kal. Sextīlīs vīdī dē ēdictīis Bibulī contiōnantem: quī anteā solitus esset iactāre sē māgnificentissimē illō in locō, summō cum amōre populī, cūnctīs faventibus, ut ille tum humilis, ut dēmissus erat, ut ipse etiam sibi, nōn eīs I0

I5

20

25

30

172 Letters of Cicero

sōlum, quī aderant, displicēbat! ŌO spectāculum ūnīi Crassō iūcundum, cēterīs nōn item! Nam, quia deciderat ex astris, lāpsus quam prōgressus potius vidēbātur, et, ut Apellēs, sī Venerem, aut Prōtogenēs, sī Iālysum illum suum caenō obli- tum vidēret, māgnum, crēdō, acciperet dolōrem, sīc ego hunc omnibus ā mē pictum et pōlītum artis colōribus subitō dēfōrmātum nōn sine māgnō dolōre vidīi.

Quamquam nēmō putābat, propter Clōdiānum negātium, mē illī amīcum esse dēbēre, tamen tantus fuit amor, ut exhaurīrī nūllā posset iniūriā Itaque Archilochīa in illum ēdicta Bibulī populō ita sunt iūcunda, ut eum locum, ubi prōpōnuntur, prae multitūdine eōrum, qui legunt, trānsīire nequeāmus, ipsī ita acerba, ut tābēscat dolōre, mihi mener- culē molesta, quod et eum, quem semper dīlēxī, nimis excru- ciant, et timeō tam vehemēns vir tamque ācer in ferrō et tam īnsuētus contumēliae nē omnī animī impetū dolōri et irā- cundiae pāreat.

Bibulī quī sit exitus futūrus, nesciō; ut nunc rēs sē habet, admīrābilī glōriā est: quī cum comitia in mēnsem Octōbrem distulisset, quod solet ea rēs populi voluntātem offendere, putārat Caesar ōrātiōne suā posse impellī contiōnem, ut iret ad Bibulum; multa cum sēditiōsissimē dīceret, vōcem expri- mere nōn potuit. Quid quaeris? Sentiunt sē nūllam ūllīus partis voluntātem tenēre; eō magis vīs nōbīs est timenda. Clōdius inimīcus est nōbīs; Pompēius cōnfīrmat eum nihil esse factūrum contrā mē: mihi perīculōsum est crēdere; ad resistendum mē parō.

Studia spērō mē summa habitūrum omnium ōrdinum. Tē cum ego dēsīderō, tum vērō rēs ad tempus illud vocat. PIlū- rimum cōnsilī, animī, praesidī dēnique mihi, si tē ad tempus viderō, accesserit. Varrō mihi satis facit; Pompēius loquitur dīvinitus. Spērō nōs aut cum summā glōriā aut certē sine molestiā discessūrōs. Tū, quid agās, quem ad modum tē oblectēs, quid cum Sicyōniiīs ēgeris, ut sciam cūrā.

To his Family 173

III. (Fam. 14. 1.)

A family letter, addressed to Cicero’s wife Terentia, his daughter Tullia, and his son Marcus. It was written from Dyrrachium, n.C. 58, while Cicero was in exile. See Life of Cicero, Introduction, pp. ix-xxi.

TULLIUS TERENTIAE SUAE, TULLIOLAE SUAE, CICERONI SUO SALUTEM DICIT.

Et litterīs multōrum et sermōne omnium perfertur ad mē, incrēdibilem tuam virtūtem et fortitūdinem esse tēque nec animī neque corporis labōribus dēfatigārī. Mē miserum! tē istā virtūte, fidē, probitāte, hūmānitāte in tantās aerumnās propter mē incidisse! Tulliolamque nostram, ex quō patre tantās voluptātēs capiēbat, ex eō tantōs percipere lūctūs! Nam quid ego dē Cicerōne dīcam? qui cum prīmum sapere coepit, acerbissimōs dolōrēs miseriāsque percēpit. Quae sī, tū ue scrībis, fātō facta putārem, ferrem paulō facilius, sed omnia sunt meā culpā commissa, qui ab eīs mē amārī putā- bam, quī invidēbant, eōs nōn sequēbar, quī petēbant.

Quod sī nostrīs cōnsiliīs ūsī essēmus neque apud nōs tan- tum valuisset sermō aut stultōrum amīcōrum aut improbō- rum, beātissimī vīverēmus: nunc, quoniam spērāre nōs amīcī iubent, dabō operam, nē mea valētūdō tuō labōrī dēsit. Rēs quanta sit, intellegō, quantōque fuerit facilius manēre domiī quam redire; sed tamen, sī omnīs tribūnōs pl. habēmus, sī Lentulum tam studiōsum, quam vidētur, si vērō etiam Pom- pēium et Caesarem, nōn est dēspērandum.

Dē familiā, quō modō placuisse scribis amīcis, faciēmus; dē locō, nunc quidem iam abiit pestilentia, sed quam diū fuit, mē nōn attigit. Plancius, homō officiōsissimus, mē cupit esse sēcum et adhūc retinet. Ego volēbam locō magis dēsertō esse in Epīrō, quō neque Hispō veniret nec militēs, sed adhūc Plancius mē retinet; spērat posse fierī, ut mēcum in taliam dēcēdat: quem ego diem sī viderō et si in vestrum complexum vēnerō āc sī et vōs et mē ipsum recuperārō,

20

25 I10

I5

20

174 Letters of Cicero

satis māgnum: mihi frūctum vidēbor percēpisse et vestrae pietātis et meae. Pīsōnis hūmānitās, virtūs, amor in omnis nōs tantus est, ut nihil suprā possit: utinam ea rēs eī volup- tātī sit! Glōriae quidem videō fore.

Dē Q. frātre nihil ego tē accūsāvī, sed vōs, cum praesertim tam paucī sitis, voluī esse quam coniūnctissimōs. Quibus mē voluistī agere grātiās, ēgī et mē ā tē certiōrem factum esse scrīpsī. Quod ad mē, mea Terentia, scrībis tē vīcum vēndi- tūram, quid, obsecrō tē — mē miserum ! — quid futūrum est? Ēt, sī nōs premet eadem fortūna, quid puerō miserō fīet? Nōn queō reliqua scrībere — tanta vīs lacrimārum est, — neque tē in eundem flētum addūcam.

Tantumscrībō: sī erunt in officiō amīcī, pecunia nōn deerit: sī nōn erunt, tū efficere tuā pecūniā nōn poteris. Per fortūnās miserās nostrās, vidē, nē puerum perditum perdāmus. Cui sī aliquid erit, nē egeat, mediocrī virtūte opus est et mediocrī fortūnā, ut cētera cōnsequātur. Fac valeās et ad mē tabellā- riōs mittās, ut sciam, quid agātur et vōs quid agātis. Mihi omninō iam brevis exspectātiō est. Tulliolae et Cicerōnī salūtem dīc. Valēte. D. a. d. vi. K. Decemb. Dyrrachī.

Dyrrachium vēnī, quod et lībera cīvitās est et in mē officiōsa et proxima Italiae; sed sī offendet mē locī cele- britās, aliō mē cōnferam, ad tē scribam.

IV. (Att. 3. 27)

A hasty note, written at Dyrrachium, when Cicero’s immediate recall from exile seemed unlikely, and begging Atticus to help him and to protect his family. The precise occasion of the letter is unknown; perhaps it was the affray of Jan. 25, B.C. 57, when Clodius by mob violence prevented the passing of a law recalling Cicero.

CICERO ATTICO SAL. Ex tuīs litterīs et ex rē ipsā nōs funditus perīsse videō: tē ōrō ut, quibus in rēbus tuī meī indigēbunt, nostrīs miseriis nē dēsīs; ego tē, ut scrībis, cito videbō.

To Lentulus 175

V. (am. 1. 6.)

B.C. 56. Between this letter and the preceding came Cicero’s tri- umphant return from exile (by a law passed Aug. 4. B.C. 57): see Life of Cicero, Introduction, p. xxi. The Lentulus to whom the letter is addressed (P. Cornelius Lentulus Spinther) was consul when Cicero was recalled. He was now proconsul in Cilicia. He had been eager for the office of restoring to the throne of Egypt Ptolemy XII (Auletes), father of Cleopatra, whose subjects had driven him out, but the busi- ness had dragged along at Rome, and Lentulus was mortified by having the commission withdrawn after it had passed the Senate. Ptolemy was restored by Gabinius, B.C. 55.

