strangeways_ovid.md

title	author	date	lang	edited	license	original_scan	notes
P. Ovidī Nāsōnis Elegīaca	L.R. Strangeways, M.A.	1915	la	false	CC-BY-SA 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/	http://www.archive.org/details/povidinasonisele00ovidrich

PRIMA PARS RĒS RōMāNA»

1. MOENIA RŌMAE.

Numitor, rēx Albānōrum ab Amūliō frātre minōre rēgnō pulsus est. Rhēae Silviae Numitōris fīliae Rōmulus Remusque nātī sunt. īnfantēs Amūliō iubente in fluvium missī sunt: in rīpam autem prōiectī, dum lupa eōs inter catulōs suōs nūtrit, ā pāstōre quōdam repertī sunt. Adultī ab avō cōgnitī Amūlium occīdērunt. Deinde rēgnō Numitōrī redditō ipsī urbis conden- dae cōnsilium cēpērunt. Quā dē rē illud inter sē cōnsēnsērunt, ut, cum Rōmulus in monte Palātīnō, Remus in Aventīnō stetisset, is, quī plūrēs avēs spectāsset, auspicia habēret urbisque auctor esset. Itaque Rōma annō ante Chrīstum nātum lsēpi:|ēgestsamē quīnquāgesimō tertiō condita est. C

Ism luerat poenās frāter Numitōris, et omne Pāstōrum geminō sub duce volgus erat.

Contrahere agrestēs et moenia pōnere utrīque Convenit: ambigitur, moenia pōnat uter.

“Nīl opus est’ dīxit ‘certāmine’ Rōmulus ‘ūllō: 5 Māgna fidēs avium est, experiāmur avēs.’

Rēs placet: alter adit nemorōsī saxa Palāti: Alter Aventīnum māne cacūmen init.

Sex Remus, hic volucrēs bis sex videt ōrdine; pactō Stātur, et arbitrium Rōmulus urbis habet. 10

Apta diēs legitur, quā moenia sīgnet arātrō; Sacra Palis suberant: inde movētur opus.

10. in fidē stant et auspicia penes Rōmulum sunt. ēnttcērtcut. retua PARS

īomn ār2 solitnts, īruges iaciuntur in īma Et dē vīcīnō terra petīta solō.

Fossa replēetur humō, plēnaeque impōnitur āra, Et novus accēnsō fungitur īgne focus.

Inde premēns stīvam dēsīgnat moenia sulcō; Alba iugum niveō cum bove vacca tulit.

Vōx fuit haec rēgis: ‘Condentī, Iuppiter, urbem Ēt genitor Māvors Vestaque māter, ades!

Quōsque pium est adhibēre deōs, advertite cūncti! Auspicibus vōbīs hoc mihi surgat opus.

Longa sit huic aetās dominaeque āmud terrae, Sitque sub hāc oriēns occiduusque dies

Ille precābātur, tonitrū dedit ōmina laevō Iuppiter et laevō fulmina missa polō.

Auguriō laetī iaciunt fundāmina cīvēs, Et novus exiguō tempore mūrus erat.

Hoc Celer urget opus, quem Rōmulus ipse vocārat,

“Sint ’que, ‘Celer, cūrae’ dīxerat ‘ista tuae, Nēve quis aut mūrōs aut factam vōmere fossam Trānseat; audentem tālia dēde necī.’ Quod Remus īgnōrāns humilēs contemnere mūrōs Coepit, et ‘Hīs populus’ dīcere ‘tūtus erit?’

Nec mora, trānsiluit. Rutrō Celer occupat ausum;

Ille premit dūram sanguinulentus humum.

Fāstī iv. 809-43.

15

20

30

3ō RĒS RŌōMANAE

2. RAPTIŌ SABīNĀRUMN.

Rōmulus ut uxōrēs cīvibus suīs adipīscerētur, virginēs Curibus, ex oppidō Sabīnōrum, ad lūdōs spectandōs Rōmam vocāvit.

. Sūt = = s. b4

Quae cum frequentēs vēnissent, Rōmānī eās impetū factōdomum

quisque suam rapuērunt.

Iamque locō māius nōmen Rōmānus habēbat; Nec coniūnx illī, nec socer ūllus erat.

In stabulīs habitāsse et ovēs pāvisse nocēbat, Iūgeraque incultī pauca tenēre solī.

Extrēmīs dantur cōnūbia gentibus: at quae Rōmānō vellet nūbere, nūlla fuit.

Prīmus sollicitōs fēcistī, Rōmule, lūdōs, Cum iūvit viduōs rapta Sabīna virōs.

In gradibus sēdit populus dē caespite factīs, Quālibet hīrsūtās fronde tegente comās.

Respiciunt, oculīsque notant sibi quisque puellam Quam velit; et tacitō pectore multa movent.

In mediō plausū (plausus tunc arte carēbat) Rēx populō praedae sīgna petenda dedit.

Prōtinus exsiliunt, animum clāmōre fatentēs, Virginibus cupidās iniciuntque manūs.

Ut fugiunt aquilās, timidissima turba, columbae, Utque fugit vīsōs āgna novella lupōs,

Sīc illae timuēre virōs sine mōre ruentēs; Cōnstitit in nūllā, quī fuit ante, color.

Intumuēre Curēs et quōs dolor attigit īdem; Tum prīmum generīs intulit arma socer.

Iamque ferē raptae mātrum quoque nōmen habēbant,

Tractaque erant longā bella propinqua morā:

1. quod in animō habent clāmōre ostendunt.
2. sine mōre: modō parum decōrō.
3. Curēs: nōmen oppidī prō populō est.

10

15

20 10

PRīMA PARS.

Conveniunt nūptae dictam Iūnōnis in aedem, Quās inter sīc est Hersilia ōrsa loquī:

‘O pariter raptae—quoniam hoc commūne tenēmus— Nōn ultrā lentē possumus esse piae.

Stant aciēs: sed utrā dī sint prō parte rogandī, Ēligite: hinc coniūnx, hinc pater arma tenet.

Quaerendum est, viduae fierī mālīmus, an orbae. Cōnsilium vōbīs forte piumque dabō.’

Cōnsilium dederat; pārent, crīnēsque resolvunt, Maestaque fūnereā corpora veste tegunt.

Iam steterant aciēs ferrō mortīque parātae, Iam lituus pūgnae sīgna datūrus erat,

Cum raptae veniunt inter patrēsque virōsque, Inque sinū nātōs, pīgnora cāra, tenent.

Ut medium campī scissīs tetigēre capillis, In terram positō prōcubuēre genū:

Et quasi sentīrent, blandō clāmōre nepōtēs Tendēbant ad avōs bracchia parva suōs.

Quī poterat, clāmābat avum, tunc dēnique vīsum, Et quī vix poterat, posse coāctus erat.

Tēla virīs animīque cadunt, gladiīsque remōtīs Dant socerī generīs accipiuntque manūs;

Laudātāsque tenent nātās, scūtōque nepōtem

Fert avus.

Hic scūtī dulcior ūsus erat.

Fāstī iii. 187-96. Ars Amāt. i. 101-2, 107-10, 113-20. Fāstī iii. 201-28.

25

30

40 RĒS RŌōMANAE 11 3. TARQUINī RĒGIS FRAUS.

Tarquinius Superbus, rēx ultimus Rōmānōrum, cum Gabiōs, urbem haud procul Rōmā dīstantem, armīs capere nōn fosset, eam dolō in potestātem suam redigere cōnstituit. Itaque Sex- tum fīlium suum mīsit, quī animōs Gabīnōrum sibi conciliāret. Quōs cum fraude conciliāsset, Sextus ā patre mandātīs occultīs doctus, quōmodo Gabiōs ēverteret, populō incautō persuāsit ut prīncipēs prōditiōnis īnsimulātōs occīderet. Quā rē ducibus prīvāta urbs in potestātem Rōmānōrum redācta est.

Uttima Tarquinius Rōmānae gentis habēbat

Rēgna, vir iniūstus, fortis ad arma tamen. Cēperat hic aliās, aliās ēverterat urbēs,

Et Gabiōs turpī fēcerat arte suōs.

Namque trium minimus, prōlēs manifēsta Superbī, 5

In mediōs hostēs nocte silente venit.

Nūdārant gladiōs: ‘Occīdite’ dīxit ‘inermem,

Hoc cupiant frātrēs Tarquiniusque pater, Quī mea crūdēlī lacerāvit verbere terga.’

Dīcere ut hoc posset, verbera passus erat. 10 Lūna fuit: spectant iuvenem, gladiōsque recondunt,

Tergaque, dēductā veste, notāta vident:

Flent quoque, et, ut sēcum tueātur bella, precantur.

Callidus īgnārīs adnuit ille virīs.

Iamque potēns, missō genitōrem appellat amīeō, 15

Perdendī Gabiōs quod sibi mōnstret iter.

Hortus odōrātīs suberat cultissimus herbīs,

Sectus humum rīvō lēne sonantis aquae. Illīe Tarquinius mandāta latentia nātī

Accipit, et virgā līlia summa metit. 20 Nūntius ut rediit, dēcussaque līlia dīxit,

Fīlius ‘Āgnōscō iūssa parentis’ ait.

Nec mora, prīncipibus caesīs ex urbe Gabīnā,

Trāduntur ducibus moenia nūda suīs.