Cicero expresses his regret at the turn which the affair is taking, and declares that Lentulus has not been fairly treated. He refers to his own exile and finds some consolation for Lentulus in remembering how that ended in increased honor. He urges Gabinius to endure the attacks of his enemies with fortitude and dignity. In closing, Cicero promises to stand by his correspondent to the best of his power. The letter is full of good sense and kindly feeling skilfully expressed.

M. CICERO S. D. P. LENTULO PROCOS.

Quae gerantur, accipiēs ex Polliōne, qui omnibus negō- tiīs nōn interfuit sōlum, sed praefuit. Mē in summō dolōre, quem in tuīs rēbus capiō, māximē scīlicet cōnsōlātur spēs, quod valdē suspicor fore, ut īnfringātur hominum improbitās et cōnsiliīs tuōrum amicōrum et ipsā diē, quae dēbilitat cōgitātiōnēs et inimīcōrum et prōditōrum tuōrum. Facile secundō locō mē cōnsōlātur recordātiō meōrum temporum, quōrum imāginem videō in rēbus tuīs; nam etsī minōre in rē violātur tua dīgnitās quam mea adflīcta est, tamen est tanta similitūdō, ut spērem tē mihi īgnōscere, sī ea nōn timuerim, quae nē tū quidem umquam timenda dūxisti. Sed praestā tē eum, quī mihi ā tenerīs, ut Graecī dīcunt, ungui- culīs es cōgnitus: inlūstrābit, mihi crēde, tuam amplitūdi- nem hominum iniūria. mē omnia summa in tē studia officiaque exspectā; nōn fallam opiniōnem tuam.

15 10

IS

176 Letters of Cicero

VI. (fam. 1.1.)

Cicero has observed that his friend Marius did not attend the dedica- tion of Pompey’s Theatre and his temple of Venus Victrix, and writes to congratulate him on his superiority to vulgar fashion (see Letter I.). He expresses the hope that it was not ill health that kept his friend away and gives a lively criticism of the performances, which had offended him by their ostentation and brutality. The celebration here described took place in s.C. 55. It lasted for several days and eclipsed anything of the kind that the Romans had ever seen. The theatre. which stood in the Campus Martius, was the first Roman theatre to be built of stone and held forty thousand spectators.

Nothing is known of this C. Marius except what is contained in Cicero’s four letters to him. He seems to have been a man of wealth and of cultivated tastes, whose delicate health forced him to live in retirement on his estates in the country.

M. CICERO S. D. M. MARIO.

Sī tē dolor aliquī corporis aut īnfīrmitās valētūdinis tuae tenuit, quō minus ad lūdōs venīrēs, fortūnae magis tribuō quam sapientiae tuae; sīn haec, quae cēterī mīrantur, contemnenda dūxistī et, cum per valētūdinem possēs, venire tamen nōluistī, utrumque laetor, et sine dolōre corporis tē fuisse et animō valuisse, cum ea, quae sine causā miīrantur aliī, neglēxeris; modo ut tibi cōnstiterit frūctus ōtī tuī, quō quidem tibi perfruī mirificē lcuit, cum essēs in istā amoeni- tāte paene sōlus relictus.

Neque tamen dubitō quin tū in illō cubiculō tuō, ex quō tibi Stabiānum perforāsti et patefēcistī Miīsēnum, per eōs diēs mātūtīna tempora lēctiūnculis cōnsūmpseris, cum illī intereā, quī tē istīc relīquērunt, spectārent commūnīs mīmōs sēmisomnī. Reliquās vērō partīs diēī tū cōnsūmēbās eīs dēlectātiōnibus, quās tibi ipse ad arbitrium tuum compa- rārās; nōbīs autem erant ea perpetienda, quae Sp. Maecius probāvisset.

Omnīnō, sī quaeris, lūdī adparātissimī, sed nōn tuī stoma- chī; coniectūram enim faciō dē meō: nam prīmum honōris

To Ā. Marius 177

causā in scaenam redierant eī, quōs ego honōris causā dē scaenā dēcēsse arbitrābar; dēliciae vērō tuae, noster Aesōpus, ēius modī fuit, ut eī dēsinere per omnīs hominēs licēret. Is iūrāre cum coepisset, vōx eum dēfēcit in illō locō 6sī sciēns fallō’ Quid tibi ego alia nārrem? nōstī enim reliquōs lūdōs, quī nē id quidem lepōris habuērunt, quod solent mediocrēs lūdī; adparātūs enim spectātiō tollē- bat omnem hilaritātem, quō quidem adparātū nōn dubitō quīn animō aequissimō carueris: quid enim dēlectātiōnis

l/ 7 i 4

SH

3

PoMFEBVY’S THEATRE (RESTORED).

habent sēscenti mūlī in Clytaemnēstra? aut in Equō Trō- iānō crēterrārum tria mīlia? aut armātūra varia peditātūs et equitātūs in aliquā pūgnā? quae populārem admirātiōnem habuērunt, dēlectātiōnem tibi nūllam attulissent.

Quod sī tū per eōs diēs operam dedistī Prōtogenī tuō, dum modo is tibi quidvīs potius quam ōrātiōnēs meās lēgerit, nē tū haud paulō plūs quam quisquam nostrūm dēlectātiōnis habuistī: nōn enim tē putō Graecōs aut Oscōs lūdōs dēside- rāsse, praesertim cum Oscōs lūdōs vel in senātū vestrō

0 IŌ

IS

30

1738 Letters of Cicero

spectāre possīs, Graecōs ita nōn amēs, ut nē ad viīllam quidem tuam viā Graecā ire soleās. Nam quid ego tē athlētās putem dēsiderāre, quī gladiātōrēs contempseris? In quibus ipse Pompēius cōnfitētur sē et operam et oleum perdidisse.

Reliquae sunt vēnātiōnēs bīnae per diēs quīnque, māgni- ficae — nēmō negat, — sed quae potest hominī esse polītō dēlectātiō, cum aut homō imbēcillus ā valentissimā bēstiā laniātur aut praeclāra bēstia vēnābulō trānsverberātur? quae tamen, sī videnda sunt, saepe vīdistī; neque nōs, quī haec spectāmus, quicquam novī vidimus. Extrēmus elephantōrum diēs fuit, in quō admīrātiō māgna volgī atque turbae, dēlec- tātiō nūlla exstitit: quīn etiam misericordia quaedam cōnse- cūta est atque opīniō ēius modī, esse quandam illī bēluae cum genere hūmānō societātem.

Hīs ego tamen diēbus [lūdīs scaenicīs], nē forte videar tibi

nōn modo beātus, sed līber omninō fuisse, dīrūpī mē paene

in iūdiciō Gallī Canīnī, familiāris tuī. Quod sī tam facilem populum habērem, quam Aesōpus habuit, libenter meher- culē artem dēsinerem tēcumque et cum similibus nostrī viverem; nam mē cum anteā taedēbat, cum et aetās et ambitiō mē hortābātur et licēbat dēnique, quem nōlēbam, nōn dēfendere, tum vērō hōc tempore vita nūlla est; neque enim frūctum ūllum labōris exspectō, et cōgor nōn numquam hominēs nōn optimē dē mē meritōs rogātū eōrum, quī bene meritī sunt, dēfendere.

Itaque quaerō causās omnīs aliquandō vīvendī arbitrātū meō, tēque et istam ratiōnem ōtī tuī et laudō vehementer et probō, quodque nōs minus intervīsis, hōc ferō animō acqui- ōre, quod, sī Rōmae essēs, tamen neque nōs lepōre tuō neque tē —sī quī est in mē —meō fruī licēret propter molestissimās occupātiōnēs meās: quibus sī mē relaxārō — nam, ut plānē exsolvam, nōn postulō, — tē ipsum, quī multōs annōs nihil aliud commentāris, docēbō profectō, quid sit hūmāniter vivere.

To Ancharius 179

Tū modo istam imbēcillitātem valētūdinis tuae sustentā et tuēre, ut facis, ut nostrās villās obire et mēcum simul lecti- culā concursāre possis. Haec ad tē plūribus verbīs scripsī quam soleō, nōn ōtiī abundantiā, sed amōris ergā tē, quod mē quādam epistulā subinvītārās, sī memoriā tenēs, ut ad tē aliquid ēius modī scrīberem, quō minus tē praetermiīsisse lūdōs paenitēret. Quod sī adsecūtus sum, gaudeō; sin minus, hōc mē tamen cōnsōlor, quod posthāc ad lūdōs veniēs nōsque vīsēs neque in epistulīs relinquēs meīs spem aliquam dēlectātiōnis tuae.

VII. (Fam. 13. 40.)

R.C. 55. Q. Ancharius was proconsul in Macedonia. Iittle is known of the young men for whom Cicero wrote this note, which is here given as a good specimen of a letter of introduction.

M. CICERO S. D. Q. ANCHARIO Q. F. PROCōVS.

L. et C. Aurēliōs L. filiōs, quibus et ipsis et patre eōrum, virō optimō, familiārissimē ūtor, commendō tibī maiōrem in modum, adulēscentīs omnibus optimis artibus ōrnātōs, meōs pernecessāriōs, tuā amicitiā dīgnissimōs. Sī ūlla mea apud tē commendātiō valuit, quod sciō multās plūrimum valuisse, haec ut valeat, rogō. Quod sī eōs honōrificē līberāliterque trāctāris, et tibi grātissimōs optimōsque adulēscentis adiūnxeris et mihi grātissimum fēceris.

VIII. (Jum. 1. 10.)

B.C. 54. C. Trebatius Testa was a jurisconsult of about thirty-five, whom Cicero had befriended. IIe was at this time with Cuasar in Gaul, whither Cicero had despatched him. in this same year, with a warm letter of recommendation, which had ensured him a favorable reception, for Cicero was now on good terms with Cxsar. Campaigning was not to the city lawyer’s taste, and Cicero seems to have feared that

I10 wn

IO

IS

20

25

180 Letters of Cicero

he would return without making his fortune. His bantering letters were successful, however, and Trebatius came back in easy circumstances. He lived to become very distinguished as a jurist in the Augustan age. Horace addressed one of his Satires to him.

CICERO S. D. TREBATIO.

Lēgiī tuās litterās, ex quibus intellēxī tē Caesarī nostrō valdē iūre cōnsultum vidērī: est quod gaudeās tē in ista loca vēnisse, ubi aliquid sapere vidērēre. Quod sī in Britanniam quoque profectus essēs, profectō nēmō in illā tantā īnsulā periītior tē fuisset. Vērum tamen —rīdeāmus licet; sum enim ā tē inviītātus —subinvideō tibi, ultrō fē etiam arces- sītum ab eō, ad quem cēterī, nōn propter superbiam ēius, sed propter occupātiōnem, adspīrāre nōn possunt. Sed tū in istā epistulā nihil mihi scrīpsistī dē tuīs rēbus, quae meherculē mihi nōn minōrī cūrae sunt quam meae.

Valdē metuō nē frīgeās in hībernīs; quam ob rem caminō lūculentō ūtendum cēnseō— idem Mūciō et Māniliō placēbat, — praesertim quī sagīs nōn abundārēs: quamquam vōs nunc istīc satis calēre audiō; quō quidem nūntiō valdē meherculē dē tē timueram. Sed tū in rē militārī multō es cautior quam in advocātiōnibus, quī neque in Oceanō natāre volueris, stu- diōsissimus homō natandīi, neque spectāre essedāriōs, quem anteā nē andābatā quidem dēfraudāre poterāmus. Sed iam satis iocātī sumus.

Ego dē tē ad Caesarem quam diligenter scrīpserim, tūte scīs; quam saepe. ego. Sed meherculē iam intermīseram, nē vidērer liīberālissimī hominis meīque amantissimī volun- tātī ergā mē diffidere; sed tamen eīs litterīs, quās proximē dedī, putāvī esse hominem commonendum. Id fēcī: quid prōfēcerim, faciās mē velim certiōrem et simul dē tōtō statū tuō cōnsiliīsque omnibus; scire enim cupiō quid agās, quid exspectēs, quam longum istum tuum discessum ā nōbīs futū- rum putēs.

To Marcellus 18S1

Sīc enim tibi persuādeās velim, ūnum mihi esse sōlātium, quā rē facilius possim patī tē esse sine nōbis, sī tibi esse id ēmolumentō sciam; sīn autem id nōn est, nihil duōbus nōbīs est stultius: mē, quī tē nōn Rōmam attraham, tē, quī nōn hūc advolēs. ūnā meherculē nostra vel sevēra vel iocōsa congressiō plūris erit quam nōn modo hōstēs, sed etiam frā- trēs nostrī Haeduī. Quā rē omnibus dē rēbus fac ut quam prīmum sciam:

aut cōnsōlandō aut cōnsiliō aut rē iūverō.

IX. (Fam. 15. 11.)

This letter was written from Cilicia (s.C. 50) just before the Civil War broke out. Cicero had finished his provincial administration in Cilicia and was about to return home. He had hoped for a triumph, but in vain. The Senate voted him the honor of a supplicatio (or thanksgiving to the gods), and in this letter he thanks Marcellus, the consul, for exerting himself to procure him this tribute of respect. This was C. Marcellus, cousin of Cicero’s friend M. Marcellus (in whose behalf the oration Pro M. Marcello was delivered).

M. CICERO IMP. S. D. C. MARCELLO Cōs.

Quantae cūrae tibi meus honōs fuerit et quam iīdem

exstiteris cōnsul in mē ōrnandō et amplificandō, quī fuerās semper cum parentibus tuīs et cum tōtā domō, etsī rēs ipsa loquēbātur, cōgnōvī tamen ex meōrum omnium litterīs; itaque nihil est tantum, quod ego nōn tuā causā dēbeam factūrusque sim studiōsē āc libenter. Nam māgnī interest cui dēbeās; dēbēre autem nēminī māluī quam tibi, cui mē cum studia commūnia, beneficia paterna tuaque iam ante coniūnxerant, tum accēdit meā quidem sententiā māxi- mum vinculum, quod ita rem pūblicam geris atque gessistī, quā mihi cārius nihil est, ut, quantum tibi omnēs bonī dēbeant, quō minus tantundem ego ūnus dēbeam, nōn recūsem. Quam ob rem tibi velim eī sint exitūs, quōs

ē]

t.m

5 I10

IS

182 Letters of Cicero

“merēris et quōs fore cōnfidō: ego, sī mē nāvigātiō nōn

morābitur, quae incurrēbat in ipsōs etēsiās, propediem tē, ut spērō, vidēbō.

X. (Fam. 16. 11.)

Cicero had returned from his Cilician proconsulship in n.c. 50, reach- ing Brundisium Nov. 25. This letter was written Jan. 12, B.C. 49. He had not yet entered Rome, but was outside the walls, awaiting the decision of the Senate as to the triumph which he desired in recognition of his victories over certain mountaineers.

The letter is addressed to M. Tullius Tiro, Cicero’s freedman and secretary, who had been with him in Asia and had fallen sick on the way back and was now at Patraē. Tiro was a highly accomplished man. and the relations between him and his patron were very honorable to both. He survived Cicero and is thought to have been active in collecting and arranging his works, particularly his correspondence.

The great Civil War had just broken out and Cicero was vacillating, while both Casar and Pompey made efforts to secure his support. He did not actually set out to join the Pompeian party until June of this year. See Life of Cicero, Introduction, p. xxiv.

TULLIUS ET CICERO, TERENTIA, TULLIA, Q. Q. TIRONI SAL. PLURIMAM DIC.

Etsī opportūnitātem operae tuae omnibus locis dēsiderō, tamen nōn tam meā quam tuā causā doleō tē nōn valēre; sed quoniam in quartānam conversa vīs est morbī —sīc enim scriībit Curius, — spērō tē dīligentiā adhibitā iam fīr- miōrem fore. Modo fac, id quod est hūmānitātis tuae, nē quid aliud cūrēs hōc tempore, nisi ut quam commodissimē convalēscās. Nōn īgnōrō. quantum ex dēsideriō labōrēs; sed erunt omnia facilia, sī valēbis. Festināre tē nōlō, nē nauseae molestiam suscipiās aeger et periculōse hiemc nāvigēs.