Fāstī ii. 687-110. 12 PRīMA PARS

4. MXTRŌNA RŌMĀNA.

Ducēs Rōmānōrum, dum ārdeam urbem Rutulōrum in ōrā Tuscī Maris sitam obsident, dē virtūtibus uxōrum suārum disputant. Mox ut rem iūdicent, inopīnātī uxōrēs vīsunt. Ōnam Lucrētiam, Collātīnī uxōrem, opera domestica cūrantem inveniunt. Cingitur intereā Rōmānīs Ārdea sīgnīs,

Et patitur longās obsidiōne morās. Dum vacat, et metuunt hostēs committere pūgnam, Lūditur in castrīs; ōtia mīles agit. Tarquinius iuvenis sociōs dapibusque merōque 5 Accipit; ex illīs rēxque creātus ait: ‘Dum nōs sollicitōs pigrō tenet Ārdea bellō Nec sinit ad patriōs arma referre deōs, EĒcquid in officiō torus est sociālis? Et ecquid Coniugibus nostrīs mūtua cūra sumus?’ 10 Quisque suam laudat; studiīs certāmina crēscunt; Et fervet multō linguaque corque merō. Surgit cui dederat clārum Collātia nōmen; ‘Nōn opus est verbīs, crēdite rebus,’ ait, “‘Nox superest; tollāmur equīs, Urbemque petāmus!” 15 Dicta placent; frēnīs impediuntur equī. Pertulerant dominōs: rēgālia prōtinus illī Tēcta petunt; cūstōs in fore nūllus erat. Ecce nurum rēgis fūsīs per colla corōnīs Inveniunt positō pervigilāre merō. 20 Inde citō passū petitur Lucrētia: nēbat, Ante torum calathī lānaque mollis erat. Lūmen ad exiguum famulae data pēnsa trahēbant: Inter quās tenuī sīc ait ipsa sonō: 24 “Mittenda est dominō—nunc, nunc properāte, puellae !— Quamprīmum nostrā facta lacerna manū. S. vacat: bellum intermittitur, nihil agitur.

10. nōs uxōribus, uxōrēs nōbīs cūrae sunt.
11. nox superest: nox nōndum ācta est. RĒS RōMAĀANAE 13

Quid tamen audītis? Nam plūra audīre potestis: Quantum dē bellō dīcitur esse super?

Postmodo victa cadēs! Meliōribus, Ārdea, restās! Improba, quae nostrōs cōgis abesse virōs. 30

Sint tantum reducēs! Sed enim temerārius ille Est meus, et strictō quālibet ēnse ruit.

Mēns abit et morior, quotiēns pūgnantis imāgō Mē subit, et gelidum pectora frīgus habet.’

Dēsinit in lacrimās, intentaque fīla remittit, 35 In gremiō voltum dēposuitque suum.

Hoc ipsum decuit: lacrimae decuēre pudīcae, Et faciēs animō dīgnaque pārque fuit.

‘Pōne metum, veniō!” coniūnx ait; illa revīxit, Dēque virī collō dulce pependit onus. 40

Fūstī ii. 721-60.

5. FABIōRUM PIETSS.

A.C. CCLXXVII Rōmānīs bellum fuit in Vēientēs, quae gēns Vēiīs, in urbe Ētrūriae, quattuordecim mīlia ā Rōmā dīstante, habitābant. Quod bellum gēns Fabia, quia cīvēs aliīs bellīs dīstrictī erant, prīvātō sumptū suscēpit. Et prīmum quidem Fabiī rem prosperē gerēbant: aliquandō tamen Vēientēs īn- sidiīs haud procul ā Vēiīs ad Cremeram flūmen factīs Rōmānōs omnēs praeter ūnum trucīdārunt.

Haec fuit illa diēs, in quā Vēientibus armīs Ter centum Fabiī ter cecidēre duo. Ōna domus vīrēs et onus suscēperat Urbis: Sūmunt gentīlēs arma professa manūs. Ēgreditur castrīs mīles generōsus ab īsdem, 5 Ē quīs dux fierī quīlibet aptus erat. 32. quālibet: ubīque vel in omnēs partēs.

4. professa: sēnsū passīt, arma quae ipsī sponte suā prō- mīserant 14 PRIMA PARS

Ut celerī passū Cremeram tetigēre rapācem— Turbidus hībernīs ille fluēbat aquīs—

Castra locō pōnunt: dēstrictīs ēnsibus ipsī Tyrrhēnum validō Mārte per āgmen eunt;

Nōn aliter, quam cum Libycā dē rūpe leōnēs Invādunt sparsōs lāta per arva gregēs.

Diffugiunt hostēs, inhonestaque volnera tergō Accipiunt: Tūscō sanguine terra rubet.

Sīc iterum, sīc saepe cadunt; ubi vincere apertē Nōn datur, īnsidiās armaque tēcta parant.

Campus erat, campī claudēbant ultima collēs Silvaque montānās occulere apta ferās;

In mediō paucōs armentaque rāra relinquunt,

Cetera virgultīs abdita turba latet.

Ecce velut torrēns undīs pluviālibus auctus Aut nive, quae zephyrō victa tepente fluit,

Per sata perque viās fertur, nec, ut ante solēbat, Rīpārum clausās margine fīnit aquās:

Sīc Fabiī vallem lātīs discursibus implent,

Quodque vident, sternunt: nec metus alter inest. Quō ruitis, generōsa domus ? Male crēditis hostī.

Simplex nōbilitās, perfida tēla cavē! Fraude perit virtūs: in apertōs undique campōs Prōsiliunt hostēs et latus omne tenent. Quid faciant paucī contrā tot mīlia fortēs? Quidve, quod in miserō tempore restet, adest? Sīcut aper, longē silvīs Laurentibus āctus, Fulmineō celerēs dissipat ōre canēs, Mox tamen ipse perit, sīe nōn moriuntur inultī, Volneraque alternā dantque feruntque manū. Ōna diēs Fabiōs ad bellum mīserat omnēs, Ad bellum niissōs perdidit ūna diēs.

Fāstī ii. 195-200, 205-36.

10. Mārte: armis, cf. variō Mārte, aequō Mārte.
11. Poēta Fabiōs adloquitur.

10

16

30

male crēditis: male facitis quod tam perfidīs crēditis. RĒS RŌōMAĀNAE 15

6. LUPA NUTRIXX.

Rhēa Silvia iūssū Amūlī, patruī suī, virgō Vestālis facta est. Rōmulum Remumque, quōs Silvia peperit, Amūlius in Tiberim flūmen dēmittī iūssit. Mox in rīpam prōiectōs lupa sub arbore quam posterī Rūminam vel Rōmulam dīcēbant, aluisse dīcitur. Sub monte Palātīnō antrum fuit quod Lupercal vocābant. Hoc in antrum īdibus Februāriīs Lupercālēs, sacerdōtēs antīquissimī, ad Lupercālia agenda conveniēbant. Hī per urbem currentēs, sī quae fēminae obviam ierant, eās verberibus ē pellibus victi- mārum factīs tangēbant. Quae tangēbantur, eīs plūrēs līberī fierī crēdēbantur.

Forsitan et quaerās, cūr sit locus ille Lupercal, Quaeve diem tālī nōmine causa notet. Silvia Vestālis caelestia sēmina partū Ēdiderat, patruō rēgna tenente suō. Is iubet auferrī parvōs et in amne necārī. 5 Quid facis? Ex istīs Rōmulus alter erit! Iūssa recūsantēs peragunt lacrimōsa ministrī, Flent tamen, et geminōs in loca iūssa ferunt. Albula, quem Tiberim mersus Tiberīnus in undīs Reddidit, hībernīs forte tumēbat aquīs. 10 Hīc, ubi nunc fora sunt, lintrēs errāre vidērēs, Quāque iacent vallēs, Māxime Circe, tuae. Hūc ubi vēnērunt—neque enim prōcēdere possunt Longius—ex illīs ūnus et alter ait: ‘At quam sunt similēs! At quam fōrmōsus uterque! 15 Plūs tamen ex illīs iste vigōris habet. Sī genus arguitur voltū, nisi fallit imāgō, Nescio quem vēnīs sūspicor esse deum. At sīquis vestrae deus esset orīginis auctor, In tam praecipitī tempore ferret opem: 20 Ferret opem certē, si nōn ope māter egēret, Quae facta est ūnō māter et orba diē.

18. nescio quem: aliquem, quis autem sit nescio. 16 PRīMA PARS

Nāta simul, moritūra simul, simul īte sub undās Corpora!” Dgēsierat, dēposuitque sinū.

Vāgierunt ambō pariter: sēnsisse putārēs. Hī redeunt ūdīs in sua tēcta genīs.

Sustinet impositōs summā cavus alveus undā. Heu quantum fātī parva tabella tulit!

Alveus in Ilīmō silvīs appulsus opācīs Paulātim fluviō dēficiente sedet.

Arbor erat: remanent vēstīgia, quaeque vocātur Rūmina nunc fīcus, Rōmula fīcus erat.

Vēnit ad expositōs—mīrum !—lupa fēta gemellōs. Quis crēdat puerīs nōn nocuisse feram?

30

34

Nōn nocuisse parum est, prōdest quoque: quōs lupa nūtrit,

Perdere cōgnātae sustinuēre manūs.

Cōnstitit, et caudā tenerīs blandītur alumnīs, Et fingit linguā corpora bīna suā.

Mārte satōs scīrēs: timor āfuit. Ōbera dūcunt, Nec sibi prōmissī lactis aluntur ope.

Illa locō nōmen fēcit, locus ipse Lupercīs. Māgna datī nūtrīx praemia lactis habet.

Fāstī ii. 381-422.

25. putārēs: putāre poterās; cf. l. 39 scīrēs.

140 RES RōMAĀNAE 17

7. AURI SACRA FAMFS.

Sāturnus Iovis pater, cum ā fīliō rēgnō pulsus in Italiam vēnisset, ibi temporibus antīquīs rēgnāsse dīcitur: eō rēgnante omnēs fāma est parvō contentōs nec dīvitiārum cupidōs fuisse.

Vix ego Sāturnō quemquam rēgnante vidēbam, Cūius nōn animō dulcia lucra forent.

Tempore crēvit amor, quī nunc est summus, habendī: Vix ultrā, quō iam prōgrediātur, habet.

Plūris opēs nunc sunt, quam prīscī temporis annīs, 5 Dum populus pauper, dum nova Rōma fuit:

Dum casa Mārtigenam capiēbat parva Quirīnum, Et dabat exiguum flūminis ulva torum.

Iuppiter angustā vix tōtus stābat in aede, Inque Iovis dextrā fictile fulmen erat. 10

Frondibus ōrnābant quae nunc Capitōlia gemmīs, Pāscēbatque suās ipse senātor ovēs:

Nec pudor, in stipulā placidam cēpisse quiētem Et faenum capitī supposuisse, fuit.

Iūra dabat populīs positō modo praetor arātrō, 15 Et levis argentī lāmmina crīmen erat.

At postquam fortūna locī caput extulit hūius, Et tetigit summō vertice Rōma deōs,

Crēvērunt et opēs et opum furiōsa cupīdō,

Et, cum possideant plūrima, plūra petunt. 20 Fūstī i. 198-212.

4. tam longē est prōgressus ut longius prōgredī vix possit.
5. tam angusta erat aedēs ut tōtum Iovis sīgnum vix caperet.
6. sī cui vel minimum argentī pondus erat, arrogantiae eum accūsābant.

1276-5 B SECUNDA PARS

RĒS FĀBULŌSAE

1. ARīON.

Arīon, in Lesbō nātus, poēta fidicenque īnsīgnissimus a. v.c. cxxX flōruit. Cum ē Siciliā Corinthum rediēns dōna multa et pretiōsa sēcum ferret, nautae necandī ēius cōnsilium iniērunt. Arīon cum carmen lacrimābile fidibus cecinisset, in mare sē dēiēcit, ibique ā delphīne (is autem est piscis māgnō corpore, ingeniō mītī) in tergum receptus Corinthum incolumis advēnit. Cum haud ita multō post nautae quoque adessent, Periander, rēx Corinthiōrum, eōs rogāvit, ubi esset Arīon: respondērunt se eum in Siciliā relīquisse: cum autem Arīon subitō eīs ante oculōs adesset, metū perculsī rem tōtam cōnfessī sunt. Del- phīna Iuppiter in caelum sublātum in sīdus vertit.

Quob mare nōn nōvit, quae nescit Arīona tellūs? Carmine currentēs ille tenēbat aquās: Saepe sequēns āgnam lupus est ā vōce retentus, Saepe avidum fugiēns restitit āgna lupum: Saepe canēs leporēsque umbrā cubuēre sub ūnā, 5 Et stetit in saxō proxima cerva leae: Et sine līte loquāx cum Palladis ālite cornīx Sēdit, et accipitrī iūncta columba fuit. Cynthia saepe tuīs fertur, vōcālis Arīon, Tamquam frāternīs obstipuisse modīs. 10 Nōmen Arīonium Siculās implēverat urbēs, Captaque erat lyricīs Ausonis ōra sonīs. Inde domum repetēns puppem cōnscendit Arīon, Atque ita quaesītās arte ferēbat opēs. RĒS FĀBULōSAE 19

Forsitan, īnfēlīx, ventōs undāsque timēbās: 15 At tibi nāve tuā tūtius aequor erat.

Namque gubernātor dēstrictō cōnstitit ēnse Cēteraque armātā cōnscia turba manū.

Quid tibi cum gladiō? Dubiam rege, nāvita, puppem! Nōn haec sunt digitīs arma tenenda tuīs. 20

Ille, metū viduus, ‘Mortem nōn dēprecor’ inquit ‘Sed liceat sūmptā pauca referre lyrā.’

Dant veniam, rīdentque moram; capit ille corōnam, Quae possit crīnēs, Phoebe, decēre tuōs:

Induerat Tyriō bis tinctam mūrice pallam: 25 Reddidit icta suōs pollice chorda sonōs,

Flēbilibus numerīs velutī cānentia dūrā Trāiectus pinnā tempora cantat olor.

Prōtinus in mediās ōrnātus dēsilit undaās, Spargitur impulsā caerula puppis aquā. 30

Inde—fidē māius—tergō delphīna recurvō Sē memorant onerī supposuisse novō.

Ille sedēns citharamque tenet, pretiumque vehendī Cantat, et aequorēas carmine mulcet aquās.

Dī pia facta vident: astrīs delphīna recēpit 35 Iuppiter et stēllās iūssit habēre novem.

Fāstī ii. 83-118.

28. trāiectus tempora: cui tempora sagittā trānsfixa sunmt.

B 2 20 SECUNDA PARS

2. ARS DAEDALĒ’A.

Boedcins vir ingeniōsissimus, ob hominem Athēnīs occīsum ad Mīnōem, rēgem Cfrētēnsium, perfūgit. Ibi, ut cēlāret Mīnō- taurum, mōnstrum ē taurō et homine mīxtum, quem Pāsiphaē uxor Mīnōis peperit, labyrinthum, quem vocant, multīs errōri- bus convolūtum aedificāvit. Quamobrem īrātus Mīnōs Daedalum abīre prohibuit. Itaque Daedalus ālās fēcit, quibus ipse cum Icarō fīliō suō per āēra āvolāret.

Ingenium mala saepe movent; quis crēderet umquam

Āēriās hominem carpere posse viās?

Daedalus ut clausit conceptum crīmine mātris

Sēmibovemque virum sēmivirumque bovem,

“sit modus exiliō, dīxit, ‘iūstissime Mīnōs, 5

Accipiat cinerēs terra paterna meōs.

Et quoniam in patriā, fātīs agitātus inīquīs,

Vīvere nōn potuī, dā mihi posse morī. Dā reditum puerō, senis est sī grātia vīlis:

Sī nōn vīs puerō parcere, parce senī.’ 10 Dīxerat haec; sed et haec et multō plūra licēbat

Dīcere; regressūs nōn dabat ille virō.

Quod simul āc sēnsit, ‘Nunc, nunc, ō Daedale,’ dīxit,

‘Māteriam quā sīs ingeniōsus habēs.’

Rēmigium volucrum dispōnit in ōrdine pinnās, 15

Et leve per līnī vincula nectit opus; īmaque pars cērīs āstringitur īgne solūtis,

Fīnītusque novae iam labor artis erat.

Tractābat cēramque puer pinnāsque renīdens,

Nescius haec umerīs arma parāta suīs. 20 Cui pater, ‘Hīs’ inquit ‘patria est adeunda carīnīs,

Hāc nōbīs Mīnōs effugiendus ope.

Mē pinnīs sectāre datīs, ego praevius ībō;

Sit tua cūra sequī, mē duce tūtus eris.’

I. quis crēderet?: quis crēdere potuit? RĒS FĀXBULŌSAE

21

Dum monet, aptat opus puerō, mōnstratque movērī, 25

Ērudit īnfīrmās ut sua māter aves. Inde sibī factās umerīs accommodat ālās, Perque novum timidē corpora lībrat iter. Iamque volātūrus parvō dedit ōscula nātō, Nec patriae lacrimās continuēre genae. Monte minor collis campīs erat altior aequīs:

Hinc data sunt miserae corpora bīna fugae.

Et movet ipse suās, et nātī respicit ālās Daedalus, et cursūs sustinet ūsque suōs. Iamque novum dēlectat iter, positōque timōre

īcarus audācī fortius arte volat. Tum puer, incautīs nimium temerārius annīs, Altius ēgit iter, dēseruitque patrem. Vincla labant, et cēra deō propiōre liquēscit, Nec tenuēs ventōs bracchia mōta tenent. Territus ā summō dēspexit in aequora caelō: Nox oculīs pavidō vēnit oborta metū. Tābuerant cērae; nūdōs quatit ille lacertōs, Et trepidat, nec quō sustineātur habet.

30

40

Dēcidit, atque cadēns ‘Pater, ō pater, auferor’ inquit;

Clausērunt viridēs ōra loquentis aquae.

At pater īnfēlīx, nec iam pater, ‘ Icare,’ clāmat, “‘Icare,’ clāmat, ‘ubi es, quōve sub āxe volās?’

“Icare’ clāmābat, pinnās āspexit in undīs. Ossa tegit tellūs. Aequora nōmen habent.

Ars Amātōria ii. 48-4, 28-84, 45-52, 51-8, 65-ī6, 88-96.

50. Aequora: mare īcarium.

46

50 22 SECUNDA PARS

83. PYLADIS ET ORESTAE AMOR MIRUS.

Dum classis Graecōrum, iam Trōiam Agamemnone duce pro- fectūra, Aulide ventīs adversīs retinētur, Calchās vātēs Aga- memnonem monet fīlium suam īphigenīam Diānae immolandam esse. In mediō sacrificandī rītū Diāna abreptam puellam ad Taurōs abstulit. Ea gēns rēge Thoante ad ōram palūdis Maeō- tidis, quī est sinus Euxīnī Maris, habitābat. Gentī barbarae mōs erat advenās Diānae immolāre: quōs īphigenīa, Diānae sacerdōs facta, immolābat. Aliquot post annīs Orestēs Aga- memnonis fīlius ā Furiīs ob mātrem suam occīsam in exilium āctus, Taurōs cum Pylade, amīcō suō, ventīs adversīs appulsus est.

Est locus in Scythiā, Taurōs dīxēre priōrēs, Quī Geticā longē nōn ita dīstat humō. Hāc ego sum terrā—patriae nec paenitet—ortus: Cōnsortem Phoebī gēns colit illa deam. Templa manent hodiē vāstīs innīxa columnīs, 5 Perque quater dēnōs ītur in illa gradūs. Fāma refert illīc sīgnum caeleste fuisse: Quōque minus dubitēs, stat basis orba deā: Āraque, quae fuerat nātūrā candida saxī, Dēcolor adfūsō tīncta cruōre rubet. 10 Fēmina sacra facit taedae nōn nōta iugālī, Quae superat Scythicās nōbilitāte nurūs. Saecrificī genus est, sīc īnstituēre priōres, Advena virgineō caesus ut ēnse cadat. Rēgna Thoāns habuit Maeōtide clārus in ōrā, 16 Nec fuit Euxīnīs nōtior alter aquīs. Scēptra tenente illō liquidās fēcisse per aurās Nescio quam dīcunt īphigenīan iter, Quam levibus: ventīs sub nūbe per āera vectam Crēditur hīs Phoebē dēposuisse locīs. 20

6. ītur: ūsū impersōnālī, eunt. RĒS FĀXBULōŌSAE

Praefuerat templō multōs ea rīte per annōs, Invītā peragēns trīstia sacra manū,

Cum duo vēliferā iuvenēs vēnēre carīnā, Pressēruntque suō lītora nostra pede.

Pār fuit hīs aetās et amor, quōrum alter Orestēs, Ast Pyladēs alter. Nōmina fāma tenet.

Prōtinus immītem Triviae dūcuntur ad āram, Ēvinctī geminās ad sua terga manūs.