Ego ad urbem accessī pr. Nōn. Iān. Obviam mihi sīic est prōditum, ut nihil possit fierī ōrnātius; sed incidī in ipsam flammam civilis discordiae vel potius belliī, cui cum

MARK ANTONY. To his Family 183

cuperem medēri et, ut arbitror, possem, cupiditātēs certō-

rum hominum — nam ex utrāque parte sunt quī pūgnāre

cupiant — impedīmentō mihi fuērunt. Omnīnō et ipse Cae- sar, amīcus noster, minācīs ad senātum et acerbās litterās mīserat, et erat adhūc impudēns, quī exercitum et prōvin- ciam invītō senātū tenēret, et Curiō meus illum incitābat. Antōnius quidem noster et Q. Cassius, nūllā vī expulsī, ad Caesarem cum Curiōne profectī erant, posteā quam senātus cōnsulibus, praetōribus, tribūnīs pl.. et nōbīs, quī prō cōss. sumus, negōtium dederat ut cūrārēmus nē quid rēs pūblica dētrīmentī caperet.

Numquam māiōre in perīculō cīivitās fuit; numquam improbī cīvēs habuērunt parātiōrem ducem. omnīnō ex

CoIN OF MARK ANTONY AND OCTAVIA.

hāc quoque parte dīligentissimē comparātur; id fit auctō- ritāte et studiō Pompēī nostrī, quī Caesarem sērō coepit timēre. Nōbis inter hās turbās senātus tamen frequēns flāgitāvit triumphum; sed Lentulus cōnsul, quō māius suum beneficium faceret, simul atque expedīsset quae essent necessāria dē rē pūblicā, dīxit sē relātūrum, nōs agimus nihil cupidē eōque est nostra plūris auctōritās. ītaliae regiōnēs dīscrīptae sunt, quam quisque partem tuē- rētur: nōs Capuam sūmpsimus. Haec tē scire voluī.

Tū etiam atque etiam cūrā ut valeās litterāsque ad mē mittās, quotiēnscumque habēbis cui dēs. Etiam atque etiam valē. D. pr. īdūs Iān.

0

20

25 un

I0

20

184 Letters of Cicero

XI. (Fam. 14. 14.)

Written at Minturnw. Jan. 23. B.C. 49. Between this letter and the preceding, Cāsar had crossed the Rubicon, and Pompey and his party, including the Ssenate, had abandoned the city. Cicero is on his way to Capua; his family are in Rome.

TULLIUS TERENTIAE ET PATER TULLIAE, DUABUS ANIMIS SsUls, ET CICERO MATRI OPTIMAE, SUAVISSIMAE SORORI S. P. D.

Sī vōs valētis, nōs valēmus. Vestrum iam cōnsilium est, nōn sōlum meum, quid sit vōbīs faciendum. Sī ille Rōmam modestē ventūrus est, rēctē in praesentiā domī esse potestis; sīn homō āmēns dīripiendam urbem datūrus est, vereor ut Dolābella ipse satis nōbīs prōdesse possit. Etiam illud metuō, nē iam interclūdāmur, ut, cum velitis exīre, nōn liccat. Reliquum est, quod ipsae optimē considerābitis, vestrī similēs fēminae sintne Rōmae; sī enim nōn sunt, videndum est ut honestē vōs esse possitis.

Quō modō quidem nunc sē rēs habet, modo ut haec nōbīs loca tenēre liceat, bellissimē vel mēcum vel in nostrīs prae- diīs esse poteritis. Etiam illud verendum est, nē brevi tem- pore famēs in urbe sit. Hīs dē rēbus velim cum Pompōniō, cum Camillō, cum quibus vōbis vidēbitur, cōnsiderētis, ad summam animō forti sītis. Labiēnus rem meliōrem fēcit; adiuvat etiam Pīsō, quod ab urbe discēdit et sceleris con- demnat generum suum. Vōs, meae cārissimae animae, quam saepissimē ad mē scribite et vōs quid agātis et quid istic agātur. Quīntus pater et filius et Rūfus vōbis s. d. Valēte. vii. Kal,, Minturnis.

XIl. (Att. 8. 11. c.)

Written at Canusium in Apulia, Feb. 20, n.c. 49. Cuasar had over- run Picenum and had laid siege to Corfinium (February 13 or 14). which was held for Pompey by L. Domitius Ahencbarbus, Cato’s brother-in-law.

Pompey to Cicero 1ā5

Domitius sent to Pompey for aid, which Pompey refused, ordering Bbomitius to evacuate the city and come to his own headquarters at Luceria, in northern Apulia. At the same time Pompey determined to abandon Italy, sail to Epirus, and, when he had gathered a sufficient force, to return and resume hostilities. Accordingly he left Luceria and set out for Brundisium (AĒrindisi). the usual port of departure for Greece and the East.

The present letter was written at Canusium, on the way from Luceria to Brundisium. It is in reply to a letter from Formix (February 15) in which Cicero informs Pompey of recent events in that region, and expresses his opinion that the coast can be held, but adds that if Pompey wishes to concentrate all his forces, he is willing to join him at once. Before receiving this reply of Pompey’s, Cicero had actually set out, but the activity of Cāsar cut off all access to Pompey, and he retired to Formia?. See the next letter.

CN. MAGNUS PROCOŌS. S. D. M. CICERONI IMP.

S. v. b. e. Tuās litterās libenter lēgī; recōgnōvī enim tuam prīstinam virtūtem etiam in salūte commūnī. Cōnsulēs ad eum exercitum, quem in Apūliā habuī, vēnērunt. Māgnō opere tē hortor, prō tuō singulārī perpetuōque studiō in rem pūblicam, ut tē ad nōs cōnferās, ut commūnī cōnsiliō reī pūblicae adflictae opem atque auxilium ferāmus. Cēnseō, viā Appiā iter faciās et celeriter Brundisium veniās.

XIII. (Att. 3. 11. D.)

Written at Formix, Feb. 27, B.C. 49. In the first part of the letter Cicero explains his failure to join Pompey. IlIe had started from Formix for Luceria. On reaching Teanum, in northem Campania, he heard that Cæsar was advancing rapidly toward Capua and had already reached Esemia (in samnium). FHe therefore went no farther than Cales (a short distance south-east of Teanum) and waited for news. There he received a copy of a letter from Pompey to the consul Lentulus, from which he inferred that it was Pompey’s design to raise the siege of Corfinium (see introduction to Letter XNII). It was impossible for Cicero to go thither. since Casar was near that city, and he awaited developments in a state of intense anxiety. The next information was that Corfinium

I10

186 Letters of Cicero

had surrendered to Casar (February 20) and that Pompey was fleeing to Brundisium, with Casar in hot pursuit. For Cicero to overtake Pompey was out of the question, to say nothing of the danger of being inter- cepted by Casar. Accordingly he retired to Formiā and subsequently to his villa at Cumæ.

In the latter part of the letter, Cicero expresses his surprise and regret that Pompey had found it necessary to leave Italy, and defends his own course, which he was aware might appear vacillating and half- hearted. He had always hoped, he says., for a reconciliation between the two great rivals, but he now sees that there is no hope of that, and he closes with professions of fidelity to Pompey.

Pompey was besieged at Brundisium by Casar, but escaped by sea (March 15) with almost all his forces to Dyrrachium (formerly Epidam- nus, in Illyria), where Cicero finally joined him in the late autumn or early winter.

M. CICERO IMP. S. D. CN. MAGNO PROC<S.

Cum ad tē litterās miīsissem, quae tibi Canusī redditae sunt, suspīciōnem nūllam habēbam, tē reī pūblicae causā mare trānsitūrum, eramque in spē māgnā fore ut in ītaliā possēmus aut concordiam cōnstituere, quā mihi nihil ūtilius vidēbātur, aut rem pūblicam summā cum dīgnitāte dēfendere: interim nōndum meis litterīs ad tē perlātīs ex eīs mandātis, quae D. Laeliō ad cōnsulēs dederās, certior tuī cōnsilī factus nōn exspectāvī, dum mihi ā tē litterae redderentur, cōnfe- stimque cum Q. frātre et cum līberīs nostrīs iter ad tē in Apūliam facere coepi.