Spargit aquā captōs lūstrālī Grāia sacerdōs, Ambiat ut fulvās īnfula longa comās.

Dumque parat sacrum, dum vēlat tempora vittīs, Dum tardae causās invenit ipsa morae,

“‘Nōn ego crūdēlis, iuvenēs: īgnōscite !’ dīxit “Sacra suō faciō barbariōra locō.

Riītus is est gentis. Quā vōs tamen urbe venttis? Quodve parum faustā puppe petīstis iter?’

Dīxit: et audītō patriae pia nōmine virgō Cōnsortēs urbis comperit esse suae.

‘Alteruter nostrīs’ inquit ‘cadat hostia sacrīs: Ad patriās sēdēs nūntius alter eat.’

īre iubet Pylades cārum peritūrus Orestem, Hic negat; inque vicēs pūgnat uterque morī.

Exstitit hoc ūnum, quō nōn convēnerit illīs, Cētera pār concors et sine līte fuit.

Dum peragunt iuvenēs pulchrī certāmen amōris, Ad frātrem scrīptās exarat illa notās.

Ad frātrem mandātā dabat; cuique illa dabantur (Hūmānōs cāsūs āspice !) frāter erat.

Nec mora, dē templō rapiunt simulācra Diānae, Clamque per immēnsās puppe feruntur aquās.

Mīrus amor iuvenum, quamvīs abiēre tot annī, In Scythiā māgnum nunc quoque nōmen habet.

23

30

35

40

45

50

Ex Pontō n1I. ii. 48-96.

43.. dē hāc rē ūnā nōn cōnsēnsērunt. 5

24 SECUNDA PARS

4. HERCULIS ET CACī CERTĀMEN.

Herculēs, Iovis fīlius, cum multōs aliōs labōrēs perfēcit, tum bovēs quōsdam Gēryonī, mōnstrō cuīdam tricorporī Erythēae īnsulae Hispāniēnsis incolae, abreptās in Italiam ēgit. Cum autem Rōmae apud Evandrum Tegeā, ex urbe Arcadiae, exulan- tem noctem ageret, Cācus Volcānī fīlius, homō corpore immānī, ingeniō inhūmānō, taurōs duōs in cavernam suam abstrāxit. Cum Herculēs mūgītū taurōrum audītō rem intellexisset, Cācum manibus cōnsertīs interfēcit. Mox āram in eā parte ubi posteā fuit Forum Boārium, haud procul ā Tiberī, posuit.

Ecce bovēs illūc Erythēidas applicat hērōs Ēmēnsus longī clāviger orbis iter. Dumque huic hospitium domus est Tegeaea, vagantur Incūstōdītae laeta per arva bovēs. Māne erat: excussus somnō Tīrynthius āctor 5 Dē numerō taurōs sentit abesse duōs. Nūlla videt quaerēns tacitī vēstīgia fūrtī: Trāxerat āversōs Cācus in antra ferōs, Cācus, Aventīnae timor atque īnfāmia silvae, Nōn leve fīnitimīs hospitibusque malum. 10 Dīra virō faciēs, vīrēs prō corpore, corpus Grande: pater mōnstrī Mulciber hūius erat: Prōque domō longīs spelunca recēssibus ingēns Abdita, vix ipsīs invenienda ferīs. Ōra super postēs affīxaque bracchia pendent, 15 Squālidaque hūmānīs ossibus albet humus. Servātā male parte boum Iove nātus abībat: Mūgītum raucō fūrta dedēre sonō. ‘Accipiō revocāmen’ ait, vōcemque secūtus Impia per silvās victor ad antra venit. 20 Ille aditum frāctī praestrūxerat obice montis, Vix iuga mōvissent quinque bis illud opus.

12. Mulciber: Volcānus.
13. male servāre idem est quod nōn servāre vel āmittere. RĒS FĀBULŌSAE

Nītitur hic umerīs—caelum quoque sēderat illīs—

Et vāstum mōtū collabefactat onus.

25

Quod simul ēversum est, fragor aethera terruit ipsum, 25

Ictaque subsēdit pondere mōlis humus. Prīma movet Cācus collātā proelia dextrā, Remque ferōx saxīs stīpitibusque gerit. Quīs ubi nīl agitur, patriās male fortis ad artēs Cōnfugit, et flammās ōre sonante vomit. Quās quotiēns prōflat, spīrāre Typhōēa crēdās Et rapidum Aetnaeō fulgur ab īgne iacī. Occupat Alcīdēs, adductaque clāva trinōdis Ter quater adversī sēdit in ōre virī. Ille cadit, mīxtōsque vomit cum sanguine fūmōs, Et lātō moriēns pectore plangit humum. Immolat ex illīs taurum tibi, Iuppiter, ūnum Victor, et Evandrum rīūricolāsque vocat. Cōnstituitque sibī, quae Māxima dīcitur, āram, Hīc ubi pars Urbis dē bove nōmen habet.

Fāstī i. 543-82.

5. ABREPTA PERSEPHONE.

30

3ō

Persephonēn vel Prōserpinam, Cereris deae, cuī frūmenta agrīque cultūra cūrae erant, fīliam, dum flōrēs Hennae in urbe Siciliae legit, patruus Plūto, quī in īnferīs rēgnābat, abripuit

ut sibi nūberet.

Terra tribus scopulīs vāstum prōcurrit in aequor Trīnacris, ā positū nōmen adepta locī,

Grāta domus Cererī. Multās ea possidet urbeēs, In quibus est cultō fertilis Henna solō.

Frīgida caelestum mātrēs Arethūsa vocārat: Vēnerat ad sacrās et dea flāva dapēs.

38l. crēdās: crēdere possīs.

2. Sicilia Trīnacris vocātūr quod tria prōmunturia habet. 5 26 SECUNDA PARS

Fīlia, cōnsuētīs ut erat comitāta puellīs, Ērrābat nūdō per sua prāta pede.

Valle sub umbrōsā locus est āspergine multa Uvidus ex altō dēsilientis aquae.

Tot fuerant illīc, quot habet nātūra, colōrēs, Pīctaque dissimilī flōre nitēbat humus.

Quam simul āspexit, ‘Comitēs, accēdite!” dīxit ‘Et mēcum plēnōs flōre referte sinūs!”

Praeda puellārēs animōs prōlectat inānis, Et nōn sentītur sēdulitāte labor.

Haec implet lentō calathōs ē vīmine nexōs, Haec gremium, laxōs dēgravat illa sinūs.

Illa legit calthās, huic sunt violāria cūrae, Illa papāvereās subsecat ungue comās:

Hās, hyacinthe, tenēs; illās, amarante, morāris: Pars thyma, pars casiam, pars melilōton amant.

Plūrima lēcta rosa est; sunt et sine nōmine flōrēs.

Ipsa crocōs tenuēs līliaque alba legit. Carpendī studiō paulātim longius ītur, Et dominam cāsū nūlla secūta comes. Hanc videt et vīsam patruus vēlōciter aufert, Rēgnaque caeruleīs in sua portat equīs. Illa quidem clāmābat ‘Iō, cārissima māter, Auferor!” ipsa suōs abscideratque sinūs: Panditur intereā Dītī via, namque diurnum Lūmen inassuētī vix patiuntur equī. At chorus aequālis, cumulātae flōre ministrae, ‘Persephonē,’ clāmant ‘ad tua dōna venī!” Ut clāmāta silet, montēs ululātibus implent, Et feriunt maestae pectora nūda manūs.

10

15

20

25

30

3ō

Attonita est plangōre Cerēs—modo vēnerat Hennam—

Nec mora, ‘Mē miseram! fīlia’ dīxit ‘ubi est?’ Mentis inops rapitur, quālēs audīre solēmus Thrēiciās fūsīs maenadas īre comīs.

40 RĒS FĀBULŌSAE 27

Ut vitulō mūgit sua māter ab ūbere raptō, Et quaerit fēetūs per nemus omne suōs: Sīc dea nec retinet gemitūs, et concita cursū Fertur, et ē campīs incipit, Henna, tuīs. Inde puellāris nacta est vēstīgia plantae, 45 Et pressam nōtō pondere vīdit humum; Forsitan illa diēs errōris summa fuisset, Sī nōn turbāssent sīgna reperta suēs. : Fāstī iv. 419-66.

6. TLĒēPOLEMī SĀNAĀTō.

Cerēs dum fīliam suam quaerit, per multās terrās errat: po- strēmō Fleusīna, ad urbem Atticae, advenit: hīc rēgnat Celeus, cuī uxor est Metanīra, fīlius Tlēpolemus. Quem ut immortālem redderet, Cerēs manibus permulsum, cum carmina dīvīna ceci- nisset, in ignem posuit. Māter autem Tlēpolemī perterrita obstitit quōmiīnus dea rem perficeret. Itaque Tlēpolemus nōn factus est immortālis, posteā autem Cerere docente hominēs ad agrōs colendōs īnstituisse dīcitur. Ēleusīne sollennia Cereris, quae mygstēria vocābantur, flōrentibus Graecīs Rōmānīsque agē- bantur, multīque eīs ē multīs gentibus intererant.

Hīc prīmum sēdit gelidō maestissima saxō: Illud Cecropidae nunc quoque Trīste vocant. Sub Iove dūrāvit multīs immōta diēbus, Et lūnae patiēns et pluviālis aquae. : Fors sua cuique locō est. Quō nunc Cereālis Eleusin 5 Dīcitur, hōc Celeī rūra fuēre senis. Ille domum glandēs excussaque mōra rubētīs Portat, et ārsūris ārida līgna focīs. Fīlia parva duās redigēbat rūpe capellās, Ēt tener in cūnīs fīlius aeger erat. 10

S. sub Iove: sub caelō apertō. 28 SECUNDA PARS

‘Māter !” ait virgō—mōta est dea nōmine mātris— ‘Quid facis in sōlīs incomitāta locīs ?’

Restitit et senior, quamvīs onus urget, et ōrat, Tēcta suae subeat quantulacumque casae.

Illa negat. Simulārat anum, mītrāque capillōs 15 Presserat. īnstantī tālia dicta refert:

“Sōspes eās, semperque parēns! mihi fīlia rapta est. Heu! melior quantō sors tua sorte meā est.’