Cum Teānum Sidicīnum vēnissem, C. Messius, familiāris tuus, mihi dīxit aliīque complūrēs, Caesarem iter habēre Capuam et eō ipsō diē mānsūrum esse Aeserniae: sānē sum commōtus, quod. sī ita esset, nōn modo iter meum interclū- sum, sed mē ipsum plānē exceptum putābam; itaque tum Calīs prōcessī, ut ibi potissimum cōnsisterem, dum certum nōbīs ab Aeserniā dē eō quod audieram referrētur. At mihi, cum Calibus essem, adfertur litterārum tuārum exem- plum, quās tū ad Lentulum cōnsulem misissēs.

Cicero to Pompey 187

Hae scrīptae sic erant, litterās tibi ā L. Domitiō a. d. xiiī. Kal. Mārtiās adlātās esse, eārumque exemplum subscrīp- serās, māgniīque interesse reī pūblicae omnīis cōpiās prīmō quōque tempore in ūnum locum convenīre, et ut praesidī quod satis esset Capuae relinqueret. Hīs ego litterīs lēctīs in eādem opiniōne fuī, quā reliquī omnēs, tē cum omnibus cōpiīs ad Corfīnium esse ventūrum, quō mihi, cum Caesar ad oppidum castra habēret, tūtum iter esse nōn arbitrābar.

Cum rēs in summā exspectātiōne esset, utrumque simul audīvimus, et quae Corfīnī ācta essent, et tē iter Brundi- sium facere coepisse, cumque nec mihi nec frātrī meō dubium esset quīn Brundisium contenderēmus, ā multīs quī ē Samniō Apūliāque veniēbant, admoniti sumus ut cavērē- mus nē exciperēmur ā Caesare, quod is in eadem loca, quae nōs petēbāmus, profectus celerius etiam quam nōs possēmus, eō, quō intenderet, ventūrus esset; quod cum ita esset, nec mihi nec frātrī meō nec cuiquam amicōrum placuit commit- tere, ut temeritās nostra nōn sōlum nōbis, sed etiam reī pūb- licae nocēret, cum praesertim nōn dubitārēmus quīn, sī etiam tūtum nōbīs iter fuisset, tē tamen iam cōnsequī nōn possēmus.

Interim accēpimus tuās litterās Canusiō a. d. x. K. Mārtiās datās, quibus nōs hortāris ut celerius Brundisium veniāmus; quās cum accēpissēmus a. d. ni. K. Mārtiās, nōn dubitābā- mus quīn tū iam Brundisium pervēnissēs, nōbīsque iter illud omnīinō interclūsum vidēbāmus, neque minus nōs esse captōs quam quī Corfinī fuissent; neque enim eōs solōs arbitrābā- mur capī quī in armātōrum manūs incidissent, sed eōs nihilō minus, quī regiōnibus exclūsī intrā praesidia atque intrā arma aliēna vēnissent.

Quod cum ita sit, māximē vellem prīmum semper tēcum fuissem, quod quidem tibi ostenderam, cum ā mē Capuam reiciēbam: quod fēcī nōn vitandi oneris causā, sed quod vidēbam tenērī illam urbem sine exercitū nōn posse; acci- dere autem mihi nōlēbam quod doleō virīs fortissimīs

20

25

30 IO

15

tō

[5īī

360

188 Letters of Cicero

accidisse. Quoniam autem tēcum ut essem nōn contigit, utinam tuī cōnsilī certior factus essem! Nam suspiciōne adsequī nōn potui, quod omnia prius arbitrātus sum fore, quam ut haec reī pūblicae causā in Italiā nōn posset duce tē cōnsistere. Neque vērō nunc cōnsilium tuum repre- hendō, sed fortūnam reī pūblicae lūgeō, nec, sī ego, quid tū sīs secūtus, nōn perspiciō, idcircō minus exīstimō tē nihil nisi summā ratiōne fēcisse.

Mea quae semper fuerit sententia, primum dē pāce vel inīiquā condiciōne retinendā, deinde dē urbe — nam dē ītaliā quidem nihil mihi umquam ostenderās, — meminisse tē arbitror; sed mihi nōn sūmō, ut meum cōnsilium valēre dēbuerit: secūtus sum tuum, neque id reī pūblicae causā, dē quā dēspērāvī, quae et nunc adflīicta est nec excitārī sine cīivīlī perniciōsissimō bellō potest, sed tē quaerēbam, tēcum esse cupiēbam, neque ēius reī facultātem, sī quae erit, prae- termittam.

Ego mē in hāc omni causā facile intellegēbam pūgnandī cupidīs hominibus nōn satis facere: prīmum enim prae mē tulī mē nihil mālle quam pācem, nōn quīn eadem timērem quae illī, sed ea bellō cīvīlī leviōra dūcēbam. Inde susceptō bellō, cum pācis condiciōnēs ad tē adferrī ā tēque ad eās honōrificē et largē respondērī vidērem, dūxī meam ratiōnem, quam tibi facile mē probātūrum prō tuō in mē beneficiō arbitrābar: memineram mē esse ūnum, quī prō meīs māximīs in rem pūblicam meritīs supplicia miserrima et crūdēlissima pertulissem, mē esset ūnum, quī, sī offendissem ēius animum, cui, cum iam in armis essēmus, cōnsulātus tamen alter et triumphus amplissimus dēferēbātur, subicerer eīisdem proe- liīs, ut mea persōna semper ad improbōrum cīvium impetūs aliquid vidērētur habēre populāre; atque haec nōn ego prius sum suspicātus, quam mihi palam dēnūntiāta sunt, neque ea tam pertimuī, sī subeunda essent, quam dēclinanda putāvī, sī honestē vītāre possem. Quam brevem illīus temporis,

CAIUS JULIUS CAESAR. (Pust in the Museum of the Louvre.) Caesar to Cicero 189

dum in spē pāx fuit, ratiōnem nostram vidēs, reliquī facul- tātem rēs adēmit.

Eīs autem, quibus nōn satis faciō, facile respondeō: neque enim ego amīcior C. Caesarī umquam fuī quam illī, neque illī amīciōrēs reī pūblicae quam ego. Hōc inter mē et illōs interest, quod, cum et illī cīvēs optimī sint et ego ab istā laude nōn absim, ego condiciōnibus (quod idem tē intellēxe- ram velle) illī armīs disceptārī māluērunt; quae quoniam ratiō vīcit, perficiam profectō ut neque rēs pūblica cīvis ā mē animum neque tū amīcī dēsīderēs.-

XIV. (Att. 10. 8. Ē.)

R.C. 49. Pompey’s flight left Caæsar master of Italy He did not pursue Pompey, but, after settling affairs at Rome, went to Spain to suppress the Pompeians and their supporters in that quarter. On his way he sent the following letter (dated April 16) to Cicero, with whom he had already had a friendly conference on March s28.

Casar urges Cicero to take no active part with Pompey, assuring him that his best course is to keep aloof from the war. The tone of the letter is a singular combination of skilful suggestion and magnanimity. The respect in which Cæsar holds Cicero and the value that he ascribes to Cicero’s influence are alike noteworthy.

CAESAR IMP. SAL. D. CICERONI IMP.

Ftsī tē nihil temerē, nihil imprūdenter factūrum iūdicāram, tamen permōtus hominum fāmā scrībendum ad tē exīstimāvī et prō nostrā benevolentiā petendum, nē quō prōgrederēris prōclīnātā iam rē, quō integrā etiam prōgrediendum tibi nōn exīstimāssēs; namque et amīcitiae graviōrem iniūriam fēceris et tibi minus commodē cōnsulueris, sī nōn fortūnae obsecūtus vidēbere — omnia enim secundissima nōbīs, adversissima illīs accidisse videntur, — nec causam secūtus — eadem enim tum fuit, cum ab eōrum cōnsiliīs abesse iūdicāstī, — sed meum aliquod factum condemnāvisse, quō mihi gravius abs tē niīl accidere potest; quod nē faciās, prō iūre nostrae amīcitiae ā

I10 n

190 Letters of Cicero

tē petō. Postrēmō, quid virō bonō et quiētō et bonō civī magis convenit quam abesse ā civilibus contrōversiīs? Quod nōn nūllī cum probārent, periculī causā sequī nōn potuērunt: tū explōrātō et vītae meae testimōniō et amīcitiae iūdiciō neque tūtius neque honestius reperiēs quicquam quam ab omnī contentiōne abesse. xv. Kal. Māiās ex itinere.