Dīxit, et ut lacrimae—neque enim lacrimāre deōrum est— Dēcidit in tepidōs lūcida gutta sinūs. 20

Flent pariter mollēs animīs virgōque senexque; Ē quibus haec iūstī verba fuēre senis:

“Sīc tibi, quam raptam quereris, sit fīlia sōspes, Surge, nec exiguae dēspice tēcta casae.’

Cui dea ‘Dūc!” inquit 6scīstī, quā cōgere possēs’; 25 Sēque levat saxō, subsequiturque senem.

Dux comitī nārrat, quam sit sibi fīlius aeger, Nec capiat somnōs invigiletque malīs.

Illa sopōriferum, parvōs initūra penātēs, Colligit agrestī lēne papāver humō. 30

Dum legit, oblītō fertur gūstāsse palātō, Longamque imprūdēns exsoluisse famem.

Quae quia prīncipiō posuit iēiūnia noctis, Tempus habent mȳstae sīdera vīsa cibī.

Līmen ut intrāvit, lūctūs videt omnia plēna, 35 Iam spēs in puerō nūlla salūtis erat.

Mātre salūtātā—māter Metanīra vocātur— Iungere dīgnāta est ōs puerīle suō.

Pallor abit, subitāsque vident in corpore vīrēs: Tantus caelestī vēnit ab ōre vigor. 40

14. quantulacumque: quamvīs parva sint.

1ē. sē anum esse simulārat.

34. mystīs tum prīmum cibum capere licet, cum sīdera vident. RāĒS FĀBULōSAE 29

Tōta domus laeta est: hoc est, māterque paterque Nātaque: tres illī tōta fuere domus.

Mox epulās pōnunt, liquefacta coāgula lacte Pōmaque et in cērīs aurea mella suīs.

Abstinet alma Cerēs, somnīque papāvera causās 45 Dat tibi cum tepidō lacte bibenda, puer.

Noctis erat medium placidīque silentia somnī: Triptolemum gremiō sustulit illa suō,

Terque manū permulsit eum, tria carmina dīxit, Carmina mortālī nōn referenda sonō, 50

Inque focō corpus puerī vīvente favillā Obruit, hūmānum pūrget ut īgnis onus.

Excutitur somnō stultē pia māter, et āmēns ‘Quid facis ?’ exclāmat, membraque ab īgne rapit.

Cui dea ‘Dum nōn es’, dīxit ‘scelerāta fuistī: 55 Irrita māternō sunt mea dōna metū.

Iste quidem mortālis erit: sed prīmus arābit

Et seret et cultā praemia tollet humō.’ Fāstī iv. 5038-60. TERTIA PARS

RĒS HUMĀNAE

1. MōBILIS HEU FORTUNA.

Poēta Rōmā, ubi per multōs annōs omnibus rēbus flōrēbat, in exilium pulsus multīs exemplīs docet quam sit īnstabilis Fortūna.

Croesus, rēx Lȳdōrum, cum Cȳrō Mēdōrum rēgī A. v. c. ccvīr bellum intulisset, ab eō victus rēgnōque prīvātus est. ;

Dionȳsius Minor Syrācūsānōrum tyrannus A.vV. C. CCOXCvVr rēgnō pulsus Corinthī quaestū humillimō ūtēbātur: lūdī enim magister factus est. 5

Cn. Pompēius Māgnus A. V. C. DOXLvVII nātus, vir rē mīlitārī praeclārissimus, tandem ā C. Iūliō Caesare pūgnā ad Pharsāliam commissā victus, cum in Aegyptum profūgisset, indīgnē est occīsus.

C. Marius locō humilī A. v.c. Dxcix nātus septiēns cōnsul Rōmae fuit: Ingurtham Numidārum rēgem, Cimbrōs Teuto- nēsque dēvīcit. Sēditiōne autem Rōmae coortā in exilium āctus in palūde Minturnēnsī sē cēlāvit.

OxMNIA sunt hominum tenuī pendentia fīlō, Et subitō cāsū, quae valūere, ruunt.

Dīvitis audīta est cui nōn opulentia Croesī? Nempe tamen vītam captus ab hoste tulit.

Ille Syrācosiā modo formīdātus in urbe 5 Vix humilī dūram reppulit arte famem.

Quid fuerat Māgnō māius? tamen ille rogāvit Summissā fugiēns vōce clientis opem.

Ille Iugurthīnō clārus Cimbrōque triumphō, Quō victrīx totiēns cōnsule Rōma fuit, 10 RĒS HOMANAE 81

In caenō Marius iacuit cannāque palūstrī, Pertulit et tantō multa pudenda virō. Lūdit in hūmānīs dīvīna potentia rēbus, Et certam praesēns vix habet hōra fidem. ‘Lītus ad Euxīnum’ sīquis mihi dīceret “ībis, 15 Et metuēs, arcū nē feriāre Getae’, ‘I, bibe’ dīxissem ‘pūrgantēs pectora sūcōs, Quidquid et in tōtā nāscitur Anticyrā.’ Sum tamen haec passus. Nec, sī mortālia possim, Et summī poteram tēla cavēre deī. 20 Tū quoque fac timeās, et quae tibi laeta videntur, Dum loqueris, fierī trīstia posse putā. Ex Pontō m. iii. 35-58.

2. TEMPORIS EFFECTTUS.

Dē vī temporis scrībit poēta quot quantāsque rēs efficiat. Tempore taurus arātrī iugīque, tempora.equus habēnārum frēnōrumque patiēns fit: tempore ferae mānsuētae fīunt: tem- pore elephās magistrō pārēre discit: tempore ūvae grānaque tumēscunt, tempore ē culmō aristae nāscuntur, tempore pōma dulcia fīunt; tempore ferrum, saxa, lapides, teruntur: tempore dēnique ira, luctus, maestitia minuuntur. Nūllō autem tempore dolor ipsīus poētae ē patriā ēiectī mītigātur.

Tempore rūricolae patiēns fit taurus arātrī,

Praebet et incurvō colla premenda iugō; Tempore pāret equus lentīs animōsus habēnīs,

Et placidō dūrōs accipit ōre lupōs;

Tempore Poenōrum compescitur īra leōnum, 5

Nec feritās animō, quae fuit ante, manet,

Quaeque suī monitīs obtemperat Inda magistrī

Bēlua, servitium tempore victa subit.

18. Prōverbium est dē īnsāniente ‘Nāviget Anticyram.’ 32 TERTIA PARS

Tempus, ut extēnsīs tumeat, facit, ūva racēmīs, Vixque merum capiant grāna, quod intus habent; 10 Tempus et in cānās sēmen prōdūcit aristās, Et nē sint trīstī pōma sapōre, cavet. Hoc tenuat dentem terram renovantis arātrī, Hoc rigidās silicēs, hoc adamanta terit. Hoc etiam saevās paulātim mītigat īrās, 15 Hoc minuit lūctūs maestaque corda levat. Cūncta potest igitur tacitō pede lāpsa vetustās Praeterquam cūrās attenuāre meās. Ut patriā careō, bis frūgibus ārea trīta est, Dissiluit nūdō pressa bis ūva pede. 20 Nec quaesīta tamen spatiō patientia longō est, Mēnsque malī sēnsum nostra recentis habet. Trīstia 1v. vi. 1-22.

3. CARMINIS VīS MĒEDICA.

Achillēs Brīsēidem ē Lyrnēsō, oppidō Trōadis, captam vehe- menter amābat: Brīsēis iūssūAgamemnonis rapta est. Orpheus eā canendī arte praeditus ut saxa arborēsque post sē traheret, Eurydicēn in mātrimōnium dūxit: quam mortuam in rēgnum Plūtōnis secūtus huīc persuāsit ut Eurydicēn dīmitteret: lēx autem ēius dīmittendae ea erat ut Orpheus uxōrem sequentem nōn respiceret: cum autem coniugem suam vidēre tam vehe- menter cuperet, ut respexerit, Eurydicē ā Plūtōne iterum est abrepta.

Sīqua meīs fuerint, ut erunt, vitiōsa libellīs, Ēxcūsāta suō tempore, lēctor, habē.

Exul eram, requiēsque mihī, nōn fāma petīta est, Mēns intenta suīs nē foret ūsque malīs. 9. tempus facit ut ūva racēmīs extēnsīs tumeat.

17-18. cētera efficere potest vetustās, meās autem cūrās minuere nōn potest. RĒS HOMANAE 88

Hoc est, cūr cantet vinctus quoque compede fossor, 5 Indocilī numerō cum grave mollit opus. Cantat et innītēns līmōsae prōnus harēnae, Adversō tardam quī trahit amne ratem; Quīque refert pariter lentōs ad pectora rēmōs, In numerum pulsā bracchia versat aquā. 10 Fessus ut incubuit baculō, saxōve resēdit Pāstor, arundineō carmine mulcet ovēs. Cantantis pariter, pariter data pēnsa trahentis Fallitur ancillae dēcipiturque labor. Fertur et abductā Lyrnēside trīstis Achillēs 15 Haemoniā cūrās attenuāsse lyrā. Cum traheret silvās Orpheus et dūra canendō Saxa, bis āmissā coniuge maestus erat. Mē quoque Mūsa levat Pontī loca iūssa petentem: Sōla comes nostrae perstitit illa fugae; 20 Sōla nec īnsidiās, Sintī nec mīlitis ēnsem, Nec mare, nec ventōs barbariamque timet. Trīstia 1v. i. 1-22.

4. AETERNITAĀS FĀMAE.

Poēta dē fāmā loquitur, quam sit sempiterna, quam nūllō tempore moritūra. Prīmum poētās māximōs cum praeteritī tum suī temporis ēnumerat: deinde suam ipsīus fāmam cōn- fīrmat etiam ipsō mortuō fore superstitem.

Quid mihi, Līvor edāx, īgnāvōs obicis annōs, Ingeniīque vocās carmen inertis opus? Nōn mē mōre patrum, dum strēnua sustinet aetās, Praemia mīlitiae pulverulenta sequī; Nec mē verbōsās lēgēs ēdiscere, nec mē 5 Ingrātō vōcem prōstituisse forō? 14. ancilla nōn sentit sē labōrāre. 12176.5 ē 34 TERTIA PARS

Mortāle est, quod quaeris, opus. Mihi fāma perennis

Quaeritur, in tōtō semper ut orbe canar. Vivet Maeonidēs, Tenedos dum stābit et īde, Dum rapidās Simoīs in mare volvet aquās. Vivet et āscraeus, dum mustīs ūva tumēbit, Dum cadet incurvā falce resecta Ceres. Battiadēs semper tōtō cantābitur orbe; Quamvīs ingeniō nōn valet, arte valet. Nūlla Sophoclēō veniet iactūra cothurnō. Cum sōle et lūnā semper Arātus erit. Dum fallāx servus, dūrus pater, improba lēna

Vīvent, dum meretrīx blanda, Menandros erit.

Ennius arte carēns animōsīque Accius ōris Cāsūrum nūllō tempore nōmen habent.

Varrōnem prīmamque ratem quae nesciat aetās, Aureaque Aesoniō terga petīta ducī?

Carmina sublīmis tunc sunt peritūra Lucrētī, Exitiō terrās cum dabit ūna diēs.

Tītyrus, et frūgēs Aenēīaque arma legentur, Rōma, triumphāti dum caput orbis eris. Dōnec erunt īgnēs arcusque Cupīdinis arma,

Discentur numerī, culte Tibulle, tuī. Gallus et Hesperiīs et Gallus nōtus Eōīs, Et sua cum Gallō nōta Lycōris erit. Ērgō, cum silicēs, cum dēns patientis arātrī Dēpereant aevō, carmina morte carent. Cēdant carminibus rēgēs, rēgumque triumphī, Cēdat et auriferī rīpa beāta Tagī.

15. Sophoclis tragoediīs nūlla erit fāmae dēminūtiō.

10

15

20

25

30

17-18. Menandros in fābulīs suīs servōs, patrēs, lēnās, mere-

trīcēs nunquam nōn indūxit.

21. prīmam nāvem: Argō: quā vectus Iāson cum Argo-

nautīs vellus aureum petiit.

25-6. P. Vergilius Marō Būcolica vel Eclogās, Geōrgica dē agrī cultūrā, Aenēida scrīpsit. Prīma EĒcloga incipit ‘Tītyre

tū patulae’. RĒS HūOMANAE 85

Viīlia mīrētur volgus. Mihi flāvus Apollō 35 Pōcula Castaliae plēna ministret aquae, Sustineamque comā metuentem frīgora myrtum: Atque ā sollicitō multus amante legar. Pāscitur in vīvīs Līvor, post fāta quiēscit, Cum suus ex meritō quemque tūetur honōs. 40 Ergō etiam, cum mē suprēmus adēderit īgnis, Vīvam, parsque meī multa superstes erit. Amōrēs I. xv.

5. IN PELAGŌ TEMPESTSS.

Dum Ovidius Tomōs, in urbem Scythicam, nāvigat, ubi Caesar Augustus eum esse in exiliō iūsserat, nāvis māgnā tempestāte iactātur.

Mē miserum, quantī montēs volvuntur aquārum! Iam iam tāctūrōs sīdera summa putēs.

Quantae dīductō subsīdunt aequore vallēs! Iam iam tāctūrās Tartara nigra putēs.

Quōcumque āspiciō, nihil est nisi pontus et āēr, 5 Flūctibus hic tumidus, nūbibus ille mināx.

Inter utrumque fremunt immānī murmure ventī; Nescit, cui dominō pāreat, unda maris.

Nam modo purpureō vīrēs capit Eurus ab ortū, Nunc Zephyrus sērō vespere missus adest, 10

Nunc siccā gelidus Boreās bacchātur ab aretō, Nunc Notus adversā proelia fronte gerit.

Rēctor in incertō est, nec quid fugiatve petatve Invenit: ambiguīs ars stupet ipsa malīs.

Scīlicet occidimus, nec spēs est ūlla salūtis, 15 Dumque loquor, voltūs obruit unda meōs.

OŌpprimet hanc animam flūctus, frūstrāque precantī Ōre necātūrās accipiēmus aquās.

c2 36 TERTIA PARS

At pia nīl aliud quam mē dolet exule coniūnx: Hoc ūnum nostrī scitque gemitque malī. 20 Nescit in immēnsō iactārī corpora pontō, Nescit agī ventīs, nescit adesse necem. ō bene, quod nōn sum mēcum cōnscendere passus, Nē mihi mors miserō bis patienda foret! At nunc, ut peream, quoniam caret illa perīclō, 25

Dīmidiā certē parte superstes erō. Trīstia I. ii. 19-44.

6. VITA POĒTAE IPSīUS.

P. Ovidius Nāsō A.D. xriī Kal. Aprīl. Av.c. bcox nātus est, quō annō ambō cōnsulēs Hirtius et Pānsa bellō cīvīlī occīsī sunt. Pater eques erat: equitēs eī cīvēs erant quī quadrin- gentīs mīlibus sēstertium cēnsī magistrātūs fierī nōllent. Ovidius Rōmae artibus ōrātōriīs īnstitūtus iam sēdecim annōs nātus togam virīlem, quam līberiōrem vocat, sūmpsit: cum eī equitis fīliō licēret cursum honōrum inīre et senātōrem fierī, tunicam quoque lātō clāvō purpureō, quod est īnsīgne senātōris, ōrnāvit. Mox cursum honōrum init: fit triumvirōrum capitālium quī carcerī et suppliciīs praesunt. Reliquum erat ut Ovidius iam quīnque et vīgintī annōs nātus quaestor factus senātum inīret. Cum autem Ovidius quaestor fierī nōllet, nōn diūtius eī licuit clāvum lātum vel senātōrium gerere.

Ille ego quī fuerim, tenerōrum lūsor amōrum, Quem legis, ut nōrīs, accipe posteritās. Sulmo mihī patria est, gelidīs ūberrimus undīs, Mrīlia quī noviēns dīstat ab Urbe decem. Rditus hīc ego sum; nec nōn, ut tempora nōrīs, 5 Cum cecidit fātō cōnsul uterque parī. 19. coniūnx mea nihil aliud dolet quam quod exul sum.

23. ō bene est, quod nōn etc.
24. ut perea m: quamquam perībō. RĒS HOMANAE 37

Sīquid id est, ūsque ā proavīs vetus ōrdinis hērēs, Nōn modo fortūnae mūnere factus eques. Nec stirps prīma fuī; genitō sum frātre creātus, Quī trībus ante quater mēnsibus ortus erat. 10 Lūcifer ambōrum nātālibus adfuit īdem; Ō3na celebrāta est per duo Iība diēs: Haec est armiferae fēstīs dē quīnque Minervae, Quae fierī pūgnā prīma cruenta solet. Prōtinus excolimur tenerī, cūrāque parentis 15 Imus ad īnsīgnēs Urbis ab arte virōs. Frāter ad ēloquium viridī tendēbat ab aevō, Fortia verbōsī nātus ad arma forī; At mihi iam puerō caelestia sacra placēbant, Inque suum fūrtim Mūsa trahēbat opus. 20 Saepe pater dīxit ‘Studium quid inūtile temptās? Maeonidēs nūllās ipse relīquit opēs.’ Mōtus eram dictīs, tōtōque Helicōne relictō Scrībere temptābam verba solūta modīs. Sponte suā carmen numerōs veniēbat ad aptōs, 25 Et quod temptābam scrībere, versus erat. Intereā tacitō passū lābentibus annīs Līberior frātrī sūumpta mihīque toga est, Induiturque umerīs cum lātō purpura clāvō, LĒt studium nōbīs, quod fuit ante, manet. 30 Iamque decem vītae frāter gemināverat annōs, Cum perit, et coepī parte carēre meī. Cēpimus et tenerae prīmōs aetātis honōrēs, Ēque wvirīs quondam pars tribus ūna fuī. Cūria restābat. Clāvī mēnsūra coācta est: 385 Māius erat nostrīs vīribus illud onus.

18. Diēs Fēstī Minervae, quōs Quīnquātrūs vocant, erant ab A.D. X1vV ad A.ī. ”x. Kal. Aprīl.

19. verba solūta modīs: prōsam ōrātiōnem.

20. clāvī mēnsūra coācta est: clāvus angustior fit. 38 TERTIA PARS

Nec patiēns corpus, nec mēns fuit apta labōrī, Sollicitaeque fugāx ambitiōnis eram; Et petere Āoniae suādēbant tūta sorōrēs Ōtia, iūdiciō semper amāta meō. 10 Trīstia v. xX. 1-40.

7. EXILIUM.

Cum Ovidius fāmā optimā, amīcitiīs īnsīgnissimīs, omnibus rēbus secundīs iam diū ūsus esset, subitō ā Caesare Augustō, id temporis Rōmānīs imperīitante, Tomōs in exilium proficīscī iūssus est. Causa hūius tantae calamitātis incerta est. Ipse affīrmat sē errōrem nōn scelus in sē admīsisss. Cum autem Caesarī nūllō modō persuādērī posset, ut Ovidiō īgnōsceret, vīgintī annīs in exiliō āctīs Tomīs annō aetātis suae sexāgēsimō mortuus est.

Cum subit illīus trīstissima noctis imāgō, Quā mihi suprēmum tempus in Urbe fuit, Cum repetō noctem, quā tot mihi cāra relīquī, Lābitur ex oculīs nunc quoque gutta meīs. Iam prope lūx aderat, quā mē discēdere Caesar 5 Fīnibus extrēmae iūsserat Ausoniae. Nec spatium fuerat, nec mēns satis apta parandī: Torpuerant longā pectora nostra morā. Nōn mihi servōrum, comitēs nōn cūra legendī, Nōn aptae profugō vestis opisve fuit. 10 Nōn aliter stupuī, quam quī Iovis īgnibus ictus Vīvit et est vītae nescius ipse suae. Ut tamen hanc animī nūbem dolor ipse remōvit, Et tandem sēnsūs convaluēre meī, Alloquor extrēmum maestōs abitūrus amīcōs, 15 Quī modo de multīs ūnus et alter erant. RĒES HūOMAĀNAE

Uxor amāns flentem flēns ācrius ipsa tenēbat, Imbre per indīgnās ūsque cadente genās.