XV. (Fam. 4. 1)

The following letter was written toward the end of April, n. 49, shortly after Caæsar’s departure for Spain. Cicero was living in retirement at his Cumean villa. Cesar had not molested him, and he could not help contrasting Casar’s moderation with the violence of the Pompeians. Yet his conscience troubled him. He felt that his place was with Pom- pey, though he had come to see that the latter was no less a menace to the state than Casar. His hesitation lasted almost two months, for it was not until June 7 that he actually set sail for Dyrrachium.

The present letter dates from this interval of unrest. Cicero had visited Rome in January; but he had not entered the city, for he was hoping to be allowed to celebrate a triumph. After his retirement to Cumaæ, Sulpicius, who was now in the city, had expressed his regret at not meeting him. Cicero replies, offering to arrange for a conference, but despairing of the state. It is too late, he thinks, for them to accomplish anything. If they could have met immediately after his return from Cilicia, before hostilities had actually broken out, they might perhaps have retarded the fall of the republic. But now the whole world is at war, and the city of Rome itself is without law- ful government. There is nothing to hope for; scarcely anything to pray for. The interview took place at Cumw, May S, but came to nothing. Cicero describes Sulpicius (ed Att. x. 14) as very much alarmed.

Ser. Sulpicius Rufus, to whom the letter is addressed, was an emi- nent lawyer, Cicero’s friend, and a man of the strictest integrity. Though a Pompeian, he was fond of peace, and readily became recon- ciled with Cæsar, who made him governor of the province of Achæaa (r.c. 46). At the time of C&sar’s death he was in Rome. He was an important member of the Senatorial party in the events that followed, and died while on an embassy from the Senate to Antony (s.c. 43) Cicero’s Ninth Philippic is a eulogy on Sulpicius.

To Sulpicius 191

M. CICERO S. D. SER. SULPICIO.

C. Trebātius, familiāris meus, ad mē scriīpsit tē ex sē quaesīsse, quibus in locīs essem molestēque tē ferre quod mē propter valētūdinem tuam, cum ad urbem accessissem, nōn vīdissēs, et hōc tempore velle tē mēcum, sī propius accessissem, dē officiō utrīusque nostrūm commūnicāre. Utinam, Servī, salvīs rēbus —sic enim est dicendum —con- loquī potuissēmus inter nōs! Profectō aliquid opis occidenti reī pūblicae tulissēmus. Cōgnōram enim iam absēns tē haec mala multō ante prōvidentem dēfēnsōrem pācis et in cōnsu- lātū tuō et post cōnsulātum fuisse: ego autem, cum cōnsi- lium tuum probārem et idem ipse sentīrem, nihil prōficiēbam; sērō enim vēneram, sōlus eram, rūdis esse vidēbar in causā, incideram in hominum pūgnandī cupidōrum īnsāniās.

Nunc, quoniam nihil iam vidēmur opitulārī posse reī pūb- licae, sī quid est in quō nōbismet ipsīs cōnsulere possimus, nōn ut aliquid ex pristinō statū nostrō retineāmus, sed ut quam honestissimē lūgeāmus, nēmō est omnium, quīcum potius mihi quam tēcum commūnicandum putem; nec enim clārissimōrum virōrum, quōrum similēs esse dēbēmus, exem- pla neque doctissimōrum, quōs semper coluistī, praecepta tē fugiunt. Atque ipse anteā ad tē scrīpsissem tē frūstrā in senātum sive potius in conventum senātōrum esse ventūrum, nī veritus essem nē ēius animum offenderem, quī ā mē ut tē imitārer petēbat: cui quidem egomet, cum mē rogāret ut adessem in senātū, eadem omnia, quae ā tē dē pāce et dē Hispāniīs dicta sunt, ostendī mē esse dictūrum.

Rēs vidēs quō modō sē habeat: orbem terrārum imperiīs distribūtīs ārdēre bellō: urbem sine lēgibus, sine iūdiciis, sine iūre, sine fidē relictam dīreptiōnī et incendiīs. Itaque mihi venīre in mentem nihil potest, nōn modo quod spērem, sed vix iam quod audeam optāre. Sin autem tibi, hominī prūdentissimō, vidētur ūtile esse nōs conloqui, quamquam

192 Letters of Cicero

longius etiam cōgitābam ab urbe discēdere, cūius iam etiam nōmen invitus audiō, tamen propius accēdam, Trebātiōque mandāvī ut, sī quid tū eum vellēs ad mē mittere, nē recū- sāret, idque ut faciās velim, aut, si quem tuōrum fidēlium volēs, ad mē mittās, nē aut tibi exīre ex urbe necesse sit aut mihi accēdere.

Ego tantum tibi tribuō quantum mihi fortasse adrogō, ut explōrātum habeam, quicquid nōs commūni sententiā statu- erimus, id omnīs hominēs probātūrōs. Valē.

XVI. (Fam. 14. 10.)

Casar returned from Spain, victorious, in September, n.C. 49, and was appointed dictator. He soon proceeded against Pompey, who was still at Dyrrachium and had mustered a great army. In the first battle. near that city, Cæsar was defeated. He retired into Thessaly, followed, after a time, by Pompey. The Battle of Pharsalus (or Pharsalia), Aug. 9, B.C. 48, decided the Civil War. Pompey fled to Egypt, where he was murdered. Cicero was permitted by Cāsar to retum to Italy, and remained for eleven months at Brundisium, where this letter was written July 9. n.c. 47. His wife Terentia was at Rome, but it was not safe for Cicero to go to the city until he had come to an understanding with Cāsar, who was in Asia. Cuasar arrived in Italy late in September of this year. He treated Cicero with great consideration, and the latter retumed to Rome early in October.

The present letter and that which follows (Aug. 12, n.C. 47) are given as specimens of familiar domestic correspondence.

TULLIUS S. D. TERENTIAE SUAE.

Quid fierī placēret, scrīpsī ad Pompōnium sērius quam oportuit: cum eō sī locūta eris, intellegēs quid fierī velim. Apertius scrībī, quoniam ad illum scripseram, necesse nōn fuit. Dē eā rē et dē cēteris rēbus quam primum velim nōbīis litterās mittās. vValētūdinem tuam cūrā diligenter. valPē.

15 viI. Idūs Quīnctiīlīs.

To Terentia and Furfanius 193

XVII. (Fam. 14. 23.) TULLIUS TERENTIAE SUAE S. D.

S. v. b. e. v. Redditae mihi tandem sunt ā Caesare litterae satis līberālēs, et ipse opīniōne celerius ventūrus esse dici- tur; cui utrum obviam prōcēdam, an hic eum exspectem, cum cōnstituerō, faciam tē certiōrem. Tabellāriōs mihi velim quam prīimum remittās. Valētūdinem tuam cūrā diligenter. valē. D. pr. īd. sext.

XVIII. (Fam. 6. 9.)

B.C. 46. A letter of introduction (cf. Nos. VII. and XXI.), written from Rome in behalf of A. Cæcina, a former partisan of Pompey. C sar had pardoned Cæcina, but kept him in exile, and he was at this time in Sicily, where T. Furfanius (to whom the letter is addressed) was governing as proconsul.

M. CICERO T. FURFANIO PROCOS. s.

Cum A. Caecinā tanta mihi familiāritās cōnsuētūdōque semper fuit, ut nūlla māior esse possit; nam et patre ēius, clārō homine et fortī virō, plūrimum sum ūsus, et hunc ā puerō, quod et spem māgnam mihi adferēbat summae probitātis summaeque ēloquentiae et vīvēbat mēcum con- iūnctissimē nōn sōlum amīcitiae officiīs, sed etiam studiīs commūnibus, sīc semper dīlēxī, nūllō ut cum homine con- iūnctius viverem. Nihil attinet mē plūra scrībere; quam mihi necesse sit ēius salūtem et fortūnās quibuscumque rēbus possim tuērī, vidēs. Reliquum est ut, cum cōgnōrim plūribus rēbus, quid tū et dē bonōrum fortūnā et dē reī pūb- licae calamitātibus sentiās, nihil ā tē petam nisi ut ad eam voluntātem, quam tuā sponte ergā Caecīnam habitūrus es,

t=n

0

IS

tantus cumulus accēdat commendātiōne meā, quantī mē ā tē 20

fierī intellegō: hōc mihi grātius facere nihil potes. valē.