Nāta procul Libycīs aberat dīversa sub ōrīs. Nec poterat fātī certior esse meī.

Quōcumque 3āspicerēs, lūctūs gemitūsque sonābant, Fōrmaque nōn tacitī fūneris intus erat.

Fēmina virque meō, puerī quoque, fūnere maerent, Inque domō lacrimās angulus omnis habet:

Sī licet exemplīs in parvīs grandibus ūtī, Haec faciēs Trōiae, cum caperētur, erat.

Iamque quiēscēbant vōcēs hominumque canumque, Lūnaque nocturnōs alta regēbat equōs.

Hanc ego sūspiciēns et ab hāc Capitōlia cernēns, Quae nostrō frūstrā iūncta fuēre larī,

‘Nūmina vīcīnīs habitantia sēdibus’, inquam ‘Iamque oculīs numquam templa videnda meīs,

Dīque relinquendī, quōs urbs habet alta Quirīnī, Este salūtātī tempus in omne mihi!

Et, quamquam sērō clipeum post volnera sūmō, Attamen hanc odiīs exonerāte fugam;

Caelestīque virō, quis mē dēcēperit error, Dīcite, prō culpā nē scelus esse putet,

Ut, quod vōs scītis, poenae quoque sentiat auctor:

Plācātō possum nōn miser esse deo.’

Hāc prece adōrāvī superōs ego, plūribus uxor, Singultū mediōs impediente sonōs.

Illa etiam ante larēs passīs adstrāta capillīs Contigit exstīnctōs ōre tremente focōs,

Multaque in adversōs effūdit verba penātēs Prō dēplōrātō nōn valitūra virō.

Iamque morae spatium nox praecipitāta negābat, Versaque ab āxe suō Parrhasis arctos erat.

39

20

30

35

40

4

37. caelestī virō: Augustō, quem dīvīnum esse dīcēbant.

īnfrā deus appellātur. 40 TERTIA PARS

Quid facerem? Blandō patriae retinēbar amōre: Ultima sed iūssae nox erat illa fugae. 50 Ā1 quotiēns aliquō dīxī properante ‘Quid urgēs? Vel quō fēstīnās īre, vel unde, vidē!” Ā1 quotiēns certam mē sum mentītus habēre Hōram, prōpositae quae foret apta viae. Ter līmen tetigī, ter sum revocātus, et ipse 55 Indulgēns animō pēs mihi tardus erat. Saepe valē dictō rūrsus sum multa locūtus, Et quasi discēdēns ōscula summa dedī. Saepe eadem mandāta dedī mēque ipse fefellī,

Respiciēns oculīs pīgnora cāra meīs. 60 Dēnique ‘Quid properō? Scythia est, quō mittimur,’ inquam

‘Rōma relinquenda est. Utraque iūsta mora est. Uxor in aeternum vīvō mihi vīva negātur, Et domus et fīdae dulcia membra domūs, Quōsque ego dīlēxī frāternō mōre sodālēs; 65 ō mihi Thēseā pectora iūncta fidē!” Trīstia I. iii. 1-66. 57. valē dictō: cum valē dīxissem.

66. Thēsēā fidē: eā fidē quā Thēseus ergā Pīrithoum amīcum suum fuisse dīcitur. RĒs HūMĀNAE 41

s. INCOMMODA SENECTUTIS.

Poēta iam senior de incommodīs queritur quae sēcum fert senectūs. Quōrum in sē cōnfīrmat cum vetūstātem tum sollici- tūdinem labōremque causam esse : immō vērō sīgnificat sē tot mala in brevī temporis spatiō passum esse, ut, sī quis ea annīs singulīs distribuisset, diūtius quam Nestor, homō cēterōs vītae diūturnitāte praestāns, vīxisse vidērētur.

Iam mihi dēterior cānīs āspergitur aetās, Iamque nieōs voltūs rūga senīlis arat: Iam vigor et quassō languent in corpore vīrēs; Nec, iuvenī lūsūs quī placuēre, iuvant. Nec, sī mē subitō videās, āgnōscere possīs: 5 Aetātis facta est tanta ruīna meae. Cōnfiteor facere hoc annōs: sed et altera causa est Anxietās animī continuusque labor. Nam mea per longōs sīquis mala dīgerat annōs, Crēde mihī, Pyliō Nestore māior erō. 10 Cernis, ut in dūrīs—et quid bove fīrmius ?—arvīs Fortia taurōrum corpora frangat opus. Quae nunquam vacuō solita est cēssāre novālī, Frūctibus assiduīs lassa senēscit humus. Occidet, ad Circī sīquis certāmina semper 15 Nōn intermissīs cursibus ībit equus. ; Fīrma sit illa licet, solvētur in aequore nāvis, Quae nunquam liquidīs sicca carēbit aquīs. Mē quoque dēbilitat seriēs immēnsa malōrum, Ante meum tempus cōgit et esse senem. 20 Ōtia corpus alunt, animus quoque pāscitur illīs: Immodicus contrā carpit utrumque labor. Ex Pontō I. iv. 1-22.

11. ut: quōmodo. QUĀRTA PARS

EPISTULAE

1. PĒNELOPĒ ULīXī.

Pēnelopē, uxor Ulīxis Ithacēnsium rēgis, absente virō ā plūri- mīs procīs petēbatur. Quamquam autem maxrītus decem post Trōiam captam annōs terrā marīque iactābātur, tantō amōre tantā fidē erat Pēnelopē, ut nūllī nūbere vellet. Hāc in epistulā tālia queritur: ‘Cēterī Graecōrum ducēs iam rediērunt: iam vīnō prō ātrāmentō ūtentēs proelia Trōiamque dēscrībunt: mihi quoque Tēlemachus, fīlius meus, rēs tuās ā Nestore doctus nārrat: iam Trōiā ēversā seges et herba locum obtinent: nihil

autem mihi prōdest: tū enim adhūc nescio quō locō abes.’

ArcotIcī rediēre ducēs: altāria fūmant: Pōnitur ad patriōs barbara praeda deōs.

Grāta ferunt nymphae prō salvīs dōna marītīs: Illī victa suīs Trōica fāta canunt.

Mīrantur iūstīque senēs trepidaeque puellae: Nārrantis coniūnx pendet ab ōre virī.

Atque aliquis positā mōnstrat fera proelia mēnsā, Pingit et exiguō Pergama tōta merō:

‘Hāc ībat Simoīs, hāc est Sīgēia tellūs, Hīc steterat Priamī rēgia celsa senis:

Illīc Aeacidēs, illīc tendēbat Ulīxēs: Hīc lacer admissōs terruit Hector equōs.’

Omnia namque tuō senior tē quaerere missō Rettulerat nātō Nestor, at ille mihi.

10 EPISTULAE

Rettulit et ferrō Rhēsumque Dolōnaque caesōs, Utque sit hic somnō prōditus, ille dolō.

Ausus es, ō nimium nimiumque oblīte tuōrum, Thrācia nocturnō tangere castra dolō,

Totque simul mactāre virōs, adiūtus ab ūnō! At bene cautus erās et memor ante meī.

Ōsque metū micuēre sinūs, dum victor amīoum Dictus es Ismariīs īsse per āgmen equīs.

Sed mihi quid prōdest vestrīs disiecta lacertīs īlios, et mūrus quod fuit esse solum,

Sī maneō quālis Trōiā dūrante manēbam, Virque mihī dēmptō fīne carendus abest?

Dīruta sunt aliīs, ūnī mihi Pergama restant, Incola captīvō quae bove victor arat.

Iam seges est, ubi Trōia fuit, resecandaque falce Lūxuriat Phrygiō sanguine pinguis humus:

Sēmisepulta virum curvīs feriuntur arātrīs Ossa: ruīnōsās occulit herba domōs.

Victor abes; nec scīre mihī, quae causa morandī, Aut in quō lateās ferreus orbe, licet.

Quisquis ad haec vertit peregrīnam lītora puppim, Ille mihī dē tē multa rogātus abit:

Quamque tibī reddat, sī tē modo vīderit ūsquam, Trāditur huic digitīs charta notāta meīs.

45

15

25

30

35

Hērōides i. 25-68.

16. ut: quōmodo.

17. quid mihi prōdest id solum esse quod mūrus fuit ?

18. necesse mihi est sine virō in perpetuum vīvere. 46 QUĀRTA PARS

19. OENŌNĒ PARIDT.

Oenōnē Cebrēnis deī fluviālis fīlia Paridī Priamī Trōiānōrum rēgis fīliō nūpsit. Posteā Paris a Iūnōne, Minervā, Venere ēlectus est quī iū icāret quis pulcherrima esset. Venus, polli- cita eī fēminam omnium pulcherrimam in mātrimōnium da- tūram se esse, persuāsit ut ipsam cēterīs in iūdiciō antepōneret. Mox Paris Oenōnēs oblīta Helenam Menelāī rēgis Lacedaemo- niōrum uxōrem abreptam in mātrimōnium dūxit.

Nōndum tantus erās, cum tē contenta marītō, Rdita dē māgnō flūmine Nympha, fuī. Quī nunc Priamidēs (adsit reverentia vērō!) Servus erās; servō nūbere Nympha tulī. Saepe gregēs inter requiēvimus arbore tēctī; 5 Mīxtaque cum foliīs praebuit herba torum: Saepe super strāmen faenōque iacentibus altō, Dēfēnsa est humilī cāna pruīna casā. Quis tibi mōnstrābat saltūs vēnātibus aptōs, Et tegeret catulōs quā fera rūpe suōs? 10 Rētia saepe comes maculīs distīncta tetendī: Saepe citōs ēgī per iuga longa canēs. Incīsae servant ā tē mea nōmina fāgī, Et legor Oenōnē falce notāta tuā: Et quantum truncī, tantum mea nōmina crēscunt: 15 Crēscite, et in titulōs surgite rēcta meōs. Pōpule, vīve, precor, quae cōnsita margine rīpae Hoc in rūgōsō cortice carmen habēs: ‘Cum Paris Oenōnē poterit spīrāre relictā, Ad fontem Xanthī versa recurret aqua.’ 20

14. nōmen meum Oenōnēs in arborum cortice scrīptum legitur.