194 Letters of Cicero

XIX. (Fam. 9. 14.)

P. Cornelius Dolabella (born about n.c. 69) married Ciceros daughter Tullia in n.C. 50, while her father was governor of Cilicia. Whnen the Civil War broke out, in B.C. 49, Dolabella joined the party of Casar, whose favor he always retained. He fought at Pharsalia (8.C. 48) and, retuming to Rome after the battle, was (lite Clodius before him) adopted by a plebeian, that he might become a candidate for the tribunate. His turbulent actions in this position (n.C. 47) and his infamous private character caused a separation between him and Tullia, and in s.C 46 they were formally divorced. Cicero, however, remained on friendly terms with him and even gave him lessons in oratory.

Cāsar designated Dolabella as one of the consuls for the year n.C. 44. and he assumed that office after the dictator’s assassination. He nego- tiated with the conspirators, suppressed the mob that threatened them, and threw down a column erected in Cæsar’s honor. Thnis conduct was enthusiastically approved by Cicero, who had shown unmeasured delight at Cāsar’s death, and who cherished vain hopes of a restored republic. The present letter of congratulation was written at Cicero’s Pompeian villa, May 3, s.C. 44, about six weeks after the murder, and while Dola- bella was on good terms with Brutus and Cassius. Cicero praises him without stint, congratulates himself on having had him as a pupil, and exhorts him to persevere in well-doing. But Doulabella soon veered round, made friends with Antony, and received Syria as his province. lHle committed suicide at C&sarea, n.C. 43. to avoid falling into the hands of Cassius.

CICERO DOLABELLAE CONSULI SUO S.

Etsī contentus eram, mī Dolābella, tuā glōriā satisque ex eā māgnam laetitiam voluptātemque capiēbam, tamen nōn possum nōn cōnfitērī cumulārī mē māximō gaudiō, quod volgō hominum opīniō socium mē adscrībat tuīs laudibus.

5 Nēminem convēnī — conveniō autem cotīdiē plūrimōs; sunt enim permultī optimī virī, quī valētūdinis causā in haec loca veniant, praetereā ex mūnicipiīs frequentēs necessāriī meī, — quin omnēs, cum tē summis laudibus ad caelum extulērunt, mihi continuō māximās grātiās agant; negant enim sē

10 dubitāre quin tū mcis praeceptis et cōnsiliīs obtemperāns

To Dolabella 195

praestantissimum tē cīvem et singulārem cōnsulem praebeās: quibus ego quamquam vērissimē possum respondēre tē, quae faciās tuō iūdiciō et tuā sponte facere nec cūiusquam egēre cōnsiliō, tamen neque plānē adsentior, nē imminuam tuam laudem, sī omnis ā meīs cōnsiliīs profecta videātur, neque valdē negō— sum enim avidior etiam quam satis est glōriae ; —et tamen nōn aliēnum est dīgnitāte tuā, quod ipsī Agamemnonī, rēgum rēgī, fuit honestum, habēre aliquem

w4s īīē: 40 5 īī

ut us qii: tā : uūā 3 1, : ; ar : diī ā Lxnitis Afīāt 2ōē 2ti cnus2 r2ā=2I.

BasE OF CæsaAr’s CoLUMN.

in cōnsiliīs capiendīs Nestorem; mihi vērō glōriōsum tē iuvenem cōnsulem flōrēre laudibus quasi alumnum disci- plinae meae.

L. quidem Caesar, cum ad eum aegrōtum Neapolim vēnis- sem, quamquam erat oppressus tōtius corporis dolōribus, tamen ante quam mē plānē salūtāvit, ō mī Cicerō, inquit, “grātulor tibi, cum tantum valēs apud Dolābellam quantum sī ego apud sorōris filium valērem, iam salvī esse possēmus.

DigitiZed by Google

Ll

5 I0

I5

20

196 Letters of Cicero

Dolābellae vērō tuō et grātulor et grātiās agō; quem quidem post tē cōnsulem sōlum possumus vērē cōnsulem dicere.’ Deinde multa dē factō āc dē rē gestā; tum nihil māgnifi- centius, nihil praeclārius āctum umquam, nihil reī pūblicae salūtārius. Atque haec ūna vōx omnium est.

A tē autem petō ut mē hanc quasi falsam herēditātem aliēnae glōriae sinās cernere mēque aliquā ex parte in socie- tātem tuārum laudum venire patiāre. Quamquam, mī Dolā- bella — haec enim iocātus sum, — libentius omnīs meās, sī modo sunt aliquae meae, laudēs ad tē trānsfūderim quam aliquam partem exhauserim ex tuīs: nam cum tē semper tantum dīlēxerim quantum tū intellegere potuisti, tum hīs

Cums or M. BrtU TUS.

tuīs factīs sīc incēnsus sum ut nihil umquam in amoōre fuerit ārdentius; nihil est enim, mihi crēde, virtūte formōsius, nihil pulchrius, nihil amābilius.

Semper amāvīi, ut scīs, M. Brūtum propter ēius summum ingenium, suāvissimōs mōrēs, singulārem probitātem atque cōnstantiam: tamen Idibus Mārtiīs tantum accessit ad amō- rem ut mīrārer locum fuisse augendī in eō quod mihi iam pridem cumulātum etiam vidēbātur. Quis erat quī putāret ad eum amōrem quem ergā tē habēbam posse aliquid accē- dere? Tantum accessit ut mihi nunc dēnique amāre videar, anteā dīlēxisse.

Quā rē quid est quod ego tē horter ut dignitātī et glōriae serviās? Prōpōnam tibi clārōs virōs, quod facere solent, quī hortantur? Nēminem habeō clāriōrem quam tē ipsum; tē imitēre oportet, tēcum ipse certēs: nē licet quidem tibi

MARCUS JUNIUS BRUTUS.

(Bust in the Capitoline Museum.)

To Cassius 197

iam tantīs rēbus gestīs nōn tuī similem esse. Quod cum ita sit, hortātiō nōn est necessāria, grātulātiōne magis ūtendum est: contigit enim tibi quod haud sciō an nēminī, ut summa sevēritās animadversiōnis nōn modo nōn invidiōsa, sed etiam populāris esset et cum bonīs omnibus tum īnfimō cuique grātissima.

Hōc sī tibi fortūnā quādam contigisset, grātulārer fēlici- tātī tuae; sed contigit māgnitūdine cum animī tum etiam ingenī atque cōnsilī; lēgī enim contiōnem tuam: nihil illā sapientius; ita pedetemptim et gradātim tum accessūs ā tē ad causam factī, tum recessūs, ut rēs ipsa mātūritātem tibi animadvertendī omnium concessū daret. Līberāstī igitur et urbem perīculō et cīvitātem metū, neque sōlum ad tempus māximam ūtilitātem attulistī, sed etiam ad exemplum. Quō factō intellegere dēbēs in tē positam esse rem pūblicam tibi- que nōn modo tuendōs, sed etiam ōrnandōs esse illōs virōs, ā quibus initium lībertātis profectum est. Sed hīs dē rēbus cōram plūra propediem, ut spērō: tū quoniam rem pūblicam nōsque cōnservās, fac ut dīligentissimē tē ipsum, mī Dolā- bella, cūstōdiās.

XX. (Fam. 12. 2)

Julius C2sar was assassinated on the Ides of March (March 15). B.C. 44. by a band of conspirators, headed by Marcus Junius Brutus and Caius Cassius Longinus. The conspirators fancied that if the dictator were out of the way the old constitution could be restored. But Casar’s victory had made a republic forever impossible. Nor had the con- spirators made any arrangements for a permanent government, or even for their own safety. The sole question was, who should succeed to the supreme power of the murdered dictator. And the only persons who had any real claims were Cāsar’s surviving colleague in the consulship, Mark Antony, and the young Octavianus, Casar’s grand-nephew, adopted son, and heir (afterwards the emperor Augustus).