15. vōs, mea nōmina in truncīs īnscrīpta, ita crēscite ut fāma mea titulīs ēdita augeātur. EPISTULAE 47

Xanthe, retrō properā, versaeque recurrite lymphae: Sustinet Oenōnēn dēseruisse Paris. Illa diēs fātum miserae mihi dīxit, ab illā Pessima mūtātī coepit amōris hiems, Quā Venus et Iūnō, sūmptīsque decentior armīs 25 Venit in arbitrium nūda Minerva tuum. Hērōides v. 9-24, 27-36.

8. DIDō AENRAE.

Dīdō ē genere rēgiō Tyriōrum Sychaeō nūpserat. Sychaeō a Pygmaliōne Dīdōnis frātre occīsō illa in Āfricam perfūgit: ibi Carthāginem condidit. Aenēās dum post Trōiam captam in Italiam nāvigat, tempestāte Carthāginem adāctus Dīdōnem convēnit. Veneris dolīs Aenēās et Dīdō inter sē amāre incēpē- runt. Cum autem Aenēās ā fātīs dēsīgnātus esset quī Trōiānīs in Italiam ductīs auctor gentis Rōmānae esset, monitū deōrum Carthāgine dēcēssit. Dīdō dēserta mortem sibi cōnscīvit.

Prō meritīs, et sīqua tibī praebēbimus ultrā, Prō spē coniugiī tempora parva petō;

Dum freta mītēscunt, et Amor; dum tempore et ūsū Fortiter ēdiscō trīstia posse patī.

Sīn minus, est animus nōbīs effundere vītam; 5 In mē crūdēlis nōn potes esse diū.

Āspiciās utinam, quae sit scrībentis imāgō! Scrībimus; et gremiō Trōicus ēnsis adest,

Perque genās lacrimae strictum lābuntur in ēnsem, Quī iam prō lacrimīs sanguine tīnctus erit. 10

Quam bene conveniunt fātō tua mūnera nostrō! īnstruis impēnsā nostra sepulcra brevī.

. sīn minus: sī autem tibi nōn persuāserō. 48 QUAĀRTA PARS

Nec mea nunc prīmō feriuntur pectora tēlō; Ille locus saevī volnus Amōris habet. Anna soror, soror Anna, meae male cōnscia culpae, 15 Iam dabis in cinerēs ultima dōna meōs. Nec, cōnsūmpta rogīs, īnscrībar 6Elissa Sichaeī’; Hoc tamen in tumulī marmore carmen erit: ‘Praebuit Aenēās et causam mortis et ēnsem; Ipsa suā Dīdō concidit ūsa manū.’ 20 Hērōides vii. 177-96.

4. LEANDER HĒRŌNT.

Lēander, quī Abȳdī, in urbe Phrygiae Hellēspontiacae, habi- tābat, Hērōnem, Sēstī incolam, amābat. Sēstos autem urbs in Chersonēsō Thrācicā fuit. Itaque Lēander, cum amīcam suam interdiū adīre nōn licēret, noctū trāns Hellēspontum natābat. Aliquandō tempestāte coortā undīs submersus est. Postrīdiē cadāver prope Sēstum in ōram est prōiectum: quō repertō Hērō dolōre perculsa sē in undās mīsit. Hāc in epistulā Lēander nārrat quōmodo per undās ferrētur.

Haec ego, vel certē nōn hīs dīversa, locūtus, Per mihi cēdentēs nocte ferēbar aquās. Unda repercussae radiābat imāgine lūnae, Et nitor in tacitā nocte diurnus erat, Nūllaque vōx nostrās, nūllum veniēbat ad aurēs 5 Praeter dīmōtae corpore murmur aquae. Haleyones sōlae, memorēs Cēȳcis amātī, Nescio quid vīsae sunt mihi dulce querī. Iamque fatīgātīs umerō sub utrōque lacertīs, Fortiter in summās ērigor altus aquās. 10 Ut procul āspexī lūmen, ‘Meus īgnis in illō est, Illa meum: dīxī ‘lītora nūmen habent.’

17. in tumulō meō nōn īnscrībētur Sychaeī mē uxōrem fuisse. EPISTULAE

Et subitō lassīs vīrēs rediēre lacertīs, Visaque, quam fuerat, mollior unda mihi. Frīgora nē possim gelidī sentīre profundī, Quī calet in cupidō pectore, praestat amor. Quō magis accēdō, propiōraque lītora fīunt, Quōque minus restat, plūs libet īre mihi. Cum vērō possum cernī quoque, prōtinus addis Spectātrīx animōs, ut valeamque facis. Nunc etiam nandō dominae placuisse labōrō, Atque oculīs iactō bracchia nostra tuīs. Ēxcipis amplexū, fēlīciaque ōscula iungis, Ōscula (Dī māgnī!) trāns mare dīgna petī. Cētera nox, et nōs, et turris cōnscia nōvit, Quodque mihī lūmen per vada mōnstrat iter.

49

15

20

25

Hērōides xvii [xviii]. 75-96, 101-2, 105-6.

5. LAUDAMīA PRŌTESILXō.

Prōtesilāūs ē rēgibus Thessalōrum, Lāūdamīā in mātrimōnium

ductā, statim cum cēterīs Graecīs Trōiam profectus est.

Hāc

epistulā ad virum datā Lāūdamīa nārrat sē discēssū ēius quam māximō dolōre affectam animum relīquisse. Lītterās autem nunquam lēgit Prōtesilāūs : nam simul atque ad Trōiam ventum est, prīmus ante aliōs in terram dēsiliēns ab hostibus occīditur.

Mittit et optat amāns, quō mittitur, īre salūtem

Haemonis Haemoniō Lāūdamīa virō. Aulide tē fāmast ventō retinente morārī:

A mē cum fugerēs hic ubi ventus erat? Tum freta dēbuerant vestrīs obsistere rēmīs,

Illud erat saevīs ūtile tempus aquīs:

20. ut valeamque facis: et facis ut valeam.

13276-5 D 50 QUĀXRTA PARS

Ōscula plūra virō mandātaque plūra dedissem, Et sunt quae voluī dīcere multa tibi. Raptus es hinc praeceps, et quī tua vēla vocāret, Quem cuperent nautae, nōn ego, ventus erat. 10 Ventus erat nautīs aptus, nōn aptus amantī: Solvor ab amplexū, Prōtesilāe, tuō; Linguaque mandantis verba imperfecta relīquit; Vix illud potuī dīcere trīste ‘valē’. Incubuit Boreās abreptaque vēla tetendit, 15 Iamque meus longē Prōtesilāūs erat. Dum potuī spectāre virum, spectāre iuvābat, Sumque tuōs oculōs ūsque secūta meīs; Ut tē nōn poteram, poteram tua vēla vidēre, Veēla diū voltūs dētinuēre meōs. 20 At postquam nec tē nec vēla fugācia vīdī, Et quod spectārem, nīl nisi pontus erat, Lūx quoque tēcum abiit, tenebrīsque exsanguis obortīs Succiduō dīcor prōcubuisse genū. Vix socer īphiclus, vix mē grandaevus Acastus, 25 Vix māter gelidā maesta refēcit aquā; Officium fēcēre pium, sed inūtile nōbīs: Indīgnor miserae nōn licuisse morī. Ut rediit animus, pariter rediēre dolōrēs:

Pectora lēgitimus casta momordit amor. 30 Hērōides xiii. 1-30. EPISTULAE 51

6. HYPERMNĒSTRA LYNCEō.

Fīliae quīnquāgintā Danaī fīliīs Aegyptī patruī suī nūptae sunt. Prīmā post nūptiās nocte Danaidae suādente patre virōs suōs occīdērunt: ūna autem, Hypermnēstra, cum ā tantō scelere abhorruisset, virō suō, Lynceō, pepercit. Hīs in lītterīs nārrat quōmodo cēterae virōs suōs ad mortem dūxerint, ipsam autem pudor pietāsque prohibuerint.

Cor pavet admonitū temerātae sanguine noctis,

Et subitus dextrae praepedit ossa tremor: Quam tū caede putēs fungī potuisse marītī,

Scrībere dē factā nōn sibi caede timet.

Sed tamen experiar! modo facta crepuscula terrīs, 5

Ultima pars lūcis prīmaque noctis erat:

Dūcimur īnachides māgnī sub tēcta Pelasgī,

Et socer armātās accipit ipse nurūs. Undique conlūcent praecīnctae lampades aurō:

Dantur in invītōs impia tūra focōs; 10 Volgus ‘Hymēn, Hymenaee’, vocant: fugit ille vocantēs;

Ipsa Iovis coniūnx cēssit ab urbe suā.

Ecce, merō dubiī, comitum clāmōre frequentēs,

Flōre novō madidās impediente comās,

In thalamōs laetī—thalamōs, sua būsta—feruntur 16

Strātaque corporibus fūnere dīgna premunt.

Iamque cibō vīnōque gravēs somnōque iacēbant,

Sēcūrumque quiēs alta per Argos erat:

Circum mē gemitūs morientum audīre vidēbar

Et tamen audībam, quodque verēbar, erat. 20 Sanguis abit, mentemque calor corpusque relinquit,

Inque novō iacuī frīgida facta torō.

Ut lēnī Zephyrō gracilēs vibrantur aristae,

Frīgida pōpuleās ut quatit aura comās,

38-4. ea, quam tū putēs marītum suum occīdere potuisse, dē eā caede, quam nōn fēcit, serībere timet.

p2 52 QUĀRTA PARS

Aut sīe, aut etiam tremuī magis; ipse iacēbās, 25 Quaeque tibī dederam, vīna sopōris erant. Excussēre metum violentī iussa parentis: Ērigor et capiō tela tremente manu; Nōn ego falsa loquar: ter acūtum sustulit ēnsem, Ter male sublātō reccidit ēnse manus. 30 Admōvī iugulō (sine mē tibi vēra fatērī) Admōvī iugulō tēla paterna tuō. Sed timor et pietās crūdēlibus obstitit ausīs, Castaque mandātum dextra refūgit opus. Hegērōides xiv. 17-50.

26. vīna sopōris: vīna sopōrifera. [OCR skipped on page(s) 55-82]