Antony, who had come into possession of Casar’s papers and estates, caused his “acts ” to be legally confirmed, seizced the public funds, abolished the office of dictator, and secured as large a share of authority

5

20 198 Letters of Cicero

as he could. He was a man of inordinate ambition, controlled only by an equally unbounded self-indulgence, utterly without principle or scruple, and (if we may trust the character of him drawn by Cicero) a monster of profligacy and crime. He had married for his third wife Fulvia, widow of Publius Clodius, and shared, with her, that tribune’s vindictive hate of Cicero. His colleague was Dolabella (see p. 238), Cicero’s son-in-law, who had assumed the consulship at Casar’s death, on the ground that the latter had appointed him his successor in that office. Dolabella dallied with the conspirators, suppressed the violence of the mob that threatened them, and might have had some pretensions to the power, with the support of the aristocracy, but was easily out- generalled or bought off by Antony. Lepidus, who had a military com- mand, and in whom the aristocracy had some hope, was also gained over by him. Octavianus, now twenty years old, hastened from Epirus to claim his inheritance and take part in the conflict which he saw approaching. He was a young man of precocious talent, of cool and wary temper, of ambition equal to Antony’s. and of a political sagacity which, through his long life, seems never to have been at fault.

Neither of the two chief claimants was strong enough alone to be quite independent of the other. At first. however, they stood in the attitude of rivals, and in their antagonism there seemed still some hope for the republic. Each endeavored to secure the countenance of the Senate and to gain control over the public armies; and each succeeded in attaching to himself a considerable force, though neither was strong enough to hold the capital against the other.

Meanwhile Cicero, who at first hailed the death of Casar as the restoration of the republic, lost courage, and set out in July for Greece. Detained, however, by contrary winds, and receiving more favorable news from Rome, he returned to the city at the end of August, to find that all his hopes were idle. Sitill, he made an effort at conciliation, in a speech in the Senate, on the 2d of Sseptember. In this he replied severely to an attack made upon him by Antony the day before, but still took pains to leave the door open for a restoration of good-will. It was to no purpose. Antony replied, September 19, with such bitter- ness — directly charging Cicero with the murder of Clodius and of Casar — that it was clear he meant there should be no alternative but civil war. Cicero did not venture to answer him in the Senate; but replied, ten weeks later, in a pamphlet — by many regarded as his mas- terpiece — as bitter and uncompromising as the consul’s attack. From its likeness in tone to the famous invectives of Demosthenes against Philip of Macedon, this was called a “Phnilippic”; and the term has

To Cassius 199

been extended to the entire series of fourteen orations against Antony. commencing with that of Sseptember 2, and ending with a triumphant speech of April 22, s.C. 53, with which Cicero’s political career closed.

Brutus and Cassius had fled from Rome to escape mob violence after Casar’s funeral. They remained for some time in Italy, making prep- arations for their departure for the East, where Brutus secured the province of Macedonia and Cassius that of Syria. The present letter was written from Rome in September, B.C. 44, to Cassius, who was in the neighborhood of Puteoli. It gives an account of Antony’s speech of September 19, in reply to Cicero’s First Philippic.

The winter was spent in attempts at negotiation, every stage illus- trated by the running commentary of Cicero’s Philippics. At last, in the spring of n.C. 43, diplomacy was at an end. Actual hostilities broke out first in Cisalpine Gaul, where Decimus Brutus — who had taken command of that province, according to Casar’s last will — held the town of Mutina (Modena) against Antony. Octavianus, with his inde- pendent force, had also ranged himself on the side of the Senate. The consuls of that year, Aulus Hirtius and C. Vibius Pansa, had, after some hesitation, vigorously taken up the same cause. In April the consuls met Antony in two battles, — on the i5th at Bononia (Xologna), on the 27th near Mutina. In both he was defeated; but in the first Pansa was mortally wounded, and in the second Hirtius was killed. It was on the reception of the news of the victory at Bononia, while Pansa’s fate was unknown, that Cicero, in the Senate, delivered his Fourteenth and last Pnilippic (April 22).

The rejoicings were soon at an end. Octavianus found that his own interests were best served by uniting with Antony against the Senate. These two — with Lepidus as a third triumvir — came easily into pos- session of supreme power. A remorseless proscription followed, in which the most illustrious victim was Cicero (Dec. 7, B.C. 43). sacrificed to Antony’s resentment, the vindictive hate of Fulvia, and the cold ingratitude of Octavianus.

CICERO CASSIO SAL.

Vehementer laetor tibi probārī sententiam et ōrātiōnem meam; quā si saepius ūtī licēret, nihil esset negōtī libertā- tem et rem pūblicam reciperāre. Sed homō āmēans et per- ditus multōque nēquior quam ille ipse, quem tū nēquissimum occisum esse dixistī, caedis initium quaerit, nūllamque aliam s

10

IS

30

200 Letters of Cicero

ob causam mē auctōrem fuisse Caesaris interficiendī crimi- nātur, nisi ut in mē veterāni incitentur: quod ego periculum nōn extimēscō; modo vestrī factī glōriam cum meā laude commūnicet. Ita nec Pisōnī, quīi in eum prīmus invectus est nūllō adsentiente, nec mihi, quī idem trīcēnsimō post diē fēcī, nec P. Servīliō, quī mē est cōnsecūtus, tūtō in senātum venīre licet: caedem enim gladiātor quaerit ēiusque initium a. d. xri. Kal. Octōbr. ā mē sē factūrum putāvit, ad quem parātus vēnerat, cum in villā Metellī complūrīs diēs com- mentātus esset.

Quae autem in lūstrīs et in vīnō commentātiō potuit esse? Itaque omnibus est visus, ut ad tē anteā scrīpsī, vomere suō mōre, nōn dīcere. Quā rē, quod scrībis tē cōnfidere auctō- ritāte et ēloquentiā nostrā aliquid prōficī posse, nōn nihil, ut in tantīs malis, est prōfectum: intellegit enim populus Rōmānus trīs esse cōnsulārīs, quī, quia quae dē rē pūblicā bene sēnserint līberē locūtī sint, tūtō in senātum venīre nōn possint.

Nec est praetereā quod quicquam exspectēs; tuus enim necessārius adfīnitāte novā dēlectātur: itaque iam nōn est studiōsus lūdōrum iīnfīnītōque frātris tuī plausū dīrumpitur. Alter item adfīnis novis commentāriīs Caesaris dēlēniītus est. Sed haec tolerābilia: illud nōn ferendum quod est quī vestrō annō fīlium suum cōnsulem futūrum putet ob eamque causam sē huic latrōnī dēservire prae sē ferat. Nam L. Cotta fami- liāris meus fātālī quādam dēspērātiōne, ut ait, minus in senā- tum venit; L. Caesar, optimus et fortissimus cīvis, valētūdinc impedītur; Ser. Sulpicius et summā auctōritāte et optimē sentiēns nōn adest.

Reliquōs exceptis dēsīgnātīs īgnōsce mihi sī nōn numerō cōnsulāris. Habēs auctōrēs cōnsilī pūblicī: quī numerus etiam bonīs rēbus exiguus esset, quid cēnsēs perditīs? Quā rē spēs est omnis in vōbīs, quī sī idcircō abestis, ut sītis in tūtō, nē in vōbīs quidem: sīn aliquid dīgnum vestrā glōriā

To Cesius 201

cōgitātis, velim salvis nōbis; sin id minus, rēs tamen pūblica per vōs brevī tempore iūs suum reciperābit. Ego tuīs neque dēsum neque deerō: quī sīve ad mē referent sīive nōn referent, mea tibi tamen benevolentia fidēsque praestābitur. valē.

XXI. (Fam. 13. 51.)

A letter of introduction (cf. Nos. VII. and XVIIIL). Nothing is known of P. Messienus. P. Cesius, to whom the letter was sent, was a native of Ravenna. The date is uncertain.

M. CICERO P. CAESIO S. D.

P. Messiēnum, equitem Rōmānum, omnibus rēbus ōrnā- 5 tum meumque perfamiliārem, tibi commendō eā commendā- tiōne, quae potest esse diligentissima. Petō ā tē et prō nostrā et prō paternā amīcitiā, ut eum in tuam fidem recipiās ēiusque rem fāmamque tueāre: virum bonum tuāque amiī- citiā dīgnum tibi adiūnxeris mihique grātissimum fēceris. r10

MEgDAL 0F CicERD JUSNIOR. [OCR skipped on page(s) 317-749]